152

Obraz dworu w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza i „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej

Dworek szlachecki stal sie w literaturze polskiej symbolem. Jest integralnym elementem wielu utwor�w, kt�re stanowia dziedzictwo kulturowe narodu. Czytane przez kolejne pokolenia Polak�w dziela kultywuja polskie tradycje, ucza patriotyzmu i milosci
do ojczyzny. Przedstawiony w nich maly majatek ziemski jest niejednokrotnie odbiciem calego kraju, jego swoista miniatura. Motyw dworu nie byl charakterystyczny dla jednej, konkretnej epoki. Pojawial sie zar�wno u romantyk�w, jak i u pozytywist�w.
W czasach gdy te dwa prady wyznaczaly kierunek, w kt�rym podazac miala nasza literatura, powstaly dwa utwory, w kt�rych szlachecka posiadlosc, byla czyms wiecej niz tylko najwazniejszym miejscem akcji. Mam tutaj na mysli „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza
i „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej.
W epopei naszego wielkiego romantyka poznajemy, przedstawione iscie arkadyjsko Soplicowo.
„Wsr�d takich p�l przed laty nad brzegiem ruczaju
na pag�rku niewielkim, we brzozowym gaju
Stal dw�r szlachecki, z drzewa lecz podmurowany
Swiecily sie z daleka pobielane sciany...”
Smialo mozna powiedziec, ze Mickiewicz chcial przedstawic obraz idealnego majatku. Posiadlosc znajduje sie na pag�rku, nieopodal kt�rego plynie strumien. Bielone sciany sa wyraznie widoczne na tle „ciemnej zieleni topoli”. Na namalowanym slowami Mickiewicza obrazie znajduje sie r�wniez duza stodola, ulozone dookola niej stogi siana
i szeroko rozciagniete pola uprawne kt�re swiadcza o tym ,iz nie jest to folwark biedny,
„ze w tym domu dostatek mieszka i porzadek”. Przy wjezdzie do dworku mile wita zawsze otwarta brama, kt�ra „przechodniom oglasza, ze goscinna, i ze wszystkich w goscine zaprasza.”
Soplicowo w srodku pelne jest pamiatek narodowych: portrety Kosciuszki, Rejtana, Jasinskiego, stary zegar kurantowy wygrywajacy Mazurka Dabrowskiego, rodowy serwis przedstawiajacy historie polskich sejmik�w. Jak wszystko dookola, wnetrze domu jest zadbane i doskonale utrzymane.
Mieszkancy dworu to postacie barwne i oryginalne. Calym majatkiem zarzadza Sedzia - straznik etykiety i mistrz ceremonii. Dba o dobre wychowanie, wyglasza ”wazna nauke o grzecznosci”. Bardzo troszczy sie i dba o gospodarstwo. Bohater tytulowy, Tadeusz syn Jacka Soplicy, to mlodzian wychowany w duchu patriotyzmu i milosci do ojczyzny. Jacek Soplica, gl�wny bohater utworu to jednoczesnie jedna z najbardziej znaczacych postaci
kiedykolwiek wykreowanych przez polskich tw�rc�w. Za mlodu hulaka i paliwoda przechodzi swoista metamorfoze stajac sie ksiedzem Robakiem, emisariuszem przygotowujacym szlachte do powstania narodowego. Przez cale zycie odkupywal grzechy popelnione za mlodu, poswiecil sie idei odzyskania niepodleglosci. Przedstawiajac bohater�w „Pana Tadeusza” nie spos�b nie wspomniec chociazby o Zosi mlodej i niezwykle urodziwej oblubienicy Tadeusza, czy tez Telimenie pieknej choc juz nie najmlodszej kobiecie przez caly czas prowadzacej milosna gre. Inna wazna postacia jest Hrabia ostatni przedstawiciel zwasnionego Z Soplicami rodu Horeszk�w. Jest to typowy romantyk przeksztalcajacy rzeczywistosc w poetycka wizje, kt�ry jednoczesnie, gdy nadejdzie potrzeba, potrafi dobyc szabli.

Inny obraz szlacheckiej posiadlosci przedstawia nam Eliza Orzeszkowa, przedstawicielka, kto wie czy nie najwieksza, polskiego pozytywizmu. Poznajac Jej powiesci czytelnik ma mozliwosc zbadania i odkrycia wszystkich tajemnic lezacego nad Niemnem Korczyna. Autorka m�wi o nim ”nie byl to dw�r wielkopanski, ale jeden z tych starych szlacheckich dwor�w, w kt�rych niegdys miescily sie znaczne dostatki i wrzalo zycie”. Juz na poczatku nalezy zauwazyc iz Orzeszkowa przedstawia majatek duzo bardziej realistycznie niz mialo to miejsce u Mickiewicza. Dom byl drewniany, nie pobielony, niski, ”z kazdym rokiem wiecej wsuwal sie w ziemie”. Otoczenie bylo zadbane, ale widac, ze kosztowalo
to duzo ludzkiej pracy. „Jakas reka gorliwa i pracowita” naprawiala i latala sztachety, podpierala budynki, zmieniala strzechy i wstawiala nowe slupy. ”Dworowi temu, w kt�rym widocznie cos sie ciagle psulo i naprawianym bylo, w kt�rym widocznie takze nic od dawna nie dodawano i nie wznoszono, ale tylko to, co juz stalo i roslo, przechowywano, porzadek
i czystosc nadawaly poz�r dostatku i prawie wspanialosci.” Roslinnosc tego folwarku to glownie stare drzewa - jawory, topole, kasztany, lipy, kt�re zakrywaly drewniane zabudowania. Z ogrodu mozna bylo dojrzec Niemen, rzeke stanowiaca zr�dlo dostatniego zycia mieszkanc�w Korczyna
Wnetrze dworu wypelniaja pamiatki z polowan - umieszczone na scianach ogromne ”rogi jeleni i losi�w”, ”pomiedzy nimi wisialy uschle wience ze zboza przetykanego czerwienia kalinowych i jarzebinowych jag�d”. Wszystko w domu ”niegdys wykwintne, a dzis slady tylko dawnej politury noszace, (…)postarzale i splowiale”
Korczyn zamieszkuja osobliwe postacie. Jedna z nich jest Benedykt Korczynski, patriota zdajacy sobie sprawe z tego jak wazne jest kultywowanie polskich tradycji. Mimo ciaglych klopot�w i nieszczesc kt�re na niego spadaja, ciezko pracuje i dba o sw�j majatek. Jego zona Emilia to rozkapryszona, wiecznie chora romantyczka. Czyta sentymentalne romansidla i zyje w ich zamknietym swiecie, odcinajac sie od otoczenia. We wszystkim pomaga jej Tereska, kobieta o r�wnie „oryginalnym” swiatopogladzie. Inna mieszkanka dworu jest Marta, siostra braci Korczynskich, pracowita, ale zniechecona do zycia kobieta
w srednim wieku. Wsr�d stalych gosci Korczyna warto wymienic Teofila R�zyca. Jest on bogatym arystokrata dotknietym romantycznym „b�lem istnienia”. Zycie codzienne ubarwiala mu morfina i przygody natury uczuciowej. Nastepny gosc to Zygmunt Korczynski, ukochany syn Andrzejowej, wdowy po zmarlym w powstaniu Andrzeju Korczynskim. Nieczuly, pusty
i rozpuszczony czlowiek, „artysta” malarz bez talentu, pogardliwie odnoszacy sie do „prowincji”. Kolejna osobistoscia jest Kirlo - niefrasobliwy intrygant, lekkoduch, juz prawie na stale zadomowiony w Korczynie. Przedstawicielami mlodego pokolenia, przedstawionego przez autorke w bardzo pozytywnym swietle sa: opiekujaca sie zdziwaczalym ojcem kuzynka Korczynskich, Justyna z Orzelskich oraz Witold, syn Benedykta, mlodzieniec przejety idea pracy i reformy spolecznej. Jest to typowy mlody pozytywista celowo wyidealizowany przez Orzeszkowa.

Podsumowujac nalezy zauwazyc, ze Soplicowo, bedace w og�le synonimem szlacheckiej Rzeczypospolitej, symbolizuje swiat, kt�ry odchodzi, mija wraz ze swoja epoka (ostatni zajazd, ostatni klucznik, ostatni wozny trybunalu, ostatni, co tak poloneza wodzil). Obserwujemy formy zycia polskiego, kt�re ulegna dekompozycji, dlatego pisarz pr�buje utrwalic je w pamieci, ocalic od zapomnienia ich dawny ksztalt. W tym wlasnie celu poeta zastosowal og�lna idealizacje, a dw�r otrzymal sielankowy, arkadyjski wymiar.
Korczyn zas to wpisana w scenerie drugiej polowy dziewietnastego wieku posiadlosc, uosabiajaca wiele proces�w i przemian spoleczno-ekonomicznych, jakie dokonywaly sie wlasnie w tym czasie. Mimo iz ukazane w odmiennej rzeczywistosci. oba majatki urastaja do miana symboli polskiej tradycji, a ich obrazy na zawsze pozostaja w pamieci czytelnika.
Dwory w Soplicowie i w Korczynie, chociaz r�zne, spelnialy te sama, wielka dla Polski role. Byly ostoja polskosci, w czasach gdy nasza panstwowosc byla zagrozona. Dawaly ludziom poczucie godnosci, a jednoczesnie stanowily kuznie patriotyzmu.
Mlodym ludziom, stwarzaly poczucie wlasnych korzeni, a jednoczesnie przypinaly im skrzydla, dzieki kt�rym wielu z nich szybowalo wysoko w g�rze i potrafilo podniesc Polske z ruin, nie wahajac sie poswiecic tego co jest wartoscia bezcenna, a mianowicie swojego zycia. Dzisiaj nalezy zadac sobie pytanie: Co pozostalo z ducha tych dwor�w? Jak wiemy nasze domy, nasze gniazda to nie tylko mury. Wiele dom�w splonelo, wiele zniszczono, ale tradycja patriotyzmu nadal istnieje. Nalezy ja kultywowac, chronic pamiatki historyczne oraz rozwijac i promowac kulture polska. Mlodzi ludzie musza uswiadomic sobie, ze amerykanizacja zycia w Polsce przyniesie rozpad starych tradycji, zalamanie sie wiezi rodzinnych, a co za tym idzie utrate panstwowosci polskiej, a przeciez Polska potrzebna jest tylko Polakom.