CEBULA
Pochodzi z Azji Środkowej. W Polsce była spożywana już w XIV- XV w.
Biologia
Ma dość charakterystyczny smak
Fazy:
kiełkowanie
wschody
faza zgiętego kolanka
faza flagi
wyprostowanego liścia
liścia właściwego potem 2, 3... liści
tworzenia cebul
załamywania się szczypiorów( w tedy dokonujemy zbioru gdy 3-4 liście są zielone a reszta sucha)
spoczynku
spoczynku bezwzględnego
spoczynku względnego ( niema wzrostu bo warunki są nie sprzyjające)
wyprostowanego szczypioru i liści
kwitnienie i zawiązywanie nasion
System korzeniowy jest stosunkowo słabo rozwinięty, płytki, ma głębokość ok. 20 cm. Korzeni jest od 20 do 30. Mają średnice około 2 mm. Najczęściej się nie rozwidlają. Łodyga jest bardzo skrócona i zwana jest piętką. To co formuje cebule to mięsiste pochwy liściowe. W środku są 4 pochwy liściowe nie zakończone blaszką liściową. Na zewnątrz znajdują się 3-4 suche łuski otaczające wnętrze. Nad cebulą znajdują się szyjka rzekoma i liście. W II roku wydaje pędy kwiatostanowe, baldach w kształcie główki. Kwiatostan jest w środku pusty, w połowie rozszczepiający się. Kwiat złożony z 6 działek kielicha, 6 pręcików w 2 działkach, 1 słupka o 3 komorowej zalążni( w każdej komorze 2 zalążki). Kwiaty są obco i owadopylne.
Masa 1000 nasion 2,7-4,4g
1 jednostka to 250tyś nasion, na 1 ha 3-4 jednostki
małe cebule są lekko wydłużone starsze kuliste. To roślina dnia długiego.
ZNACZENIE GOSPODARCZE
Zajmuje około 10% areału przeznaczonego pod uprawy.
WARTOŚĆ ODŻYWCZA
Związki działające bakterjostatycznie, zawiera alinę i alicynę
Energia - 28 kcal
Białko- 1,3g
Tłuszcze
Węglowodany
Sucha masa 12g
Witaminy: A, E,B1, B2, B6, C, niacyna, karotenoidy, beta karoten
Składniki mineralne: Na, K, Ca, P, Mg, Fe, F
WYMAGANIA KLIMATYCZNE I GLEBOWE
Kiełkuje w ok. 3° C, nie powinniśmy siać przy temp niższej jak 6° C
Optymalnie kiełkuje w 18 °C
Temp w początkowym okresie rozwoju 12-16° C gdyż to powoduje że liście lepiej się rozwijają
W okresie formowania cebul 16-22 °C
Gdy cebule usychają 24-26° C
Suma opadów około 70 mm
Jarowizacja w 3-12 °C
Temp przechowywania 0-1°C < 15mm< 18-22°C
Wytrzymuje przymrozki
Wymaga dość intensywnego naświetlania, nie nadaje się do uprawy na południowym stoku, to roślina dnia długiego
silnie wiatry mogą uszkadzać liście ale nie możemy jej uprawiać w miejscach całkowicie osłoniętych
W okresie kiełkowania 75-80 %
Do okresu zaschnięcia łusek 70-75%
Do załamywania 60-70 %
Intensywne nawadnianie niezbyt dobre
Gleby najlepsze kl I, II ,IIIa, nie lubi gleby zaskorupiającej się, pH 6,5- 7,0
Gdy jest sucho a potem intensywne opady to tworzą się cebule podwójne
CECHY ROZPOZNAWCZE I UŻYTKOWE
Kształt
Określany jest przez wskaźnik kształtu, stosunek wysokości do średnicy poprzecznej. Ważne jest tak że określenie, czy największa średnica poprzeczna cebuli przypada w połowie jej wysokości np.
kształtem jajowatym określamy cebule, gdy największa średnica przypada poniżej połowy jej wysokości
odwrotnie jajowaty gdy największa średnica przypada powyżej środka
wierzchołek cebuli może być: zbieżny, spłaszczony lub wgłębiony
szyjka cebuli może być gruba lub cienka
podstawka cebuli: zbieżysta , zaokrąglona lub płaska
piętka w stosunku do otaczających ją łusek może być wysunięta, płaska lub zagłębiona
Wielkość cebuli
Wyróżnia się odmiany o cebulach drobnych - masa ok. 50g, średniej wielkości - 60-120g, dużych- ponad 120g
Odmiany o cebulach małych charakteryzują się:
niższą plennością
długotrwałym przechowywaniem
wyższą zawartością suchej masy i związków siarki
dużą twardością cebul
odpornością na zgniatanie
Odmiany o cebulach bardzo dużych odznaczają się:
wysokim plonem
mniejszą trwałością w przechowywaniu
niższą zawartością suchej masy
niższą trwałością
kruchym i soczystym miąższem
łagodnym smakiem
podatnością na zgniatanie ( nie nadają się do składowania luzem w grubych warstwach)
Na wielkość cebuli dodatnio wpływają:
wczesny siew lub wczesne sadzenie do gruntu
zwiększona rozstawa roślin
usuwanie chwastów
ochrona roślin przed chorobami i szkodnikami
zapewnienie odpowiedniej wilgotności gleby
właściwe zmianowanie i pH
właściwa ilość i optymalny stosunek składników pokarmowych
Łuski cebuli
zewnętrzne (suche)
wewnętrzne (mięsiste)
barwa suchych łusek
jasnożółta , żółta, ciemnożółta
fioletowa i czerwona w różnych odcieniach
biała, srebrzystobiała, popielato- biała, biało -zielona
grubość łuski suchej
cienka
średnio gruba
gruba
liczba suchych łusek; od 2-4
przechowywanie; dobre bądź złe
barwa łusek mięsistych
biała
biała z nalotem fioletowym, czerwonym, zielonkawym
Twardość cebuli
twarde
średnio twarde
miękkie
cechę tę mierzy się oporem przy zgniataniu
Liczba wierzchołków wzrostu
Smak cebuli- decyduje o nim ilość znajdującego się w niej olejku zawierającego siarkę. W zależności od ilości tego olejku cebula może być:
łagodna
średni ostra
ostra
Na smak cebuli wpływa również zawartość cukru.
Liść
barwa liścia: jasnozielona, zielona, ciemnozielona
nalot woskowy na liściach. Może nie występować albo występuje w nasileniu: słabym, średnim, silnym.
Długość okresu wegetacji
wczesne 80 dni
średnio wczesne 80-120 dni
późne ponad 120 dni
Jednoczesne załamywanie się szczypioru
Przechowywanie się cebuli
Cebule poszczególnych odmian mogą w ogóle :
nie nadawać się do długotrwałego przechowywania
mogą się przechowywać: średnio dobrze, dobrze, bardzo dobrze.
Do czynników zewnętrznych modyfikujących zdolność przechowywania zaliczamy:
dobór przedplonu, nawożenie, odczyn gleby, termin zbioru, sposoby cięcia szczypioru, dosuszanie i sortowanie.
Pęd kwiatostanowy
* Liczba pędów kwiatostanowych wykształconych przez cebule nasienną może być:
mała 1-3
średnia 3-5
duża ponad 5
*Wysokość pędów kwiatostanowych
Skłonność do tworzenia pośpiechów
Wykształcenie się pośpiechów jest charakterystyczne dla cebuli uprawianej z dymki, zwłaszcza o dużej średnicy. Dymka drobna niema na ogół skłonności do tworzenia pośpiechów. Największy wpływ na tę cechę ma temp. przechowywania.
Cechy gospodarcze cebuli:
Plenność
Stabilność plonu w latach o nie korzystnych warunkach
Wyrównany kształt i wielkość
Duża liczba grubych dobrze przylegających łusek suchych o jednolitej barwie.
Biała barwa łusek mięsistych
Smak- zależnie od przeznaczenia
Jednoczesne dojrzewanie
Dobre przechowywanie
CZOSNEK
Czosnek pospolity uprawiany jest od bardzo dawna.
strzałkujacy wytwarzający pę kwiatostanowy
nie strzałkujący nie wytwarzający pędu kwiatostanowego
ozimy
jary
To bylina ale u nas uprawiana jako 1 roczna. System korzeniowy około 20 cm. Łodyga jest zredukowana, z piętki wyrastają korzenie a z górnej części liście regularne lub nieregularne.
Liście dzielimy na :
spichrzowe ( magazynują substancje zapasowe)
asymilujące składają się z blaszki i pochwy liściowej
ochronne
Łuski to zasychające pochwy liściowe 6-8. Barwa łusek: szara, fioletowa, różowa, biała, żółta. Pochwy liściowe zachodzą na siebie i tworzą łodygę rzekomą= głąbik, łodyga bez pędu kwiatostanowego będzie pusta i się załamie a u tych co tworzą pęd kwiatostanowy nie załamuje się.
Cebula czosnku to główka, w jej skład wchodzą ząbki 5-20 szt.
Pojedyńczy ząbek złożony jest z pączka wyrastającego z łodygi. Liść jest sucho łuską, wewnątrz przylega do następnego który jest silnie zgrubiały( 80% całej masy ząbka). Masa główki 15-70g. Intensywność zabarwienia zależy od warunków termicznych , długości dnia. Kwiatostan baldach, oprócz kwiatków mogą pojawiać się cebulki powietrzne (mogą służyć do rozmnażania)
Wartość odżywcza czosnku:
sucha masa do 60%
cukry 30%
białka 6,2%
tłuszcze 0,2%
błonnik 0,9%
olejki eteryczne 0,1-0,36%
substancje zawierające siarkę (allcina, skordynina A i B)
wit C
wit B1, B3, B2, PP
fitosterole, flawonoidy i sole mineralne( P, K, Ca, Mg, Cu, Fe, Mn, Cr, Pb, N, Al, Se, Ge)
zawartość selenu i germanu zapewnia działanie antykarcynogenne
czosnek ma działanie bakterio i grzybobójcze oraz wzmacniające
wartość energetyczna 469kJ/100g sm
Wymagania klimatyczne i glebowe
Im wyższa temp i długość dnia ok. 16 godz. to wielkość główek jest większa.
Temp 14-16° C
Największe zapotrzebowanie na wodę V-VI , dobrze reaguje na nawadnianie.
Najlepiej rośnie na czarnoziemach, lessach i madach.
CECHY ROZPOZNAWCZE I UŻYTKOWE
*pokrój rośliny: rozłożysty, pół wzniesiony i wzniesiony
*liść:
długość liści 20-40 cm
szerokość 1-4 cm
barwa: ciemno zielona, srebrzysto szara
nalot woskowy
*pęd kwiatostanowy
*główka
wielkość : ozime 35-80g, jare 20-40g
piętka: płaska, wypukła , wklęsła
łuska okrywająca: barwa, grubość, przyleganie
liczba ząbków w główce 4-20
ułożenie ząbków: regularne lub nieregularne
ścisłość ułożenia
*ząbki
wielkość : dł 1-5cm, szer 0,4-2cm, gr 0,6-1,5cm, cieżar 0,5-15g
barwa łuski okrywającej: biała, fioletowa, brązowa
barwa miąższu biało-żółta
*plon: ozime 8-10t/ha, jare4-6t/ha
*zawartość składników czynnych
olejek 0,4-0,5
allina aktywna 1,3-2,2
allicyna 1-2,1
STRZAŁKUJĄCY
typ czosnku dolnośląskiego
typ czosnku zlatonicza
typ czosnku z okolic Pienin
typ czosnku z okolic Pomorza
NIE STRZAŁKUJĄCY
czosnek podgórski
czosnek topolski (nizinny)
czosnek Rychlik
ODMIANY
ozime: mega, orkan, orlik, hazar, harnaś
jare: cyryl, jarus
POR
Pochodzi od dzikiej formy. To roślina 2 letnia, jest letni i zimowy.
Por letni jest zawsze 2 letni w naszych warunkach nie przetrwa zimy. Liście są jasno zielone, pochwy liściowe miękkie, smak bardziej łagodny. Okres wegetacji 40-60 dni.
Por zimowy przetrzymuje zimę liście są ciemniejsze, smak bardziej ostry, łuski są twarde. Okres wegetacji 50-60 dni.
System korzeniowy silnie się rozrasta, do 50 cm. Łodyga może być stożkowata bez wykształconych międzywęźli. Liście wyrastają ze środkowej części piętki, są żółtawo białawe. Zewnętrzne są nieco grubsze. Długość liści 45-50cm a nawet 80cm. Pęd kwiatostanowy 1,3-1,5m. W przekroju okrągły, pojawia się w czerwcu. Kwiaty są obupłciowe bladawo czerwone, blado purpurowe, blado zielone, zebrane są w okrągłe baldachy. Owocem jest torebka, nasiona są czarne pomarszczone, trój- graniaste, zdolność kiełkowania 2-4 lat.
WARTOŚĆ ODŻYWCZA
sucha masa 12-13%
białko 1,7%
węglowodany9,9%
tłuszcze 0,3-0,4%
Ca 60mg
P 30mg
Fe 1mg
Wit C do 20mg%
Niewielka ilość karotenu, wit B1 i B2 oraz kwasu nikotynowego
Wartość energetyczna 197 kJ/100g sm
Wymagania klimatyczne i glebowe
optymalna temp 15-18 °C
nasiona kiełkują 3-6 °C najlepiej 12° C
odmiany wczesne znoszą przymrozki do -10 °C, a późne do -15 °C
ma duże wymagania świetlne , nie znosi zacienienia
ma duże wymagania wodne, najwięcej gdy kiełkuje 70% pol poj wodnej
gleby piaszczysto-gliniaste, lessy, czarnoziemy, torfy, pH 6-7,5
Cechy rozpoznawcze
pokrój rośliny (zależy od dł cebuli i wysokości liści)
liście nieco odchylone od pionu, wzniesione lub rozłożyste
kształt barwa i wielkość liści
łodyga rzekoma od kilku do 20 cm
obecność lub brak nalotu
kształt cebuli pora: zaokrąglona krótka, walcowata krótka, zaokrąglona średnio krótka, walcowata
*krótka do 15 cm
*długa do 50 cm
plenność
odporność na choroby
ODMIANY
wczesne: merlin, pancho, rani
średnie: verna, alora, albar, alexis
późne:
SIEDMIOLATKA
Pochodzi z terenów syberyjskich i tam występuje dziko. Nazywana jest cebulą japońską.
BIOLOGIA
Tworzy nieznaczne zgrubienia u nasady. Wszystkie liście wykształcają pochwy liściowe jak i blaszki liściowe. Nie spotyka się u niej paków śpiących, natomiast wszystkie pączki wytwarzają organy( baldachy) . Łodyga jest piętką, rozrasta się z kłącza pokrytego gęstym szczypiorem.
U siedmiolatki szczypior jest idealnie okrągły i nie wykazują rozdęcia. U cebuli zwyczajnej i u siedmiolatki kwiatostanem jest baldach. U siedmiolatki pierwsze kwitną kwiaty szczytowe w baldachu a u cebuli jest różnie. Okwiat jest żółty i zwarty a u cebuli szybko luźny. Najłatwiej je rozróżnić w fazie kwitnienia. Oba gatunki łatwo się krzyżują. Uprawiana jest raczej amatorsko na małych powierzchniach. Na jednym miejscu około 3-4 lat nie dłużej.
Wymagania:
nie jest wrażliwa na mróz
rośnie już w kilku stopniach ponad zero
znosi susze ale wówczas szczypior twardnieje
gleba powinna być żyzna wilgotna i dobrze uprawiona
wymaga intensywnego nawożenia organicznego
duża zdolność do przystosowanie i użytkowania
Formy o delikatnych liściach uprawia się na szczypior a formy o długich liściach na podstawy liści.
Tworzy cebulki powietrzne- do spożycia tylko duże
Jest odporna na głownie i żółtą karłowatość ale atakowana przez mszyce.
TYPY SIEDMIOLATKI
niema odmian u nas a w USA jest Beltsville Banching. Została uzyskana z krzyżówki cebuli zwyczajnej i siedmiolatki. Uprawiana głównie w Chinach i Japonii a plon około 20t/ha
SZCZYPIOREK
Występuje dziko w całej europie a także w Azji do kałchazu i syberji. Pochodzi z Azji centralnej. W europie od XVI w najpierw we Włoszech a potem w Niemczech. Należy do rodziny czosnkowatych. Są dwie formy : riporium i sibiricum.
Riporium rośnie głównie nad rzekami a sibiricum w górach nawet do 2,5 tys m npm. W Rosji są jeszcze dwie formy środkowa i syberyjska.
BIOLOGIA
Jest byliną zimotrwałą o silnie zredukowanym kłączu na którym wyrastają rośliny i tworzą kępy.
Przechodzi spoczynek 3 miesiące ale jeśli podniesiemy temp to nie. Kłącze wyrasta z piętki i rozgałęzia się, przyrost są poziome. Kłącze ma 4 mm grubości barwa żółto zielona i pokryte jest licznymi bliznami. W pewnej odległości od piętki tworzą się pączki , potem szybko korzenie i powstaje nowa roślina. Liczba korzeni jest różna. Są 2-3 pokolenia i powstają kępy. Kępy tworzą darń mniej lub bardziej rozrośnięta. Bujność darni zależy od ilości pędów kwiatostanowych im jest więcej tym bardziej luźna i trzeba je usuwać. Korzenie wyrastają jednostronnie z danego pączka w ilości około 12. korzenie są krótkie i ok. 6 cm i mają mało włośników. System korzeniowy wiązkowy i ogólnie słaby.
Liście są dł delikatne, soczyste wewnątrz puste dł ok. 15-30cm(szczypior). Pędy kwiatostanowe ulistnione w dolnej części a poza tym nie ulistnione dł. 10-15 a nawet 50 cm. Kwiaty są liczne zebrane w kulisty lub pół kulisty baldach. Okwiat czerwono-fioletowy. Kwitnie VI-VII. Owoc torebka. Nasiona liczne pokryte twardą skórką, 1g to 900-1600 nasion. Zdolność kiełkowania 1-2 lata.
U nas małe znaczenie, uprawiany głównie przy dużych miastach lub jako roślina dekoracyjna przy domach. Najczęściej uprawiany z pędzenia.
SKŁAD CHEMICZNY
wit C 79mg
wit B
beta karoten 26mg
olejek eteryczny 16mg
Fe, Ca, K, Mg, P, Na
WYMAGANIA KLIMATYCZNE I GLEBOWE
wytrzymały na mróz i dobrze zimuje
optymalna temp wzrostu 21-25° C
największe zapotrzebowanie na wodę w czasie kwitnienia
przesuszenie jest niekorzystne
gleby żyzne próchniczne , bogate w Ca i nie mogą się zaskorópiać
CECHY ROZPOZNAWCZE
Odmiana Erfurcki Olbrzymi- plenna o liściach średniej grubości, zarówno do uprawy polowej jak i do pędzenia.
Odmiany różnią się przede wszystkim grubością liści:
cienkie średnica do 2,5mm
średnie 2,5 - 3,5 mm
grube ponad 3,5mm
Odmiany mieszańcowe są bardzo wyrównane.
Erfurcka Olbrzymia - liście są cienkie nitkowate delikatne, jak starsze to twarde i kruche. Soczystość zależy od warunków uprawy. Jest to odmiana plenna, szybko się rozrasta.
PĘDZENIE SZCZYPIORU
Polega na przerwaniu spoczynku 3 miesięcznego. Do tego celu wykorzystuje się kępy. Kępy zbudowane są z korzeni, kłączy i pochew liściowych.
- pędzenie jesienne
*przełom X-XI kępy poddawane są działaniu wysokiej temp 40° C, potem do 25 °C przez 16 godz.
*Spoczynek można przerwać również podgrzewając powietrze do 44- 33°C przy wilgotności 80-90%
*poddanie kępek niższej temp do -5°C przez 3 dni
Plon lisci 1-5 kg/m2
SZALOTKA
Pochodzi z basenu morza Śródziemnego, Azji, Krajów wschodnich.
To roślina trwała, wieloletnia. Rozmnaża się wegetatywnie bardzo rzadko z nasion, kwitnie rzadko. Liście stojące, okrągłe, wewnątrz puste, wys. 15-100 cm.
Cebule są podłużne, jajowate wysokości 1-1,5cm, ciężar cebuli 25-50g. Cebulki rosną w gniazdach w ilości 4-6.
Roślina ta bardzo silnie reaguje na długość dnia, najlepiej 15 godz i temp 20 °C.
Kwitnie na przełomie VI- VII, występują cebulki powietrzne.
Nasiona szybko tracą zdolność kiełkowania , są ciemne i małe.
Uprawiana jest na cebulę pęczkowa i na zielony szczypior. U nas ma małe znaczenie. Wykorzystywana jest w przemyśle przetwórczym. Uprawiana głównie amatorsko. Plon 10-20t/ha
Cebule zawierają:
13% cukru
5% białka
wartość energetyczna jest niewielka
WYMAGANIA KLIMATYCZNE I GLEBOWE
znosi mrozy nawet do -10°C, może być sadzona nawet jesienią
gleby średniozwięzłe, próchniczne, przewiewne, pH 6-6,5
ma duże wymagania wodne ze względu na krótkie korzenie
w końcu wegetacji nie wymaga dużo wody
ODMIANY
Rosyjska fioletowa- małe cebule o delikatnym soczystym miąższu
Wiedeńska- delikatny biały miąższ
Borczalińska- biały miąższ z żółtym odcieniem
CEBULA KARTOFLANKA
To odmiana botaniczna cebuli zwyczajnej, tworzy gniazda a nie jedną cebule. Cebule są kuliste spłaszczone, łatwo się oddzielają. Łuski są żółto-brązowe, czerwono-fioletowe.
Liście łukowate, wewnątrz puste, maja ostry smak, mocny zapach. Mają więcej suchej masy niż wody. Rzadko tworzy pędy kwiatostanowe i nasiona, nasiona słabo kiełkują. Najwięcej produkują jej Brytyjczycy i Finowie u nam amatorsko. Ma wyższą wartość odżywcza niż cebula zwyczajna 45 kcal.
WYMAGANIA KLIMATYCZNE I GLEBOWE
ma mniejsze wymagania niż cebula, udaje się na glebach lekkich i ciężkich, nawet na gliniastych ,podmokłych
nawożenie jak u cebuli
rozmnażanie z małych cebulek na 1ha 100-150kg
zbiera się po zaschnięciu szczypioru
CEBULA WIELOPIĘTROWA
Odmiana botaniczna cebuli zwyczajnej pochodzi z Alpejskiej tajgi. Zwana również cebula drzewiasta bądź szczytowa, tworzy ona gniazda mniejszych cebul. Łuski czerwono-fioletowe, szczypior gruby ciemno zielony. Wartość większa niż cebuli zwyczajnej.
Roślina wytwarza pędy kwiatostanowe, kwiatostan baldach, na szczycie oprócz kwiatów cebulki .Najczęściej są 2-3 piętra. Kwiaty nie zawiązują nasion.
Uprawiana amatorsko, ma duże walory smakowe. Częścią jadalną jest szczypior. Zmianowanie w uprawie co 3-4 lata.
Jest wytrzymała na niskie temp. Gleby jak cebula zwyczajna.
Gatunek ten należy palikować gdy wytwarza pędy nasienne.
Plon cebul powietrznych w 2-3 roku uprawy wynosi 10-15t/ha
CEBULA PERŁOWA
Wywodzi się z basenu morza śródziemnego , określana jest mianem pora letniego. Wysokość 30-60 cm, liście równowąskie niezbyt szerokie. Nie wykształca cebuli głównej tylko cebule boczne. Następstwem tego jest słabe wykształcanie pędów kwiatostanowych. Cebulki są małe, białe z srebrnym nalotem, pękają nieregularnie. Pęd kwiatostanowy z kulistym baldachem, płatki są różowo białe. Znaczenie gospodarcze w przemyśle przetwórczym i konserwowym.
ODMIANY KONSERWOWE
silwerskin, queen, biała słodka hiszpańska
WARTOŚĆ ODŻYWCZA
woda 70%
białko 2%
tłuszcze 0,01%
cukry 10%
włókna
związki mineralne
WYMAGANIA KLIMATYCZNE I GLEBOWE
małe
może zimować na polu
gleby piaszczyste, próchniczne
sadzi się VIII
plon z siewu 15t/ha
5