EKONOMIA (Dr. A. Cybula SRiKS/ egzamin: 21.05.08)

OPRACOWANE ZAGADNIENIA

Pojęcia z gwiazdką * jako bonusik - kto nie pragnie, ten nie czyta;)

1. Rzadkość, wybór i ryzyko wg ekonomii.

RZADKOŚĆ - nie mamy dostępu do takiej ilości dóbr jakiej byśmy chcieli. Albo są one niedostępne, albo nie mamy tyle środków. Stąd bierze się cena. Cena reguluje popyt, selekcjonuje ludzi na tych co mogą coś mieć i nie.

Rzadkość to wartość względna, uzależniona od potrzeb np. ropa naftowa stała się rzadka, gdy dostrzegliśmy jej wartość i stała się potrzebna
Rzadkość uwarunkowana jest przez:
- biologię, zaspokojenie podstawowych potrzeb

- kulturę
- technologię (nowe dobra i usługi, których brak odczuwamy)

ZASÓB RZADKI (OGRANICZONY) cechuje się tym, że przy cenie równej zeru popyt nań przewyższa dostępną podaż.

WYBÓR - jakie rzeczy musimy kupić a jakie możemy sobie odpuścić, lub wybór między przyszłością a teraźniejszością np. inwestowanie w fundusz czy w zagraniczne wakacje.

Jaką prowadzić politykę gospodarczą? wybór pomiędzy rozmaitymi politykami gosp.

Wybór indywidualny lub zbiorowy/społeczny (wola większości: elita, dyktator, demokracja).

Nigdy nie mamy 100% info o okolicznościach wyboru, o skutkach podejmowanej decyzji - nasz umysł jest ograniczony. Podejmując wybór musimy wziąć pod uwagę czynniki psychologiczne innych ludzi, dlatego nie da się przewidzieć syt., bo są to czynniki często nieprzewidywalne.

RACJONALNY WYBÓR (patrz też pyt.3):

- przy danych środkach maksymalizujemy efekt

- mamy cel i staramy się go osiągnąć przy minimalnych kosztach

KRYTERIA WYBORU:

- interes własny (egoizm) - czł. nie zawsze postępuje zgodnie z własnym interesem

- racjonalny wybór

- kalkulacje (rachunek zysków i kosztów) - są nie zawsze dokładne i adekwatne do sytuacji

RYZYKO - jest trudność w ogarnięciu rzeczywistości, musimy wziąć pod uwagę czynniki psychologiczne, dokonujemy przewidywań w modelu, więc nie bierzemy pod uwagę przyszłych czynników. (patrz pyt.32)

2. Krzywa możliwości produkcyjnych.

KRZYWA MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNYCH przedstawia - przy każdej wielkości produkcji jednego dobra - maksymalną możliwą produkcję drugiego dobra

produkcja A

II dobra C B

np. żywności

produkcja I dobra np. filmów

3. Zasada racjonalności w ekonomii a homo oeconomicus

Zasada racjonalności:
- przy danych środkach maksymalizujemy efekt
- mamy cel i staramy się go osiągnąć przy minimalnych kosztach.

Cechy homo oeconomicus
- interes własny (egoizm)
- racjonalny wybór
- kalkulacja (rachunek kosztów i korzyści)

4. Ekonomia pozytywna vs normatywna

Ekonomia pozytywna - zajmuje się obiektywnym, naukowym objaśnianiem zasad funkcjonowania gospodarki (w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące podejmuje decyzje dotyczące konsumpcji, produkcji, wymiany dóbr). Odp. na pyt. DLACZEGO GOSPODARKA DZIAŁA TAK JAK DZIAŁA? (JAK JEST?) stworzenie podstaw do przewidywań reakcji gospodarki na zmianę warunków działania.

Ekonomia normatywna- dostarcza zaleceń i rekomendacji opartych na subiektywnych sądach wartościujących. JAK POWINNO BYĆ?

5. Teoria, model a fakty w ekonomii.

TEORIA - zbiór podstawowych założeń wg których konstruujemy model. Teorie mówią jakie fakty można pominąć a jakie nie.

MODEL zawiera szereg założeń upraszczających, dotyczących sposobów zachowania się ludzi. Stanowi więc świadome uproszczenie rzeczywistości. Modele tworzą ramy pozwalające zorganizować sposób myślenia o danym zagadnieniu, umożliwiają skoncentrowanie się na kwestiach zasadniczych, określenie które z posiadanych informacji są w danym przypadku najistotniejsze. Z drugiej str. dane umożliwiają weryfikację modelu i należy sprawdzać zgodność własnych teorii z odpowiednimi faktami (obowiązek każdego badacza naukowego).

Model powinien odtwarzać rzeczywistość siła wyjaśniająca; powinien być prosty prostota.

FAKTY to inaczej zasoby danych. Ułatwiają one weryfikacje modelu. Ujawniają one zależności, które powinniśmy wytłumaczyć. Po sformułowaniu teorii możemy się nimi posłużyć by potwierdzić nasze hipotezy i uporządkować współzależności.

* Dane ekonomiczne

Szereg czasowy danych zawiera kolejne wartości przyjmowane przez daną zmienną w różnych momentach pokazuje jak dana wielkość zmienia się w czasie.

Dane przekrojowe pokazują, jakie wartości przyjmuje analizowana zmienna u poszczególnych osób lub też ich grup w określonym momencie.

* Wskaźnik wyraża względną wartość danej zmiennej odniesioną do jej wartości w okresie podstawowym (bazowym). Wskaźników używamy, jeśli chcemy porównać poszczególne wielkości nie odwołując się do jednostek miary. Wskaźnik cen detalicznych WCD ilustruje zmiany cen wszystkich towarów kupowanych przez gospodarstwa domowe. Cena każdego towaru jest w tym przypadku ważona udziałem tego towaru w budżecie typowego gosp. domowego. roczna zmiana WCD = miara inflacji, czyli stopy zmian cen.

* Teorie ekonomiczne a rzeczywistość (str. 69 podręcznika)

ANALIZA EKONOMICZNA:

1. obserwacja zjawiska i sformułowanie problemu

2. skonstruowanie teorii lub modelu

3. weryfikacja wniosków wynikających z teorii, dokonana na podstawie danych empirycznych (można wykorzystać tu ekonometryczną analizę danych, ujmującą ilościowo poszczególne elementy modelu) jak weryfikacja niekorzystna należy powtórzyć jeszcze raz całą procedurę

6. Zasada ceteris paribus (pozostałe czynniki nie ulegają zmianie)

Jest to zasada stosowana podczas analizy wykresów, które są często przydatne przy konstrukcji modeli. Wykresy pokazują zależność między dwiema zmiennymi, przy założeniu, że pozostałe wielkości nie zmieniają się (ceteris paribus). Jeśli chcemy uchylić założenie o stałości którejś z tych pozostałych wielkości, musimy przesunąć krzywą na wykresie lub linię na wykresie.

* Wykres punktowy - przedstawia pary wartości zaobserwowane równocześnie dla dwóch różnych zmiennych.

7. Wielkości ( w tym ceny) nominalne i realne. Siła nabywcza pieniądza.

Rozróżnienie na wielkości nominalne i realne ma szczególne znaczenie w warunkach inflacji (wzrost ogólnego poziomu cen) i pojawia się w przypadku wszystkich zmiennych, które są wyrażone w jednostkach pieniężnych (np. złotówkach) a nie w jednostkach fizycznych (np. liczba wyprodukowanych pralek), bo te nie zależą od stopy inflacji.

WAROŚCI NOMINALNE/ BIEŻĄCE ZMIENNYCH wartości obliczane wg cen występujących w okresie, kiedy dokonano pomiaru zmiennej. REALNE/ STAŁE obliczane metodą korygowania wartości nominalnych w taki sposób, by wyeliminować wpływ inflacji.

KOSZTY NOMINALNE Koszty mierzone w funtach/złotówkach (jednostkach pieniężnych) lub wskaźniki oparte na wartościach wyrażonych w funtach.

KOSZTY REALNE Obliczane przez skorygowanie kosztów nominalnych o zmiany poziomu cen. (wskaźnik kosztów nominalnych : wskaźnik cen detalicznych * 100 = koszty realne)

CENY REALNE (RELATYWNE) Miernik rzadkości (ograniczoności) - informują, czy cena danego dobra rośnie szybciej niż przeciętny poziom cen wszystkich dóbr, dlatego nazywamy je często CENAMI WZGLĘDNYMI. Np. spadają ceny realne telewizorów, przy czym płace nominalne rosną ze względu na wydajność produkcji = zmniejsza się ekonomiczna rzadkość TV - możliwość zakupu dla większej liczby gospodarstw

SIŁA NABYWCZA PIENIĄDZA - Wskaźnik ilości dóbr, które można nabyć za jednostkę pieniężną. Spada, jeśli rośnie cena dobra, bo za 1zł możemy nabyć mniej dóbr.

STOPA WZROSTU danej zmiennej to zmiana procentowa jej poziomu w danym okresie (najczęściej w ciągu roku).

8. Wolny rynek - gospodarka mieszana - gospodarka nakazowa.

RYNEK - zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu pomiędzy kupującym i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług. Na niektórych rynkach kupujący i sprzedający kontaktują się bezpośrednio np. na straganie w dzień targowy... ;), na innych pośrednio poprzez pośredników np. maklerów giełdowych, którzy zawierają transakcje w imieniu swoich klientów. Rynki ustalają ceny sprawiające, że ilość dóbr, na którą ludzie zgłaszają zapotrzebowanie, zostaje zrównana z ilością oferowaną do sprzedaży - ceny kierują decyzjami społeczeństwa co, jak i dla kogo kupować.

WOLNY RYNEK umożliwia ustalanie się cen wyłącznie w wyniku gry podaży i popytu. Rynek, na którym jest stosowana kontrola cen przez państwo, NIE JEST rynkiem wolnym! (Na państwową kontrolę cen składają się reguły i przepisy uniemożliwiające dostosowanie się cen do poziomu równowagi rynkowej.) Kontrola może polegać na administracyjnym określeniu cen minimalnych bądź maksymalnych (patrz pyt. 11)

Na WOLNYM RYNKU istnieje mechanizm samo korygujący odchylenia od ceny równowagi.

GOSPODARKA RYNKOWA (typ idealny):

• nie ma interwencji władzy publicznej

• ważne są czasem organizacje samorządowe lub ponadnarodowe

• 3 szczeble władzy: państwo, samorząd, organizacja ponadnarodowa

• 2 odstępstwa: zapewnienie bezp. przed zagrożeniami zew. i wew. oraz władza powinna chronić prawo własności wł. publiczna

GOSPODARKA NAKAZOWA (model idealny):

• nie ma rynku, jest tylko władza publiczna, która nakazuje lub zakazuje jakiegoś działania

• władza decyduje o wszystkim: co, jak i dla kogo produkować

• odstępstwo: zawsze pojawia się „czarny rynek”

GOSPODARKA MIESZANA:

• obecnie nie występuje ani gosp. nakazowa ani rynkowa w typie idealnym wszędzie państwo daje jakieś przepisy, podatki, itp.

* CENA RÓWNOWAGI - cena równoważąca rynek jakiegoś produktu, np. czekolady. Przy tej cenie rozmiary zapotrzebowania są równe ilości oferowanej. W tym punkcie krzywe popytu i podaży przecinają się.

Przy cenie niższej↓ niż cena równowagi pojawia się nadwyżka popytu (brak towarów, bo jest tak tani, że wiele osób może sobie na niego pozwolić, a dla części chętnych braknie), która prowadzi do wzrostu ceny.

Przy cenie wyższej↑ niż cena równowagi pojawia się nadwyżka podaży, która prowadzi do spadku ceny.

9. Czynniki wpływające na popyt i wielkość zapotrzebowania

POPYT - ilość dobra, którą nabywcy chcą kupić przy różnych poziomach ceny. Przy pozostałych czynnikach nie zmienionych (patrz pyt. 6), im niższa cena, tym większe są rozmiary zapotrzebowania (cena↓=popyt↑). Zależność między ceną a wielkością zapotrzebowania może być przedstawiona za pomocą krzywej popytu. Krzywa popytu jest malejąca.

POPYT vs ROZMIARY (WIELKOŚĆ) ZAPOTRZEBOWANIA - popyt określa postępowanie nabywców przy różnych poziomach cen, a pojęcie wielkość zapotrzebowania ma sens tylko w odniesieniu do określonej ceny, np. przy ustalonych cenach biletów na mecz rozmiary zapotrzebowania przewyższały ilość oferowaną (bilety były w miarę tanie, wszystkie zostały wykupione i część kibiców się nie „załapała”). Wyższy poziom ceny biletów zredukowałby rozmiary zapotrzebowania (bo części kibiców nie byłoby już na nie stać i może nawet zostałyby wolne miejsca na trybunach), ale popyt pozostawałby cały czas taki sam (bo ciągle tyle samo osób chciałoby wejść na stadion). (analogicznie różnica: podaż a ilość oferowana)

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA POPYT:

• cena danego dobra

• ceny innych dóbr powiązanych z danym dobrem (pokrewnych)

wzrost ceny dobra substytucyjnego/zamiennika (lub spadek ceny dobra komplementarnego/uzupełniającego) zwiększa rozmiary zapotrzebowania na dane dobro przy każdej cenie

• dochody konsumentów (nabywców),

wzrost dochodu konsumenta = wzrost popytu na dobro, jeżeli jest to dobro normalne, ale spadek popytu jeśli jest to dobro niższego rzędu (patrz pyt. 15)

• gusty i preferencje nabywców

gusty są częściowo kształtowane przez wygodę, zwyczaje i społecznie akceptowane wzorce zachowań, np. rosnąca ostatnio troska o zdrowie spowodowała wzrost popytu na sprzęt sportowy, a spadek na papierosy

* KRZYWA POPYTU - obrazuje zależność między ceną a rozmiarami zapotrzebowania przy innych wielkościach niezmienionych.

Każdy czynnik powodujący wzrost popytu przesuwa krzywą popytu w prawo, podnosząc cenę równowagi i ilość dobra w pkt., równowagi. Spadek popytu (przesunięcie w lewo) zmniejsza cenę równowagi i ilość dobra.

10. Czynniki wpływające na podaż i ilość oferowaną

PODAŻ - ilość dobra, którą sprzedawcy chcą sprzedać przy różnych cenach. Przy pozostałych czynnikach nie zmienionych, im wyższa cena tym, tym większa jest oferowana ilość (cena↑=podaż↑). Krzywa podaży jest rosnąca.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA PODAŻ:

• Dostępna dla wytwórców technika (wszelka wiedza i umiejętności dotyczące metod produkcji a nie jedynie stan i dostępność maszyn i urządzeń, np. postęp tech. w rolnictwie = wdrażanie odpornych na choroby nasion) udoskonalenie techniki = ↑ zwiększa ilość oferowaną przy danej cenie

• Koszty produkcji (siła robocza, maszyny, energia, itp.) obniżenie cen czynników produkcji = ↑ zwiększa ilość oferowaną przy danej cenie

• Interwencja państwa (np. zaostrzone przepisy bezpieczeństwa pracy mogą zniechęcać producentów do stosowania najwydajniejszych metod produkcji, jeśli okażą się one mniej bezpieczne dla pracowników)

• Ilość przedsiębiorstw w gałęzi - konkurencja

* KRZYWA PODAŻY - ukazuje zależność pomiędzy ceną a ilością oferowanego towaru przy innych wielkościach niezmienionych.

Każdy czynnik zwiększający podaż przesuwa krzywą podaży w prawo, zwiększając ilość dobra w pkt. równowagi i obniżając jego cenę. Spadek podaży (przesunięcie w lewo) zmniejsza ilość dobra w pkt. równowagi, zwiększając równocześnie jego cenę.

Na WOLNYM RYNKU istnieje mechanizm samo korygujący odchylenia od ceny równowagi.

11. Ceny maksymalne a niedobór.

Wyznaczenie górnego pułapu cen - jego przekroczenie przez sprzedawcę jest nielegalne.

Wprowadza się je w przypadku braku pewnych dóbr na rynku bądź dla ochrony konsumenta przed nadmiernie wysokimi cenami.

Ustanowienie ceny maksymalnej jest skuteczne gdy jest ona niższa od ceny równowagi rynkowej - wtedy zmniejsza ilość podaży i prowadzi do nadwyżki popytu, chyba, że państwo dostarcza dodatkowych ilości żądanego dobra.

* Wzrost cen jest jedynym sposobem racjonowania dóbr przez rynek w sytuacji zbyt małej podaży. Choć za pomocą wysokich cen można rozwiązać problem alokacji i ograniczyć do niewielkich rozmiarów popyt na towar występujący w małych ilościach, rozwiązanie to może zostać uznane za niesprawiedliwe przez społeczeństwo. Np. wysokie ceny żywności mogą prowadzić do pogorszenia sytuacji ludzi o niskich dochodach dlatego państwo wprowadza ceny maksymalne. Powstaje nadwyżka popytu, która się utrzymuje = konieczność wprowadzenia jakiejś formy racjonowania towarów, która określałaby nabywców - takie racjonowanie może być wysoce niesprawiedliwe, sprzedawcy mogą odkładać część żywności dla np. znajomych albo bogatych, którzy by nie stać w kolejce zapłacą więcej (tworzy się „czarny rynek” - łapówki). Państwo wprowadza więc system ograniczeń ilościowych (reglamentacja), którego zadaniem jest sprawiedliwe rozdzielenie ograniczonej ilości towarów, niezależnie od wysokości dochodów.

Utrzymywanie kontroli cen przez dłuższy czas wywołuje dalekosiężne skutki dla gospodarki. Np. w Wielkiej Brytanii, gdzie czynsze maksymalne na wynajmowane mieszkania obowiązywały przez wiele lat i nie były dostosowywane do zmian ogólnego poziomu cen, zaobserwowano postępujące pogarszanie się sytuacji na rynku mieszkań, ponieważ właściciele wycofywali się z wynajmowania swych lokali (nie opłacało się, więc albo je sprzedawali albo sami się do nich wprowadzali).

Niektórym grupom nie odpowiada cena równowagi rynkowej - jest dla nich za wysoka. Dotyczy to np. czynszów, opłat za energię, podst. art. spożywczych (np. chleb) stąd postulaty wprowadzenia ceny maksymalnej, której nie można przekraczać.

Np. w wielu krajach wprowadzono maksymalne ceny czynszów, aby zapewnić tanie mieszkania dla ludzi ubogich. Właściciele musieli obniżyć czynsze. W związku z tym, z upływem czasu niektórzy z nich albo sami zamieszkają w wynajmowanych lokalach, albo przeznaczą je na sprzedaż. W ten sposób kontrola cen prowadzi do zmniejszenia ilości oferowanych mieszkań czyli rośnie deficyt (niedobór) mieszkań.

Podobnie, gdy wprowadza się ceny maksymalne na żywność (w Polsce w czasach komunizmu). Administracyjnie zaniżona cena powodowała spadek podaży (cena maksymalna poniżej ceny równowagi), czyli pojawiał się niedobór towarów. Pojawiły się pustki w punktach skupu; podaż ustalała się na nowym, niższym poziomie, ale jednocześnie wzrastał popyt (bo cena malała). Skoro podaż malała, a popyt rósł, pojawiła się luka między popytem a podażą. Stąd konieczność wprowadzenia jakiejś formy racjonowania towarów = reglamentacja ciągły niedobór towarów, na których zakup było zbyt wielu chętnych.

Na takiej sytuacji niekoniecznie korzystali ci, którym chciano pomóc (korzystali bogatsi). Przez to rozwijał się handel w „szarej strefie”, powstawał „czarny rynek” (np. sprzedawcy odkładali część towarów dla znajomych).

12. Ceny minimalne a nadwyżka.

Ceny minimalne - by podwyższyć ceny uzyskiwane przez producentów lub dostawców, np. płaca minimalna obowiązująca w całym kraju.

Poziom ceny minimalnej musi być ustalony powyżej ceny równowagi rynkowej. Wtedy cena ta skutecznie ogranicza wielkość zapotrzebowania, chyba, że państwo uzupełni swoim popytem popyt sektora prywatnego (państwo może na przykład zakupić dobra będące nadwyżką problem „góry masła” w Unii Europejskiej - ceny masła w Europie Zachodniej są ustalone na poziomie wyższym od ceny równowagi wolnorynkowej (wspólna polityka rolna), a rządy krajów członkowskich są w związku z tym zmuszone do nabywania olbrzymich ilości mała, bo nie zostałyby one sprzedane po obowiązującej cenie minimalnej.)

Niektórym grupom nie odpowiada cena równowagi rynkowej - jest dla nich za niska. Sens wprowadzania cen minimalnych sprowadza się do podwyższania cen uzyskanych przez producentów i dostawców. Ceny minimalne są wyższe od ceny równowagi. Na wyższej cenie zależy przede wszystkim sprzedawcom (to oni chcieliby sprzedać dobra po cenie wyższej niż rynkowa).

Np. obecnie dotyczy to sektora rolno-spożywczego - wiele krajów ustala ceny minimalne na produkty rolne. Ceny skupu płodów rolnych są zbyt niskie. Państwo ugina się pod naporem i ustala cenę minimalną (niższej nie może być). Jeżeli ceny dóbr będą zbyt wysokie, nie będzie chętnych do ich zakupu. Skoro spada popyt, ale rośnie podaż, to pojawia się nadwyżka towarów. Te nadwyżki mogą być skupowane przez państwo, ich magazynowanie jest jednak bardzo kosztowne. Można też je przekazać np. na dary dla krajów Trzeciego Świata. Wiąże się to jednak z rujnowaniem miejscowego rolnictwa w tych krajach.

Efekt całe społeczeństwo dopłaca kupując droższe produkty.

Unia Europejska odchodzi od cen minimalnych.

13. Prosta elastyczność cenowa popytu.

ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU- stosunek względnej zmiany wielkości zapotrzebowania na dane dobro do względnej zmiany jego ceny (cena i popyt odnoszą się do jednego dobra)

Np. jeżeli wzrost ceny o 1% zmniejsza wielkość zapotrzebowania o 2% to elastyczność cenowa popytu wynosi -2

Prosta cenowa elastyczność popytu mierzy siłę reakcji wielkości zapotrzebowania na pewne dobro na zmiany ceny tego dobra.

Gdy elastyczność popytu osiąga duże wartości ujemne , wówczas mówimy o wysokiej elastyczności. Popyt jest wtedy bardzo czuły na zmianę ceny.

Popyt nazywamy elastycznym, gdy jego elastyczność cenowa jest mniejsza od -1.

Popyt jest nieelastyczny gdy jego elastyczność przyjmuje wartości między -1 i 0.

Np. Wycieczka zagraniczna wysoka elastyczność, podnoszenie ceny jest nieopłacalne - będzie drożej to część klientów może zrezygnować.

Np. benzyna niska elastyczność, zmiany ceny = niewielkie zmiany popytu, bo wielu jest uzależnionych od benzyny.

*Niska elastyczność - fiskus może nakładać podatki np. VAT, akcyza; wysoka - fiskus nie powinien nawet myśleć o wysokich podatkach, bo ludzie po prostu zrezygnują z zakupu dobra = małe wpływy do budżetu

Elastyczność cenowa popytu jest niższa w krótkim okresie, a wyższa w długim, gdy zwiększają się możliwości substytucji. „Długi okres” to czas niezbędny do dostosowania się nabywców do zmiany cen, zależy on od procesów dostosowawczych. Np. jak podrożeje czekolada to smakosze tego rodzaju słodyczy mogą szybko oduczyć się jej spożywania, podczas gdy reakcja dostosowawcza na zmianę cen benzyny może trwać parę lat.

Determinanty elastyczności popytu :

• Znaczenie dobra dla konsumenta (związane też z kulturą, np. w Chinach RYŻ jest podstawowym produktem dlatego ma niską elastyczność cenową, z kolei np. w Polsce RYŻ ma wysoką elastyczność cenową)

• Ilość i jakość substytutów

• Czas, jaki mija od zmiany ceny

• „Pojemność” dobra

• Cena dobra

Warunki by elastyczność cenowa popytu była wysoka:

• nie mogą istnieć techniczne i prawne bariery wyjścia z rynku

• istnienie bliskich substytutów (zastępników, np. pobyt na nartach w górach na Słowacji substytutem pobytu w Zakopanem, jeśli tam wzrosną ceny)

* Popyt a inflacja. Podwojenie wartości wszystkich zmiennych nominalnych nie wpływa na wielkość popytu, ponieważ nie zmieniają się wówczas ani realna wartość (siła nabywcza) dochodów, ani relacje cen różnych dóbr. W analizie popytu w krajach przeżywających inflację najlepiej rozpatrywać realne ceny i realny dochód, tzn. wysokość cen i dochodów oczyszczoną z wpływu ogólnej inflacji.

14. Mieszana elastyczność cenowa popytu.

MIESZANA ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU na dobro i względem zmian ceny dobra „j” to relacja między względną zmianą zapotrzebowania na dobro „i” a względną zmianą ceny dobra „j”. Jest to względna zmiana popytu w zależności od względnej ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych.

Elastyczność mieszana informuje jak zmienia się wielkość popytu na dobro „i” pod wpływem zmian ceny innego dobra „j”.

Może być dodatnia lub ujemna. Jest dodatnia jeżeli wzrost ceny dobra „j” zwiększa rozmiary zapotrzebowania na dobro „i”. Np. jeśli dobrem „i” jest kawa, a dobrem „j” herbata, to jeśli wzrośnie cena kawy, zwiększy się popyt na herbatę.

Mieszana cenowa elastyczność popytu mierzy siłę reakcji popytu na jedno dobro (A) wywołaną zmianą ceny dobra pokrewnego (B).

15. Elastyczność dochodowa popytu a różne rodzaje dóbr (dobra normalne a dobra niższego rzędu, dobra pierwszej potrzeby a dobra luksusowe).

Udział określonego dobra w budżecie konsumenta są to wydatki na zakup tego dobra (cena x ilość), wyrażone jako część całości wydatków gospodarstwa domowego lub część jego dochodów.

ELASTYCZNOŚĆ DOCHODOWA POPYTU to stosunek względnej zmiany rozmiarów popytu na określone dobro do względnej zmiany dochodów (w omówieniach przyjmujemy, że cena danego dobra i dóbr substytucyjnych (zastępczych) oraz komplementarnych są stałe).

Dobra pierwszej potrzeby (niezbędne) np. żywność; o elastyczności dochodowej niższej od 1 :

1. Dobra normalne (zwykłe) dodatnia elastyczność dochodowa popytu (od 0 do 1). Czyli wzrost dochodów = wzrost popytu (ale stosunkowo wolny, np. mimo wzrostu dochodów większość rodzin nadal preferuje domowe obiadki zamiast jedzenia w wykwintnych restauracjach)

2. Dobra niższego rzędu (np. ciuchy z lumpeksu;), chleb) ujemna elastyczność dochodowa. ↑dochodów (stać nas na coś lepszego) = absolutny ↓popytu

Dobra normalne:

1. Dobra normalne (zwykłe; pierwszej potrzeby; patrz powyżej)

2. Dobra wyższego rzędu (luksusowe np. BMW) elastyczność dochodowa wyższa od 1. ↑dochodów o 1%=↑popytu o więcej niż 1% (popyt na dobra luksusowe wzrasta bardziej niż dochody, a jednocześnie maleje udział dóbr zwykłych)

* Wykorzystanie elastyczności dochodowej popytu prognozowanie zmian w strukturze popytu konsumpcyjnego, zachodzących pod wpływem wzrostu gosp. i wzrostu poziomu zamożności. Prognozy wykorzystywane przez przedsiębiorstwa przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych, planowaniu przez państwo wpływów budżetowych z podatków od sprzedaży papierosów i alkoholu, itp.

Elastyczność dochodowa popytu na żywność : wysokość dochodu ma większy wpływ na sposób odżywiania się (np. więcej mięcha, mniej chleba) niż na ilość spożywanej żywności w ogóle. Żywność ma cechy dobra normalnego, ale nie luksusowego. Zamożniejsi jedzą więcej sałatek, biedniejsi - chlebem.

Papierosy (tytoń) - mają cechy dobra niższego rzędu ma najważniejszy (!) udział w wydatkach ludzi biedniejszych. Bogatsi szukają droższych podniet.

16. Konkurencja doskonała a konkurencja niedoskonała.

Rynek doskonale konkurencyjny to taki, na którym zarówno sprzedający jak i kupujący uznają, że ich decyzje o kupnie i sprzedaży nie wpływają na poziom ceny rynkowej. (płaska, pozioma krzywa popytu)

Konkurencja niedoskonała - producent nie może sprzedawać po istniejącej cenie tyle, ile chce. Musi pogodzić się z tym, że popyt na wyroby maleje wraz ze wzrostem ceny, a cena zależy od ilości wytwarzanych i sprzedawanych produktów.

WARUNKI KONKURENCJI DOSKONAŁEJ:

• Istnieje wiele przedsiębiorstw, z których każde ma znikomy udział w produkcji całej gałęzi

• Duża liczba nabywców i sprzedawców nie mogą się dogadać co do zmowy cenowej. Cenę kształtuje rynek.

• Jednorodny produkt np. rynek walutowy - dolar jest zawsze taki sam; ziemniaki czy pszenica.

• Doskonała informacja klienta o jakości produktu, pozwalająca mu uznać, że identyczne wyroby różnych przedsiębiorstw są rzeczywiście takie same

• Brak barier wejścia/wyjścia na rynek. W każdej chwili można pojawić się lub zniknąć z rynku - dotycz. nabywców i sprzedawców. (Rynek sporny swoboda wejścia i wyjścia). Sytuacja wejścia wszystkie firmy mają dostęp do tych samych technologii; wyjścia nie istnieją „utopione”, bezpowrotnie utracone nakłady, a opuszczające daną gałąź przedsiębiorstwo może odzyskać wszystkie poniesione wydatki inwestycyjne. Możliwość zastosowania techniki hit-and-run - nagłe wtargnięcie i natychmiastowe wycofanie się (jeżeli nieliczne zasiedziałe przedsiębiorstwa nie postępują tak jak gdyby stanowiły gałąź doskonale konkurencyjną, i nie spełniają warunku równowagi długookresowej to przybysz może wkroczyć na rynek, osłabić ich dotychczasową pozycję i - nim wycofa się z gałęzi - osiągnąć przejściowy zysk.

Rynki walutowe są b. blisko konkurencji doskonałej.

Zmowa cenowa jest możliwa też po str. nabywców.

Konkurencja niedoskonała pojawia się gdy któryś z warunków nie jest spełniony

* Minimalna skala efektywna to wielkość produkcji, przy której krzywa długookresowych kosztów przeciętnych przedsiębiorstwa przestaje opadać.

Wskaźnik koncentracji N firm to udział N największych przedsiębiorstw w sprzedaży tej gałęzi.

17. Przyczyny monopolu naturalnego a przyczyny innych typów monopolu ( tworzonego przez władze publiczną i powstałego w następstwie procesu koncentracji firm w branży)

Monopolista to wyłączny sprzedawca dobra lub usługi.

Monopol (1 firma) duopol (2, np. Airbus, Boeing) digopol (kilkanaście firm - jest możliwa zmowa cenowa i podział rynku zbytu)

Większość firm należy do którejś z powyższych kategorii. Większość rynków to digopole, monopole lub duopole.

Monopol to struktura rynkowa charakteryzująca się:

• występowaniem na rynku tylko jednego dostawcy danego towaru, który kontroluje podaż i ceny, oraz wielu odbiorców (monopolista nie obawia się konkurencji, bo jest jedynym sprzedawcą, dlatego konsumenci płacą za określone dobra więcej niż powinni)

• występowaniem barier uniemożliwiających innym firmom wejście na rynek (np. ustawodawstwo, patenty, koszty itp.);

Monopol może mieć charakter:

• państwowy - kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub produkować określony asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi (np. poczta, PKP, monopol spirytusowy, monopol loteryjny itp.);

• wymuszony - kiedy jeden z producentów towaru/usługi osiąga taką pozycję na rynku, że pozostali producenci bankrutują;

• naturalny - występuje w dziedzinach, w których rzadkość czynników produkcji (np. bogactwa naturalne) uniemożliwia zwiększenie produkcji pomimo dużego zapotrzebowania na dany produkt, wynikająca także z natury dostarczanej usługi/towaru, gdy ze względów technicznych konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa lub utrudniona (np. koleje żelazne, dostarczanie prądu elektrycznego i gazu, telekomunikacja itp.).

Bariery i konkurencja monopolistyczna

Bariery wejścia i wyjścia zawsze ktoś może wejść na rynek = nowa alternatywa.

• bariery prawa gwarantowane przez władzę (bariera wejścia jeśli chodzi o usługi pocztowe, bariera wyjścia: abonament na TVP)

• bariery kosztów bariera wejścia - konieczność zainwestowania kasy (suma minimalna by wejść na rynek); bariera wyjścia- konieczność wypłacenia odpraw dla pracowników, doprowadzenie środowiska do stanu zastanego na początku (np. przy uruchamianiu kopalni)

• bariera wiedzy bariera know-how - trzeba wiedzieć jak coś robić

• bariera naturalna wejścia nie została rozmyślnie stworzona przez działające już w gałęzi firmy

• bariery wejścia: różnicowanie produktu, bezwzględna przewaga w wysokości kosztów oraz korzyści skali

Jednorodność produktu:

konkurować można nie tylko ceną, ale i jakością, konkurencyjnością serwisu gwarancyjnego, itp. dostępność (sieć sprzedaży), czyli ten sam produkt ma różną „obudowę” usług komplementarnych

Różnicowanie produktu w zależności od grup klientów:

TARGET - nisza w rynku, nowa grupa odbiorców

Najlepsza jest jednak sytuacja, gdy wykreujemy nowy rynek (prawa patentowe to nic innego jak bariera wejścia, która ma zwrócić koszty na badania włożone w innowację) przykłady z misiem pluszowym (najpierw był zwykły, z guzikami zamiast oczu, potem innowacje - mówił, śpiewał, ruszał łapkami itd. - różnicowanie produktu)

Rola informacji:

-kto ma kluczową info ten ma przewagę rynkową, ale potrzebny jest też klucz interpretacyjny

- kto ma więcej info ten ma większe zyski, jednak nikt nie powinien wykorzystywać swojej wiedzy zawodowej (np. polityk), żeby więcej zarobić

* Strategiczne odstraszanie kandydatów do wejścia:

Posunięcie strategiczne to takie działanie, które wywiera korzystny dla podejmującej je osoby wpływ na wybory innej osoby, oddziałując na jej przewidywania dotyczące działań tej pierwszej osoby.

Stare przedsiębiorstwo w reakcji na przybysza może podjąć wojnę cenową (rozbój cenowy) i wtedy obie firmy ponoszą duże straty lub współpracować, co wiąże się ze spadkiem ceny produktu ale dużo mniejszym niż podczas wojny. Innym, choć nie zawsze skutecznym sposobem jest odstraszanie kandydatów do wejścia na rynek, np. poprzez inwestowanie w nadwyżkę zdolności produkcyjnych i np. reklamę.

18. Co robi państwo w gospodarce?

• Ustanawia prawa i przepisy szczegółowe (kształtuje porządek prawny, z którego wynikają podstawowe zasady prawa własności i funkcjonowania rynków)

• Kupuje i sprzedaje dobra i usługi (państwo kupuje i wytwarza wiele dóbr i usług takich jak obrona narodowa, oświata itp.)

• Dokonuje płatności transferowych - wpłaty, w zamian za które nie są świadczone żadne bezpośrednie usługi (np. ubezpieczenia społeczne, płatności socjalne)

• Nakłada podatki (podatek dochodowy, VAT itp.)

• Próbuje stabilizować gospodarkę (np. poprzez obniżanie podatków podczas recesji licząc, że ludzie zwiększą wydatki i w ten sposób zwiększą PKB, * Cykl koniunkturalny polega na wahaniach rozmiarów produkcji społecznej, czyli PKB, którym towarzyszą zmiany poziomu bezrobocia oraz stopy inflacji - państwo próbuje wpływać na jego przebieg.)

• Wpływa na alokację zasobów (państwo decyduje w znacznym stopniu o tym co jest produkowane, jak (system prawny, regulacje) i dla kogo (podatki, transfery))

* Teoretyczne uzasadnienie interwencji państwa w gospodarce rynkowej:

• zawodność rynku - interwencja państwa może poprawić funkcjonowanie gospodarki

- cykle koniunkturalne - polityka państwa może albo pogłębić cykl wydłużając okres recesji i powodując inflację, albo przeciwnie - przyczynić się do zmniejszenia wahań cyklicznych; może zmniejszać podatki jak gospodarka w recesji i ograniczać tempo wzrostu podaży pieniądza wówczas, gdy stopa inflacji jest zbyt wysoka, a zwiększać je w czasie recesji

- dobra publiczne, np. czyste powietrze, obrona narodowa - dobra, które będąc konsumowane przez jedną osobę, mogą być jednocześnie konsumowane przez innych ludzi (z kolei prywatne dobro może być konsumowane tylko przez jedną osobę np. lody) (problem „gapowicza” patrz pyt. 19)

- efekty zewnętrzne efekt zewnętrzny występuje wtedy, kiedy produkcja lub konsumpcja dobra bezpośrednio oddziałuje na przedsiębiorstwo lub konsumentów, którzy nie kupują i nie sprzedają tego dobra oraz kiedy ten wpływ nie znajduje pełnego odzwierciedlenia w cenach rynkowych np. przedsiębiorstwo wytwarza chemikalia i odprowadza je do rzeki zanieczyszczając ją (efekt negatywny) albo np. właścicielka pomalowała ściany domu i sąsiedzi nie muszą już oglądać odrapanych ścian (efekt pozytywny) efekty zew. są spowodowane brakiem pewnych rynków, więc można je zwalczać za pomocą rozwiązań typu rynkowego - np. państwo może pobierać od przedsiębiorstw opłaty odpowiadające oszacowanym stratom powodowanym przez zanieczyszczenia (patrz pyt. 20)

- kłopoty z informacją - potrzeba powstrzymywania słabo poinformowanych konsumentów przed zachowaniem którego by później żałowali, np. prawa przeciw oszustom, regulacja warunków pracy itp.

- monopol i siła rynkowa (patrz pyt. 17) - państwo może poddawać monopolistyczne przedsiębiorstwa regulacji, stosując kontrolę cen, lub może samodzielnie dostarczać odpowiednie produkty; monopole mogą być też sztuczne i powstawać w wyniku świadomych działań przedsiębiorstw - wtedy państwo interweniuje za pomocą przepisów o ochronie konkurencji. Każdego nabywcę lub sprzedawcę, który jest w stanie istotnie wpływać na cenę rynkową, określa się mianem posiadacza siły rynkowej lub siły monopolowej.

- redystrybucja dochodów (państwo może opodatkować jednych i dać pieniądze innym - poprawa sytuacji pewnych grup ludności np. rolników kosztem innych) i dobra społecznie pożądane (dobra, o których społeczeństwo sądzi, że powinny być konsumowane przez ludzi bez względu na ich poziom dochodów np. ochrona zdrowia, oświata, mieszkania, żywność)

- rekapitulacja

19. Dobra publiczne a problem „gapowicza” i „frajera”.

Dobro publiczne- takie dobro, które będąc konsumowane przez jedną osobę, może być jednocześnie konsumowane przez innych ludzi

- ilość tego dobra nie zmniejsza się w trakcie konsumpcji

- niemożliwość wykluczenia nikogo z użytkowania tego dobra

-np. czyste powietrze, obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne (policja zmniejsza przestępczość, wszyscy z tego korzystają; ale nie dot. To ochrony, która chroni tylko opłacony obiekt)

- zmiany technologiczne mogą spowodować, ze to, co było dotąd dobrem publicznym, stanie się dobrem prywatnym

Większość dóbr publicznych NIE jest dostarczana ze wzg. na problem „gapowicza”. Prywatnym producentom trudno byłoby dostarczyć wystarczającą ilość dobra publicznego. „Gapowicz” to ktoś, kto BEZPŁATNIE konsumuje dobro, którego wytworzenie wymaga ponoszenia kosztów.

Problem „gapowicza” dotyczy dóbr publicznych, ponieważ jeśli ktokolwiek nabyłby takie dobro, byłoby ono dostępne dla każdego.

Np. stworzono rynek obrony narodowej ponieważ wszyscy obywatele mają jednakowe prawo do korzystania z obrony nar., występują silne bodźce, by nie kupować udziału w tej obronie i zaczekać, aż ktoś inny ją nabędzie - „frajer”, czyli ten, kto płaci, ryzykuje, wnosi swój wkład pracy, też skorzysta z określonych dóbr, ale poniesie większe koszty (płaci za siebie i za „gapowiczów”) - pasożytujemy na cudzych zakupach.

Przezwyciężenie problemu „gapowicza”:

ustalenie sposobu podejmowania wspólnej decyzji, jaką ilość środków należy przeznaczyć na dane dobro państwo jest powołane do podejmowania takich kolektywnych decyzji

państwo musi zapewnić odpowiednie rozmiary produkcji dóbr publicznych (choć nie musi ich wytwarzać, może korzystać z usług dostawców prywatnych)

Wolny rynek nic tu nie pomoże, bo ostatecznie opłaca się być „gapowiczem”-> bo:

1) Szanse wykrycia nas są śmiesznie małe

2) Nawet jak nas wykryją, to faktycznie nie mogą nam nic zrobić

Ponieważ jesteśmy homo oeconomicus, to kierując się zasadą racjonalności, dochodzimy do wniosku, że lepiej być „gapowiczem”, dlatego sektor prywatny nie jest głupi => nie zajmuje się dobrami publicznymi w zasadzie, chroni tylko te osoby i obiekty ,za które zapłacono

Tam, gdzie jest więź społeczna, pojawia się kontrola społeczna, która ogranicza ilość „gapowiczów”; ludzie mówią nam np. „tak nie wypada”, „tradycja nakazuje inaczej” itd., pod wpływem tego następuje korekta sposobu myślenia homo oeconomicus, narzucenie mu pewnych ograniczeń; w ten sposób w skali lokalnej można związać ręce „gapowiczom”; w tym sensie gospodarka i rynek są częścią społeczeństwa - > homo oeconomicus działa w tych granicach, które mu zostawia społeczeństwo; przy czym warto zaznaczyć, że kontekst społecznych może, ale nie musi sprzyjać rozwojowi gospodarczemu; tam, gdzie nie skutkuje kontrola społeczna, musi wkroczyć państwo (bo może legalnie używać siły); na niższych szczeblach władze samorządowe

Ale -> są przecież problemy globalne, np. efekt cieplarniany, dziura ozonowa -> a tu brak siły, która by zdyscyplinowała „gapowiczów”

20. Efekty (koszty i korzyści) zewnętrzne.

Efekt zewnętrzny występuje wtedy, kiedy produkcja lub konsumpcja dobra bezpośrednio oddziałuje na przedsiębiorstwa lub konsumentów, którzy nie kupują i nie sprzedają tego dobra oraz kiedy ten wpływ nie znajduje pełnego odzwierciedlenia w cenach rynkowych.

Np. problem zanieczyszczenia środowiska. Przedsiębiorstwo wytwarza chemikalia i odprowadza ścieki do jeziora. Ścieki zatruwają lokalne ujęcia wody, zabijają ryby i ptactwo. Te szkodliwe efekty uboczne stanowią społeczny koszt wytworzenia chemikaliów i powinny znaleźć odzwierciedlenie w ich cenie rynkowej. Może się jednak zdarzyć, że to nie nastąpi. Dopóki przedsiębiorstwo chemiczne nie płaci za szkody związane z zanieczyszczeniem środowiska , będzie niższa od rzeczywistego społecznego kosztu ich wytworzenia. Produkcja chemikaliów powoduje efekt zewnętrzny.

Nie wszystkie efekty zewnętrzne są szkodliwe. Właścicielka domu która pomaluje dom, dostarcza korzyści sąsiadom, nie muszą oni dłużej oglądać odrapanych ścian.

Wszystkie efekty zewnętrzne maja wspólną cechę, że wywierają wpływ na koszty przedsiębiorstw lub dobrobyt konsumentów, który nie jest przedmiotem obrotu na rynku. Występowanie efektów zewnętrznych oznacza, że ceny rynkowe nie odzwierciedlają całości społecznych kosztów i korzyści związanych z produkcją danego dobra.

Interwencja państwa może poprawić funkcjonowanie gospodarki, czego przykładem jest wprowadzenie nakazu poddawania przez przedsiębiorstwa własnych odpadów określonym działaniom przed pozbyciem się ich.

Ponieważ efekty zewnętrzne są spowodowane brakiem pewnych rynków, można je zwalczać za pomocą rozwiązań typu rynkowego. Państwo może pobierać od przedsiębiorstw opłaty odpowiadające oszacowanym stratom powodowanym przez zanieczyszczanie środowiska lub zezwolić na pewną ilość zanieczyszczeń, a następnie umożliwić przedsiębiorstwom kupno i sprzedaż praw do owych zanieczyszczeń.

21. Paradoks głosowania.

Dotyczy sytuacji, gdy głosowanie oparte na zasadzie większości prowadzi do podejmowania niespójnych decyzji.

Paradoks głosowania (paradoks Condorceta) polega na tym, że preferencje wyborców mogą być cykliczne - czyli że relacja "większość preferuje X nad Y" nie jest przechodnia, nawet jeśli dla każdego wyborcy "wyborca preferuje X nad Y" tak właśnie jest.

Na przykład preferencje wyborców dla 3 kandydatów to, od najbardziej preferowanego:

• Wyborca 1 - A B C

• Wyborca 2 - B C A

• Wyborca 3 - C A B

Jak widać 2/3 wyborców uważa że A jest lepszy niż B, 2/3 uważa że B jest lepszy niż C, i 2/3 uważa że C jest lepszy niż A.

Przykład

Załóżmy, że obecnie obowiązującym rozwiązaniem jest wariant A. Zgodnie jednak z hierarchią swoich preferencji, zarówno Wyborca 2, jak i Wyborca 3 preferują rozwiązanie C nad rozwiązaniem A (jest ono w przypadku obu tych wyborców wyżej w hierarchii ich preferencji). Zatem porozumieją się oni, przegłosują Wyborcę 1 i ustanowią nowe rozwiązanie w postaci wariantu C.

W sytuacji, w której obowiązującym rozwiązaniem jest wariant C, dwóch wyborców - pierwszy i drugi preferują wariant B nad obowiązującym wariantem C. Dlatego tym razem Wyborcy 1 i 2 porozumieją się przeciwko Wyborcy 3 i przegłosują wprowadzenie rozwiązania B.

Jak łatwo zauważyć Wyborcy 1 i 3 wolą jednak rozwiązanie A od rozwiązania B, dlatego też w sytuacji gdy obecnie obowiązującym rozwiązaniem jest wariant B, porozumieją się oni i przegłosują wprowadzenie wariantu A, powracając w ten sposób do punktu wyjścia.

Głosowanie będzie więc miało charakter cykliczny i z tego powodu będzie niekonkluzywne. Nie istnieje trwałe rozwiązanie dla takiego układu preferencji, pomimo tego, że każdy z wyborców z osobna ma spójny system preferencji.

22. Środkowy wyborca.

Przyjmując, że odbywa się głosowanie mające zadecydować o poziomie wydatków na policję. Propozycja, aby wydatki wynosiły 0£, zostanie odrzucona stosunkiem głosów 16:1. Tylko głosujący reprezentowany przez punkt położony skrajnie po lewej stronie opowiedziałby się raczej za sumą 0 niż 1000£. W miarę przesuwania się w lewo zwiększa się liczba głosujących za poszczególnymi propozycjami. Spośród 17 głosujących, środkowy jest tą osobą, która pragnie wydać dziewiątą co do wielkości sumę na policję. Ośmiu głosujących chce wydać więcej, a ośmiu mniej. Zajmuje on pozycję środkową w tej konkretnej sprawie.

Przypuśćmy, że celem głosowania jest wybór między kwotą jaką pragnie wydać środkowy wyborca, a dowolną wyższą kwotą. Osiem osób, opowiadających się za kwotą niższą od obu wymienionych, będzie glosować za propozycją środkowego wyborcy, podobnie jak on sam. Oznacza to, że większość będzie przeciwna wyższym wydatkom. Tak samo większość głosujących będzie przeciwna wydatkom niższym od preferowanych przez środkowego wyborcę. (9z17) Zatem, w głosowaniu tym zostanie wybrany wynik preferowany przez środkowego wyborcę.

|_o__o__o_o_____o_o_o_o__o__o_o_o_o_o_o_|

0£ 250£ 500£ 1000£

środkowy wyborca

Zastosowanie większości sprawi, że zostanie wybrana kwota preferowana przez środkowego wyborcę. Wszyscy po jego lewej stronie będą woleli kwotę wskazaną przez niego w porównaniu z dowolnym wyższy poziomem wydatków. Wszyscy zaś po prawej stronie wolą ją od każdej niższej kwoty. Opcja środkowego wyborcy jest jedyną która nie może przegrać w głosowaniu z jakąkolwiek inną możliwością. Zostanie zatem wybrana.

23. Problem „pana” i „sługi”

Jedna osoba - „pan” - przekazuje prawa podejmowania decyzji komuś innemu, czyli „słudze”, aby ten działał z imienia „pana”; pojawia się tu trudność wynikająca z faktu, że interes „sługi” może nie być taki sam, jak interes „pana”(rozbieżne interesy - ang. Principal and agent); kiedy brakuje odpowiednich informacji, „pan” ma kłopoty z obserwowaniem postępowania „sługi” i sprawdzeniem, czy rzeczywiście działa on w jego interesie

Głosujący= „panowie”, „zwierzchnicy”

• Przekazują prawo podejmowanie bieżących decyzji wybranym przez siebie rządom -> „słudzy” („agenci”)

ALE -> rządy = „panowie”, „zwierzchnicy”

• Przekazują prawo podejmowania pewnych decyzji urzędnikom („słudzy”, „agenci”)

Podobnie w przypadku dużych przedsiębiorstw

Rada dla „pana” -> sformułowanie umowy, zawieranej ze „sługą”, w sposób maksymalnie zgodny z interesem „pana”, kontrakt powinien odwoływać się do wyników, które są łatwe do zaobserwowania; powinien też zawierać bodźce skłaniające „sługę” do zachowania zgodnego z życzeniami „pana”

24. Produkt krajowy brutto - definicja, zalety i wady.

PKB- jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkowości narodowej. PKB opisuje sumę nowych dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku).

PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza, PKB realny natomiast według realnej wartości pieniądza, a więc uwzględniając inflację. Przeliczenie polega na podzieleniu PKB nominalnego przez indeks cen.

PKB należy odróżnić od produktu narodowego brutto (PNB), który jest miarą wartości wszystkich dóbr i usług wytworzonych przez obywateli danego państwa oraz przez osoby prawne z siedzibą na jego terenie niezależnie od tego, czy podmioty te działają w kraju, czy za granicą. W ten sposób w skład np. PNB Polski wchodzą dochody polskich podmiotów za granicą oraz polskie PKB pomniejszone o dochody podmiotów obcych.

Czyste PKB jest złą miarą dobrobytu społeczeństwa, ponieważ nie uwzględnia liczby ludności. Z tego powodu jako miarę dobrobytu powszechnie używa się PKB per capita, czyli PKB w przeliczeniu na osobę; czyste PKB jest wyznacznikiem wielkości gospodarki.

Wady:

 nie uwzględnia produkcji nierejestrowanej (tzw. "szara strefa") oraz produkcji gospodarstw domowych przeznaczanej na własne potrzeby (np. pracy gospodyń domowych)

 nie uwzględnia wartości czasu wolnego (wypoczynku)

 nie ujmuje tzw. efektów zewnętrznych produkcji (np. zanieczyszczenia środowiska)

 nie uwzględnia różnic cen w poszczególnych krajach (co przynajmniej teoretycznie jest niwelowane przez liczenie parytetem siły nabywczej)

 nie odzwierciedla zróżnicowania dochodów w społeczeństwie ani ich dystrybucji (np. wysoki PKB w Gwinei Równikowej nie przekłada się na dobrobyt wszystkich obywateli)

 jest tym większy im więcej wydaje się na zbrojenia, choć zdaniem niektórych ekonomistów wydatki takie nie zaspokajają potrzeb społeczeństwa

 nie pokazuje jakości usług, zwłaszcza państwowych

 wielkie zróżnicowanie wśród krajów liczbą mieszkańców. Duże są pokrzywdzone, a korzyścią jest to dla małych

Zalety:

 PKB jest miarą wielkości gospodarki. Wzrost lub spadek realnego PKB stanowi miarę wzrostu gospodarczego.

stosuje się go do porównań międzynarodowych przeliczając według bieżącego kursu wymiany, zazwyczaj na dolary amerykańskie

25. Istota i rola pieniądza we współczesnej gospodarce

PIENIĄDZ jest to pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się z zobowiązań. Inaczej mówiąc, to środek wymiany.

Rodzaje pieniądza:

Pieniądz towarowy - dobro o zastosowaniu przemysłowym (złoto) bądź konsumpcyjnym (papierosy), które równolegle spełnia funkcję środka wymiany

Pieniądz symboliczny - to środek płatniczy, którego wartość, czyli siła nabywcza, znacznie przewyższa koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru w innych niż pieniądz zastosowaniach (społeczeństwo nadaje mu status prawnego środka płatniczego - to rodzaj umowy społecznej na mocy której jest on bezwarunkowo akceptowany jako środek zapłaty )

Pieniądz bezgotówkowy (żyrowy, lub wkładowy, IOU-I owe you) jest to środek wymiany, którego podstawą jest wierzytelność przedsiębiorstwa prywatnego lub osoby fizycznej

np. wkład bankowy (klient wpłaca pieniądze do banku) -> dług banku wobec klienta -> płacenie czekami jako spłata długu

Funkcje pieniądza:

1. Najistotniejszą cechą pieniądza jest to, że jest on powszechnie akceptowany jako środek płatniczy (środek wymiany).

Pieniądz jest środkiem, za którego pośrednictwem ludzie dokonują wymiany dóbr i usług.

*W gospodarce bezpieniężnej (barterowej) nie występuje środek wymiany. Wymiana ma charakter bezpośredni, co oznacza, że jedne dobra są wymieniane na inne. Musi przy tym istnieć podwójna zbieżność zapotrzebowania czyli jeżeli chcemy wymienić pewien określony towar, musimy znaleźć kogoś, kto tego właśnie towaru potrzebuje. <-marnotrawstwo czasu i wysiłku

2. Pieniądz jako jednostka rozrachunkowa

Jednostka rozrachunkowa jest to jednostka, w której są wyrażone ceny i prowadzi się rozliczenia

np. Wielka Brytania - funty szterlingi, USA - dolary

Jednostkami rozrachunkowymi są na ogół jednostki, w których jednocześnie dokonuje się pomiaru pieniądza jako środka wymiany ( wyjątek: Wielka Inflacja w Niemczech w latach 1922-1923 - ceny podawano w dolarach, chociaż płaciło się w markach, środku wymiany przyjętym w ówczesnych Niemczech)

3. Pieniądz jest środkiem przechowywania wartości (tezauryzacji) ponieważ można go wykorzystać do dokonania zakupów w przyszłości

To warunek konieczny do akceptacji transakcji kupna-sprzedaży -> nie przyjmiemy zapłaty pieniędzmi, którymi nic nie będziemy mogli kupić dnia następnego, bo stracą wartość

*Inne środki tezauryzacji to domy, kolekcje znaczków pocztowych czy oprocentowane wkłady w bankach. (Pieniądz jako taki nie przynosi odsetek, może też stracić na wartości przez inflację)

4. Pieniądz jako miernik odroczonych płatności - można to określić inaczej jako funkcję jednostki rozrachunkowej w dłuższym okresie.

26. Bezrobocie i rodzaje bezrobocia

Zasoby siły roboczej obejmują wszystkich tych, którzy jako pracownicy najemni wykonują jakiś zawód lub są zarejestrowani jako chcący i będący w stanie podjąć pracę.

Stopa aktywności zawodowej odsetek ludności w wieku produkcyjnym, która podjęła decyzję o wejściu w skład zasobu siły roboczej.

Stopa bezrobocia odsetek siły roboczej, która nie ma pracy, lecz jest zarejestrowana jako chcąca i będąca w stanie pracować. Stopa bezrobocia jest to iloraz bezrobotnych przez aktywnych zawodowo w danej kategorii ludności. Aktywni zawodowo definiowani są przez GUS jako osoby pracujące plus osoby poszukujące pracy plus bezrobotni plus niepełnosprawni (z możliwością zatrudnienia w niektórych zawodach). Natomiast do aktywnych zawodowo cywili nie wlicza się pracowników: wojska, policji oraz służb ochrony państwa. Istnieją ludzie, którzy szukają pracy ale są niezarejestrowani.

Ludność czynna zawodowo siła robocza + osoby odbywające służbę wojskową i zatrudnione w armii + wszyscy pracujący na własny rachunek

Bezrobocie zasób, którego wielkość mierzy się w określonym pkt. czasu.

Pracujący - możliwości stania się bezrobotnym:

• zwolnienie, bo jest się zbędnym pracownikiem

• przejściowa utrata pracy i oczekiwanie, że ta sama firma wkrótce znów nas zatrudni

• odejście z pracy

Zniechęceni pracownicy ci którzy utracili nadzieję znalezienia pracy i rezygnują z poszukiwań

Recesja uderza w młodych, bo nie mają kwalifikacji i doświadczenia zawodowego i muszą zostać przyuczeni do zawodu od podstaw, a w trudnych czasach firmy często zmniejszają wydatki na szkolenie.

Rodzaje bezrobocia:

FRYKCYJNE minimalny poziom bezrobocia, niemożliwy do obniżenia występujący w każdym dynamicznym społeczeństwie; osoby o ułomnościach fizycznych lub psychicznych, os. chwilowo pozbawione pracy ze wzg. na zmianę zawodu; normalne zjawisko.

STRUKTURALNE powstaje ze wzg. na rozbieżność ludzkich kwalifikacji i rodzaju oferowanej pracy w warunkach zmieniającego się popytu i produkcji;

WYNIKAJĄCE Z NIEDOSTATKU POPYTU (typ keynesowski) powstaje ono wtedy, gdy popyt globalny zmniejszył się, a płace i ceny nie zdążyły dostosować się, co przeszkodziło przywróceniu pełnego zatrudnienia. Z niedostatkiem popytu globalnego mamy do czynienia wówczas, gdy jest on niższy od poziomu zapewniającego pełne zatrudnienie. Niektórzy pracownicy będą skłonni pracować za dotychczasową płacę realną, ale nie będą mogli znaleźć pracy. Dopiero w dłuższym okresie płace i ceny obniżą się tak, że spowoduje to wzrost realnej podaży pieniądza i spadek stopy procentowej w stopniu niezbędnym do tego, aby popyt globalny powrócił do poziomu umożliwiającego pełne zatrudnienie wtedy bezrobocie spowodowane spadkiem popytu zostanie zlikwidowane.

KLASYCZNE giętkie płace i ceny utrzymują gospodarkę w stanie pełnego zatrudnienia - bezrobocie klasyczne pojawia się, gdy płaca jest rozmyślnie utrzymywana powyżej poziomu (dzięki wywalczeniu przez związki zawodowe, lub przez ustawodawstwo określające wysokość płac minimalnych, które powoduje, że płace są na poziomie wyższym od poziomu równowagi), przy którym krzywe podaży pracy i popytu na nią się przecinają.

NATURALNA STOPA BEZROBOCIA stopa bezrobocia występująca wówczas, gdy rynek pracy znajduje się w równowadze.

BEZROBOCIE NATURALNE - dobrowolne: frykcyjne i strukturalne, klasyczne jego wielkość jest określana przez normalne działanie rynku pracy, niedopasowania strukturalne, siłę związków zawodowych i bodźce materialne na rynku pracy.

BEZROBOCIE PRZYMUSOWE/ KONIUNKTURALNE - spowodowane niedostatkiem popytu (keynesowskie) wpływa na nie popyt globalny i powolna reakcja dostosowawcza płac

Pracownik jest PRZYMUSOWO BEZROBOTNY, jeżeli jest gotów zaakceptować przedłożoną mu ofertę pracy za obowiązującą na rynku płacę, a mimo to nie może znaleźć zatrudnienia.

- ponadto wyróżniamy:

• Bezrobocie lokalne (wyróżniające się szczególnym nasileniem braku wolnych miejsc pracy w pewnych miejscowościach lub regionach)

• Bezrobocie sezonowe (powodowane okresową zmiennością warunków klimatycznych i cyklów produkcyjnych w niektórych rodzajach działalności gospodarczej, a zwłaszcza w rolnictwie)

• Bezrobocie utajone = ukryte (występujące w postaci przeludniania w rolnictwie lub też w postaci nadmiernego w stosunku do potrzeb zatrudnienia w przedsiębiorstwach przemysłowych)

• Typowe dla krajów słabo rozwiniętych -> przeludnienie agrarne

• Typowe dla krajów rozwiniętych -> ludzie, którzy zrezygnowali z poszukiwania pracy z powodu beznadziejności swoich usiłowań

• Typowe w gospodarce socjalistycznej -> nadzatrudnienie; nie jest objęte statystyką

• Bezrobocie dobrowolne (spowodowane tym, że siła robocza nie chce podjąć pracy za płacę równowagi)

• Bezrobocie przymusowe (gdy siła robocza chce przyjąć pracę za obowiązującą na rynku płacę, ale nie może jej znaleźć)

- przyczyny:

• Niewystarczająca liczba wolnych miejsc pracy dla ubiegających się o nie

• Wadliwa organizacja rynku pracy

• Brak odpowiednich kwalifikacji bezrobotnych

• Trudności mieszkaniowe uniemożliwiające przesuwanie nadwyżek siły roboczej do ośrodków wykazujących jej niedobór

• Oferowanie zbyt niskich stawek płać (np. w porównaniu z zasiłkiem dla bezrobotnych)

- metody walki z bezrobociem:

• Roboty interwencyjne

• Aktywne pośrednictwo pracy

• Popierania emigracji zarobkowej

• Obniżanie podatków (w celu ożywienia gospodarki i spowodowania naturalnego przyrostu liczby miejsc pracy)

• Skracanie czasu pracy

- miarą bezrobocia jest stopa bezrobocia, będąca relacją liczby zarejestrowanych bezrobotnych do zasobu siły roboczej lub do liczby ludności w wieku produkcyjnym; wyrażona w %

- pewien poziom bezrobocia (3-4%) jest w gospodarce nieunikniony, a nawet konieczny (umożliwia dostosowanie struktury produkcji do zmieniających się potrzeb)

- przyczyny przymusowego bezrobocia wg Begga:

• Porozumienia o płacach minimalnych (mogą być przyczyną bezrobocia wśród pracowników o niskich kwalifikacjach)

• Działalność silnych związków zawodowych

• Efekty skali (bariery zapobiegające tworzeniu nowych przedsiębiorstw)

• Zróżnicowanie pracowników na „swoich” (już zatrudnionych) i „obcych”

• Stosowanie zachęt płacowych do wydajnej pracy (teoria płacy efektywnościowej -> w trosce o swoje zyski przedsiębiorstw powinno płacić zatrudnionym już pracownikom tyle, aby ich średnia płaca była wyższa od tej, za którą gotowy jest podjąć pracę ogół pracowników)

Wyniesione z wykładu:

- problemy w zdefiniowaniu osoby bezrobotnej:

• Bezrobotnym jest ten, kto się za takiego uważa - stosowany w badaniach opinii publicznej

• Opinie prawne - szufladkowanie przez odpowiednie służby (Urzędy Pracy, Ministerstwo Pracy, Polityki Społecznej itd.)

- pojęcie bezrobocia może się różnić przy porównywaniu stóp bezrobocia ze względu na odmienne definiowanie zjawiska bezrobocia; porównywania międzynarodowe - trudne do przeprowadzenia

- kto to jest człowiek aktywny zawodowo? - > człowiek w wieku produkcyjnym ( od 18 lat - w krajach słabiej rozwiniętych wiek ten jest niższy, do 64/65 lat, różny dla płci, różnice w przechodzeniu na emeryturę)

27. Inflacje i rodzaje inflacji

Inflacja- zjawisko monetarne wywołane szybszym przyrostem ilości pieniądza niż produkcji (obniżanie się siły nabywczej pieniądza). Na rynku obserwowana jest jako długotrwały wzrost średniego poziomu cen określonego koszyka dóbr. W praktyce inflacja na rynku konsumpcyjnym jest inna niż inflacja na rynku zaopatrzeniowym i nieco inaczej wpływa na kondycję gospodarki. Przeciwieństwem inflacji jest deflacja.

Rodzaje inflacji:

• pełzająca - nie przekracza 5% rocznie, jest obecnie zjawiskiem normalnym w gospodarce, gdyż w skali światowej obserwuje się proces względnego, stale postępującego i nieodwracalnego wzrostu ogólnego poziomu cen, który jest wywołany wieloma zjawiskami ekonomicznymi o charakterze obiektywnym (np. wzrost nakładów na badania naukowe, wzrost kosztów wdrażania innowacji produkcyjnych).

• krocząca - oscyluje w granicach 5-10% rocznie,

• megainflacja - 15-50% rocznie

• galopująca - wzrost cen od kilkudziesięciu do ok. 100% w skali rocznej,

• hiperinflacja - roczny wzrost cen o ok. 100% lub więcej. To bardzo wysoka inflacja (ponad 150% w skali roku) powodowana zwykle przez całkowite załamanie systemu finansowego kraju i ogromny deficyt budżetowy finansowany przez dodruk pieniędzy.

28. 
    Krzywa Philipsa

- krzywa Phillipsa - jedna z najbardziej znanych współzależności w powojennej makroekonomii, ciesząca się złą sławą

- prof. Phillips dowiódł w 1958 r., że w Wielkiej Brytanii istnieje silna statystyczna zależność miedzy poziomem inflacji w danym roku a bezrobociem, podobne związki zostały również zidentyfikowane w innych krajach -> zależność ta, to krzywa Phillipsa

- krzywa Phillipsa dowodzi, że wyższej stopie inflacji towarzyszy niższa stopa bezrobocia. Sugeruje to, że możemy wybrać niższe bezrobocie ze cenę wyższej inflacji lub odwrotnie

- k.P. wydawała się być przydatnym narzędziem, ułatwiającym wybór polityki makroekonomicznej. Decydując się na określoną polnego politykę fiskalną i pieniężną, państwo decydowało o wielkości globalnego popytu w gospodarce, a zatem także o poziomie bezrobocia. K.P. pokazywała poziom inflacji, będący skutkiem takiej polityki. Przyrost globalnego popytu pociąga za sobą podwyżkę płac i cen, powodując przyśpieszenie tempa inflacji, lecz zmniejszając bezrobocie

- pionowa długookresowa krzywa Phillipsa pokazuje, że niezależnie od tempa inflacji w długim okresie gospodarka powraca w końcu do naturalnej stopy bezrobocia U*. W długim okresie nie istnieje odwrotna zależność między inflacją a bezrobociem.

- krótkookresowa krzywa Phillipsa pokazuje, że w krótkim okresie większemu bezrobociu towarzyszy wyższa inflacja. Wysokość krótkookresowej krzywej Phillipsa zależy od oczekiwania tempa inflacji. W stanie długookresowej równowagi w punkcie C oczekiwania inflacyjne się spełniają

29. W jaki sposób bank centralny wpływa na koniunkturę gospodarczą?

Koniunktura - splot okoliczności wywierający znaczny, głównie pozytywny, wpływ na warunki ekonomiczne.

Pojęcie to oznacza stan aktywności gospodarczej charakteryzowany poprzez całokształt zmieniających się w czasie wskaźników życia gospodarczego, takich jak:

• PKB

• ceny

• płace

• zatrudnienie

Może dotyczyć stanu gospodarki kraju lub konkretnego rynku towarowego. W przypadku giełdy dobra koniunktura polega na ogólnym wzroście wartości akcji.

Funkcje banku centralnego:

• Bank centralny emituje pieniądz gotówkowy. Jest jedyną instytucją uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych w danym państwie i przy pomocy różnych instrumentów ekonomicznych reguluje nominalną podaż pieniądza na rynku

• Bank centralny jest bankiem banków i innych instytucji finansowych. Każdy bank komercyjny posiada w banku centralnym rachunek, na którym rejestruje rozliczenia z innymi bankami. Bank centralny świadczy usługi bankowe innym bankom (Przyjmuje depozyty po tzw. stopie depozytowej oraz udziela im kredytów). Bank centralny realizuje również transakcje z zagranicznymi bankami centralnymi i instytucjami międzynarodowymi.

• Bank centralny jest bankiem skarbu państwa. Prowadzi rachunki instytucji państwowych. Utrzymuje rachunki depozytowe państwa, prowadzi kasową obsługę budżetu, obsługuje dług publiczny.

• Bank centralny formułuje cele polityki pieniężnej państwa i steruje nią za pomocą dostępnych instrumentów.

• Bank centralny utrzymuje i zarządza rezerwami dewizowymi kraju, a także prowadzi politykę kształtowania kursu waluty krajowej.

• Bank centralny reguluje podaż pieniądza w obiegu (poprzez np. operacje otwartego rynku i ustalanie stóp procentowych- może je obniżać, żeby pomóc gospodarce wydostać się z recesji) i oddziałuje na politykę kredytową banków komercyjnych.

• Kiedy inflacja jest wysoka- może podnieść stopę procentową w celu ograniczenia inflacji

• bank centralny nadzoruje działalność banków komercyjnych

2 funkcje banku centralnego:

• jest bankiem banków tj. działa jako bankier dla banków komercyjnych, zapewniając sprawne funkcjonowanie całego systemu bankowego

• jest bankiem państwa - sprawuje kontrolę nad podażą pieniądza i finansuje deficyt budżetu państwa

* Bank Anglii (Bank) = bank centralny Wlk. Brytanii:

• Departament Emisyjny (emisja $; żeby je wprowadzić do obiegu wykupuje papiery wartościowe: bony i obligacje emitowane przez państwo, przedsiębiorstwa lub władze lokalne tzw. operacja otwartego rynku)

• Departament Bankowy (bankier dla banków komercyjnych i państwa; aktywa tego departamentu: państwowe papiery wartościowe (pożyczki udzielane państwu), pożyczki udzielane bankom, kapitał rzeczowy, budynki, wyposażenie i papiery wartościowe emitowane przez przedsiębiorstwa prywatne i wł. lokalne)

Bank centralny nigdy NIE MOŻE ZBANKRUTOWAĆ. (jak klienci wycofują wkłady to może dodrukować nowe banknoty)

Bank centralny a PODAŻ pieniądza (patrz kolejne pytanie - 30)

PODAŻ pieniądza suma gotówki w obiegu poza systemem bankowym oraz wkładów w bankach komercyjnych i towarzystwach budowlanych; jest częściowo zobowiązaniem banku centralnego (gotówka w obiegu pozabankowym) a po części banków komer. i tow. budowl.

BAZA MONETARNA ilość gotówki dostarczona przez bank centralny bankom komer. i sektorowi pozabankowemu

MNOŻNIK KREACJI PIENIĄDZA wielokrotność jaką stanowi podaż pieniądza w stosunku do bazy monetarnej; tym większy ↑ im niższa ↓ stopa rezerw gotówkowych banków komercyjnych i im niższy ↓ zamierzony stosunek gotówki do wkładów bankowych w sektorze pozabankowym.

30. Bank centralny i jego miejsce w systemie bankowym i w państwie

- bank centralny istnieje w każdym kraju (W Polsce funkcję banku centralnego pełni Narodowy Bank Polski)

- bank centralny spełnia 2 funkcje:

1. Jest bankiem banków tj. działa jako bankier dla banków komercyjnych, zapewniając sprawne funkcjonowanie całego systemu bankowego

2. Jednocześnie jest bankiem państwa, sprawując kontrolę nad podażą pieniądza i finansując deficyt budżetu państwa

- bank centralny - instytucja finansująca działalność państwa, kontrolująca ilość pieniądza w obiegu, oddziałuje na równowagę na rynkach finansowych, na rynku pieniądza

- operacja otwartego rynku - zamiana pieniądza wielkiej mocy na papiery wartościowe (bank kupuje papiery wartościowe emitowane przez państwo, przedsiębiorstwa i władze lokalne)

- w banku centralnym trzymane są wkłady sektora publicznego i wkłady banków, czyli wkłady państwa i sektora banków komercyjnych

- bank centralny nigdy nie może zbankrutować (może sobie radzić -> papiery wartościowe) (jak klienci wycofują wkłady to może dodrukować nowe banknoty)

- podaż pieniądza - suma gotówki w obiegu poza systemem bankowym oraz wkładów w bankach komercyjnych i towarzystwach budowlanych. Jest częściowo zobowiązaniem banku centralnego (gotówka w obiegu pozabankowym) a po części banków komercyjnych i towarzystw budowlanych

- baza monetarna - ilość gotówki dostarczona przez bank centralny bankom komercyjnym i sektorowi pozabankowemu

- mnożnik kreacji pieniądza - wielokrotność jaką stanowi podaż pieniądza w stosunku do bazy monetarnej; tym większy ↑ im niższa ↓ stopa rezerw gotówkowych banków komercyjnych i im niższy ↓ zamierzony stosunek gotówki do wkładów bankowych w sektorze pozabankowym

- instrumenty kontroli monetarnej państwa - 3 narzędzia, za pomocą których bank centralny wpływa na podaż pieniądza:

1. Rezerwy obowiązkowe

- stopa rezerw obowiązkowych - minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego

- gdy stosowany jest wymóg rezerw obowiązkowych, banki komercyjne mogą utrzymać większe od nich rezerwy gotówkowe, ale nie mogą utrzymywać mniej. Jeżeli ich zasób gotówki spadnie poniżej wymaganego poziomu, muszą one natychmiast pożyczyć gotówkę, zazwyczaj od banku centralnego

- można powiedzieć, że stopa rezerw obowiązkowych oddziałuje na banki podobnie jak podatek, zmuszając je do utrzymywania większej części ich całkowitych aktywów w formie rezerw, a relatywnie mniejszej części - w postaci kredytów dających wysokie zyski (odsetki)

- jeśli obowiązuje jakaś stopa rezerw obowiązkowych, to jej podwyższenie spowoduje zmniejszenie podaży pieniądza (to banki muszą ograniczyć zakres kreacji wkładów bankowych)

2. Stopa dyskontowa - stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym

- ustalając stopę dyskontową na poziomie przewyższającym ogólny poziom stopy procentowej, bank centralny może skłonić banki komercyjne do dobrowolnego utrzymywania dodatkowej rezerwy gotówki

3. Operacje otwartego rynku - występują wtedy, kiedy bank centralny zmienia wielkość bazy monetarnej, kupując lub sprzedając papiery wartościowe na otwartym rynku (zamiana pieniądza wielkiej mocy na papiery wartościowe)

- o ile istota dwóch poprzednich metod kontroli podaży pieniądza sprowadza się do zmiany wysokości mnożnika kreacji pieniądza, o tyle operacje otwartego rynku pozwalają wpływać na wielkość bazy monetarnej. Ponieważ podaż pieniądza to iloczyn bazy monetarnej i mnożnika kreacji pieniądza(podaż pieniądza = baza monetarna x mnożnik kreacji pieniądza), operacje otwartego rynku wpływają równocześnie na rozmiary podaży pieniądza

- kiedy bank centralny drukuje nowe banknoty i kupuje za nie papiery wartościowe (np. za 1 mln zł), następuje wstrzyknięcie gotówki do gospodarki. Część owej gotówki znajdzie się w obiegu pozabankowym, ale większość zostanie złożona w bankach jako wkłady. Dzięki podwyższeniu swych rezerw gotówki banki mogą teraz powiększyć działalność kredytową

- podobnie, gdy bank centralny sprzeda ze swych zasobów papiery wartościowe o wartości 1 mln zł, dokładnie tyle samo gotówki będzie musiało zostać wycofane z obiegu poza bankami lub z rezerw gotówkowych banków. Tym samym baza monetarna obniża się o 1 mln zł

Inne funkcje banku centralnego:

- bank centralny jako ostatnia instancja kredytowa bank centralny to jedyna instancja, która może „wytwarzać” gotówkę w nieograniczonej ilości - zdarza się, że ludzie panikują, że bank w którym trzymają pieniądze zbankrutuje, roznosi się plotka i następuje masowe wycofywanie pieniędzy z banku co prowadzi do samospełniającej się prognozy - aby zapobiec takiej panice finansowej, powszechnie wiadomo, że bank centralny jest gotów wystąpić jako ostatnia instancja kredytowa. OSTATNIA INSTANCJA KREDYTOWA instytucja zdolna do udzielenia pożyczek bankom i innym instytucjom finansowym w sytuacjach, kiedy panika na rynkach finansowych zagraża całemu systemowi finansowemu. - pozwala to ograniczyć niepewność w polityce pieniężnej i zapobiec bankructwu wielu banków przez upadek z początku jednego. ale banki wykorzystują to i podejmują bardzo ryzykowne operacje finansowe, bo wiedzą, że albo osiągną z nich duży zysk albo jeśli poniosą straty to pokryje je bank centralny - by uniknąć takich sytuacji bank centralny wprowadza wymóg utrzymywania przez instytucje finansowe odpowiednio wysokiego współczynnika wypłacalności.

- zarządzanie długiem i finansowanie deficytu

POTRZEBY POŻYCZKOWE SEKTORA PUBLICZNEGO (PPSP) lub inaczej DEFICYT sektora publicznego suma deficytu budżetu centralnego i budżetów terenowych oraz deficytu w gałęziach znacjonalizowanych. Bank centralny musi czuwać, by państwo było zdolne do wywiązywania się ze swych zobowiązań płatniczych w przypadku wystąpienia deficytu. Jeśli odrzucimy na chwilę możliwość zaciągnięcia przez państwo pożyczki za granicą, to istnieją dwa sposoby sfinansowania deficytu sektora publicznego. 1. Pożyczka państwa od własnego społeczeństwa poprzez sprzedaż obywatelom papierów wartościowych (zwłaszcza bonów skarbowych i obligacji państwowych). Państwo sprzedaje papiery bankowi centralnemu w zamian za gotówkę, a bank przeprowadza operacje otwartego rynku i sprzedaje te papiery w zamian za gotówkę. Podaż pieniądza nie zmieniona. 2. Dodrukowanie pieniędzy - państwo sprzedaje swoje papiery wartościowe bankowi centralnemu za gotówkę, którą pokrywa nadwyżki wydatków budżetowych nad wpływami podatkowymi. Zwiększa się baza monetarna. Wzrasta podaż pieniądza.

ZARZĄDZANIE DŁUGIEM zestaw opinii, na podstawie których bank centralny podejmuje decyzje dotyczące szczegółów związanych z emisją nowych papierów wartościowych - przyszłej daty zobowiązującej państwo do wykupu owych papierów oraz wysokości stopy procentowej, jaką powinno się zaoferować, aby zakup tych papierów był dostatecznie atrakcyjny.

31. Jednolity (wspólny) rynek UE

- w momencie powołania Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) w roku 1957 została oparta na wspólnym rynku. Ludzie, towary i usługi powinny móc swobodnie przemieszczać się między państwami członkowskimi, tak jakby te państwa były jednym krajem, z pominięciem kontroli na granicach i bez opłacania ceł. Jednakże minął jeszcze pewien czas, zanim dążenie to się urzeczywistniło: cła między krajami EWG zniesiono całkowicie 1 lipca 1968 roku. Również pewien czas zajęło zniesienie innych barier w handlu i dopiero pod koniec 1992 roku jednolity rynek zaczął funkcjonować.

- Jednolity Akt Europejski (JAE, ang. Single European Act - SEA), Jednolity Akt Europejski - nowelizacja Traktatu Rzymskiego. Układ wszedł w życie 1 lipca 1987 roku. JAE zobowiązał członków Wspólnot Europejskich do wprowadzenia jednolitego rynku towarów, usług, kapitału i siły roboczej do grudnia 1992 roku

- EWG powstało w 1957 roku, 6 krajów założycielskich: RFN, Francja, Belgia, Holandia, Luksemburg, Włochy, później ulegała ona rozszerzeniu -> strefa wolnego handlu, ale nadal samodzielna polityka gospodarcza

- szersza akceptacja nowej koncepcji integracji pozwoliła na szybki postęp negocjacji w sprawie przyspieszenia procesów integracyjnych

- JAE wyznaczył grudzień 1992 jako datę zakończenia procesu budowy rynku wewnętrznego poprzez harmonizację przepisów prawnych i systemów regulacji

- cele JAE:

1. Zniesienie wszystkich istniejących jeszcze ograniczeń międzynarodowych przepływów kapitałowych

2. Likwidacja wszelkich pozastrefowych barier w handlu w ramach Wspólnot (różnice przepisów dotyczących marek handlowych i patentów oraz norm bezpieczeństwa, które powodowały segmentację rynków krajowych)

3. Wyeliminowanie pretensji dla producentów krajowych w przypadku zakupów publicznych

4. Zniesienie kontroli granicznej pod warunkiem utrzymania zabezpieczeń dla bezpieczeństwa oraz socjalnych i zdrowotnych względów

5. Postęp w harmonizacji stawek podatkowych

32. Ryzyko w działalności gospodarczej - tylko kilka info (nie było wśród zagadnień, ale na liście do przeczytania)

Dwie cechy ryzykowanego działania:

• prawdopodobieństwo wystąpienia określonego wyniku np. prawdopodobny dochód z inwestycji

• skala zmienności wszystkich możliwych wyników

GRA UCZCIWA - gra w której zyski - przeciętnie rzecz biorąc - są równe zeru. Np. dano nam szansę zarobienia 100zł z prawdopodobieństwem 50%. Prawdopodobieństwo utraty też wynosi 50%

GRA NIEUCZCIWA - szansa wygrania 100zł równa się 30%, a przegrania 70% - średnio rzecz biorąc tracimy pieniądze.

GRA KORZYSTNA - szansa wygrania 70% a przegranej 30%.

Indywidualne postawy wobec ryzyka:

• ludzie unikający ryzyka - nie weźmie udziału w grze uczciwej;

• ludzie neutralni wobec ryzyka - taka os. nie zwraca uwagi na stopień rozproszenia możliwych wyników gry; interesuje ją czy przeciętnie rzecz biorąc uczestnictwo w grze przyniesie zyski

• ludzie lubiący ryzyko -im większe zamiłowanie do ryzyka tym większe musza być szanse przegranej, aby ktoś taki zrezygnował z gry

wpływ na to czy zaryzykujemy:

- ryzyku towarzyszy uczucie przyjemności lub przykrości, uczestnictwo w grze może być rozrywką lub nieprzyjemnym uczuciem niepewności

Ekonomiści przyjmują, że indywidualne gusty kształtują się zgodnie z zasadą malejącej użyteczności krańcowej majątku. Jego kolejne przyrosty o takiej samej wartości pieniężnej w coraz mniejszym stopniu zwiększają użyteczność całkowitą.

Dywersyfikacja (zróżnicowanie) aktywów to strategia zmniejszania całkowitego ryzyka przez łączenie ryzyka związanego z kilkoma różnymi aktywami o odmiennym rozkładzie dochodów,

UZUPEŁNIENIA:

PROBLEMY MAKROEKONOMICZNE:

• inflacja

• bezrobocie

• produkcja i wzrost - realny produkt narodowy brutto PNB jest miarą całkowitego dochodu gospodarki narodowej, świadczy on o ilości dóbr i usług, na których zakup może pozwolić sobie gospodarka jako całość. Przyrosty realnego PNB określa się mianem wzrostu gospodarczego.

• polityka makroekonomiczna - podejście pozytywne i normatywne.

Ad pyt. 25

Wkład (depozyt) - suma złota przechowywana u złotnika

Rezerwy - ilość złota pozwalająca dokonać natychmiastowych wypłat na żądanie właścicieli wkładów.

Stopa rezerw - stosunek rezerw do wkładów. Im niższa, tym więcej kredytów udziela złotnik.

Panika finansowa - samospełniająca się prognoza. Ludzie dochodzą w pewnym momencie do wniosku, że bank nie będzie zdolny do wypłacenia pieniędzy posiadaczom wkładów. Wpadają więc w popłoch i biegną do banku, aby wydostać swoje pieniądze. Ty samym sprawiają, że bank rzeczywiście nie jest w stanie wypłacić pieniędzy i będzie musiał ogłosić bankructwo.

Podaż pieniądza - całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza, występującego w roli środka wymiany.

Pośrednik finansowy - instytucja, która stanowi ogniwo ułatwiające kontakty pomiędzy kredytodawcami i kredytobiorcami.

Banki komercyjne -pośrednicy finansowi, którym państwo udzieliło licencji na działalność polegającą na udzielaniu kredytów i przyjmowaniu depozytów, włączając w to wkłady, w których ciężar mogą być wystawiane czeki.

System clearingowy ogół porozumień na mocy których wzajemne zobowiązania i należności banków rozlicza się przez zestawienie wszystkich transakcji dokonanych w danym okresie i dokonanie spłaty tylko zobowiązań netto powstałych w rozliczeniach międzybankowych.

Płynność - szybkość i pewność, z jaką dana pozycja aktywów może być z powrotem zamieniona na pieniądz w dowolnym momencie, w którym zażyczą sobie tego jej posiadacze. Z tego pkt. widzenia składnikiem aktywów o najwyższej płynności jest sam pieniądz (gotówka).

Rynki finansowe

• Aktywa finansowe - papiery uprawniające posiadacza do otrzymywania określonego strumienia płatności odsetek w ściśle określonym czasie. Są przedmiotem obrotu wtórnego pomiędzy ludźmi jeszcze przed upływem terminu, w którym ich pierwotny emitent jest zobowiązany do ich wykupu po określonej cenie.

• Gotówka - banknoty i bilon nie przynoszące odsetek, najbardziej płynne aktywa.

• Weksle - krótkoterminowe aktywa finansowe (poniżej 1 roku), których termin wykupu przez pierwotnego wystawcę (pożyczkobiorcę) jest z góry określony

• Obligacje - długoterminowe aktywa finansowe. Mają mniejszą płynność niż weksle, bo trudniej przewidzieć ich cenę, a tym samym wysokość dochodu, jaki przyniosą w momencie sprzedaży. Np. obligacje dające bezterminowe prawo do dochodu - nie polegają wykupowi przez pierwotnego eminenta, który za to wypłaca odsetki w nieskończoność - dają stały dochód,

• Papiery wartościowe pozbawione ryzyka - nie istnieje niebezpieczeństwo bankructwa państwa i odmowy wypłacenia przez nie należnych odsetek od obligacji

• Akcje przedsiębiorstw - papiery wartościowe będące tytułem własności części kapitału akcyjnego spółek i uprawniające do uczestniczenia w podziale dywidendy, tj. części zysku przedsiębiorstwa przeznaczonego do wypłaty akcjonariuszom, a nie zatrzymanego w nim w celu finansowania nowych inwestycji.

Wkłady detaliczne - depozyty otwarte lub prowadzone w głównych oddziałach banków na ogólnie obowiązujących warunkach.

Wkłady hurtowe - jednorazowe transakcje o dużej wartości zawierane przez banki z przedsiębiorstwami, które indywidualnie negocjują wysokość stopy procentowej.

Baza monetarna (zasób pieniądza wielkiej mocy) - łączna ilość banknotów i bilonów znajdujących się w obiegu pozabankowym i będących w posiadaniu systemu bankowego.

Mnożnik kreacji pieniądza - obrazuje wielkość zmiany zasobu pieniądza wywołanej zmianą bazy monetarnej o jednostkę (np. o 1zł). Mnożnik jest tym większy, im:

- niższa jest planowana stopa rezerw gotówkowych banków

- niższy jest zamierzony stosunek gotówki w obiegu do wkładów sektora prywatnego

Podaż pieniądza = mnożnik kreacji pieniądza x baza monetarna.

Deregulacja rynków finansowych umożliwia wejście na rynek usług bankowych towarzystwom budowlanym. Agregat M4 jest szeroką miarą podaży pieniądza i obejmuje wkłady zarówno w bankach jak i towarzystwach budowlanych.

Ad pyt. 24

Produkt krajowy brutto (PKB) - jest miara wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem. Można mierzyć go za pomocą 3 metod: jako sumę wartości dodanej w procesie produkcji, sumę dochodów czynników wytwórczych łącznie z zyskami otrzymywanymi przez przedsiębiorców oraz jako sumę wydatków na dobra finalne

Gospodarka zamknięta - nie występują związki z zagranicą.

Wartość dodana jest to przyrost wartości dóbr w wyniku określonego (danego) procesu produkcji.

Dobra finalne to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to albo dobra konsumpcyjne, zakupione przez gospodarstwa domowe, albo dobra kapitałowe (inwestycyjne) - np. maszyny - nabywane przez przedsiębiorstwa.

Dobra pośrednie to dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcji w innych przedsiębiorstwach, gdzie są zużywane. np. stal wykorzystywana w produkcji samochodów.

Inwestycje są to zakupy nowych dóbr kapitałowych przez przedsiębiorstwa.

Oszczędności to ta część dochodu, która nie została wydana na zakup dóbr i usług.

Zapasy to dobra trzymane obecnie w przedsiębiorstwie na potrzeby przyszłej produkcji lub sprzedaży.

Źródłem dochodów państwa są:

• podatki bezpośrednie nakładane na dochody (płace, czynsze, odsetki i zyski)

• podatki pośrednie tzw. podatki od wydatków (podatek od wartości dodanej - VAT,)

Wydatki państwa:

• na dobra i usługi (płace urzędników państwowych i żołnierzy, zakup czołgów, nakłady inwestycyjne na budowę dróg i szpitali, itp.)

• wydatki związane z finansowaniem płatności transferowych - świadczeń społecznych np. emerytury, zasiłki, renty, subwencje dla firm prywatnych (dotacje do inwestycji) i przedsiębiorstw państwowych (pokrywanie ich strat) - płatności transferowe nie powiększają dochodu narodowego ani rozmiarów wytworzonej w gospodarce produkcji, dlatego nie powinno ich się uwzględniać w PKB

PKB w cenach rynkowych jest miara produkcji krajowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi.

PKB w cenach czynników wytwórczych jest miara produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich,

PKB wyrażony w cenach rynkowych jest więc wyższy od PKB w cenach czynników produkcji o wielkości podatków pośrednich (pomniejszoną o sumę ewentualnych subsydiów do dóbr i usług).

Rozporządzalne dochody osobiste są to dochody gospodarstw domowych po uwzględnieniu podatków bezpośrednich i płatności transferowych. Wielkość ta informuje nas o tym, ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i oszczędności.

Zagranica:

Eksportem nazywamy dobra, które zostały wytworzone w kraju, a następnie sprzedane za granicę. Import to dobra, które są produkowane za granica i tam nabywane na potrzeby gospodarki krajowej.

Produkt narodowy brutto PNB jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą.

Amortyzacja tzw. zużycie kapitału trwałego, jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.

Dochód narodowy jest to produkt narodowy netto PNN wytworzony w gospodarce. Oblicza się go przez odjęcie amortyzacji od PNB w cenach czynników produkcji.

Deflator PNB - stosunek nominalnego PNB (w cenach bieżących) do PNB w ujęciu realnym (w cenach stałych), wyrażony w postaci wskaźnika.

Realny PNB per capita jest to realny PNB podzielony przez liczbę mieszkańców kraju, jest tylko wartością przeciętną. Im większa liczba ludności tym mniejsza liczba dóbr i usług przypadających na jedną osobę.

Realny PNB i realny PNB na jednego mieszkańca są tylko bardzo przybliżonymi i niedoskonałymi miernikami poziomu dobrobytu kraju i poszczególnych jednostek. PNB nie uwzględnia działalności o charakterze nierynkowym, dóbr uciążliwych dla życia (efektów ubocznych), takich jak zanieczyszczenie środowiska, oraz nierynkowej działalności tworzącej wartość, takiej jak prace w gospodarstwie domowym. Nie uwzględnia on także produkcji i usług nie rejestrowanych w celu uniknięcia podatków. Wreszcie pomija wartość czasu wolnego.

Wskaźnik dobrobytu ekonomicznego netto DEN jest właśnie próbą oszacowania skali tych zjawisk i włączenia ich do PNB, tak aby stał się on bardziej adekwatnym miernikiem poziomu dobrobytu w danym kraju. Ponieważ systematyczne dokonywanie pomiarów wszystkich tych rodzajów działalności jest kosztowne, a niekiedy wręcz niemożliwe, w praktyce PNB pozostaje najczęściej stosowanym miernikiem sytuacji gospodarczej kraju.

Ruch okrężny płatności:

Gospodarstwa domowe dostarczają usługi posiadanych czynników produkcji przedsiębiorstwom, które wykorzystują je do wytwarzania dóbr i usług przedsiębiorstwa wypłacają dochody za wykorzystanie czynników produkcji gospodarstwom domowym, które z kolei wydają zarobione pieniądze na zakup dóbr i usług wytworzonych przez przedsiębiorstwa.

Odpływy z ruchu okrężnego - są to te części wypłat przedsiębiorstw na rzecz gospodarstw domowych, które nie powracają automatycznie do przedsiębiorstw jako wydatki gospodarstw domowych na produkty przedsiębiorstw (są to oszczędności i podatki, pomniejszone o subsydia).

Dopływy - te źródła dochodów przedsiębiorstw, które nie pochodzą z wydatków gospodarstw domowych (wydatki przedsiębiorstw na inwestycje, wydatki państwa na dobra i usługi, eksport netto).

Suma odpływów musi być równa sumie dopływów.

Ad pyt. 25

Dla uproszczenia można założyć, że istnieją tylko 2 rodzaje aktywów:

• pieniądz - środek wymiany, który nie przynosi dochodów w postaci odsetek

• obligacje - symbolizują wszystkie pozostałe aktywa przynoszące odsetki, a które nie są bezpośrednio środkiem płatności

Kosztem alternatywnym (kosztem utraconych możliwości) utrzymywania pieniędzy są odsetki utracone w wyniku trzymania aktywów finansowych w postaci pieniędzy (gotówki), a nie w formie oprocentowanych obligacji.

Ludzie będą trzymać pieniądze, jeśli dostrzega w tym korzyści, które zrównoważą koszt alternatywny:

• motyw transakcyjny - odzwierciedla fakt niedoskonałej synchronizacji wpływów i wydatków w czasie; przeprowadzanie transakcji wymiennych bez pośrednictwa pieniądza byłoby czasochłonne i kosztowałoby wiele wysiłku. Wielkość posiadanej rezerwy gotówki zależy od wartości zawieranych transakcji i od stopnia synchronizacji naszych wpływów i wydatków. Pieniądz jest zmienną o charakterze nominalnym, nie realnym - popyt na pieniądz to popyt na zasób pieniądza w ujęciu realnym. Pieniądz ceni się ze względu na jego zdolność do nabywania dóbr.

• motyw przezorności - z góry decydujemy się trzymać pewien zasób pieniądza na pokrycie nieprzewidzianych wydatków, których dokładnego rodzaju nie jesteśmy jeszcze w stanie przewidzieć np. nagle natrafimy na mega wyprzedaż w supermarkecie.

• motyw portfelowy - przyczyną tego motywu jest niechęć ludzi do ryzyka. Ludzie są skłonni poświęcić wyższą przeciętnie stopę zwrotu dla zapewnienia sobie bezpieczeństwa lokat, tj. takiego portfela inwestycyjnego, który przyniesie niższą, ale dająca się łatwiej przewidzieć stopę zysku.

• * wielkość zapotrzebowania na realne zasoby pieniądza spada w miarę wzrostu stopy procentowej. Wzrost dochodu realnego, będącego pewnym przybliżeniem całkowitej sumy transakcji, powoduje zwiększanie zapotrzebowania na realne zasoby pieniądza przy każdym poziomie stopy procentowej. Popyt na depozyty terminowe staje się tym większy, im większe są rozmiary majątku, który ma zostać zainwestowany i im mniejsza jest różnica oprocentowania wkładów terminowych i aktywów o wysokim stopniu ryzyka.

Baza monetarna - suma pieniądza gotówkowego w obiegu oraz wkładów banków komercyjnych w banku centralnym.

Podaż pieniądza - gotówka w obiegu + wkłady sektora pozabankowego w bankach komercyjnych; jest równa iloczynowi bazy monetarnej i mnożnika kreacji pieniądza.

Bank centralny kontroluje nominalną podaż pieniądza. Jeżeli przyjmiemy założenie upraszczające, że ceny dóbr są stałe, to możemy uznać, iż bank centralny kontroluje także realną podaż pieniądza. Kiedy jednak uchylimy założenie o stałości cen, zobaczymy, że zmiany ilości pieniądza w ujęciu nominalnym prowadzą zwykle do zmiany poziomu cen. Bankowi centralnemu jest wówczas znacznie trudniej kontrolować realną podaż pieniądza. Wprowadzanie sztucznych, nieżyciowych przepisów sprawia, że interesy bankowe są przenoszone do innych, nie podlegających regulacji kanałów. Kontrola bazy monetarnej jest trudna ze względu na zobowiązanie banku centralnego do występowania w roli ostatniej instancji kredytowej i dostarczania gotówki w ilości wynikającej z zapotrzebowania. Bankowi łatwiej jest wprawdzie kontrolować bazę płynnych aktywów, równocześnie jednak trudno jest mu powstrzymać banki komercyjne przed przejmowaniem większej części owej bazy wówczas, gdy chcą one przyciągnąć dodatkowe fundusze pozwalające im rozszerzyć akcję kredytową.

Rynek pieniądza znajduje się w równowadze wówczas, gdy wielkość zapotrzebowania na realne zasoby pieniądza jest równa wielkości zaoferowanej.

Nadwyżka popytu na pieniądz musi zostać dokładnie zrównoważona przez nadwyżkę podaży obligacji, W przeciwnym wypadku ludzie planowaliby utrzymywanie większego majątku od tego, jaki faktycznie posiadają.

Zwiększenie realnej podaży pieniądza prowadzi do obniżki stopy procentowej odpowiadającej warunkom równowagi. Wzrost dochodu realnego = wzrost stopy procentowej zapewniającej równowagę.

Ad pyt. 8 & 17

Rynek jest miejscem, zorganizowanym zazwyczaj w sensie instytucjonalnym, gdzie dokonują się akty kupna i sprzedaży czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr (produktów i usług).

Współczesny rynek jest często bardzo skomplikowany i działanie na nim wymaga specjalistycznej wiedzy. Rynkiem są wydzielone obszary targowisk miejskich, hurtownie produktów spożywczych i przemysłowych, państwowe i prywatne biura pośrednictwa pracy. Podobnie formą rynku są działy ogłoszeń prasowych w gazetach i czasopismach o kupnie i sprzedaży różnych dóbr oraz oferty pracy. Rynkiem są banki, giełdy papierów wartościowych.

Niezależnie od formy każdy rynek charakteryzuje się tym, że odbywające się na nim transakcje kupna - sprzedaży posiadają swoją cenę. Na rynku powstają ceny poszczególnych produktów i usług a także kształtują się relacje cen między nimi. Rynek decyduje o systemie cen.

STRUKTURA RYNKU - w zależności od tego czy podmiot gospodarczy działa w warunkach doskonałej konkurencji lub konkurencji niedoskonałej (monopolu, dipolu lub konkurencji monopolicznej) warunki jego funkcjonowania są odmienne. W przypadku doskonałej konkurencji nie ma żadnego wpływu na cenę, którą kształtują gra popytu i podaży rynku, jego skala działek i udział w całkowitej podaży Rynkowej są śladowe. Jest jednym z setek tysięcy niezmiennie małych podmiotów, które nie maja wpływu ani na odbiorców ani na konkurencję. Kupując mało zasobów nie ma również siły przetargów dostawców tzn. że w niewielkim stopniu może wpływać na poziom swoich kosztów, oznacza to że jego możliwości osiągnięcia zysku w niewielkim stopniu zależą tylko od przedsiębiorcy, często zdarza się że funkcji na granicy opłacalności lub generuje długo straty.

W monopolu, w sytuacji, gdy na rynku występuje jeden podmiot mający 100% lub minimum 90% podaży, ma on możliwość wpływania na wysokość ceny (cena monopolowa) która zawsze zawiera w sobie narzut monopolowy. Ma możliwość, także wpływania na wielkość produkcji, jakość, standardy techniczne, warunki dystrybucji, systemy płatności itp. Tak uprzywilejowana pozycja wynika z faktu, iż monopol bardzo często dotyczy dóbr społecznie niezbędnych, z których nie można zrezygnować i które nie mają substytutów.

W warunkach oligopolu przedsiębiorstwo zaczyna konkurować z kilkoma podmiotami oferującymi bliższe lub dalsze substytuty wobec swojej oferty, ale nadal osiąga wpływ na cenę, rozmiary produkcji, standardy, dostawców, odbiorców, instytucje finansowe, rządy itd. Wpływ na ceny w digopolu, a tym samym na zyski zależy od liczby konkurentów oraz od stopnia zróżnicowania produktów. Niekiedy zamiast konkurencji (rywalizacji) w postaci zróżnicowania produktu stosuje się wojny cenowe w digopolu lub porozumieniu zwanym koncesjami lub zmowami. W ramach digopolu podmioty mogą także stosować działania dążące do dominacji firmowej. W ramach konkurencji monopolowej, gdy na rynku obok siebie występuje wiele, ale nie tak wiele jak w doskonałej konkurencji podmiotów, które oferują bliższe lub dalsze substytuty. Mają wpływ na cenę, rozmiary produkcji, dostawców, odbiorców, ale stopień tego wpływu zależy od liczby konkurentów, od stopnia zróżnicowania podmiotów, od inwencji przedsiębiorczej jego zdolności do zarządzania firmą, wyszukiwanie nisz rynkowych, od wielkości kapitału jakim dysponuje.

Ad pyt. 29 & 30

Bank komercyjny - instytucja finansowa zajmująca się gromadzeniem wolnych środków finansowych z obiegu systemu gosp. I przekazywaniem ich innym podmiotom w formie pożyczek lub kredytów w celu osiągnięcia zysków funkcje :

- Pasywne - polegają na przechowywaniu cudzych środków Pieniężnych zamian za wypłacane odsetki od ulokowanej sumy

- Aktywne - polegają na wykorzystaniu depozytów i środków własnych do prowadzenia działalności kredytowej, inwestowania na rynkach papierów wartościowych, zakup akcji i obligacji. Działania Funkcji aktywnych:

- prowadzenie rozliczeń w imieniu klientów banku

- prowadzenie biur maklerskich

- skup i sprzedaż walut

Banki utrzymują się z różnicy w oprocentowaniu kredytów oraz opłat prowizyjnych pobieranych za wszystkie czynności bankowe związane z obsługą klienta

Banki specjalistyczne - zajmują się udzielaniem kredytów i pożyczek, obsługiwaniem zleceń klientów w specyficznych obszarach działalności gospodarczej ( budownictwa, ochrony śr. Itp.)

W systemie znajdują się także instytucje gromadzące środki finansowe ( oszczędności ) które mogą być przeznaczone jedynie na konkretne cele ( sfinansowane bud. Mieszkania, lub przyszłe emerytury ) dominują w ich działalności funkcje bierne. Obok takich podmiotów funkcjonują również instytucje poza bankowe nastawione na wykorzystanie zgromadzonych środków w celach inwestycyjnych o mniejszym lub większym ryzyku.

Ad pyt. 27

STAGFLACJA - współwystępowanie wysokiej inflacji i dużego bezrobocia. Często jest ona spowodowana przez ujemny wstrząs podażowy.

ZŁUDZENIE INFLACYJNE - ludzie ulegają mu, gdy mylą zmiany realne ze zmianami nominalnymi. Ludzki dobrobyt zależy od zmiennych realnych, a nie od nominalnych.

DRENAŻ PODATKOWY - wzrost realnych wpływów podatkowych wywołany inflacją, która zwiększa dochody nominalne i sprawia, że niektórzy ludzie zostają zaliczeni do wyższych przedziałów opodatkowania w ramach systemu progresywnego podatku dochodowego.

RACHUNKOWOŚĆ UWZGLĘDNIAJĄCA INFLACJĘ - polega na przyjęciu takich definicji kosztów, przychodów, zysków i strat, które są w pełni dostosowane do warunków inflacji.

POLITYKA DOCHODOWA - próba bezpośredniego oddziaływania na wysokość płac i innych dochodów.

INDEKSACJA - automatycznie dostosowuje wysokość nominalnych zobowiązań do skutków inflacji.

Niektóre z rzekomych negatywnych skutków inflacji są złudzeniem. Jedni zapominają, że ich dochody nominalne wzrastają; inni nie dostrzegają, że inflacja może być skutkiem wstrząsu, który i tak obniżyłby poziom dochodów realnych. Prawdziwe koszty inflacji zależą od tego, czy była ona przewidywana, a także od stopnia, w jakim istniejące w gospodarce instytucje umożliwiają dostosowanie się do inflacji.

Nieoczekiwana inflacja powoduje redystrybucję dochodu i bogactwa od tych, którzy zawarli umowy zapewniające im otrzymywanie płatności w ujęciu nominalnym (pożyczkodawcy i pracownicy), do tych, którzy ich opłacają (przedsiębiorstwa i pożyczkobiorcy).

INFLACJA - jest to wzrost ogólnego poziomu cen w gospodarce. Wiąże się ze spadkiem wartości pieniądza co według teorii monetarnej i inflacji wynika z rozbieżności pomiędzy, ilością pieniądza w obiegu a wartością towaru na rynku. Inflacja przynosi zarówno korzyści jak i straty. Inflację mierzy się stopą inflacji i zgodnie z tym o ile procent w skali roku wzrosną ceny w porównaniu z okresem poprzednim możemy inflację podzielić na

1) pełzającą

- jest jednocyfrowa od 0%÷9,9%

- wartość nominalna i realna pieniądza jest taka sama

- podmioty gospodarcze nie mają trudności w ocenie bieżących kosztów i korzyści, i porównaniu ich z przyszłymi korzyściami i kosztami

- podmioty nie zmieniają decyzji w zakresie oszczędności, konsumpcji i inwestycji

2) krocząca

- dwucyfrowa 10%÷50%

- wartość pieniądza nominalna nie równa się cenie realnej

- stopa inflacji jest brana pod uwagę we wszystkich kontraktach

- podmioty gospodarcze zaczynają mieć trudność w porównywaniu kosztów i korzyści bierzących i przyszłych. Często też nie w pełni ufają podawanym danym o stopie inflacji

- ten typ inflacji ma tendencje do nakręcania i szybkiego przechodzenia w inflację galopującą

3) galopująca

- dwucyfrowa 50%÷99,9%

- zmiany cen następują szybko i pieniądz dosyć szybko traci na wartości

- podmioty gospodarcze zaczynają bać się rozliczania transakcji w tym pieniądzu i wolą używać twardej waluty

- pojawiają się problemy ze spadkiem oszczędności

- zaczyna wzrastać konsumpcja

4) hiperinflacja

- trzycyfrowa, przynajmniej 100%

- w gospodarce zaczyna panować haos

- nie ma żadnej możliwości oceniania i porównywania kosztów i korzyści

- spada produkcja co jeszcze pogłębia braki towarowe na rynku

- zanikają zupełnie oszczędności i inwestycje

- ludzie przestają się posługiwać pieniądzem podlegającym inflacji i przechodzą na system towar za towar lub ewentualnie na wymianę kruszców, dzieł sztuki itp

- jedynym rozwiązaniem w takiej inflacji jest wymiana pieniędzy

Do zwalczania inflacji wykorzystywane są narzędzia polityki monetarnej oraz płacowo-cenowej.

Ad pyt. 26

Prywatny i społeczny koszt bezrobocia. Dobrowolnie bezrobotni swym zachowaniem sygnalizują wprawdzie, że związane z bezrobociem prywatne korzyści przewyższają prywatny koszt w postaci utraconej płacy, jednak społeczeństwo jako całość nie odnosi żadnej bezpośredniej korzyści z wypłacanych zasiłków dla bezrobotnych. Jednostki traktują je jako osobista korzyść związaną ze statusem bezrobotnego. Niemniej jednak społeczeństwo nie miałoby żadnego pożytku z obniżenia naturalnej stopy bezrobocia do zera. Pewna korzyść społeczna z przejściowego bezrobocia w postaci podwyższonej wydajności pracy jest wynikiem lepszego dostosowania się ludzi o określonych kwalifikacjach do istniejącego popytu na pracę.

Bezrobocie typu keynesowskiego ma charakter przymusowy. Chcące pracować jednostki traktują je jak dolegliwość. Dla społeczeństwa bezrobocie to oznacza marnotrawstwo w postaci niewytworzonych produktów. Społeczeństwo może być również poruszone ludzką nędzą powodowaną przez przymusowe bezrobocie.

RODZAJE BEZROBOCIA

W gospodarce polskiej istnieje zjawisko masowego bezrobocia. Zgodnie z tą maksymą nauki ekonomiczne sklasyfikowały bezrobocie w zależności od kryterium:

1. biorąc pod uwagę przyczyn powstawania bezrobocia możemy je podzielić na:

• bezrobocie normalne w skład którego wchodzą:

frykcyjne - jest to nieunikniona forma bezrobocia, gdyż na rynku pracy następują nieustanne przemieszczenia siły roboczej na przestrzeni:

• regionów gospodarczych,

• sektorów gospodarczych,

• działów gospodarczych,

• gałęzi gospodarczych,

• przedsiębiorstw

dobrowolne - ta forma wynika z braku potrzeby podjęcia pracy; to określona liczba bezrobotnych w wieku produkcyjnym (kobiety do 60 roku życia, mężczyźni do 65 roku życia) zdolnych do podjęcia pracy, która z jakichś powodów nie podejmuje pracy.

sezonowe - występuje wówczas redukcja popytu na prace sezonowe w takich działach gospodarki narodowej, jak: rolnictwo, budownictwo lub transport.

strukturalne - powstaje w rezultacie niedopasowań struktury podaży i popytu na siłę roboczą przede wszystkim w aspekcie regionalnym.

Bezrobocie normalne występuje w gospodarce zawsze i jest nieuniknione. Nie powinno ono przekraczać 3 do 4,5% zasobów siły roboczej. Przy takiej wysokości występuje równowaga na rynku pracy.

2. ze względu na przestrzenne zróżnicowanie bezrobocia:

• lokalne

• powszechne

3. ze względu na uwarunkowania demograficzne i społeczno - zawodowe:

• bezrobocie kobiet

• bezrobocie mężczyzn

• bezrobocie młodzieży

• bezrobocie robotników wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych

• bezrobocie poszczególnych kategorii zawodowych

4. ze względu na czas trwania:

• krótkotrwałe do 3-ch miesięcy

• średniookresowe 4 - 6 - ch miesięcy

• długookresowe 7 - 12 miesięcy

• długoterminowe powyżej 12 miesięcy

5. inne rodzaje bezrobocia:

• przymusowe - określona liczba osób, która chce podjąć pracę, a nie może jej podjąć z powodu nadwyżki siły roboczej nad oferowynymi miejscami pracy.

• chroniczne - określona liczba w osób wieku produkcyjnym, która ze różnych względów nie może być zatrudniona np.: zły stan zdrowia.

PRZYCZYNY BEZROBOCIA

Przyczyn powstawania masowego bezrobocia jest bardzo wiele, jednak największą stanowią przekształcenia polityczno - gospodarcze państwa na początku lat 90-tych XX wieku, a są to:

• przekształcenia organizacyjne przedsiębiorstw

• prywatyzacja

• likwidacja państwowych zakładów

Jednak na masowe bezrobocie miały także wpływ takie przyczyn, jak:

• niskie kwalifikacje pracowników ( 7% ludności w wieku produkcyjnym w roku 1998 posiadało wykształcenie wyższe)

• zacofanie gospodarcze wielu regionów kraju ( szczególnie zauważalne jest ono we wschodniej (południowo i północno ) części kraju

• globalizacja gospodarki i rewolucja naukowo - techniczna

• opóźnienia procesu głębokich przemian branż surowcowych

• zakończenie okresu zimnej wojny

• niedoświadczona kadra pracownicza

• bariera budowniczo - mieszkaniowa

• nadmierny fiskalizm ( to zniechęca do rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej )

• bariery socjopsychologicznei niedostatek indywidualnej przedsiębiorczości

• słabość systemu rynku pracy

• niedostatek pieniędzy na aktywne zwalczanie bezrobocia

• brak współpracy systemu szkolnictwa z instytucjami systemu pracy

SKUTKI BEZROBOCIA

Bezrobocie jest jednym z najistotniejszych problemów gospodarki narodowej. W naszym kraju mamy do czynienia z masowym i długoterminowym takim zjawiskiem, które powoduje szereg skutków ekonomicznych, polityczno-społecznych i psychologicznych.

• Ekonomiczne:

• dotyczą osób bezrobotnych do tracą one dochody i jednocześnie środki do życia; spada stopa życiowa

• dotyczą państwa, bo bezrobotni polegają w takiej sytuacji na pomocy od państwa.

• społeczno - polityczne

• stratę ponosi całe społeczeństwo i jednocześnie budżet państwa, bo gdyby zatrudniono osoby chcące podjąć pracę, wówczas wyprodukowałyby one określoną liczbę dóbr i usług to aktualny PNB byłby dużo wyższy

• psychologiczne

osobom, które długo pozostają bez pracy obniżają się kwalifikacje i spada motywacja do podjęcia pracy

Ad pyt. 1

Rzadkość jest wynikiem zależności między zapotrzebowaniem ludzi na dobra (zapotrzebowaniem potencjalnym) a ograniczonymi zdolnościami wytworzenia tych dóbr. Problem rzadkości występuje zawsze, kiedy zapotrzebowanie ludzi na dobra przewyższa możliwości wyprodukowania tych dóbr (niezależnie do tego jak znaczne są możliwości produkcyjne). Wraz z upływem czasu pojawiają się nowe i lepsze technologie produkcji, zwiększają się również zasoby. W rezultacie prawa strona nierówności powiększa się - zwiększają się możliwości wytwarzania większych ilości dóbr. Z drugiej strony jednak wzrasta liczba ludzi, rosną również potrzeby, które każdy chciałby zaspokoić. Tak więc lewa strona nierówności także zwiększa się sprawiając, że problem rzadkości nie znika.

Zapotrzebowanie Zdolności

= ilość dóbr które ludzie > = ilość dóbr, które ludzie

chcieliby posiadać w ciągu roku są zdolni wytworzyć w ciągu roku

Ad pyt. 16

Założenia konkurencji doskonałej

Sytuacja rynkowa określana mianem konkurencji doskonałej charakteryzuje się tym, że żaden z kupujących i sprzedających nie ma wpływu na cenę. Cena jest wypadkową oferty wszystkich producentów i zapotrzebowania wszystkich odbiorców. Zarówno dla producenta jak i dla konsumenta cena jest wielkością daną

w teorii ekonomii wyróżnia się zazwyczaj cztery rodzaje konkurencji (cztery rodzaje rynków):

Konkurencja doskonała, monopol pełny, konkurencja monopolistyczna oraz oligopol.

Równowaga w krótkim okresie czasu.

Przedsiębiorstwo znajduje się w stanie równowagi, jeśli przy danych kosztach produkcji i danej cenie rynkowej wytwarza wielkość produkcji maksymalizującą zysk.

Równowaga rynkowa w krótkim okresie czasu znajduje się w punkcie przecięcia krzywej popytu rynkowego z krzywą podaży rynkowej. W punkcie równowagi następuje maksymalizacja zadowolenia wszystkich konsumentów oraz maksymalizacja zysków wszystkich przedsiębiorstw.

Równowaga w długim okresie czasu

Gałąź przemysłu znajduje się w punkcie równowagi długookresowej tylko wówczas, kiedy wszystkie przedsiębiorstwa wchodzące w skład gałęzi osiągają równowagę w długim okresie czasu.

Przedsiębiorstwo osiąga równowagę, maksymalizację zysku w długim okresie czasu, dostosowując swoją wielkość tak aby przychód marginalny (PM = P) równał się kosztowi marginalnemu (KM) w długim i w krótkim okresie czasu

*** MAKROEKONOMIA zajmuje się zjawiskami globalnymi dotyczącymi całej gospodarki narodowej która może być traktowana jako system zamknięty lub jako system otwarty. Każdy z tak przyjętych systemów może być rozpatrywany w sytuacji gdy ingeruje w niego państwo dokonując wydatków żądanych i ściąganych podatki lub jako system bez udziału państwa. Makroekonomia zajmuje się funkcjonowaniem wszystkich jednostek gospodarki łącznie, oraz czynnikami wpływającymi na zachowanie się tego systemu jako całość. Dlatego też M.E używa takich pojęć jak: globalny produkt (podaż, popyt,) ogólny poziom cen w gospodarce, i poszukuje zależności pomiedzy nimi tak aby określić warunki jakie muszą być spełnione aby zaistniała równowaga makroekonomiczna.

RÓŻNICE MIĘDZY MIKRO A MAKROEKONOMIĄ:

Stosując różne podejścia do badania tych samych podmiotów gospodarczych i ich zachowań mikro i makroekonomia mogą dochodzić do różnych wniosków. W modelach mikroekonomicznych zakład się że ceny są elastyczne i mogą swobodnie kształtować się w celu doprowadzenia do równowagi rynkowej. Wznaje się wtedy że rynek sam bez udziału państwa funkcjonuje dobrze. W M.E. przyjmuje się istnienie sztywnych neielastycznych cen które nie mogą swobodnie i szybko ulegać zmianie w wyniku czego następuje niedostosowanie między podażą i popytem. W M.E. ze względu na występowanie nawet długotrwałych okresów odchyleń między globalną podażą j globalnym popytem dopuszcza się ingerencję państwa w funkcjonowanie gospodarki i wykorzystanie odpowiednich instrunentów polityki gospodarczej do likwidowania lub zmniejszania problemów w gospodarce. W ujęciu mikroekonomicznym zakładano że równowaga na indywidualnych rynkach może zachodzić wtedy gdy podaż=popyt. Równowaga konsumenta zachodzi wtedy gdy użyteczność marginalna konsumenta jednego dobra ma się tak jak relaja cen tych dóbr. Równowaga firmy następuje wtedy gdy koszt marginalny jest równy przychodowi marginalnemu. M.E. w ujęciu modelowym traktuje równowagę jako zrównanie globalnego produktu z globalnymi wydatkami na które składają się wydatki na konsumpcję ze strony gospodarstw domowych, wydatki na inwestycje przedsiębiorstw, wydatki rządowe oraz różnica między exportem a importem.

* Zasoby - podział :

- zasoby ludzkie -niezwykle istotną cechą kapitału ludzkiego są zdolności człowieka do uczenia się i w konsekwencji do ciągłego rozwijania swej wiedzy. Wiedza ta służy z kolei do coraz bardziej skutecznego wykorzystania i przekształcania zasobów naturalnych i kapitałowych w dobra zaspokajające potrzeby ludzkie

- zasoby naturalne - nie są wytworem pracy ludzi lecz darem natury, aczkolwiek człowiek staje się ich właścicielem i wykorzystuje je dla wytwarzania produktów i usług. Zasoby takie jak ziemia, surowce mineralne i roślinne, woda są często produktami podstawowymi dla wytwarzania wielu towarów finalnych i półproduktów. Zasoby dzielą się na odnawialne i nieodnawialne.

- zasoby kapitałowe - rozumie się najczęściej wszelkie rzeczowe składniki procesów wytwórczych będące wytworem pracy człowieka. Do rzeczowych zasobów należą środki pracy i przedmioty pracy. Środkami pracy są wszelkie maszyny, narzędzia, instalacje przy pomocy których człowiek wytwarza produkty i usługi. Przedmiotami pracy są surowce i półfabrykaty które służą do wyprodukowania danego dobra.

7

Punkt B jest ponad krzywą, przy danych środkach produkcyjnych jest niemożliwy do osiągnięcia. (wytworzenie odpowiadającej mu produkcji wymaga więcej zasobów niż ilość, którą dysponuje gospodarka)

Pełne wykorzystanie zasobów

Produkcja jest nierentowna bo nie wykorzystaliśmy całych możliwości

prywatnych

„pan” -> akcjonariusze

znacjonalizowanych

„pan” -> państwo

Rysunek 1 Krzywa Phillipsa obrazuje odwrotną zależność między wyższą inflacją a niższym bezrobociem. W latach 60-tych XX-wieku sądzono, że stopie bezrobocia wynoszącej 2,5% towarzyszyłaby stopa inflacji równa zeru.

---