Dr hab. Marian Niezgoda
ANALIZA TREŚCI
1. Pojęcie analizy treści
1.1. Analiza treści i analiza zawartości podobieństwa i różnice
Metoda badawcza stosowana w badaniach socjologicznych i prasoznawczych do badania treści (zawartości) tekstów - pisanych, obrazkowych (komiksów). Zorientowana jest na wykorzystania specyficznego typu źródeł - zastanych, synchronicznych (aczkolwiek mogą to być także źródła historyczne).
1.1.1. Analiza treści - procedura badawcza, służąca do systematycznej i ilościowej analizy jawnej treści przekazów (B. Berelson, Content Analysis) Założenie, jakie tkwi u podstaw tego sposobu badania, przyjmuje, że w takich źródłach (tekstach jawnych przekazów - prasie, literaturze, komiksach, filmach, programach telewizyjnych) jest w pewien sposób odwzorowana rzeczywistość społeczna. Pozwala na formułowanie wniosków o tej rzeczywistości, a w szczególności o:
1.1.1.1. cechach nadawcy tekstu (ewentualnie dysponencie medium, w jaki tekst został opublikowany)
1.1.1.2. o cechach tekstu np. ukrytych technikach propagandowych,
1.1.1.3. o cechach odbiorcy tekstu
łatwo zauważyć, że u podstaw takiego rozumowania leży założenie o jednostopniowości przepływu i oddziaływania przekazu H. Laswella:
nadawca - komunikat - odbiorca - skutek.
1.1.2 analiza zawartości - procedura badawcza służąca do opisu i analizy struktury zawartości np. gazety (tygodnika, miesięcznika). Badacza interesuje np. stosunek informacji agencyjnych do informacji własnych, nasycenie numeru ilustracjami, układ i zawartość stałych rubryk, stosunek informacji do publicystyki itp. Koncentracja na tytule, a nie na tym, jaki może być efekt publikacji.
2. Typy analizy treści
2.1. Analiza jakościowa (mimo, że w definicji Berelsona jest mowa o „ilościowej analizie jawnej treści przekazów”. Jej pierwowzorem jest analiza filologiczna treści utworów literackich, wyróżniania elementów, poszukiwania tego „co autor chciał powiedzieć”.
2.2. Analiza ilościowa, gdzie badacz kwantyfikuje elementy tekstu, liczy, mierzy jego elementy składowe. Można w niej wyróżnić:
2.2.1. Analizę częstotliwości - gdy liczy się wyróżnione elementy tekstu (w liczbach bezwzględnych i względnych)
2.2.2. Analizę intensywności - gdy ustala się nasycenie wyróżnionymi elementami tekstu
2.2.3. Analizę zależności - ustala się częstotliwość pojawiania się określonych (wyróżnionych) elementów tekstu w zależności od innych. Jest to najbardziej złożony typ analizy, możliwy przy zastosowaniu technik komputerowych, szczególnie gdy bada się zależność słów (terminów)
3. Analiza treści w socjologii
3.1. Stosowana jako metoda badawcza samodzielna do analizy tekstu w kategoriach:
3.1.1. Co się twierdzi - badanie w gruncie rzeczy zawartości treściowej tekstu. Możliwe są oczywiście różne typy analiz: trendów, porównań tekstów na ten sam temat, ale różnego pochodzenia,
3.1.2. Jak się twierdzi - badanie formy tekstu, użytych technik, stopnia emocjonalnego zaangażowania autora itp.
3.2. Stosowana jako technika pomocnicza przy:
3.2.1. Kodowaniu pytań otwartych,
3.2.2. Analizie materiałów z wywiadów swobodnych
3.2.3. Analizie dokumentów osobistych
4. Narzędzia używane w analizie treści
4.1. Klucz kategoryzacyjny, czyli rodzaj kwestionariusza z pytaniami wyłącznie zamkniętymi, gdzie pytania zadaje się tekstowi. Obowiązują te same zasady jak przy budowie np. kwestionariusza ankiety. Pozwala określić czy wyróżnione elementy tekstu występują.
4.2. Dla efektywnego zastosowania klucza konieczne jest określenie (wyznaczenie) jednostki analizy tj. najmniejszego, znaczącego elementu składowego tekstu, którego się będzie poszukiwać (counting unit). Istnieją następujące typy jednostek analizy:
4.2.1. gramatyczne - słowa, słowa-klucze, zdania
4.2.2. pozagramatyczne - motywy, watki, postaci, tematy.
Dla efektywne liczenia wyróżnionych elementów konieczne jest także wyznaczenie jednostki kontekstu, tzn. takiej części tekstu (fragmentu, całości), w ramach których poszukuje się jednostek (counting unit). Mogą je tworzyć całe wypowiedzi czyli np. książki, filmy, programy tv, numery gazety, rozdziały, paragrafy, akapity, dania, strony czyli wyróżnione formalnie całości tekstu. Wtedy można określić np. intensywność pojawiania się jakichś określeń, słów-kluczy, wątków itp.
Kategorie pomocnicze dla konstrukcji kluczy kategoryzacyjnych:
1 Co się twierdzi?
5.1.1 przedmiot - czego dotyczy wypowiedź
5.1.2 kierunek - czy przedmiot został potraktowany w wypowiedzi życzliwie czy nie
5.1.3 przesłanki oceny kierunku - na jakiej podstawie oceniamy tak czy inaczej kierunek wypowiedzi
5.1.4 wartości - jakie cele i dążenia ujawnia pośrednio bądź wyraża pośrednio wypowiedź
5.1.5 metody - jakie metody stosuje się do realizacji owych celów
5.1.6 cechy - jakie są cechy osób występujących
5.1.7 osoby działające - kto podejmuje działanie
5.1.8 autorytet - w czyim imieniu wygłasza się tezy
5.1.9 pochodzenie - gdzie zrodziła się wypowiedź
5.1.10 cel - do kogo jest ona głównie skierowana
5.2. Jak się twierdzi - forma wypowiedzi
5.2.1 forma wypowiedzi - gatunek dziennikarski, literacki
5.2.2 sposób sformułowania - jaka jest gramatyczna i składniowa jednostka analizy
5.2.3 intensywność - z jaką siłą została wypowiedź sformułowana i ile emocji zawiera
5.2.4 skuteczność - jaki jest charakter wypowiedzi z punktu widzenia funkcji propagandowych
6. Przykłady badań z zastosowaniem analizy treści
6.1. Analiza trendów w treści przekazów informacyjnych
6.2. Badania nad rozwojem nauki
6.3. Badania różnic w treści przekazów informacyjnych różnych narodów
6.4. Porównywanie różnych środków masowej informacji
6.5. Konstruowanie i stosowanie wzorców właściwej informacji
6.6. Techniczna pomoc w przeprowadzaniu badań
6.7. Analiza technik propagandowych
6.8. Analiza czytelności przekazów informacyjnych
6.9. Wykrywanie cech stylistycznych
6.10. Studia nad autorami i determinantami treści
6.11. Sprawdzanie intencji i innych cech osoby wypowiadającej się
6.12. Diagnoza cech psychicznych osób i grup
6.13. Wykrywanie akcji propagandowych
6.14. Badania kręgów odbiorców lub skutków oddziaływania treści
6.15. Odzwierciedlanie postaw, dążeń i wartości (wzorów kulturowych) grup ludności
6.16. Ujawnianie ośrodków zainteresowań
6.17. Analiza postaw i zachowań wywołanych przez środki masowej informacji
6.18. Przekształcanie surowych danych w dane naukowe
3
Błąd! Tylko dokument główny