Arkadia , czy dantejskie piekło , a może coś pośredniego ? - rozwinąć temat w oparciu o wybrane utwory literackie .
Arkadia jest to kraina na Półwyspie Peloponeskim w południowej Grecji , osłonięta wysokimi górami , w których znajdują się rozległe pastwiska i piękne lasy , a w dolinach rzecznych bardzo żyzna ziemia . Warunki terytorialne sprawiły , że przez długi czas była odcięta od kultury , dlatego uważano ją za krainę pierwotną i szczęśliwą . Poetycki obraz Arkadii , jako idealnej krainy niczym nie zmąconego spokoju , ładu , zamieszkanej przez pasterzy żyjących w harmonii z naturą , ukształtowała poezja pasterska , sielankowa . po pierwszy opis jej pojawił się w utworach Wergiliusza wzorowanych na sielankach greckich . Mit arkadyjski często był przywoływany w utworach późniejszych wieków , jako wyraz ludzkich marzeń o szczęściu , życiu w ziemskim raju . Jest on obok Olimpu , czy Atlantydy jedną z utopii jaką stworzył rozum ludzki , aby ulżyć swoim cierpieniom .
Dantejskie piekło jest to termin nawiązujący do scen opisanych przez Dantego w pierwszej części „Boskiej komedii” . Autor ukazuje piekło w postaci leja , gdzie na węższych kręgach znajdują się grzesznicy , a na samym dnie piekła znajduje się Lucyfer . Bohater Dantego poznaje co to jest dobro , a co zło , odbywa wędrówkę do Raju , czyli ku dobru .
Motyw Arkadii zaczął pojawiać się w utworach romantyków , ponieważ utracili własny raj , ojczyznę . Tęsknota za wolną ojczyzną , w której życie jest niczym nie zakłócone , gdzie przestrzegane są obyczaje , szanowane pamiątki narodowe powodowała , że pisarze ukazywali swoje marzenia w utworach .
Soplicowo ukazane przez Adama Mickiewicza w poemacie „Pan Tadeusz” stało się inspiracją dla innych autorów . Poeta ukazał zamknięty , malowniczy , sielankowy świat Soplicowa . Zamieszkująca go szlachta przestrzegała tradycji , szanowała dawne obyczaje , lubiła biesiadować , gawędzić , polować , była gościnna i otwarta . Umiłowanie tradycji , historii kazało jej bronić się przed cudzoziemszczyzną .
Dom Sopliców stał na niewielkim pagórku w brzozowym gaju , zbudowany był z drewna na murowanej podbudówce . Budynek był niewielki , ale bardzo zadbany , obok znajdowała się stodoła . W dworku na ścianach wisiały portrety patriotów : Kościuszki , Jasińskiego ,Rejtana . W Soplicowie był sad i ogród . Autor przez zastosowanie różnorodnych środków artystycznych ukazał niezwykłą malowniczość opisów przyrody . Otwarta brama podkreślała gościnność i szczerość mieszkańców Soplicowa . Każdy gość był przyjmowany bardzo serdecznie . Witał ich Wojski , który był ubrany w świąteczne ubranie . Pracę kończono wraz z zachodem słońca , co oznaczało , że przyroda wyznaczała rytm życia , pracy. Sędzia nigdy nie zaniedbywał obowiązków gospodarza , wieczorem doglądał zwierząt , obchodził pomieszczenia gospodarskie . Nigdy nie przekazał tego obowiązku służbie . W domu Sędziego przestrzegane były dawne obyczaje . Na spacerach wszyscy szli w określonym porządku , młodzi byli w pewnym oddaleniu za starszymi , okazując im szacunek . Goście szybko przejmowali obyczaje panujące w Soplicowie . Porządek także zachowany był przy stole , miejsca zajmowano w zależności od wieku , urzędu ,majątku . Przy stole na przemian siedzieli ; mężczyzna i kobieta . Przy posiłkach obowiązywała grzeczność , mężczyźni usługiwali kobietom , zabawiali je rozmową . Uczty wyprawiane były na wzór staropolski . Wojski , który pełnił funkcję marszałka dworu , usadzał gości . Zachwyt budził wyciągnięty ze schowka przez Wojskiego stary serwis , na którym były postacie w polskich strojach . Na uczcie podawano staropolskie potrawy . Zosia ubrana była w strój ludowy . Uczta zakończyła się polonezem prowadzonym przez Podkomorzego . W Soplicowie organizowano polowania . Rozpoczynały się obławą , naganianiem zwierzyny . Mickiewicz opisał polowanie na niedźwiedzia . Myśliwi , chcąc ukazać swą odwagę , rzucili się w pogoń za niedźwiedziem zostawiając wyznaczone im stanowiska , co spowodowało bałagan . Zraniony niedźwiedź rzucił się na Tadeusza i Hrabiego . Życie uratował im ksiądz Robak zabijając niedźwiedzia . Przed tradycyjną ucztą myśliwską Wojski zagrał na rogu budząc podziw swoim rzadkim już i zapomnianym kunsztem .Mickiewicz opisał także grzybobranie . Wszyscy przebierali się ,zakładali słomiane kapelusze . Zbierano krasnolice , borowiki i rydze . Jednym z bohaterów poematu , który przestrzegał dawnych obyczajów , był Sędzia . Uważał , że gdy się ich nie przestrzega ginie naród . Był zwolennikiem dobrego wychowania , które opierało się na staropolskich tradycjach i obyczajach . Ubierał się w staropolski strój szlachecki . Podkomorzy także przestrzegał tradycji , był przeciwnikiem mody francuskiej . Najważniejszą funkcją Wojskiego we dworze była rola mistrza staropolskiego ceremoniału , potrafił zorganizować polowanie , ucztę , w razie potrzeby dbał o gospodarstwo .
Arkadia był także Korczyn opisany przez Elizę Orzeszkową w powieści „Nad Niemnem” . Dworek był stary , drewniany , niepobielany , z wielkim gankiem . Ściany ozdobione były roślinami . Z ganku , a także z okien widać było brzeg Niemna . Wszystko w dworku było naprawiane , kiedyś było lepsze , nowe , a teraz gospodarz dbał o to , by uratować co tylko można , nie stać go było na nic nowego . Autorka ukazała harmonię panującą pomiędzy przyrodą , a siedzibami ludzkimi . Zabudowania gospodarskie zasłonięte były drzewami i krzewami ozdobnymi . Gospodarzem dworku był Benedykt , najmłodszy syn Stanisława Korczyńskiego , miał brata Andrzeja , który zginął w czasie powstania i Dominika , którego zesłano w głąb Rosji . Benedykt skończył studia . Gdy odziedziczył majątek po ojcu , często przyjmował w nim gości , w szczególności byli to mieszkańcy sąsiedniego zaścianka . Był świadkiem i zwolennikiem powstania .W Korczynie panował wtedy duch demokratyzmu . Po upadku powstania nigdy o nim nie mówił , nie odwiedzał mogiły , chociaż ciągle pamiętał o bohaterskiej śmierci powstańców . W imię pamięci nie sprzedał lasu , gdzie znajdowała się mogiła . Benedykt postanowił być wierny tradycji powstania , ale uważał , że za wszelką cenę musi utrzymać ziemię , by nie dostała się w ręce zaborcy . Wszystko co robił miało na celu utrzymanie majątku , dlatego walczył z zaściankiem , musiał wyrzec się swoich młodzieńczych ideałów . Pomimo ciągłych sporów pomiędzy zaściankiem , w głębi duszy miał dobrą wolę pogodzenia się z nim . W postawie Benedykta przejawiał się wielki patriotyzm , postanowił odrzucić propozycję brata objęcia intratnego stanowiska w Rosji , gdyż uważał to za zdradę . Praca była jego kryterium w ocenie ludzi , szanował tych którzy pracowali .
Mit arkadyjski wystąpił także w takich utworach jak : „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego , „Noce i dnie” Marii Dąbrowskiej i „Dolina Issy” Czesława Miłosza .
Dantejskie piekło zawarte zostało głównie w literaturze drugiej wojny światowej ., która była odzwierciedleniem uczuć osób przerażonych grozą wydarzeń . Tematem utworów stały się mechanizmy mordowania człowieka . Niemieckie obozy zagłady zostały ukazane w „Opowiadaniach” Tadeusza Borowskiego . Według pisarza hitlerowcy w obozach dokonywali przerażającego eksperymentu na człowieku . Panujące warunki powodowały , że mogły przeżyć tylko jednostki pozbawione uczuć wyższych takich jak miłość , współczucie , czy solidarność . Świat stworzony przez faszyzm rządził się własnymi prawami , które odrzucały dotąd obowiązujące normy etyki chrześcijańskiej . Autor uważał , że siła więźniów tkwiła w ich liczbie , ponieważ wszystkich Niemcy nie zdążą zabić .Bohaterem „Opowiadań” był Tadeusz . Akcja rozgrywała się w obozie w Auschwitzu , stworzonym przez ludzi , piekle na ziemi .Tadek był typowym produktem edukacji obozowej , uległ obowiązującym zwyczajom , przystosował się do obozowej rzeczywistości . W obozie panował głód , za pożywienie można było kupić wszystko . Autor twierdził , że do takiej sytuacji mogło dojść wówczas gdy ludzie zostali upodleni do tego stopnia , że jeden patrząc na drugiego widział w nim obiekt do zjedzenia . W opowiadaniu „Dzień na Harmenzach” autor ukazał Żyda Bekera , który w obozie w Poznaniu wieszał rodaków za kradzież chleba , powiesił również własnego syna . Więźniowie wykorzystywali każdą szansę na zdobycie jedzenia . Taką szansą była także kradzież , np. Iwan kradł gęsi . W łagrze istniała zhierarchizowana struktura , którą tworzyli najwyżej w niej ustawieni więzniwie funkcyjni , „klasa średnia” , oraz najniżej usytuowani , przeznaczeni na rychłą śmierć . Obiad , który spożywali więźniowie , nie był jednakowy dla wszystkich ; funkcyjni jedli zupę z dna z kartoflami , a inni rzadką z wierzchu . Oddanie komuś bezinteresownie pożywienia budziło zdziwienie . Ukazane to zostało w opowiadaniu „Dzień na Harmenzach” gdy Tadek oddał swoją miskę Bekerowi , kapo spytał się go co za to dostał . Po posiłku nie można było wylizywać misek , groziło to pobiciem . Komando , które pierwsze przyszło na obiad wymieniało sobie kocioł , na ten , w którym była gęstsza zupa , jednak nie wolno było podmieniać kotła kobietom . W obozie panował wielki szacunek dla najniższych numerów , czyli dla pierwszych więźniów . Należało uważać co się mówi i komu się mówi , ponieważ wszystko mogło być doniesione . W opowiadaniu „Proszę państwa do gazu” autor opisał rozładowywanie transportu więźniów . Nie można było zabierać pieniędzy i ubrań , gdyż było to interpretowane jako okradanie Rzeszy . Gdy z pociągu było słychać krzyki , Niemcy uciszali je seria z automatu przeciągnięta po wagonach . Więźniowie , którzy przyjmowali transport , na pytania przerażonych ludzi co się z nimi stanie , udzielali wymijających odpowiedzi , oszukiwali ich do ostatniej chwili . Była to jedyna dopuszczalna forma litości . Już na rampie Niemcy przeprowadzali selekcję . Młodych i zdolnych do pracy kierowano w jedną stronę , a w drugą tych co mieli być zagazowani . Z wagonów wyciągano poduszone niemowlęta . Kobiety nie chciały ich brać , ponieważ oznaczało to wyrok śmierci . Jedną z takich kobiet pobił Andriej . Autor ukazał także młodą dziewczynę , która miała szansę chociaż na jakiś czas ocalić życie , ale wybrała śmierć . W końcu autor stwierdził , że obóz długo żył z tego transportu . Stworzony przez hitlerowców świat zmuszał człowieka do nieustannej konkurencji , codziennego wyboru między życiem własnym , a innych . Kolejnym utworem , ukazującym piekło życia , były „Medaliony” Zofii Nałkowskiej ..Materiały do napisania książki pisarka zebrała uczestnicząc w pracach Głównej komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce. „Medaliony” należące do literatury faktu ,to zbiór ośmiu opowiadań opartych na zeznaniach ludzi będących bezpośrednimi świadkami zbrodni hitlerowskich .W opowiadaniu „Profesor Spaner” autorka ukazała losy człowieka , który pracował przy produkcji mydła z ludzi . Psychika jego tak się zmieniła , że opowiadał o tym tak , jakby nic się nie stało , w sposób spokojny , obojętny , jakby wykonywał normalną pracę . O pracy mówił bardzo dokładnie , nie czuł się winny . Na pytanie , czy mówił mu ktoś , że wyrabianie mydła z ludzi jest zbrodnią zdenerwował się . Bohater opowiadania uważał , ze Niemcy potrafią z niczego zrobić coś , stał się obojętny na ludzką śmierć , przyzwyczaił się do niej . W opowiadaniu „Przy torze kolejowym” autorka opisała człowieka , który napawał się cierpieniem drugiego . natomiast w reportażu pt. „Dno” Nałkowska przedstawiła tragiczną sytuację kobiet w obozach .Były one wykorzystywane do ciężkiej , całodziennej pracy . Więźniarki były tak upodlone przez oprawców , że zmuszone były do jedzenia ludzkich zwłok , aby przeżyć . Ostatnie opowiadanie z cyklu „Medalionów” pt. „Dorośli i dzieci w Oświęcimiu” ukazywało bestialski sposób traktowania przez Niemców dzieci . Nałkowska przedstawiła również eksterminację Żydów . W opowiadaniu pt. „Kobieta cmentarna” ukazała wstrząsający obraz likwidacji getta . Hitlerowcy podpalali domy , w których znajdowali się ludzie . Zmuszało to Żydów do skakania przez okna .
W utworze pt. „Pamiętnik z powstania warszawskiego” Miron Białoszewski ukazał sytuację ludności cywilnej w walczącej Warszawie . Na początku powstania ludzie byli pełni entuzjazmu i zapału wobec walki z okupantem . Na ulicach pośpiesznie wznosili barykady . Sytuacja ta zmieniła się , gdy Niemcy zaczęli bombardować miasto . Ludność cywilna opuszczała swoje domy i przenosiła się w te części Warszawy , które znajdowały się pod kontrolą powstańców . Hitlerowcy stopniowo zdobywali coraz to nowe dzielnice miasta . Początkowa aprobata ludności cywilnej wobec działań powstańczych zmieniła się w niechęć do nich . Postawę tę pogłębiała atmosfera ciągłego zagrożenia i lęku , oraz stale pogarszające się warunki egzystencji . Mieszkańcy Warszawy zmuszeni byli do ciągłego przemieszczania się w obszarze miasta . Ludzie zaczęli przywiązywać szczególną uwagę do miejsc , w których przyszło im aktualnie przebywać , zwracali uwagę na grubość stropów i ścian , ilość filarów , oraz rodzaj sklepienia . Wyprawy w poszukiwaniu pożywienia i wody stały się dla nich koniecznością . Niektórzy z narażeniem życia szli do niezniszczonych jeszcze domów z nadzieją , że znajdą tam coś do jedzenia . Niejednokrotnie droga po wodę była bardzo długa i znajdowała się na linii niemieckiego ognia . Przypadkowo
zebranych warszawiaków jednoczyło nie tylko wspólne doświadczenie , ale także jedność interesów . Zbiorowość stwarzała im większą szansę na przetrwanie . W każdym schronie odmawiane były modlitwy , a niekiedy księża odprawiali msze święte . Wszędzie leżące zmasakrowane trupy ludzkie , oraz resztki ciał nie robiły już na nikim żadnego wrażenia . Hitlerowcy nie respektowali międzynarodowych praw wojennych , bombardując szpitale i zabijając rannych powstańców , oraz młodych mężczyzn , którzy nie brali udziału w walkach . Często także złapanych mieszkańców Warszawy wykorzystywali jako żywe tarcze osłaniające ich czołgi .
Motyw dantejskiego piekła wystąpił także w utworach mówiących o martyrologii Żydów . Hanna Krall w reportaż pt. „Zdążyć przed Panem Bogiem” ukazała wstrząsający obraz egzystencji w getcie . Prześladowanie ze strony Niemców doprowadzało do tego , iż odstąpienie cyjanku było dobrodziejstwem . Zniewoleni ludzie woleli popełnić samobójstwo , niż żyć w tak tragicznej rzeczywistości . Niewielką szansę na przeżycie zyskiwały tylko te osoby , które posiadały numerki życia . Ta potworna sytuacja doprowadziła w konsekwencji do wybuchu powstania . Żydzi podejmując ten zryw byli całkowicie do niego nieprzygotowani . Była to jednak walka o honor , powstańcy wymuszali na wrogach prawo do godnej śmierci .
Kazimierz Moczarski w powieści pod tytułem „Rozmowy z katem” ukazał likwidację getta w Warszawie . Głównym dowódcą Grossaktion in Warschau był Jurgen Stroop . Wykorzystał wcześniej nabyte doświadczenia w likwidacji skupisk żydowskich . Ponieważ otwarta walka nie dawała spodziewanych rezultatów rozpoczął stopniowe podpalanie budynków w getcie . Zmuszało to Żydów do samobójczej śmierci w płomieniach , lub wychodzenia na zewnątrz , gdzie stawali się łatwym celem wyborowych strzelców . Do zagłady getta Stroop używał również artylerii i czołgów . Mimo to zorganizowany opór ŻOB przedłużył dziewięciokrotnie planowany czas Grossaktion . Wykryty bunkier Niemcy od razu likwidowali za pomocą granatów i miotaczy ognia . Po zlikwidowaniu bunkra , który był siedzibą ŻOB-u , Niemcy znaleźli tam samobójców , wśród których był przywódca powstania Mordechaj Anielewicz . Stroop podczas akcji stale powtarzał , że Żydzi będący podludzmi nie mają godności i honoru . Ogólna liczba zgładzonych Żydów w akcji warszawskiej wyniosła około 71000 .
Motyw dantejskiego piekła wystąpił także w „Innym świecie” Gustawa Herlinga Grudzińskiego. . W utworze autor zawarł wspomnienia z obozu sowieckiego. „Inny świat” to dokument , który uwiecznił warunki panujące w sowieckich łagrach , oraz przedstawił zasadę funkcjonowania totalitarnego państwa komunistycznego .Obozy stalinowskie , podobnie jak faszystowskie , rządziły się swoimi prawami . Panowała obojętność na chorobę i cierpienie drugiej osoby , brak było reakcji na nieludzkie wydarzenia rozgrywające się na oczach więźniów , żaden więzień nie bronił gwałconej kobiety , widzący nie pomagali chorym na „kurzą ślepotę”. W obozie nie wolno było marzyć o zwolnieniu , ponieważ zwykle kończyło się to rozczarowaniem , przedłużeniem wyroku . Łagier był machiną nastawioną na całkowite wyeksploatowanie człowieka w niewolniczej pracy . Niektórzy , aby uniknąć pracy , dokonywali samookaleczenia . W utworze autor ukazał Kostylewa , który codziennie wkładał rękę w ogień , czyn ten nie był tylko ucieczką przed samym wysiłkiem , ale buntem przeciw zniewoleniu . Społeczność obozowa była zhierarchizowana , najniżej byli więźniowie polityczni , natomiast najwyżej w hierarchii byli „urkowie” . Obozy często budowane były od początku przez samych więźniów , władze nie zapewniały koniecznego zaplecza . Budynki wznoszone były najprymitywniejszymi metodami . Dzień rozpoczynał się o wpół do szóstej . Przed śniadaniem więźniowie ustawiali się w trzy kolumny . pierwszą tworzyli ci , którym przyznano pierwszy kocioł . Byli to więźniowie , którzy nie wypracowali normy . Drugi kocioł przysługiwał więźniom , którzy osiągali sto procent normy , a trzeci przeznaczony był dla „stachanowców” czyli tych , którzy przekraczali wyznaczone normy . Po posiłku brygady wychodziły do pracy . Podczas drogi więźniowie sami dokonywali naturalnej selekcji , na czele kolumny szli silniejsi . Gorliwymi strażnikami normy byli sami więźniowie , powodowało to zanikanie solidarności więziennej . Aby wypracować normę często więźniowie uciekali się do oszustwa . Ci , którzy pracowali przy wyrębie lasu wytrzymywali najdłużej dwa lata . Po zmroku strażnicy nie pojawiali się w części przeznaczonej dla więźniów . Wykorzystywali to więźniowie kryminalni , którzy gwałcili nieostrożne kobiety . Leczenie chorych opierało się na podawaniu dwóch lekarstw - wywaru z igieł sosnowych i łyżki surówki . Szpital był jedynym miejscem w łagrze gdzie panowała czystość . Kontakty z krewnymi były ograniczone . Spotkania odbywały się w Domu Swidanji . Gdy dochodziło do spotkania stwarzano wszelkie pozory ludzkiego traktowania więźniów w obozie . Kobiety rodziły dzieci , by nie pracować przy wyrębie lasu . W obozie panowała wzajemna nieufność i donosicielstwo . Propaganda stale podkreślała , że więźniowie stanowią zakałę społeczeństwa , zasługują wyłącznie na pogardę .
Arkadia w życiu zdarza się bardzo rzadko , najczęściej jest marzeniem , tęsknotą człowieka do szczęścia . w historii o wiele częściej realizowało się dantejskie piekło , występowało przy wszelkich konfliktach zbrojnych . To , czy ludzie innym będą stwarzać piekło zależy tylko od nas samych . Nie wolno ulegać zgubnym ideałom i marzeniom szalonych ludzi , gdyż prowadzi to do cierpienia .
THE END