Współczesne przemiany w stosunkach pracy i ich konsekwencje w życiu człowieka dorosłego.
Świat który nas otacza, nieustannie się zmienia. Nowe odkrycia, wynalazki, przeobrażenia w systemach wartości wpływają na jakość naszego życia. Wielu badaczy uważa, że w wyniku postępującego procesu industrializacji zmniejsza się ogólne zapotrzebowanie na siłę roboczą. Często zdarza się , że maszyny zastępują pracowników w wielu czynnościach, a niekiedy całkowicie go zastępują. Wypierane są stare zawody, a na ich miejsce wchodzą nowe. Zmienia się również prawo pracy , struktura zatrudnienia, inne są też oczekiwania pracodawców względem pracowników. Sytuacja demograficzna i nowe reformy społeczno - gospodarcze wpływają na wielkość i jakość kapitału ludzkiego. Wraz z pojawieniem się recesji na rynku pracy przybywa bezrobotnych, z drugiej strony ożywienie gospodarcze daje szansę dla licznej rzeszy ludzi bez pracy. Tak więc rynek pracy stanowi integralną część naszego systemu społeczno - gospodarczego.
Celem naszej pracy będzie ukazanie zmian jakie niesie postęp cywilizacji i jego skutki w stosunkach pracy. Praca definiowana jest jako : każdy sposób w jaki ludzka energia fizyczna lub umysłowa może być sensownie wydatkowana. Niejednokrotnie pojęcie praca odnosi się do siły roboczej. Pojęcie to występuje w wielu dziedzinach naukowych: socjologii, ekonomii, psychologii, pedagogice i in. Pedagogika pracy wraz z andragogiką analizuje m.in. takie zagadnienia :
sytuacja człowieka w warunkach pracy
przemiany w zawodach i specjalnościach
potrzeby rynku pracy w kontekście edukacji
dobór treści kształcenia zawodowego w kontekście celów
związek treści kształcenia zawodowego z metodami, formami i zapleczem dydaktycznym
Przemiany w pracy zachodzą na skutek wielu czynników. W Polsce po 1989r. zasadniczy wpływ na przemiany pracy miały zmiany ustrojowe. Ważną rolę odgrywały również uwarunkowania: historyczne, ekonomiczne, techniczne, kulturowe, społeczne, polityczne i pedagogiczne. Historyczne warunki sprawiły że o jednych narodach mówi się , że są agresywne, zaborcze a o innych - spokojne i pracowite. Przygotowanie ludzi młodych do życia i pracy występuje we wszystkich formacjach historycznych i od nich zależy gromadzenie i przekazywanie doświadczeń pokoleniowych związanych z pracą i działaniem zawodowym. Jest podstawą warunkującą rozwój ludzi. Każdy naród ma swoją typową dla rozwoju historycznego kulturę, poziom osiągnięć naukowych oraz kulturę techniczną. Zawiera się w niej język, literatura, rzeźba, malarstwo, poezja, sztuka. W jej duchu wychowywane są przyszłe pokolenia. Ma to ogromne znaczenie na rozwój ogólny oraz zawodowy dzieci, młodzieży i dorosłych. Społeczne uwarunkowania rozwoju wg. F. Znanieckiego można zaobserwować i na tej podstawie uważa on, że : „każda jednostka ma inne środowisko społeczne i to znowu po części dzięki swoistym warunkom zewnętrznym w jakich się urodziła i wyrosła a poniekąd dzięki swej własnej indywidualności”. Wynika z tego że miejsce urodzenia i rozwój jest sprzężony z aktywnością jednostki. Wyznacznikiem mogą stać się również : stosunki społeczne, środowisko społeczno - kulturowe, rodzinne, szkolne, rówieśnicze, pracy zawodowej. Wyznacznikiem uwarunkowań rozwoju pedagogicznego jest m.in. prawo do nauki gwarantowane konstytucyjnie, obowiązek szkolny, różnorodność szkół ponad podstawowych i wyższych, powszechny dostęp do podręczników i pomocy szkolnych, coraz lepiej przygotowana kadra nauczycielska, sieć poradni wychowawczo- zawodowych, sieć szkół specjalnych dla dzieci i młodzieży.
Tego rodzaju zmiany głęboko rzutują na edukację. Coraz więcej młodych ludzi deklaruje chęć dalszej edukacji. Wśród badanych 96% zadeklarowało kontynuację nauki na wyższej uczelni. Młodzi ludzie uważają ze dyplom wyższej uczelni zagwarantuje im lepszą pozycję w świecie pracy. Globalizacja i zmiany na rynku pracy wymuszają zmiany w sposobie zatrudnienia i planowania kariery. Pracę zdobędą ci którzy znają obce języki, mają głębokie hobby i potrafią przystosowywać się do zmian.
Inną cechą charakterystyczna naszych czasów jest większa aktywność zawodowa kobiet. Druga część społeczeństwa nie chce już tylko zajmować się domem, ale również pełnić rolę zawodową. Współczesna kobieta stara się godzić obowiązki gospodyni domowej i pracownika. Kobiety chcą mieć takie same prawa i obowiązki jak mężczyźni, zarówno w domu jak i poza nim. Ekspansje kobiet doskonale widać przy analizie ich udziału w strukturze studentów. Otóż ponad połowę populacji studentów stanowią kobiety.
Kolejną charakterystyczną cechą sytuacji na naszym rynku pracy jest to, że współcześni ludzie mają więcej wolnego czasu. Dziś obserwujemy tendencje do skracania czasu pracy. Spowodowane jest to głównie bezrobociem. Pracownicy godząc się tylko na część etatu wyrażają solidarność z innymi i dzielą się swoim miejscem pracy z potrzebującymi. Część specjalistów jest zdania , że skrócony tygodniowy czas pracy i elastyczne formy zatrudnienia mogą zmniejszyć bezrobocie. Zatrudnienie w niepełnym wymiarze godzin jest szczególnie atrakcyjną opcją dla ludzi młodych, ponieważ z jednej strony potrzebują więcej czasu a z drugiej nie potrzebują jeszcze dużych dochodów, gdyż często nie posiadają jeszcze rodziny.
Postęp techniczny będący następstwem rozwoju cywilizacji, przyczynia się do powstania wielu nowych zawodów i specjalności. Największa dynamika rozwoju nowych technologii przypada właśnie na wiek XX. Nowe zawody powstają już na przestrzeni lat , a nie jak to bywało dawniej kiedy zawody przez stulecia się nie zmieniały. Wszechstronny postęp przyczynia się do zaniku niektórych zawodów. Powstają nowe, na które rośnie popyt lub będzie wzrastał, inne odchodzą w zapomnienie, a gwarancją prawdziwego sukcesu jest ciągłe dokształcanie. Jeszcze kilka lat temu nikt nie słyszał o wielu zawodach, dziś powszechnie znanych. Pojawienie się nowych zawodów wiąże się z zanikiem innych tradycyjnych, które stają się dziś zbędne i nieopłacalne. Rynek pracy staje się coraz bardziej wymagający, a posiadanie dyplomu szkoły wyższej nie gwarantuje ,że znajdziemy pracę która nas zadowoli. Z dnia na dzień wzrasta popyt na pracowników wszechstronnie wykształconych, posiadających wiedzę i doświadczenie z wielu dziedzin. Zdolność utrzymania się na rynku będą miały tylko te osoby które potrafią błyskawicznie przystosowywać się do zmian i ciągle się dokształcają.
Zasadnicze zmiany w treści pracy i w treści edukacji zawodowej zachodzą w produkcji zautomatyzowanej. Automatyzacja polega na produkcji środków technicznych , zapewniających samoczynne sterowanie, regulowanie i kontrolowanie różnych procesów. Powoduje ona częściowe lub całkowite wyeliminowanie bezpośredniego udziału człowieka z procesów wytwarzania, człowiek jedynie kontroluje i steruje. Pod wpływem automatyzacji kształtuje się też inna struktura pracy. Powoduje stałe zmiany struktury zatrudnienia. Wyłoniła dużą grupę robotników przyuczonych o wąskich kwalifikacjach, pracujących według szczegółowych instrukcji, zmniejszyła natomiast udział robotników kwalifikowanych. Spowodowała wzrost personelu technicznego i wzrost udziału robotników pomocniczych na niekorzyść robotników bezpośrednio produkcyjnych. Nowe techniki produkcji szczególnie silnie uderzają w zawody klasyczne typu: tokarz, frezer, spawacz, które powstają nieomal wyłącznie w sferze utrzymania ruchu. Ich bowiem funkcje przejmują systemy sterujące przebiegiem produkcji. Nie zanikają funkcje najprostsze, wykonywane przez robotników o bardzo niskich kwalifikacjach. Wzrasta grupa specjalistów czuwających nad prawidłowym funkcjonowaniem urządzeń, usuwających błędy, dokonujących napraw. Wymagania kwalifikacyjne w stosunku do tych grup pracowników są bardzo wysokie. Pierwszą konsekwencją dydaktyczną, podkreślaną przez wielu badaczy, jest wzrost znaczenia ogólnokształcącej wiedzy oraz wiedzy ogólnotechnicznej. Procesy produkcyjne w takich zakładach są nasycone takimi dziedzinami jak: matematyka, elektronika, cybernetyka, naukowa organizacja pracy. Wiedza ta umożliwia rozumienie teoretycznych podstaw procesu pracy. Tak więc kształcenie zawodowe specjalistyczne nie wystarcza, rośnie zapotrzebowanie na fachowców z widzą ogólną i ogólnotechniczną. Dokonana analiza treści pracy wskazuje też na potrzebę kształtowania wyobraźni technicznej oraz operatywności wiedzy. Konsekwencją pracy w warunkach automatyzacji jest też konieczność systematycznego doskonalenia zawodowego na większości stanowisk pracy, co łączy się z szybkim postępem wiedzy technicznej i organizacyjnej.
Również internet i możliwość pracy na odległość stwarza warunki dla powstających nowych zawodów. Liczba telepracowników wciąż rośnie i nadal będzie rosła, w miarę jak coraz powszechniejszy staje się internet. Chociaż wiele tradycyjnych zawodów zostało zepchniętych w przeszłość , to z drugiej strony pojawiają się możliwości pracy dla tych, którzy wcześniej nie mogli na nią liczyć. Komputeryzacja otwiera drzwi do lepszego świata osobą niepełnosprawnym, które dzięki telepracy mogą czuć się pełnowartościowymi członkami społeczeństwa. Trudno jednoznacznie ocenić , czy zmiany dokonujące się na polskim rynku pracy przemawiają do końca na korzyść . Jedno jest pewne: aby przeżyć trzeba umieć się dostosować. Najtrudniejsze zadanie będą mili ludzie starsi przyzwyczajeni do obecnej sytuacji na rynku, którzy staną przed wyborem - czy przekwalifikować się czy utracić pracę.
Patrząc na obecny rynek pracy warto zastanowić się jakimi cechami powinien charakteryzować się dzisiejszy idealny pracownik. Otóż musi on śledzić na bieżąco wszelkie zmiany zarówno w pracy zawodowej jak i w świecie społecznym, ponieważ informacja jest dziś najcenniejszym towarem. Sukces osiągną osoby które maja dostęp do informacji. Osiągnąć to można poprzez naukę języków obcych i obsługi internetu. Nie ulega wątpliwości , że współczesny pracownik aby zaistnieć na rynku , musi dysponować innymi kwalifikacjami i cechami osobowości niż np. jeszcze kilkanaście lat temu. Mimo to elementy osobowości pracownika pozostają ponadczasowe. Do nich zaliczyć możemy między innymi uczciwość, identyfikację z zakładem pracy i lojalność. Te cechy zawsze będą warunkować rzetelność pracy i dobre jej rezultaty.
Przedstawione w niniejszych rozważaniach wyzwania XXI wieku, które w dniu dzisiejszym pretendują do miana głównych, mogą w niedoszłej przyszłości ustąpić miejsca innym wyzwaniom, których nie możemy dziś przewidzieć, przyszłość jest bowiem otwarta, a niepewność przyszłości jest stałym i niezbędnym elementem życia. To że nie sposób wszystkiego przewidzieć, nie usprawiedliwia jednak niepewności. Z tego więc punktu widzenia należy szczerze i jasno stawiać najróżniejsze pytania co do naszej przyszłości, żeby być przygotowanym na każde wyzwanie naszej epoki, bo kto pyta nie błądzi.
1
6