Normatywne akty prawne regulujące prawo samorządowe:

1. Konstytucja 02.04.1997 rozdział I „Rzeczpospolita” rozdział 7 „Samorząd terytorialny”

2. Ustawa o samorządzie gminnym 01.01.1999

3. Zarządzenie nr 47 prezesa rady ministrów w sprawie rejestracji związków między gminnych 16.08.1990

4. Ustawa o referendum gminnym 11.10.1991

5. Ustawa o finansowaniu gmin 10.12.1993

6. Ustawa o regionalnych izbach obrachunkowych 07.10.1992

7. Ustawa o gospodarce komunalnej 20.12.1996

8. Ustawa o samorządzie powiatowym 05.06.1998

9. Ustawa o samorządzie wojewódzkim z 05.06.1998

10. Ustawa o samorządowych kolegiach odwoławczych z 12.10.1994

11. Europejska karta samorządu terytorialnego Strassburg 15.10.1985

Samorząd w znaczeniu prawnym rozumiany jest jako wykonywanie zadań administracji publicznej w sposób zdecydowany i na własną odpowiedzialność przez odrębne w stosunku do państwa podmioty, które w zakresie wykonywania swoich zadań nie są poddane żadnej ingerencji państwowej.

Samorząd lokalny oznacza prawo i powinność władz lokalnych do lokalnego regulowania i zarządzania sprawami publicznymi dla dobra społeczności lokalnej (art. 2 ustęp 1 światowej deklaracji samorządu lokalnego). Samorząd lokalny jest jedną z podstawowych instytucji (organów) ustrojowych państwa.

Podstawowe elementy katalogu cech samorządu terytorialnego:

• podmiot samorządu tworzy lokalna społeczność zamieszkała na danym terenie. Upodmiotowienia dokonuje państwo w celu realizacji jego zadań na danym terytorium.

Decentralizacja polega na prawnym zapewnieniu organom niższego względnej samodzielności do organów wyżej usytuowanych.

Podmiotowość - uznanie samorządu terytorialnego za element struktury zdecentralizowanej jest aktem przyznania samorządności tej samej jednostki z wszelkimi tego konsekwencjami. Nie ma nieograniczonej samorządności. Organizacja samorządu polega na tym, że organy terytorialne kolegialne są wybierane w drodze wyborów. Osobowość prawna samorządu terytorialnego dzieli się na:

• publicznoprawną - wynika możliwość nawiązywania stosunków prawnych z organami państwa (równorzędne podmioty)

• cywilnoprawna - swoboda dysponowania mieniem we własnym imieniu i na własne potrzeby

Samorządność - jednostka o charakterze korporacyjnym (mieszkańcy) wyposażona w osobowość prawną o charakterze publicznym i prywatnym wypełniająca przez wyłonione w drodze wyborów organy zadania administracji publicznej na zasadach określonej prawnie niezależności i podlegająca przy tym nadzorowi państwowemu.

• przedmiot - wykonywanie administracji publicznej. Jest to kwestia podziału kompetencji między państwem a samorządem.

Zasada subsydiarności to podział władzy od dołu do góry (nigdy nie należy powierzać tego jednostce większej, co może zrobić dobrze i równie wydajnie jednostka mniejsza). Podział władzy ma być racjonalne.

Zasada decentralizacji zakłada podział kompetencji przez jednostkę wyższą. Podział władzy z góry do dołu.

• zadania dzielimy na:

• własne mają być w świetle przepisów prawa wykonywane samodzielnie tzn. bez możliwości ingerencji organów państwowych lub bez możliwości ograniczonej ingerencji organów państwowych. Nadzór czy zadania są wykonywane zgodnie z prawem i w granicach prawa. Zadania własne są wynikiem przyjęcia zasady subsydiarności.

• zlecone nie są zadaniami. To wykonywanie administracji państwowej w terenie. Organ wyższego szczebla zleca wykonanie zadania organowi niższego szczebla. Więcej niż nadzór - ingerencja. Nie są wykonywane samodzielnie. Zadania zlecone to uznanie zasady decentralizacji tj. wyręczanie się jednostki wyższego szczebla jednostką niższego stopnia.

• nadzór dzielimy na

• prawny ograniczony do zadań własnych samorządu. Badanie zgodności działań z normami prawnymi

• celowościowy dotyczy zadań zleconych. Nadzór ten bada również aspekt celowościowy zachowań samorządu (zgodność z wytycznymi)

Gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego. 08.03.1990 ustawa o samorządzie terytorialnym zmieniona na 01.01.1991 ustawa o samorządzie gminnym.

Art. 1 mieszkańcy z mocy prawa tworzą wspólnotę samorządową.

Podmiot - mieszkańcy, którzy są na stale zameldowani na terenie gminy. Upodmiotowienie to przyznanie osobowości prawnej z wszelkimi tego konsekwencjami.

Art. 2 gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Gmina jest jednostką samodzielną w tym zakresie.

Przedmiot do zakresu działania gminy należą wszystkie prawa publiczne o zakresie lokalnym. Mogą korzystać ze wszystkich środków prawnych jakie są do dyspozycji włącznie z władczymi, mogą rządzić i działać. Charakter lokalny spraw publicznych oznacza zamknięcie tych spraw granicami gminy i odnoszą się do ludności zamieszkującej terytorium gminy.

Zadania publiczne gminy służące zaspokojeniu potrzeb gminy, terytorium gminy, podmiotu gminnego dzielimy na własne i zlecone przez gminę (zlecone przez urząd wyższy).

Granica musi przebiegać między zaspokajaniem potrzeb wspólnoty a sprawami publicznymi o znaczeniu lokalnym.

Typy gmin: zróżnicowanie ma charakter formalny (nazewnictwo a nie zadania). Różnice są w nazewnictwie gminy np. wójt - burmistrz

• wiejska

• miejska

Władze gminy - mieszkańcy gminy podejmujący rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym: przez wybory i w drodze referendum.

Demokracja bezpośrednia (mieszkańcy) - do form demokracji bezpośredniej zaliczamy wynikające z ustawy:

• konsultacje z mieszkańcami mogą mieć charakter obligatoryjny i fakultatywny.

Konsultacje obligatoryjne - aby zapadła decyzja w jakiejś sprawie musi być zapytanie o daną sprawę ludności inaczej decyzja jest nieważna. Wynik konsultacji z mieszkańcami nie musi być brany pod uwagę przy podejmowaniu decyzji (może ale nie musi) Obligatoryjne konsultacje (ustawowe) społeczne: decyzje dotyczące tworzenia łączenia, podziału, znoszenia gmin; ustalania granic gmin; mieszkańców; siedzib władz gminy; przy zmianie granic miasta; przed podjęciem przez redę gminy jednostki pomocniczej.

Konsultacje fakultatywne można zapytać ludność ale niekoniecznie w danej sprawie, o podjęciu danej decyzji.

Konsultacje to forma zasięgania opinii mieszkańców. Zasady i tryb przeprowadzenia konsultacji - decyduje o tu rada gminy (ankiety, środki masowego przekazu), prawo nie narzuca formy przeprowadzenia konsultacji.

• referendum gminne

• wybory

• zebrania wiejskie

• ogólne zebrania mieszkańców osiedla (w miastach na zasadzie majątku)

Organy gminy to rada gminy i zarząd gminy.

Rada gminy to organ stanowiący i kontrolny. Powołuje ona do życia inne organy gminy. Rada wybiera :

• szefa zarządu - wójt, burmistrz, prezydent. Wybiera ich bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady w głosowaniu tajnym.

• Kandydatów na zastępców na wójta, burmistrza i prezydenta czy innych członków zarządu wywołuje szef zarządu. Na zastępcę wójta, burmistrza, prezydenta wystarczy zwykła większość głosów wymagająca połowę ustawowego składu rady.

Jeżeli w ciągu 6 miesięcy od daty ogłoszenia wyników wyboru rady gminy Rada nie wybrała zarządu - prowadzi to do rozwiązania rady z mocy prawa. Zawsze musi być to ogłoszone w wojewódzkim dzienniku rządowym. Następnie przeprowadza się przedterminowe wybory w ciągu 3 miesięcy od dnia rozwiązania Rady. Gdy nie ma rady oraz zarządu premier wybiera osobę, która wchodzi w kompetencje rady i zarządu (choć nie wszystkie) i pełni jej funkcje. Nowa rada nie wybierając w ciągu 6 miesięcy zarządu rozpada się. Do dnia kolejnych wyborów na kolejne kadencje przejmuje kompetencje Zarząd komisaryczny wybierany przez premiera (Prezes Rady Ministrów). Tylko raz można przeprowadzić przedterminowe wybory, a dwa razy rada może ulec rozwiązaniu.

Rada gminy może podjąć uchwałę w sprawie nie udzielania zarządowi absolutorium. Taki wniosek jest równoważny ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu czyli o skrócenie jego kadencji przed terminem. Żeby uchwalić taki wniosek z mocy prawa musi być poprzedzony opinią Komisji Rewizyjnej. Musi być opinia Regionalnej Izby Obrachunkowej i muszą być wysłuchane wyjaśnienia zarządu. Jeżeli Rada gminy nie wykona tych wniosków, wówczas ten wniosek jest bezprawny - nie ma mocy prawnej.

Rada gminy odwołuje zarząd bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady w tajnym głosowaniu - nie wcześniej niż po upływie 14 dni od podjęcia uchwały o nie udzieleniu absolutorium (aby się zastanowić, czy wnioskowana uchwała jest potrzebna).

Odwołanie zarządu z innych przyczyn niż nie udzielenie absolutorium może nastąpić wyłącznie na wniosek ¼ ustawowego składu rady. Nie dotyczy to odwołania wójta, burmistrza, tylko zarządu jako organu. Wniosek musi być zgłoszony na piśmie z pełnym uzasadnieniem. Taka uchwała Rady zapada bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady w tajnym głosowaniu.

Odwołanie wójta, burmistrza czy prezydenta Rada może dokonać poprzez odwołanie większością 2/3 głosów ustawowego składu rady.

Wójta, burmistrza i prezydenta powołuje 50 % +1, odwołuje 2/3 - wszystko większością głosów.

Gdy kończy się kadencja rady gminy to w zasadzie kończy się kadencja zarządu, ale działa on do czasu powstania nowego zarządu.

Zarząd gminy to organ wykonawczy i kolegialny. Jest wybierany przez radę gminy. Są wybierani z grona radnych lub z poza rady. Jeżeli Rada gminy odwoła zarząd - nowy musi powstać w ciągu 1 miesiąca. Do tego czasu obowiązki pełni dotychczasowy dawny zarząd. Wniosek o odwołanie zarządu gdy nie ma większości głosów to kolejny wniosek nie może być wniesiony nie wcześniej niż po upływie 6 miesięcy. Członkowie zarządu mogą sami złożyć rezygnację. Wówczas rada gminy nie później niż w ciągu 1 miesiąca podejmuje uchwałę o przyjęciu rezygnacji i odwołaniu członka. Jeżeli Rada nie wypowie się w ciągu tego czasu jest to równoznaczne z przyjęciem rezygnacji po upływie tego terminu w ostatnim dniu.

W skład zarządu wchodzi od 3 - 7 osób. Członkowie zarządu nie mogą łączyć z zatrudnieniem w administracji rządowej.

Zarząd ma kompetencje:

• wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa. Zarząd gminy jest organem wykonawczym rady gminy

• wykonuje budżet

• zatrudnia i zwalnia kierowników jednostek organizacyjnych

• wykonuje zadania zlecone przez organizacje rządowe

• gospodaruje mieniem komunalnym

Przewodniczącym zarządu jest wójt, burmistrz lub prezydent. Jest on organizatorem pracy zarządu i kieruje jego pracą. Reprezentuje on zarząd gminy na zewnątrz.

Wójt i burmistrz mają własne kompetencje:

• prawo do wydawania decyzji w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej.

Są także instytucje:

• sekretarz

W zadaniach ustalanych przez zarząd wójt powierza swoje obowiązki sekretarzowi. Dopuszczalne jest łączenie stanowiska burmistrza ze stanowiskiem sekretarza.

• skarbnik gminy

Pełni funkcję głównego księgowego budżetu gminy. On ma kompetencje w sprawach finansowych. Aby wszelkie czynności prawne, które mogą powodować określone skutki wymagają podpisu skarbnika. Wszelkie czynności prawne wymagają kontrasygnaty skarbnika. On może odmówić, jeżeli myśli , że jest to złe gospodarowanie. Ale wójt, burmistrz może mu kazać złożyć podpis. Skarbnik nie może odmówić. Wówczas razem ze złożeniem kontrasygnaty ma pisemny rozkaz zwierzchnika.

Powołuje i odwołuje ich rada gminy, ale na wniosek wójta, burmistrza, prezydenta. Tu potrzebny jest też wniosek szefa zarządu.

Osoby te są nie członkami zarządu, ale uczestnikami w jego pracach, nie mają prawa głosowania. Mogą i biorą udział w przygotowaniach projektów i treści uchwał. Uczestniczą w dyskusji na ten temat, ale nie głosują.

Urząd gminy - zarząd gminy swoje zadania wykonuje przy pomocy właśnie urzędu gminy. Urząd gminy jest aparatem pomocniczym zarządu. Służy też pomocą radzie gminy.

Kierownikiem urzędu gminy jest wójt, burmistrz czy prezydent czyli szef zarządu gminy.

Regulamin gminy - to akt prawny nie obowiązujący powszechnie. Nie wszystkie urzędy gminy wyglądają jednakowo (wszystko zależy od rady).

Istnieją inne jednostki organizacji gminnej:

• zakłady administracji

• podmioty gospodarcze

• jednostki organizacyjne - gminna straż pożarna

Gminy mogą tworzyć jednostki pomocnicze:

• sołectwa

Można wyodrębnić 3 etapy w powoływaniu ich oraz zasady w oparciu których one działają:

1. Określone zasady na podstawie których chcemy stworzyć jednostki pomocnicze

2. Można powołać jednostki pomocnicze po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami lub na ich wniosek

3. To określenia samej organizacji i zakresu działania sołectwa

Rady gminy robią w ramach odrębnego statusu dla sołectwa zwykłą większością głosów. Sołectwo pełni kompetencje uchwałodawcze. Uchwałodawczym organem :

- zebranie wiejskie, a organizacją wykonawczą jest sołtys. Sołtys wybierany jest w głosowaniu tajnym i bezpośrednim, przez stałych mieszkańców uprawnionych do głosowania.

• dzielnice

• osiedla

• miasta

Referendum - podmiot samorządu gmin w drodze referendum może decydować o odwołaniu organów i spraw gminnych. Wynik referendum zawsze tworzy skutki prawne (stanowi prawo). Cechy referendum:

• bezpośredni udział obywateli w wypowiadaniu się

• posiadanie tylko jednego głosu

• uważanie woli większości za decydującą w uchwalaniu aktu prawnego (większość tworzy prawo).

Typy referendum:

• obligatoryjne zwoływane w kategoriach spraw:

• samo opodatkowanie mieszkańców na cele publiczne

• odwołanie rady gminy przed upływem kadencji (przeprowadza się wyłącznie na wniosek mieszkańców) nie wcześniej niż po upływie wybrania rady gminy - 12 miesięcy - lub od ostatniego referendum w sprawie odwołania rady gminy przed upływem kadencji. Nie przeprowadza się referendum w sprawie odwołania rady gminy jeżeli do upływu kadencji zostało 6 miesięcy i mniej. Odwołanie rady gminy przed upływem kadencji oznacza koniec pracy zarządu gminy. Wówczas prezes rady ministrów wyznacza osobę która w pewnym zakresie będzie kontynuować działania rady gminy.

• fakultatywne:

• może być zwołane w każdej innej sprawie ważnej dla gminy

Nie może być rozstrzygane w drodze referendum:

• zmiany budżetowe

• wprowadzenie korekty podatków

• wydawać i korygować decyzji w trybie kodeksu postępowania administracyjnego

• spraw zleconych z zakresu administracji rządowej (państwa)

Referendum bez względu na rodzaj przeprowadza się:

• z inicjatywy rady gminy

• na wniosek ¹/₁₀ liczby mieszkańców uprawnionych do głosowania posiadających czynne prawo wyborcze

Koszty referendum ponosi gmina. W terminie 7 dni od dnia podania wyników do wiadomości publicznej każdy uprawniony może wnieść protest z powodu naruszeń jakie według niego miały miejsce i wpływ na wynik. Sprawy rozstrzygają sądy okręgowe. Wynik pozytywny referendum obowiązuje redę gminy do podjęcia czynności w celu realizacji tej decyzji. W tym konkretnym przypadku organem wykonawczym tego rozstrzygnięcia jest rada gminy.

Organy gminy:

• rada gminy jest organem stanowiącym (podejmuje decyzje, uchwały) i kontrolnym. Rozstrzyga w sprawach, które nie są zastrzeżone, ale we wszystkich innych. Gdy siedziba rady jest w mieście jest to rada miasta. Kadencja trwa 4 lata od dnia wyborów. Liczba radnych jest odpowiednia do liczby mieszkańców gminy. Do 4 tys. mieszkańców - 15 radnych (minimum), do 200 tys. mieszkańców - 45 radnych (maksymalnie). Na każde dalsze rozpoczęte 100 tys. mieszkańców po 5 radnych, ale nie więcej niż 100 radnych.

Obowiązki radnych:

Status prawny radnego: radny nie jest organem gminy, ale członkiem organu kolegialnego gminy. Radny ma obowiązek:

• reprezentować wyborców i utrzymywania więzi z mieszkańcami i z organizacjami tych mieszkańców

• brać udział w pracach rady gminy i jej organów oraz innych instytucji samorządowych, do których został wybrany, bądź desygnowany przez przewodniczącego

• radni mogą tworzyć kluby radnych w zależności czy statut przewiduje możliwość zakładania klubu. Przynależność do klubu jest na zasadzie dobrowolność.

Przywileje radnych:

• nałożony na pracodawcę obowiązek zwolnienia go z obowiązków zawodowych w związku z posiedzeniem rady gminy

• roszczenie o zwrot kosztów podróży i diety (według uznania gminy)

• w związku z wykonywanymi, pełnionymi funkcjami przysługuje radnemu ochrona prawna

• osoba radnego podlega ochronie w związku z pełnieniem obowiązków służbowych. Osoba, która dokona napaści na radnego będzie podlegać wyższej karze

• rozwiązanie stosunku pracy radnego wymaga zgody gminy, w której on działa

Zakazy dotyczące radnego:

• jako osoba wchodząca w skład organów gminy nie może prowadzić działalności na własny rachunek związany z wykorzystywaniem mienia państwowego

• wszystko co stworzyłoby wykorzystywanie stanowiska przez niego wykonywanego

• posiadać w spółkach z udziałem skarbu państwa udziałów czy pakietów kontrolnych akcji

Radni mogą być odwołani pod upływem kadencji w przypadkach:

• przed upływem kadencji zostaje rozwiązana rada gmin

• śmierci

• zrzeczenia się mandatu

• utrata prawa wybieralności lub gdy nie ma go w dniu wyborów

• prawomocny wyrok sądowy za przestępstwo umyślne

• gdy nastąpi zmiana w podziale terytorialnym państwa

Budowa rady gminy:

• przewodniczący wybierany w głosowaniu tajnym z grona gminy. Przewodniczący i wiceprzewodniczący nie może być równocześnie wójtem, burmistrzem, prezydentem itp. Zakres łączenia tych funkcji również z członkiem zarządu (albo - albo). Do funkcji przewodniczącego należy:

• organizacja pracy rady

• prowadzenie jej obrad

• reprezentacja rady w stosunkach wewnętrznych z innymi jednostkami organizacyjnymi (nie na zewnątrz chyba, że rada gminy jest organem wykonawczym co jest tylko w referendum)

Przewodniczącego i zastępców wybiera rada gminy:

• w głosowaniu tajnym

• bezwzględną większością głosów (50% + 1 głos wszystkich obecnych)

• obecność co najmniej połowy ustawodawczego składu rady

W każdym statucie bez względu na różnice powinno być:

• określenie struktury wewnętrznej

• sposób głosowania

• wykaz komisji stałej, rotacyjnej itp.

• ogólne normy

Podstawową formą pracy rady gminy są sesje podzielone na:

• zwyczajne - zwoływane przez przewodniczącego rady w miarę potrzeby, nie rzadziej niż 1 raz na kwartał. Pierwszą sesję nowo wybranej rady zwołuje poprzedni przewodniczący w ciągu 7 dni od ogłoszenia wyborów w celu wybrania nowych organów

• nadzwyczajne - zwoływane są przez przewodniczącego na wniosek zarządu lub co najmniej w ¹/₄ ustawowego składu rady gminy

Najważniejszym dokumentem gminy jest statut gminy. Jedynie sposób głosowania został uchwalony przez ustawę o samorządzie gminnym. Uchwały gminy zapadają zwykłą większością głosów przy obecności co najmniej z połową uprawnionych do głosowania.

Komisje to wewnętrzne organy rady o charakterze pomocniczym. Rada może powołać komisje:

• stałe (od powołania do końca kadencji rady)

• doraźne (dla załatwienia jednej rzeczy)

Komisje powinny być organami fachowymi, więc dopuszcza się członków komisji spoza rady lecz nie więcej niż połowę całej komisji.

Komisje rewizyjne - w skład wchodzą wyłącznie radni oprócz przewodniczącego, wiceprzewodniczącego oraz członków zarządu szczególne zadania:

• wykonuje szczególne kontrole zarządu gminy

• opiniuje wykonanie budżetu

• występuje do rządu o udzielenie lub nie udzielenie absolutorium

• udziela opinii we wszystkich innych ważnych sprawach

---