Organizacja środowiska pracy
Środowisko pracy - przestrzeń pracy wraz ze środkami do wykonywania pracy, w której zachodzą wszelkie interakcje pomiędzy tymi elementami a pracownikiem
Środowisko pracy możemy modelować dostosowuj je do potrzeb pracownika, pamiętając jednakże o ograniczeniach dostosowawczych pozostałych elementów oraz mając na uwadze ekorozwój
Ekorozwój tzn. zrównoważony rozwój pomiędzy potrzebami ludzi a równowagą środowiskową.
Środowisko pracy powinniśmy modelować, aby m. in.
Czynić warunki pracy bezpieczniejszymi
Zwiększyć efektywność pracy
Zwiększyć komfort pracy.
Należy pamiętać że dostosowujemy elementy środowiska pracy do człowieka.
HIGIENA PRACY
Definicja:
Jest to wiedza i umiejętność przewidywania, rozpoznawania, oceny i kontrolowania czynników środowiska pracy oraz stresorów zawodowych w celu ochrony pracowników i ludności będącej w zasięgu ich działania przed chorobami, uszczerbkiem zdrowia i pogorszeniem samopoczucia.
Przewidywanie- polega na określaniu potencjalnych zagrożeń zdrowia i uwarunkowań sprzyjających wypadkom , na etapie planowania, projektowania oraz tworzenia nowych technologii i stanowisk pracy , a także w związku z ich przekształcaniem i modernizacją.
Rozpoznawanie - polega na ujawnianiu wszystkich materialnych i niematerialnych czynników środowiskowych i zawodowych potencjalnie szkodliwych lub uciążliwych oraz ich jakościowym i ilościowym oznaczaniu względnie oszacowaniu
Ocena - jest złożonym procesem analizy warunków narażenia i oznaczonych czynników pod względem ich znaczenia dla zdrowia, w oparciu o obowiązujące przepisy prawa i wytyczne oraz istniejące piśmiennictwo, z wyprowadzeniem wniosków profilaktycznych.
Kontrola - polega na bieżącym nadzorze pod warunkiem pracy na prewencji pierwotnej zmierzającej do eliminacji ze środowiska pracy czynników wpływających negatywnie na zdrowie, a przy braku takiej możliwości, do minimalizacji ich szkodliwości albo uciążliwości
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SOCJALNEJ z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U.03.169.1650)
Definicje:
"miejsce pracy" - rozumie się przez to miejsce wyznaczone przez pracodawcę, do którego pracownik ma dostęp w związku z wykonywaniem pracy;
"stanowisku pracy" - rozumie się przez to przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy,
środowisko pracy" - rozumie się przez to warunki środowiska materialnego (określonego czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi), w którym odbywa się proces pracy,
"zagrożeniu" - rozumie się przez to stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę;
"ryzyku zawodowym" - rozumie się przez to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy;
Odpowiedzialność za bhp w zakładzie
Art. 207 Kodeksu pracy
§ 1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy.
§ 2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
1) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
2) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,
3) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,
4) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
§ 3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
Obowiązki pracowników
Art. 211.
Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:
1) znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
2) wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,
3) dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,
4) stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
5) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
6) niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,
7) współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.
Czynniki szkodliwe i niebezpieczne:
Czynniki fizyczne
- poruszające się maszyny i mechanizmy,
- ruchome elementy urządzeń technicznych,
- przemieszczające się wyroby, półwyroby i materiały,
- naruszenie konstrukcji,
- obrywanie się mas i brył skalnych ze stropu lub ociosu, tąpnięcia,
- powierzchnie, na których jest możliwy upadek pracujących,
- ostrza, ostre krawędzie, wystające elementy, chropowatość i szerokość wyrobów, urządzeń i narzędzi,
- temperatura powierzchni wyposażenia technicznego i materiałów,
- położenie stanowiska pracy w stosunku do powierzchni ziemi lub podłogi pomieszczenia,
- nieważkość,
- ciśnienie,
- hałas,
- wibracja,
- infradźwięki,
- ultradźwięki,
- temperatura powietrza,
- wilgotność powietrza,
- ruch powietrza,
- jonizacja powietrza,
- oświetlenie (natężenie, luminancją, olśnienie, kontrast, tętnienie strumienia),
- promieniowanie jonizujące, laserowe, nadfioletowe, podczerwone,
- pole elektromagnetyczne,
- pole elektrostatyczne,
- elektryczność statyczna,
- napięcie w obwodzie elektrycznym,
- pył przemysłowy, aerozole stałe i ciekłe
Czynniki chemiczne
a) w zależności od rodzajów działania na organizm człowieka:
- toksyczne,
- drażniące,
- uczulające,
- rakotwórcze,
- mutagenne,
- upośledzające funkcje rozrodcze;
b) w zależności od sposobów wchłaniania:
- przez drogi oddechowe,
- przez skórę i błony śluzowe,
- przez przewód pokarmowy.
Czynniki biologiczne
- mikroorganizmy (bakterie, wirusy, riketsje, grzyby, pierwotniaki) i wytwarzane przez nie substancje (toksyny, alergen),
- makroorganizmy (rośliny, zwierzęta).
Czynniki psychofizyczne
a) obciążenie fizyczne:
- statyczne,
- dynamiczne
b) obciążenie nerwowo-psychiczne
- obciążenie umysłu,
- niedociążenie lub przeciążenie percepcyjne,
- obciążenie emocjonalne.
*Zgodnie z normą: Ochrona pracy. Niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy. Klasyfikacja. PN-80-Z-08052
Czynniki fizyczne
hałas słyszalny - wszelkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe, szkodliwe drgania ośrodka sprężystego - obejmujące zakres częstotliwości słyszalnych ( powyżej 50Hz i poniżej 10 kHz ) - działające za pośrednictwem powietrza na organ słuchu i pośrednio na wybrane części organizmu pracownika
Zasada równej energii: Efekt działania hałasu na narząd słuchu jest proporcjonalny do wartości całkowitej energii akustycznej, która zależy od kwadratu ciśnienia akustycznego i efektywnego czasu ekspozycji.
Znaczy to, że zmniejszenie jednego z parametrów hałasu(poziomu hałasu lub czasu trwania ekspozycji) i wydłużenie drugiego z nich wywołuje takie same skutki biologiczne.
Skutki zdrowotne działania hałasu słyszalnego:
Ucho wewnętrzne - narząd krytyczny,
Układ krążenia (nadciśnienie tętnicze),
Układ pokarmowy (choroba wrzodowa)
Układ nerwowy (zespoły nerwicowe),
Układ hormonalny (ilościowe zmiany hormonów),
Psychikę
Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy
Na postawie: art. 229 Kodeksu pracy o obowiązku wykonywania badań profilaktycznych
Częstotliwość badań profilaktycznych :
ogólne co 4 lata, otolaryngologiczne i audiometryczne przez pierwsze 3 lata pracy w hałasie - co rok,
następne otolaryngologiczne i audiometryczne co trzy lata.
Rodzaj badań : ogólne, otolaryngologiczne, audiometryczne 125-8000 kHz
hałas infradźwiękowy - hałas obejmujący składowe infradźwiękowe 2-16 Hz i składowe słyszalne do 50Hz
oddziaływanie na organizm:
zmiany w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego,
układu oddechowego,
układu krążenia
układu hormonalnego
poza tym:
zaburzenia równowagi,
wydłużenie czasu reakcji,
zmniejszenie spostrzegawczości
hałas ultradźwiękowy - szerokopasmowy hałas , w którego widmie występują składowe o wysokich częstotliwościach słyszalnych i niskich ultradźwiękowych, tj. 10 - 100kHz
Narządy krytyczne - narząd słuchu
Poza słuchowe :
Układ krążenia (pogorszenie ukrwienia mięśnia sercowego i tkanek obwodowych)
Narząd przedsionkowy (bóle i zawroty głowy, zaburzenia równowagi, nudności)
Czynności układu nerwowego (pobudliwość nerwowa, rozdrażnienie, osłabienie pamięci, kłopoty z koncentracją, zmęczenie)
Procesy termoregulacyjne,
Procesy przemiany materii
Badania lekarskie : ogólne, otolaryngologiczne, częstotliwość co 2 lata
wibracja ogólna - to drgania mechaniczne o oddziaływaniu ogólnym przenoszone na korpus pracownika przez nogi, miednicę lub boki, plecy
wibracja miejscowa - to drgania mechaniczne o oddziaływaniu miejscowym przenoszone na korpus pracownika przez ręce
mikroklimat - to zespół elementów meteorologicznych ( temperatura powietrza - efektywna, prędkość ruchu powietrza, wilgotność powietrz, temperatura otaczających powierzchni tj. promieniowanie cieplne ) typowych pod względem wartości i trybu zmian dla badanej przestrzeni ( niewielkiej ) stanowisk pracy lub pomieszczenia
mikroklimat zimny - mikroklimat objawiający się ujemnym bilansem cieplnym, powodujący stres termiczny zimny ustroju pracownika
mikroklimat gorący - mikroklimat objawiający się dodatnim bilansem cieplnym, powodujący stres cieplny związany z przegrzaniem ustroju pracownika
promieniowanie jonizujące - to strumień cząstek ( promieniowanie korpuskularne ) lub strumień fotonów ( fala e-m, promieniowanie kwantowe ), których energia jest wystarczająca by wywołać jonizację tj. wybicie elektronu z powłoki elektronowej atomu lub cząstki, przekształcając go tym samym w jon
promieniowanie nadfioletowe - promieniowanie optyczne typu falowego o długości fal w zakresie 400 - 200 nm
promieniowanie podczerwone -promieniowanie optyczne typu falowego o długości fal w zakresie 1 mm - 760 nm., powodujące powierzchniowe oparzenia termiczne
promieniowanie widzialne - promieniowanie optyczne typu falowego o długości fal w zakresie 760 - 400 nm ( światło widzialne ), powodujące uszkodzenia fotochemiczne i termiczne siatkówki oka
promieniowanie laserowe - emitowane prze laser kwantowe promieniowanie optyczne niemal idealnie monochromatyczne ( o jednakowej barwie ), o wysokiej spójności promieniowania ( tylko określona długość fali i częstotliwość wiązki promieniowania ) o możliwości uzyskania ogromnych gęstości mocy
promieniowanie i pola elektromagnetyczne - istniejący w przestrzeni stan energetyczny wynikający z obecności lub przepływu ładunków elektrycznych mających energie potencjalna i kinetyczną ( mikrofale, fale radiowe, pola sieciowe 50 Hz, pola prądu stałego )
zmienione ciśnienie atmosferyczne - jeśli ciśnienie atmosferyczne to nacisk jaki swoim ciężarem wywiera słup powietrza na powierzchnię ziemi i na wszystkie znajdujące się na niej przedmioty i ludzi - to zmienione tzn.: podwyższone ciśnienie atmosferyczne ( oddziaływujące podczas nurkowania ) lub obniżone ciśnienie atmosferyczne ( oddziaływujące podczas podróży lotniczych lub wykonywania prac wysokogórskich )
większość czynników fizycznych możemy i powinniśmy mierzyć !
Normatywy higieniczne
NDN - fizycznego czynnika szkodliwego
to wartość średnia natężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8 godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy - przez okres jego aktywności zawodowej - nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń
NDS - chemicznego czynnika szkodliwego
- to wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8 godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy - przez okres jego aktywności zawodowej - nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń
NDSCh
to wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 min i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie nie krótszym niż 1 godzina
NDSP
wartość stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie
( np. aldehyd octowy, bezwodnik octowy, bromowodór, butyloamina, chloroaceton, chlorek benzylu, cyjanowodór i cyjanki )
Skutki oddziaływania wibracji
Drgania mechaniczne są odbierane przede wszystkim przez receptory zmysłu dotyku tzw. mechanoreceptory ( na skórze, ścięgnach, okolicach stawów, narządach wewnętrznych ).
Odbierane bodźce przez mechanoreceptory mogą oddziaływać
pośrednio poprzez ośrodkowy układ nerwowy na ogólnoustrojowe funkcje wegetatywne organizmu np.: procesy regulacji krążenia obwodowego krwi
bezpośrednio pobudzając do drgań tkanki, narządy, układy
Jeśli częstotliwość drgań dostarczonych odpowiada częstotliwości drgań własnych narządu to dochodzi do zjawisk rezonansu, którego efektem jest wzmocnienie drgań w obrębie tego narządu. Wzbudzenie drgań rezonansowych może wywołać ból, skrajnie uszkodzić mechanicznie z wybroczynami i krwotokami.
Zmiany chorobowe wywołane działaniem długotrwałej ekspozycji zawodowej na wibrację miejscową są nazywane zespołem wibracyjnym.
Zespół ten obejmuje zaburzenia w obrębie:
układu naczyniowego
układu nerwowego
układu kostno-stawowego
- których objawami są:
nadwrażliwość rąk na chłód
blednięcie palców rąk przy spadku temperatury
drętwienie i mrowienie kończyn górnych
Rozróżniamy trzy postacie choroby:
postać naczyniowo-nerwowa
postać kostna
postać mieszana ( naczyniowo-nerwowo-kostna )
Rozwojowi choroby sprzyja niewłaściwy mikroklimat pracy ( niska temp., wysoka wilgotność, ruch powietrza ); ale także hałas, wcześniejsze urazy kończyn, palenie papierosów i picie alkoholu.
Przy oddziaływaniu drgań ogólnych obserwuje się przede wszystkim dolegliwości ze strony
kręgosłupa ( bóle dot. odcinka lędźwiowego, rzadziej szyjnego )
układu nerwowego
układu krążenia
przewodu pokarmowego
układu rozrodczego
zaburzenia przedsionkowe i wzrokowe
Ograniczanie ekspozycji zawodowej
1. Metody techniczne:
ingerencja w wewnętrzną konstrukcję źródła drgań tj.
- modyfikacja konstrukcji
- minimalizowanie luzów
- poprawa wyrównoważenia
- eliminacja wzajemnych uderzeń elementów
współpracujących
odpowiednie mocowanie maszyny do podłoża poprzez specjalny fundament na sztywno połączony z maszyną
wibroizolacja źródeł ( szczeliny dylatacyjne, podkładki, izolatory )
aktywne tłumienie drgań - dostarczanie w przeciwfazie energii drgań od innego źródła do obiektu tłumionego
automatyzacja procesów, zdalne sterowanie
2. Środki ochrony indywidualnej
rękawice ochronne antywibracyjne
ubrania robocze przed niekorzystnymi warunkami mikroklimatu
3. Metody organizacyjno-administracyjne
zmniejszenie efektywnego czasu narażenia poprzez rotację i dublowanie pracowników, przerwy w pracy
4. Profilaktyka lekarska - ukierunkowane badania okresowe
palestezjometria - badania progu czucia wibracji
próba oziębieniowa - badanie ukrwienia kończyn
termometria skóry
badania neurologiczne, kręgosłupa, rtg rąk i stawów łokciowych
Metody ograniczania lub eliminacji zagrożeń
Technologiczne
zmiana procesu technologicznego dla uczynienia go mniej szkodliwym
zastępowanie szkodliwego materiału lub procesu na mniej szkodliwy
modyfikacja źródła zagrożenia dla uczynienia go mniej szkodliwym, np. zwilżanie cząstek pyłu, obróbka w osłonie wodnej
Techniczne
izolacja procesów lub czynników - komory kontrolne
- hermetyzacja maszyn lub procesów
- ekranowanie stanowisk
- obudowy
wentylacja mechaniczna - ogólna wentylacja rozcieńczająca
- miejscowa wentylacja wywiewna ( wyciągi )
klimatyzacja
właściwa lokalizacja urządzenia, maszyny, będącego źródłem szkodliwości, np. urządzenia generującego pole e-m
zdalne sterowanie urządzeniami
automatyczna kontrola maszyn i urządzeń
konserwacja narzędzi, maszyn i urządzeń, będących w eksploatacji
techniczne środki ochrony przeciwdźwiękowej - tłumiki akustyczne
- ekrany dźwiękochłonno-izolacyjne
- materiały i ustroje dźwiękochłonne
techniczne środki ochrony przeciwwibracyjnej - amortyzatory drgań
- wibroizolowane fundamenty maszyn
ingerencja w wewnętrzną konstrukcję źródła drgań - modyfikacja konstrukcji
- eliminacja luzów
- poprawa wyrównoważenia
aktywne tłumienie drgań - dostarczenie w przeciwfazie energii drgań z innego źródła do obiektu tłumionego
dezynfekcja, dezynsekcja, deratyzacja
zapobieganie rozwojowi drobnoustrojów i roztoczy w składowanych surowcach, np. szybkie suszenie pasz, zapewnienie właściwej temperatury i wilgotności
niszczenie drobnoustrojów metodami chemicznymi i fizycznymi, np. konserwacja pasz, napromieniowanie
Organizacyjne
stosowanie przerw w pracy
skracanie efektywnego czasu narażenia
wydzielanie specjalnych pomieszczeń do czasowego wypoczynku pracowników, np. pracujących w mikroklimacie zimnym, gorącym, hałasie
przenoszenie prac generujących czynniki szkodliwe na mniej liczną zmianę
dublowanie lub rotacja pracowników
zwalczanie i profilaktyka chorób odzwierzęcych (wybijanie sztuk chorych, ścisły nadzór weterynaryjny )
utrzymywanie czystości i porządku na stanowiskach pracy ( zanieczyszczenie wytórne pyłem, parowanie rozpuszczalników z nie zamkniętych, nie usuniętych pojemników, czystość ze względu na czynniki biologiczne )
wyznaczanie stref ochronnych
stosowanie znaków ostrzegawczych
informowanie o zagrożeniu - tablice
szkolenia, oświata zdrowotna
Ergonomiczne
przystosowanie elementów stanowiska pracy ( urządzeń, maszyn, siedzisk, organizacji pracy ) do wydolności i cech antropometrycznych pracownika
posiłki profilaktyczne i napoje
Profilaktyka medyczna
organizacja szczepień ochronnych
terminowość badań profilaktycznych pracowników
stosowanie się do przeciwwskazań i ograniczeń
funkcjonowanie systemu pierwszej pomocy ( organizacja punktów pierwszej pomocy z zaopatrzeniem w niezbędny sprzęt i inne środki do udzielania pierwszej pomocy, apteczki )
Środki ochrony indywidualnej
odzież ochronna
ochrony kończyn górnych i dolnych
ochrony oczu i twarzy
ochrony słuchu
ochrony układu oddechowego
środki izolujące cały organizm
środki ochrony skóry
odpowiednio dobrane do rodzaju i stopnia narażenia, czyszczone, konserwowane, właściwie przechowywane i wymieniane z niezbędną częstotliwością.
1