Wyznania religijne w Polsce (2006)
katolicy |
38 600 000 |
Prawosławni |
506 000 |
Świadkowie Jehowy |
127 000 |
Kościół Ewangelicko - Augsburski |
76 000 |
Grekokatolicy |
53 000 |
mariawici |
23 000 |
zielonoświątkowcy |
21 000 |
Kościół Polskokatolicki |
19 000 |
adwentyści |
7 500 |
baptyści |
6 500 |
Bezwyznaniowi - 9%
REFORMACJA W POLSCE
1. Zjawiska prereformacyjne:
husytyzm
głównie na Śląsku; w 1427 r. wybuchło powstanie husyckie - u podstaw leżały kwestie narodowościowe; stłumione przez rycerstwo niemieckie
Husytyzm sprzeciwiał się panującym stosunkom społecznym i Kościołowi, stąd opór władzy świeckiej i kościelnej
projekt reform kościelnych
a) Jan Ostroróg
b) Biernat z Lublina - 1515 - poza Ewangelią nie należy słuchać żadnych innych stanowisk (sola scriptura)
dążenia szlachty do ograniczenia władzy duchowieństwa i żądania zniesienia sądownictwa kościelnego oraz przekazania części dóbr na obronę kraju
2. luteranizm na ziemiach polskich
pośrednicy:
Śląsk, Brandenburgia, Pomorze
1525 - we Wrocławiu wydano luterański katechizm
Wspólnoty Hutterytów (?)
Schwenkfeld
Gabrielowcy - pacyfistyczny odłam anabaptystów
1534 na Pomorzu, na sejmie w Trzebiatowie, przyjęto luteranizm
Zakon Krzyżacki - pierwsze państwo luterańskie
Uniwersytet Luterański - książki w języku polskim
Wielkopolska: Andrzej Samuel OP i Jan Schlucjan
Kraków: Jakub z Iłży, profesor Akademii Krakowskiej ucieka w 1525 po drugim procesie o herezję do Wrocławia
3. Reakcja władz państwowych
Zygmunt Stary: antyreformacyjne dekrety 1520, 1523, 1534, 1540; pod karą konfiskaty dóbr, później śmierć i konfiskata, później zakaz studiowania na zagranicznych uniwersytetach; ani jednej ofiary, więc w 1540 częściowo uchylone
bulla Exsurge Domine Leona X 1523 (zagroził Lutrowi ekskomuniką)
ostre uchwały antyreformatorskie w Piotrkowie 1530 i Łęczycy 1532
synod piotrkowski 1551, bp Stanisław Hozjusz - Confessio fide catholicae Chrystiana
rewolty religijno - społeczne
1525 - powstanie w Gdańsku, stłumione 1526 - Luter ostrzega gdańszczan
1525 - powstanie chłopów w Sambii (Prusy Książęce), stłumione na polach wsi pod wsią Lauthen pod Królewcem 13.10.1525 - bardziej radykalni od Lutra, bliżej do Munzera; przeciwko nim wystąpiły wojska księcia luterańskiego i biskupa katolickiego
1526 - wieś Stolec koło Ziębic
kościoły przechodzą pod władzę protestancką
23.10.1550 - pierwsze publiczne protestanckie nabożeństwo w Pińczowie (odprawione przez Jakuba Sylwiusza)
w Słomnikach pierwszy synod kalwiński
szlachcie podobała się niezależność kościoła kalwińskiego od państwa i to, że był to kościół tani
1556 - synod w Seceminie - konflikt w łonie zboru kalwińskiego, podczas którego nastąpiło wyodrębnienie antytrynitarnego ruchu braci polskich
Jan Łaski, tzw. Młodszy (1499-1560) (nie mylić z prymasem Janem Łaskim, tzw. Starszym - Młodszy był jego bratankiem )
- jedyny doktor, jakiego Polska dała reformacji
- działalność we Fryzji w Anglii - zaproszony tam przez Cranmera, organizuje kościół cudzoziemców - emigrantów
- 1556 wraca do Polski
- próby zjednoczenia reformacji polskiej
tzw. „wystąpienie pińczowskie”
bracia czescy
- pojawiają się w Polsce po 1517, główna fala po 1548
- pierwsza kolonia ok. 400 osób
- wierne trzymanie się Biblii
- dekret Zygmunta Augusta - mają zakaz osiedlania się na terenach Polski
- wielu magnatów pozwalało im się osiedlać, bo mieli dobrą opinię
- główny ośrodek - Leszno
- w latach 1628 - 1656 w Lesznie przebywa pedagog Jan Amos Kodeński
- w czasie potopu bracia polscy związali się ze Szwedami i po ich klęsce praktycznie zanikają
mennonici
- pokojowy odłam anabaptyzmu
- Żuławy, ok. Grudziądza, Bydgoszczy, Inowrocławia
- świetni rolnicy i specjaliści od melioracji
- kontakty gospodarcze Gdańska z Amsterdamem
- 1628 - docierają do Warszawy
- do 1864 - 1700 osad holenderskich; w czasie II WŚ i po niej - emigracja i zanik
- obecnie - Mińsk Mazowiecki (centrum)
Kościół Narodowy
- nadzieje na utworzenie Kościoła Narodowego w obozie reformacyjnym (związane z Zygmuntem Augustem)
- 1552 - sejm w Piotrkowie - postawienie tej sprawy; król obiecał zwołanie soboru narodowego, ale za zgodą papiestwa
- 1555 - kolejny sejm w Piotrkowie; projekt zwołania soboru, wyznanie wiary („wyznanie wiary panów posłów”), wysłanie poselstwa do Rzymu: komunia pod 2 postaciami, małżeństwa księży, język narodowy
- kontrakcja duchowieństwa zebranego na synodzie w Piotrkowie
- wysłali swojego posła, żeby wznowić obrady soboru trydenckiego
- odrzucenie przez Pawła IV postulatów króla i sejmu
Tendencje unijne
- 28.08.1555 - ugoda w Koźminku - kalwini i bracia czescy
- próby unifikacji: Jan Łaski
- 14.04.1570 - zgoda sandomierska: luteranie (Erazm Gliczner?), kalwini (Krzysztof Trecy?), bracia czescy (Szymon Teofil Tarnowski?); na zjazd nie zaproszono braci polskich (nie wierzyli w Trójcę Św.); porozumienie co do wspólnych synodów w obronie przed kontrreformacją; nie stworzono jednego wyznania; każdy z Kościołów zachował wolność obrzędów (zachęcano do uczestnictwa w nabożeństwach innych wyznań); zgoda obowiązywała de facto do 1595, a w 1645 luteranie oświadczyli, że już do niej nie należą; była b. ważnym wydarzeniem, chwalonym za granicą.
Konfederacja warszawska
29.01.1573 - zabezpieczenie egzystencji innowierców w RP; obejmowała katolików, protestantów, prawosławnych; duchowieństwo katolickie nigdy jej w pełni nie zaakceptowało - kontrakcja: walka o unieważnienie konfederacji; tolerancja religijna, brak prześladowań w XVI w., sporadyczne przypadki (np. Franco de Franco, który znieważył hostię)
XVI w.
- bracia czescy - 64 lub 80 zborów
- kalwini - Małopolska 200 zborów, Litwa 191 zborów
- luteranie - Wielkopolska 140 zborów niemieckojęzycznych, 37 zborów polskojęzycznych
zmierzch polskiej reformacji
- rozruchy wkrótce po konfederacji warszawskiej, 1574 zburzenie zboru w Krakowie; 5 osób stracono za karę (prawdopodobnie przypadkowe ofiary)
- 06.1575 - zbezczeszczenie cmentarza luterańskiego w Krakowie
- w latach 1606 - 1620 protestanci tracą 2/3 świątyń; szlachta osiągnęła już to, co chciała i protestantyzm nie był potrzebny, wielu powróciło do katolicyzmu
- 1668 kara banicji za apostazję od katolicyzmu
- 1717 (?) zakaz budowy nowych zborów i publicznego odprawiania nabożeństw
- 1724 - sprawa toruńska, napad na kolegium jezuickie
- 1736 - zakaz wybierania heretyków na posłów
- pod koniec XVIII wieku zmiany na korzyść protestantów
stan dzisiejszy:
- luteranie (Kościół Ewangelicko - Augsburski) - najliczniejsze diecezje - cieszyńska i katowicka, ok. 80.tys wyznawców, 130 parafii, 169 duchownych; zwierzchnik Konsystorza bp…..
- kalwini (Kościół Ewangelicko - Reformowany), ok. 3500 wyznawców, 8 parafii, 10 duchownych; ustrój synodalno - prezbiterialny
BRACIA POLSCY
Antytrynitaryzm poza Polską
- Miguel Servette (1511-1553) uważał Biblię za jedyny autorytet; Trójca Św. to wymysł Greków; Chrystus jest człowiekiem, obdarzonym mocą czynienia cudów; nie jest Bogiem z natury, ale z łaski Boga; Servette został skazany na śmierć
- 1546 - Republika Wenecka - Leliusz (?) Socyn; wykryci przez Inkwizycję, rozproszyli się
- Giorgio Biandratta (?) (1516-1588) - też podważał dogmat o Trójcy Św.; przybył do Polski, a później do Siedmiogrodu; zaprzeczał preegzystencji Chrystusa
- Węgry: Tomasz Aran (?), Łukasz z Eger, Jan Trombitas (?)
- Bracia Czescy, Utrakwiści - także u nich pojawiały się wątki antrytrynitarne
- teodozjanie; propagowali monoteizm żydowski, sprzeciwiali się uznaniu boskiej natury Chrystusa; ich idee podziałały na radykalne skrzydła Braci Polskich
Nazewnictwo:
- Arianie - wydźwięk pejoratywny, odwołanie do herezji Ariusza
- Nurkowie (???) - też wydźwięk pejoratywny
powstanie zboru ariańskiego
- synod w Seceminie 1556; wystąpienie Piotra z Goniądza (?); miał drewniany miecz; odrzucił dogmat o Trójcy, synod potępił to wystąpienie
- 1558 do Polski przyjeżdżają włoscy zwolennicy antytrynitaryzmu; przybywa Giorgio Biandratta (zbiegł z Czech)
- na synodzie w Pińczowie Biandratta proponuje wyznanie wiary, zaakceptowane przez Jana Łaskiego
- wyodrębnienie się w Krakowie 2 zborów: kalwińskiego i ariańskiego (Ecclesia Menor); w chwili rozłamu Biandratta już nie kierował antytrynitarzami
- Kalwin publicznie oskarżył Biandrattę, ale znowu uznano jego prawowierność
- 1562 - sobór w Pińczowie, wystapienie Grzegorza Pawła z Brzezin - Bóg Ojciec ma główną rolę
- Tabula de …. - pierwsze polskie dzieło antytrynitarne
- 1564 - Edykt Parczewski przeciwko cudzoziemskim kaznodziejom; Hozjusz protestuje, bo chciał utrzymać podziały wewnątrz protestantów i usunąć ich wszystkich; jedynym efektem edyktu było wygnanie 3 kaznodziejów z Polski
- 1565 - ostatnia próba pojednania braci z kalwinami; dysputa w czasie sejmu piotrkowskiego, ostateczne zerwanie porozumienia i radykalizacja zboru ariańskiego
periodyzacja dziejów:
- okres radykalny 1563 - 1569
- okres sprzeczności i dekadencji (1569 - koniec XVI w.)
- okres socyniański
Raków
- 1569 - fundacja Rakowa przez kasztelana Jana sieneńskiego (?)
- migracja Braci do Rakowa (m.in. Grzegorz Paweł z Brzezin, Piotr z Goniądza, Jan Niemojewski); pełna tolerancja; eskapizm i rezygnacja z wpływu na społeczeństwo
- pocz. XVII w. - 1500 mieszkańców
1602 - Akademia Rakowska - sarmackie Ateny; liczy się w Europie; drukarnia; drugie po Krakowie najczęściej wymieniane miasto w zagranicznych źródłach
podziały w łonie Braci Polskich - czy wolno walczyć?
Urząd i miecz - Bracia Polscy:
- stronnictwo radykalne: Grzegorz Paweł z Brzezin, cały Raków, poszanowanie dla władza, płacą podatki, ale nie podejmują urzędów i nie walczą
- stronnictwo ugodowe: Marcin Urowicki, Stanisław Będziński, Szymon Budny (wykluczony ze zboru), Jakub Paleolog - nie każdą wojnę Bóg potępia
teologia: trzy poglądy, w zasadzie chronologiczne
- Tryteiści: zwalczanie idei scholastycznej Kościoła na rzecz biblicyzmu; Grzegorz Paweł z Brzezin; rozdzielność poszczególnych osób w Trójcy Św.; subordynacjonizm - podporządkowanie Bogu Ojcu; zarzucano im wskrzeszanie starych błędów
- Dyteiści: odmawiali boskości Duchowi Św.; Syn podporządkowany Ojcu, Jerzy Schoman (?), Marcin Czechowic, Niemojewski; większość zborów na Podkarpaciu
- Unitaryści - odrzucali Ducha Św. - to tylko moc; tylko Bóg Ojciec i historyczny Jezus, odbarzony za zasługi boskością; Grzegorz Paweł z Brzezin; dalszy podział:
- Adorantes - za oddawaniem czci Chrytusowi
- Nonadorantes - kult Chrystusa jest bałwochwalstwem; podział:
- Judaizantes: jeszcze bardziej przeciwko Chrystusowi, ST ważniejszy od NT
- wolnomyśliciele: deizm, wręcz ateizm; Daniel Bieliński; usunięci ze zboru, Lublin
1579 przybywa do Polski Faust Socyn
- przejęcie kontroli nad zborem; ujednolicenie stosunku do spraw społecznych i teologii, zwycięstwo nurtu ugodowego i stanowiska unitariańskiego; dalsza racjonalizacja religii
- arianin może pełnić urzędy, może mieć majątek itd.; upadek nurtu plebejskiego - katechizm rakowski uwzględnił te zmiany
- pogodzeni z systemem feudalnym, noszą broń itd.
Upadek
- 1627 zburzenie zboru Braci w Lublinie
- 1638 oskarżenie studentów Akademii Rakowskiej o profanowanie krzyża; zamknięcie zboru, Akademii i drukarni w Rakowie
- 1647 potępienie przez sejm książki myśliciela ariańskiego Donasza Szlichtynga
- 1658 sejm nakazuej arianom opuszczenie Polski; emigracja: Śląsk, Siedmiogród, Prusy Wschodnie, Holandia
w Amsterdamie: Bibliotheca Fratrum Polonorum; dzieła Szlichtynga, Hieronima Moskorzowskiego, Andrzeja Wiązowatego i in.; poważna recepcja na Zachodzie
Unitarianizm → Kościół Amerykański
w Polsce kilka wspólnot: Chorzów, Warszawa; Jednota Braci Polskich - dziś bliżej im do nurtu zielonoświątkowego; założona po II WŚ; w latach 70. duża część krakowskiej wspólnoty przeszła na buddyzm
JUDAIZM W POLSCE
- XI w. - zaczęli do Polski przybywać Żydzi - głównie z Rusi, z południa. W większym stopniu zaczęli się pojawiać po krucjatach, bo w ich trakcie prześladowano również Żydów
- 1147-1449 - wtedy "pierwszy konkretny napływ"
- 1348-1350 - Epidemia Czarnej Śmierci - nowy napływ Żydów, ponowne pojawienie się biczowników
- Żydzi napływali też wraz z osadnictwem niemieckim
XV w. - w Polsce ok. 25 000-30 000 Żydów
XVII w. - nawet 500 000
Przed rozbiorami - 80 000
- Byli to głównie Żydzi aszkenazyjscy, mówiący w języku jidysz
- Na początku przyjęto ich bardzo dobrze, dostawali przywileje:
○ 1264 - Bolesław Pobożny, Statut Kaliski - w zamian za daninę dla księcia otrzymali wolność handlu i lichwy, a także wolność osobistą i przywileje sądowe
○ Na tym wzorował się Kazimierz Wielki, w Statutach Wiślickich powtarzając te same przywileje
- Nie wolno im było nabywać ziemi, więc osiedlali się w miastach i zajmowali handlem
- Jagiellonowie próbowali ograniczać im prawo do pożyczania na procent
- Mieli prawo do własnego samorządu
○ kahau - gmina żydowska - zajmuje się kwestiami edukacji, kultu itp.
○ Waat - sejm - władza centralna, kwestie podatkowe itp. (czterech ziem - małopolski, wielkopolski, Litwy - powołany przez Batorego)
- 1261 - na synodzie we Wrocławiu starano się wprowadzić decyzje podjęte na Soborze Laterańskim IV
○ Zmuszono Żydów do mieszkania w getcie
○ Zakaz małżeństw żydowsko-chrześcijańskich
○ Nakaz noszenia wyróżniających strojów
○ Możliwość posiadania tylko jednej synagogi w mieście
- 1407 - Kraków - pogrom Żydów przez plebs, spowodował ich przeniesienie na Kazimierz
- XVII w. - poprzez walki z protestancką Szwecją i prawosławną Rosją kreuje się stereotyp "Polaka-katolika"
○ Zmniejszenie się tolerancji
○ Upadek gospodarczy
○ Żydzi zaczęli się przemieszczać na Wschód
- 1648 r. - powstanie Chmielnickiego - pogromy Żydów
Żydzi zaczęli odchodzić od ortodoksji
Frankizm
- 1755 - Jakub Frank (reinkarnacja Sabbataja Cwi)
- Blisko było im do katolicyzmu, część więc przyjęła chrzest
- Frank najpierw nawrócił się na islam, potem na katolicyzm a ostatecznie na prawosławie
- Jego zwolennicy albo przeszli na katolicyzm albo uciekli na Morawy i osiedlili się w okolicach Frankfurtu nad Menem
Chasydyzm
- XVII w. (1700-1760)
- W Międzyborzu na Podolu
- Izrael Baal Szem-Tow (Beszt)
- Fascynacja kabałą
- Większa waga dobrych uczynków niż Prawa
- Pośrednictwo rabina jest niepotrzebne
- Cadycy - Prawi (osoby obdarzone charyzmą)
- Ekstatyczne modlitwy
- Chwalenie Boga - nie przez ascezę, ale przez radosne korzystanie z życia
- Chasydyzm dziś odradza się w Polsce - ale pomału, ponieważ jest tu mało Żydów
- Przed II Wojną Światową stopniowo narastały nastroje antyżydowskie - ataki m.in. bojówek endeckich
- Piłsudski próbował ich bronić, ale po jego śmierci narastało to jeszcze bardziej - powstały "getta ławkowe", zakaz uboju koszernego
- Większość z tych, którzy przeżyli II Wojnę Światową, wyjechała do Izraela
- W 1968 r. - pod wpływem komunistycznej nagonki wyjechało kolejne 20 000
KARAIMIZM
- VIII w. - Bliski Wschód (Mezopotamia)
- Głównym organizatorem (choć nie założycielem) był Anan, syn Dawida z Basry (ur. Ok. 754-755)
- Dąży do powrotu do czystej nauki Mojżesza (Tory, Dziesięciu Przykazań), nie uznaje Talmudu
- Uważa Jezusa i Mahometa za proroków
- Centrum - do X w. w Bagdadzie, potem na Krymie
- 1397 r. - Książę Witold pojechał na Krym, przywiózł stamtąd jeńców karaimskich i tatarskich
○ Osiedlił ich na wschodzie - byli tam nazywani "Żydami trockimi" lub "Żydami halickimi"
- Dziś jest to 120-osobowa wspólnota (Karaimski Związek Religijny w RP)
- Działają na podstawie odrębnej ustawy
ISLAM
- Pierwszy raz - po wyprawie Witolda na Krym w 1397 r. (dobrowolni emigranci, osadnictwo)
- Przyjeżdżali tu jako najemni żołnierze, ale szybko się asymilowali
- Witold przywiózł ze sobą jeńców (Tatarów Krymskich) i zostawił ich na Litwie - tam zostali przy islamie. Osiedlali się w pobliżu Wilna, Mińska, Kowna i Grodna, co ułatwiało mobilizację wojskową
- W XVI w. byli tolerowani
- W XVII w. w Rzeczpospolitej było 30 meczetów (z czego 26 na Litwie)
- 1672 r. - bunt Lipków - Tatarów (z powodu zaległego żołdu). By ich uspokoić, nadano im ziemie na Podlasiu w zamian za służbę wojskową
- w XVII wieku - ok. 15tys. muzułmanów; swoboda religijna, przywileje od władców
- XVI wiek zatracają swój język, zaczynają używać języka otoczenia
- w okresie reformacji i kontrreformacji: pogorszenie sytuacji na Litwie
- Kruszyniany i Bohoniki: czynne meczety
- udział w konfederacji barskiej, powstaniach - Rosjanie chcieli ich pozyskać (swoboda, przywileje)
- I WŚ - wchodzą w skład oddziałów polskich, potem biorą udział w wojnie z bolszewikami, po odzyskaniu niepodległości - ok. 5,5tys
- międzywojnie: dynamiczny rozwój wspólnoty; 1925 - funkcja muftego (dr. Jakub Szynkiewicz); 1925 - Muzułmański Związek Religijny w RP
- 1936 - ustawa o stosunku państwa do MZRRP, centrum - Wilno; czasopisma „Życie tatarskie”, „Przegląd Islamski”, „Rocznik tatarski”; nie byli nigdy celem ataków nacjonalistów; 1936 - powstaje Szwadron Tatarski (potem walki na Zachodzie)
II WŚ - zmiana granic, spora część inteligencji ginie lub emigruje na Ziemie Odzyskane
muzułmanie dziś:
- kwartalnik „Życie muzułmańskie”
- ok. 3 tys. wiernych, 6 gmin wyznaniowych
- mufti: Tomasz Mickiewicz
- Wszechpolski Kongres Muzułmański
organizacje oprócz MZRRP:
- Liga Muzułmańska w RP, 2004 - na czele Samir Ismail, oddziały w 8 miastach, konflikt z MZRRP - zarzucają, że jest zbyt zamknięty na nie-Tatarów
- Stowarzyszenie Jedności Muzułmańskiej, tradycja szyicka, korzeniami sięga lat. 30; powstanie na przełomie 70. i 80., ok. 100 wiernych, na czele imam Mahmud Taha Żuk
- Stowarzyszenie Braci Muzułmańskich, dziś: Islamskie Zgromadzenie Ahl-ul-Bayt
- Stowarzyszenie Muzułmańskie Ahmadiya
luźno związane z islamem:
- Zachodni Zakon Sufi w Polsce - synkretyczny
- Związek Wyznaniowy Wiara Baha'i w Polsce
PRAWOSŁAWIE
początki prawosławia na ziemiach polskich
- konfrontacja 1000-letnia; Pierwszy raz prawosławni pojawili się w Polsce po walkach o Grody Czerwieńskie
- X-XI w. ślady prawosławia na Lubelszczyźnie
- 1219 - biskupstwo w Przemyślu
- lata 40. XIV w. Kazimierz Wielki → Polska staje się państwem dwuwyznaniowym wraz z objęciem Rusi płd.-wsch. ze Lwowem
- 1371 - metropolia w Haliczu (po raz pierwszy 1303) (kiedy Kazimierz podbił Ruś Halicką, w Haliczu było już biskupstwo); 1370 - 3 metropolie prawosławne: Kijów, Halicz, Nowogródek; - 1344-66 - po przyłączeniu Rusi Halickiej (Czerwonej), Kazimierz odnowił metropolię prawosławną w Haliczu
- 1385 - polsko-litewska Unia w Krewie - pojawiło się więcej prawosławnych, podlegających biskupstwu w Kijowie (potem drugie w Haliczu)
- Litwa: kwestia metropolii miała podstawowe znaczenie; 1376 - mnich Cyprian; potem zostaje tez metropolitą w Moskwie; po nim Focjusz, promoskiewski; Izydor uznany za zdrajcę po przyjęciu unii florenckiej; wybrano Jonę (bez konsultacji z Konstantynopolem)
- Jagiellonowie forsowali unię z katolicyzmem - szlachta prawosławna miała mniejsze prawa
- Przez chwilę funkcjonowała unia ogólna (tzw. Unia Florencka - 1439 r.) - spotkała się z dezaprobatą prawosławnych duchownych (zwłaszcza Konstantynopola)
- 1458 - ostateczny rozpad: metropolia kijowska i moskiewska; podział trwały, uwolnienie od Moskwy
- w XVI w. metropolia kijowsko - halicka = 8 diecezji; metropolita rezyduje zwykle w Nowogródku
- 1511 sejm w Brześciu; Zygmunt I Stary zapewnia kościołowi prawosławnemu niezawisłość sądownictwa i swobodę obsady urzędów duchownych
prawa: - podawania (król ma prawo prezentacji ? osób duchownych)
- ktitorstwa (najwyższymi ktitorami - opiekunami - byli królowie)
Zakon Bazylianów: szkoły
bractwa cerkiewne - duży udział świeckich w życiu cerkwi; 1588 - bractwa wileńskie i lwowskie uzyskały prawo wyłączenia spod władzy biskupiej i podporządkowania bezpośrednio patriarsze (prawo stauropigii)
Szkoła Ostrogska - działalnośc rodu Ostrogskich; stamtąd wywodzi się wiele znanych osób związanych z prawosławiem
1588 - wyniesienie Moskwy do godności siedziby Patriarchatu przez patriarchę konstantynopolitańskiego Jeremiasza II pod wpływem Borysa Godunowa
zakusy Moskwy względem metropolii kijowskiej
uporządkowanie spraw prawosławia w Polsce przez Jeremiasza II, wyznaczenie egzarchy Cyryla Terleckiego; przy okazji rozwiązał konflikt między bractwem lwowskim a bpem lwowskim; nagana dla biskupa …
1596 Unia Brzeska: likwidacja prawosławia na terenie Rzeczypospolitej; Kościół prawosławny po Unii posiada tylko 2 biskupów; nowi biskupi wybrani na miejsce odszczepieńców; działalność antyunijna - Ostrogski proponuje np. unię z protestantami (nic z tego nie wyszło)
1606 - Rokosz Zebrzydowskiego; w założeniach wpisane zniesienie unii, żeby „zwabić” prawosławie - ale nic z tego nie wyszło, bo uznali że jest im dobrze
1620 (1626?) - reaktywacja hierarchii prawosławnej w Rzeczypospolitej przez patriarchę Jerozolimy Teofanesa; w tajemnicy wyświęcił metropolitę i 5 biskupów; król zareagował ostro, więc wojska kozackie go opuściły i przegrał pod Cecorą; później udało im się porozumieć i wygrał pod Chocimiem; ale biskupi nic nie wskórali
Epoka Mohylańska
- po śmierci Zygmunta III metropolita wyznaczył Mohyłę, żeby poprowadził duchowieństwo na sejm konwokacyjny
- żądali uznania prawosławia i zniesienia unii
- tzw. „punkty uspokojenia” gwarantowały (…)
- Izaak Kopiński (dotychczasowy) protestuje, ale później abdykuje
- Mohyła - gruntowne wykształcenie; reformy! organizacja, rejestry chrztów i pogrzebów, collegium (późniejsza akademia mohylańska), reforma nauczania, wyznanie wiary!
tylko 2 rozbieżności: Filioque, prymat papieża
1648 - powstanie Chmielnickiego - sytuacja prawosławia się poprawia, ale na krótko i tylko w teorii
1649 ugoda zborowska
1658 ugoda hadziacka, daleko idące przywileje na rzecz prawosławnych, nie weszła w życie
1667 pokój w Andruszowie, odpadnięcie centrów prawosławia od RP
1676 sejm zabronił unitom kontaktowania się z patriarchatem w Konstantynopolu (Gedeon ks. Czetwetyński-Świętopełk udał się więc do Moskwy po błogosławieństwo i od tego czasu Moskwa się nie wtrącała
Upadek prawosławia na ziemiach polskich
- 1720 - wskrzeszenie istniejącego od 1703 biskupstwa prawosławnego w Mohylewie przez Augusta II
- działania Rosji na rzecz prawosławia, nawracanie unitów
- 22.05.1792 - sejm 4-letni: projekt autokefalii Kościoła prawosławnego w Polsce
II RP
- okres międzywojenny, podjęcie starań o autokefalię
- 14.06.1922 - uchwała synodu w sprawie autokefalii; sprzeciw kościoła rosyjskiego i ZSRR
- 1923 - zamordowanie metropolity Jerzego Jaroszewskiego
- 16.09.1925 - uroczyste udzielenie autokefalii - zatwierdził ją patriarcha Konstantynopola, ale patriarcha Moskwy już nie (Po upadku Konstantynopola i popadnięciu w niełaskę propagatorów unii cerkiew moskiewska w 1448 r. ogłosiła autokefalię)
dziś:
- ok. 500 tys., sami mówią nawet o 870 tys.
- na czele: metropolita warszawski i całej Polski - Sawa
- 6 diecezji, 27 dekanatów, 250 parafii, 410 cerkwii
- podporządkowane parafie w Brazylii i na Sardynii
STAROOBRZĘDOWCY
- początki w poł. XVII w. rozłam w cerkwii rosyjskiej w związku z reformami patriarchy Nikona (1562) („Kółko Obrońców Dawnych Cnót Kościelnych”) → postanowiono dopasować ryty rosyjskie do greckich „oryginalnych”; np. zamiast dwójpalcowego żegnania na trójpalcowe; nowy mszał; ekskomunika tych, co żegnają się po staremu; potrójne Alleluja zamiast podwójnego, śpiew polifoniczny, procesje w drugą stronę; niektórzy nie zgodzili się na te zmiany: raskolnicy (rozłamowcy) - starowiercy
- protesty głównie niższych wartw; terror wobec niechętnych zmianom, spalenie protopopa Awwakuma Pietrowicza
- po egzekucji Pawła Kołomieńskiego stracili sukcesję, ruch się podzielił
- podział na ropowców i bezpopowców (ci są w Polsce); pierwsi szukali swoich duchownych wśród zwolenników zmian; ci drudzy uznali, że muszą żyć bez duchowieństwa - funkcje duchowne - tzw. nastawnicy; koniec świata blisko
- przodkowie polskich staroobrzędowców to tzw. fiedosiejewscy (założyciel wspólnoty - Fiedosiej Wasiljew Urusow)
- w granicach przed rozbiorami ok. 100 tys.
- najstarsze skupiska - ziemia sejneńsko - suwalska; osadnictwo od XVIII w.
- pierwszy nastawnik (nie-duchowny): Szczepan Afanasjew
- XIX w. spór dotyczący służby wojskowej i zapisów metrykalnych; część ugodowa wobec państwa, część - nie; ci emigrują do Prus Wschodnich - początek staroobrzędowców mazurskich
- w XIX w. Wojnowa staje się centrum staroobrzędowca w skali światowej; innym z najważniejszych: Wilno; do dziś
- 1925 polscy bezpopowcy jednoczą się we „Wschodni Kościół Staroobrzędowy nie posiadający hierarchii duchownej”, nazwa używana do 1993
- zmiany granic po II WŚ spowodowały spadek liczby staroobrzędowców w Polsce; część w 1941 wyemigrowała na Litwę
- dziś: Staroprawosławna Pomorska Cerkiew RP
- 4 gminy, ok. 500 wiernych, siedziba władza: Suwałki (+ Wojnowo, Gabowe Grądy, Wodziłki) , zwierzchnik Mieczysław Kapłanow
- od 1988 zespół „Riabina” - nie używają instrumentów
- cerkiew - molenna
KOŚCIÓŁ KATOLICKI OBRZĄDKU BIZANTYJSKO-SŁOWIAŃSKIEGO
- Tzw. neounici
- Dążono do przekonania do powrotu na łono KK tych unitów, którzy wcześniej zostali zmuszeni przez carat do przejścia na prawosławie
- Dziś - jedna parafia - w Kostomłotach - woj. Lubelskie
- Nie podobała im się grekokatolicka liturgia, chcieli taką jak w prawosławiu, ale być katolikami (liturgia prawosławna, ale uznają zwierzchnictwo papieża)
- Ordynariusz siedlecki Henryk Przyździecki i Achilla Rati (Pius XI)
- 1924 r. - Henryk Przeździecki wysłany przez papieża Piusa XI sprowadził do Polski zakon jezuitów obrządku wschodniego
- 1924 - pierwsza parafia w Poroninie
- 1926 - seminarium, 1932 przekształcone w Papieskie Seminarium Wschodnie w Dubnie, było też w Wilnie
- Początkowo kler pochodził z księży prawosławnych przechodzących na katolicyzm
- Liczono na przyjęcie unii przez dawnych grekokatolików zmuszonych do przyjęcia prawosławia, ale się przeliczyli
- Po II Wojnie Światowej
○ Parafia w Kostomłotach
○ Cerkiew w Pawłowie Starym
○ Cerkiew w horodle
- ok. 300 wiernych
KOŚCIÓŁ GRECKOKATOLICKI
- inicjatorami byli dwaj biskupi łódzcy: kat. Bernard Maciejowski i Rusin Cyryl Terlecki
- decyzję o podjęciu działań w tym kierunku podejmuje Grzegorz XIV
- informacja o tych ustaleniach wywołały duże poruszenie
- 1595 - spotkanie bpa Terleckiego z Zygmuntem III i przedstawienie listu do papieża Klemensa VIII w sprawie unii z podpisami metropolity Michała Rakozy (?) i 7 władyków
- 22.06.1595 - synod w Brześciu → zredagowanie prośby w 32 artykułach do Klemensa VIII; sprzeciw Ostrogskiego (?) i kilku biskupów, zamieszanie
- 23.12.1595 - bulla Magnus Dominus Klemensa VIII
- 19.10.1596 - synod w Brześciu, ratyfikacja Unii
- kontrakcja przeciwników unii, „dyzunitów” na czele z Konstantym Ostrogskim
- dwóch biskupów prawosławnych nie przystępuje do Unii
- 1607-1609 - przywrócenie praw prawosławnym (ale pełnię praw przyznano im dopiero za Władysława IV)
- pierwszym metropolitą greckokatolickim Michał Rakowa, po nim Hipacy Pociej
- do 1620 doskonały rozwój Unii, prawosławie wegetuje
- po bitwie z 1620 pojawiają się głosy, żeby znieść unię
- 1623 - zamordowanie bpa Jozafata Kuncewicza → pierwszy męczennik i święty kościoła greckokatolickiego
- 6.11.1626 - synod w Kabryniu, uporządkowanie spraw kościelnych; pierwszy synod Katolickiego Kościoła Ruskiego
- nowy król: Władysław IV, ze względu na wojny kozackie, uznaje w 1632 swobodę wyznawania religii prawosławnej, nowy podział diecezji między prawosławnych a unitów
- Powstanie Chmielnickiego, upadek unii, próby jej zniesienia
- zmiany w sytuacji grekokatolicyzmu po pokoju andruszowskim 1667, kończącym wojnę Polski z Rosją
- unieważnienie przywilejów danych prawosławnym i przyznanie ich unitów przez Jana Kazimierza
- aktywne wsparcie Unii przez Jana III Sobieskiego, „nowa unia” → prawosławnym pozostaje tylko jedno biskupstwo w Mohylewie; unia lepiej przygotowana, niż ta z 1596
- 1680 - zakaz kontaktowania się unitów i prawosławnych z patriarchatem w Konstantynopolu - zależność od Moskwy
- Potem - liczba unitów zaczęła się zwiększać - do unii przystępowały kolejne diecezje, również na Zakarpaciu - powstała odrębna od ukraińskiej Rusińska Cerkiew Greckokatolicka; XVIII w. - już 4,5 mln wiernych, 10 000 parafii
- Za Marii Teresy (1794) wydano traktat o równouprawnieniu - wtedy też powstała nazwa grekokatolicy
- W okresie zaborów - w zaborze rosyjskim doszło do likwidacji Unii - założono ich "powrót" do cerkwi prawosławnej
- polonizacja i latynizacja Kościoła unickiego
- rola bazylianów wprowadzających elementy łacińskie do liturgii
- 1720 synod zamojski
- dodawanie filioque do credo
- wspominanie papieży w czasie nabożeństw
- wydanie katechizmu
- nakaz organizowania studiów teologicznych w klasztorach bazyliańskich
- zmiany w obrządku, zmiany w strojach duchownych, w wystroju świątyni, pojawianie się nowych nabożeństw, kultu nowych świętych
- zmiany w akcie konsekracji, zniesienie zwyczaju udzielania dzieciom zaraz po chrzcie komunii, złagodzenie rodzajów pokut (zasada prestancji → wyższość obrządku łacińskiego)
rozbiory
- podział Kościoła unickiego; w granicach Austrii: diec. lwowska i przemyska oraz część chełmskiej i łódzkiej; Rosja - diec. połocka, resztki smoleńskiej, kijowska, pińska, łócka, włodzimierska, część lwowskiej i chełmskiej
- polityka Katarzyny II zmierza do likwidacji unii, zniesienie biskupstw greckokatolickich; politykę kontynuuje Aleksander I
- 1839 - Mikołaj I - ogłoszenie połączenia Kościoła unickiego z prawosławnym; prawosławie jako narodowe wyznanie rosyjskie - synod w Połocku
- działania rusyfikacyjne w Królestwie Polskim, nasilenie po powstaniu styczniowym (diec. chełmska)
- 2.03.1875 likwidacja unii, przejście diecezji chełmskiej do kościoła prawosławnego
- Drelów, Pratulin - zabito po 13 unitów podczas akcji przymusowego nawracania na prawosławie
- kościół greckokatolicki schodzi do podziemia
- 1903 z inspiracji Ligi Narodowej powstaje Towarzystwo Opieki nad Unitami, kierowane przez Aleksandra Zawadzkiego („Ojciec Prokop”) i Stanisława Kozieckiego
- ukaz tolerancyjny Mikołaja II 1905, wkrótce wznowienie represji
zabór austriacki:
- Austria otacza opieką kościół unicki, pragnąć osłabić kościół łaciński
- 0d 1818 wprowadzono naukę języka ukraińskiego, rozbudzenie tożsamości ukraińskiej
- podziały w łonie grekokatolicyzmu w zaborze austriackim:
1. świętojurcy (rusofile)
2. okcydentaliści, tzw. uniatyzm (chcący czerpać ze wzorów kościoła łacińskiego)
3. forma pośrednia to tzw. bizantynizm propagowany przez Andrzeja Szeptyckiego (zbliżenie liturgii do prawosławnej przy zachowaniu wierności Rzymowi)
II RP
- od 1919 - obowiązkowy celibat
- Kościół unicki ostoją opozycji ukraińskiej przeciw Polsce; metropolita Andrzej Szeptycki
- 1928 utworzenie greckokatolickiej Akademii Duchownej, rektor ks. Józef Ślipaj
- rozwija się hierarchizacja, bpi sufragani, bazylianie, studyci
- spory między bizantynistami a okcydentalistami (np. postulat wprowadzenia celibatu)
- działalność wśród świeckich, odrębna od polskiej Akcja Katolicka
neounia
- przeznaczona dla Rubinów i Ukraińców poza metropolią unicką katolicko-lwowską
- jezuici organizują wschodnią gałąź swego towarzystwa
- inicjator bp Henryk Przeździecki
- do 1937 - 43 parafie, 1 biskup, 39 księży, 31 zakonników
- d0 1945 - tylko 4 parafie; dziś tylko w Kostomłotach, reszta upadła w latach 60. (ryt bizantyńsko-słowiański)
PRL i III RP
- po 1945 nie było dekretu kasacyjnego, ale władze dbały, aby o nim nie wspominać
- kres zorganizowanej działalności po akcji „Wisła”
- zaczyna odżywać w latach 60.
- lata 80. - odradzanie struktur
- dziś abp przemysko-warszawski Jan Martyniak
KOŚCIÓŁ ORMIAŃSKI (GREGORIAŃSKI)
- Pojawili się w Polsce w tym samym czasie, co prawosławni
- Uciekinierzy z Krymu i Kaukazu, osiedlali się tu na początki XIV w.
- wschodni kościół monofizycki, przedchalcedoński
- 301 chrzest króla Armenii (314?)
- odrzucili nauczanie soboru chalcedońskiego (który podjął uchwały przeciwko metafizytyzmowi)
- na ziemie polskie pierwsze grupy Ormian - XI w., uchodźcy przed najazdem seldżuckim - 1356 Kazimierz Wielki potwierdza autonomię
- trudnili się głównie handlem, przylgnęło do nich określenie „Żydów Wschodnich”; przyczyli się do „orientalizacji” - sprowadzali uprzęże, kobierce itd.; głównie Lwów
1630 - zawierają Unię z Rzymem; od tego czasu: katolicy obrządku ormiańskiego; Bp Mikołaj Torosowicz składa rzymskokatolickie wyznanie wiary; 1630 Lwów, 1635 Rzym
większość Ormian przeciwna Unii; Torosowicz określony zdrajcą, ale zaczął przy pomocy króla i zakonników zmuszać do przyjęcia unii wszystkich podległych mu Ormian; ok. 50 tys. Ormian ucieka
dzieło utwierdza jego następca, abp Wartan Hunanian
XVII w. zaczyna się polonizacja i latynizacja Ormian jak i obrządku ormiańskiego
- duża rola zakonu teatynów
- u schyłku I RP parafie ormiańskie istniały w 18 miejscowościach, 3,5 tys. wiernych
- w czasie zaborów większość Ormian w zaborze austriackim
- w II RP liczebność 7-10 tys. osób, ośrodek - Lwów; inne ważne skupiska - w Brzeżanach, Stanisławowie, Tyśmienicy, Łysce
- urząd abpa sprawuje od 1902 Józef Teodorowicz
- bogata działalność, we Lwowie lektorat jeż. ormiańskiego, od 1927 edycja pisma „Posłaniec św. Grzegorza”
- inny ważny ośrodek - Kuty
- 1938 - śmierć Teodorowicza, nastepca: Dionizy Kajetanowicz
- II WŚ - trudny okres dla Ormian; po wojnie większość z nich znalazła się w ZSRR, ale po akcjach repatriacyjnych znaleźli się na Ziemiach Odzyskanych
- ośrodki obrządku ormiańskiego: Kraków, Gliwice, Gdańsk
- lata 70. i 80. - odrodzenie świadomości etnicznej; 1480 w Kraków: Koło Zainteresowań Kulturą Ormian
- ożywiona działalność parafii w Gliwicach, prowadzonej przez ks. Józefa Kowalczyka
- 1995 Związek Ormian w Polsce, siedziba w Gliwicach, wznowienie pisma „Posłaniec św. Grzegorza”
- lata 90. fala migracji z Armenii na Zachód przez Polskę
- w Gliwicach i Gdańsku funkcjonują 2 parafie personalne
- w 2006 zarejestrowany Ormiański Kościół Apostolski w Rzeczypospolitej Polskiej
- żyją w rozproszeniu, tylko 2 księży może prowadzić liturgię: Isakowicz - Zaleski, Awdalian; działa na podstawie odrębnej ustawy, zwierzchnikiem jest prymas polski
KATOLICYZM W POLSCE
- Ok. 88-90% Polaków deklaruje się jako katolicy - ok. 39 000 000 osób
- Poza samymi strukturami kapłańskimi są też inne instytucje:
○ 1522 braci zakonnych
○ Szpitale
○ Poradnie rodzinne
○ Ośrodki pomocy
○ Szkoły i uczelnie
- Katolicyzm jest w Polsce od czasów Mieszka I - 14.04.966 chrzest Polski z rąk Czechów (bp Michał z Ratyzbony - przyzwolenie Niemiec, Czesi podlegali diecezji ratyzbońskiej, nie mieli swoich biskupów) w Gnieźnie, Poznaniu lub Ostrowie Lednickim
- Pierwszy biskup (misyjny) - Jordan, przybył z Dobraną; biskupstwo misyjne w Poznaniu
- W 1000 r. - dzięki arcybiskupstwu w Gnieźnie - niezależność, powstają diecezje krakowska, wrocławska i kołobrzeska, poznańska; 1000 - zjazd w Gnieźnie, Bolesław Chrobry otrzymał godność patrycjusza rzymskiego (od Ottona III): prawo do mianowania biskupów, tworzenie nowych biskupstw, miał obowiązek opieki nad Kościołem
- początkowo brak silniejszych związków między Kościołem w Polsce a Rzymem, spory z XI wieku prawie nie docierają do Polski
- Za Mieszka II - reakcja pogańska - 1137 r., stłumiona w latach 30' XI w.
- ściślejsze związki wraz z wstąpieniem na tron Bolesława Krzywoustego czego wyrazem są konsekracje bpów w Rzymie oraz wysłanie legatów papieskich - od jego śmierci coraz większa rola Kościoła, czemu sprzyjało rozbicie dzielnicowe
- wyraz walki Kościoła o nowe ułożenie stosunków z państwem: 1180 statut łęczycki, likwidacja przewagi princepsa; inny czynnik: klasztory cysterskie
wyniki działalności misyjnej za pierwszych Piastów nie mogły być imponujące; działalność bpa Jordana objęła tylko Wielkopolskę
- szersze wprowadzenie treści religijnych dopiero po 1000r., kiedy doszło do podziału na diecezje (nie należy tego przeceniać); cmentarzyska z tamtego okresu świadczą o synkretyzmie religijnym, wyraźne cechy obrządku pogańskiego
- dość ważna działalność zakonników: św. Świerad, benedyktyni
- Mieszko II miał się dość energicznie zabrać do chrystianizacji, lata 30. XI w. bardzo ciężkie - reakcja pogańska, najazd Bratysława, upadek biskupstw, przeniesienie stolicy do Krakowa
- za czasów Kazimierza Odnowiciela trzeba akcję zacząć od nowa; ważna rola w odbudowie rangi Kościoła - Bolesław Śmiały; wtedy w hierarchii zaczynają liczyć się krajowcy: Lambert wSuła, Stanisław ze Szczepanowa, Bogumił; silny rozwój sieci parafialnej
- przeżytki pogaństwa cały czas silne
zakony w średniowieczu:
- pierwsze zakony X-XI wiek: benedyktyni, kameduli
- rozwój życia zakonnego za czasów Kazimierza Odnowiciela i Bolesława Śmiałego
- XII wiek - pojawiają się norbertanie
- 1163 - bożogrobcy sprowadzeni do Miechowa
- cystersi - 11 klasztorów w XII wieku
- joannici sprowadzeni przez Henryka Sandomierskiego
- wiek XIII to okres ogromnego rozwoju życia zakonnego w Polsce, dynamiczny rozwój cystersów, którzy wywarli ogromny wpływ na kulturę, sztukę, stosunki społeczno-gospodarcze w Polsce
- XIII wiek - zakony mendykanckie: 1222 Kościół św. Trójcy w Krakowie (dominikanie), 1229 konwent franciszkański we Wrocławiu; do końca XIII wieku 33 klasztory dominikańskie i 40 franciszkańskich
- XIII wiek - pojawienie się templariuszy
- Krzyżacy
- wiek XIV - kryzys życia zakonnego
- Początkowo, wszystkie diecezje były podporządkowane metropolii gnieźnieńskiej, potem powstała także metropolia w Haliczu (1414 przeniesiona do Lwowa), 1818 - metropolia w Warszawie
- Za czasów II RP - w Polsce był katolicyzm w 4 obrządkach: łacińskim, bizantyjsko-ukraińskim (grekokatolickim), ormiańskim, bizantyjsko-słowiańskim
- W czasie II Wojny Światowej
○ duchowni katoliccy byli prześladowani przez władze niemieckie (np. Kolbe w Oświęcimiu)
○ Opuszczenie kraju przez prymasa Hlonda - uciekł do Rzymu, Francji - tam został złapany i internowany
○ Na terenie Generalnego Gubernatorstwa rządził metropolita krakowski Adam Stanisław Sapieha
- Po II Wojnie Światowej
○ Prześladowanie przez komunistów, odrzucenie konkordatu przez zmianę granic diecezji
○ Likwidacja wydawnictw katolickich, Caritas, upaństwowienie majątku kościelnego, nie udało się przejąć KUL, choć były próby
○ ZBoWiD (organizacja kombatancka pod kontrolą PZPR) - ruch "Księży Patriotów" - Komisja Księży przy ZBoWiD
○ PAX - wydawnictwo mające zjednoczyć katolików w PRL
§ od 1947
§ zależny od władz komunistycznych
§ Bolesław Piasecki założyciel - należał do "Ruchu Narodowo-Radykalnego Falanga"
§ wydawali "Tygodnik Powszechny" po tym, jak poprzednia redakcja odmówiła wydrukowania nekrologu Stalina
§ Po 1956 r. - bardziej kompromisowe stanowisko
○ Po śmierci Hlonda - Stefan Wyszyński - 3 lata internowany
- Po 1956 r.
○ "odwilż", poprawa sytuacji Kościoła
○ Departament IV przy SB - służył inwigilacji Kościoła
○ PAX w 1968 r. zaczął prowadzić antysemicką nagonkę prowadzącą do emigracji Żydów z Polski, potem zmienił nazwę na Civitas Christiana
KONKORDATY
- Luty 1925 - bardzo korzystny dla Kościoła, szerokie uprawnienia, całkowita swoboda, nie było klauzuli, że nie może być w sprzeczności z państwem, obowiązek nauczania religii w szkołach
- Lipiec 1993
○ Nuncjusz Józef Kowalczyk
○ Skubiszewski
○ Od tego czasu - śluby konkordatowe
MARIAWICI
MARIAWICI
- Mariawici to "naśladujący Marię"
- Wyodrębnili się w XIX w.
- Są podzieleni na dwa kościoły:
Kościół Starokatolicki Mariawitów - w Płocku (ok. 24 000 wyznawców)
Kościół Katolicki Mariawitów - w Felicjanowie (ok. 3000)
Kościół Zakonu Mariawitów w Niemczech - Kolonia
Felicja Kozłowska - Maria Franciszka Felicja Kozłowska - mateczka Kozłowska; ur. 27 V 1862 w Wielicznej k. Wągrowa na Podlasiu, wychowywała ją babcia, potem z matką przeprowadziły się do Warszawy; po Powstaniu Styczniowym wstąpiła do klasztoru, od młodych lat przekonana o powołaniu monastycznym; spowiednik skierował ją do ojca Kuźmickiego - kapucyna; w wieku lat 21 - została członkinią tajnego zgromadzenia "Przytulisko" w Płocku; zdobyła zgodę na założenie Zgromadzenia Sióstr Ubogich św. Klary w Płocku, była też wizytatorką tajnych zgromadzeń
- 2.08.1893 w święto Matki Boskiej Anielskiej - objawienie, pierwsze z serii Dzieła Wielkiego Miłosierdzia; Bóg ukazał jej zepsucie kleru, zlecił adorację Eucharystii i kult maryjny, założenie zgromadzenia braci mariawitów
- Pierwsi mariawici - Zgromadzenie Kapłanów Mariawitów, rekrutowało się z okolicznych księży diecezjalnych, mieli przestrzegać reguły św. Franciszka; jednym z pierwszych był Jan Maria Michał Kowalski, część z nich odeszła, kiedy zauważyli początki kultu "Mateczki", już w 1897 zaczął się konflikt z Kościołem
- 1903 Kozłowska zeznała pod przysięgą o swoich objawieniach i historii ruchu mariawickiego bpowi Jerzemu Szembekowi, podzieliła grupę na prowincje płocką, warszawską i lubelską; pojechała wraz z Kowalskim do Watykanu, by zabiegać o legalizację ruchu - tam miała kolejne objawienie, w którym kazano jej wybrać zwierzchnika ruchu - wybrała Kowalskiego; przyjął ich Pius X - nie wyraził obiekcji, pobłogosławił; zaczęli żywą agitację na rzecz mariawityzmu; nie mieli problemów, dopóki księża nie zaczęli z ambon głosić kultu Kozłowskiej - przenoszono kapłanów, całe parafie wypowiadały posłuszeństwo biskupom; próby uregulowania statusu
- 1904 - Święte Oficjum potępiło objawienia Kozłowskiej, nakazało rozwiązanie bractwa
- 1906 Ponowna prośba do papieża o rozpatrzenie sprawy; Kowalski wydał odezwę do wiernych, gdzie nazwał Kozłowską świętą i małżonką Jezusa Chrystusa, świętością równą Marii; 5 IV - Pius X potępił mariawitów w encyklice Tribus Circiter, odczytanej z każdej ambony - Mariawici zostali wezwani do powrotu na łono Kościoła - zostało ok. 40 tys., trochę sióstr i księży; 5 XII - Kozłowska (jako pierwsza kobieta wymieniona imiennie) i Kowalski zostali ekskomunikowani, podobnie jak każdy, kto by z nimi pracował (Inkwizycja)
- 1907 powstała nowa organizacja - Kościół Katolicki Mariawitów, rozpoczęto budowę kościołów, kaplic potrzebnych do kultu; 10.1907 - pierwsza Kapituła Generalna
- 1909 Nawiązanie kontaktu z Kościołem Starokatolickim w Holandii, a jego pośrednictwem z Unią Utrechcką Kościołów Starokatolickich; 5 października - udzielenie święceń biskupich Janowi Marii Michałowi Kowalskiemu; pozytywna reakcja władz carskich - Rosja uznała nowy kościół
- 1910 - zakupiono posiadłość Bodzanów (dziś, na cześć Mateczki miejscowość nazywa się Felicjanów)
- nowi biskupi: L.M.A. Gołębiowski, R.M.J. Próchniewski; ok. 162tys.(?) wiernych, 3 bpów, 120 sióstr
- 1911-14 - budowa Świątyni Miłości i Miłosierdzia w Płocku; Kozłowska zapowiedziała zbliżającą się karę bożą i wezwała wszystkich do pokuty
- 1917-18 - rekolekcje pokutne, Adoracja Ubłagania
- 1921, 23 sierpnia - zmarła po długiej chorobie, wyniszczających postach "ofiarowując swoje życie za pokój sióstr, klasztoru, miasta i kraju"
- Cała władza przeszła w ręce Jana Marii Michała Kowalskiego, ogłosił się arcybiskupem („słowiański papież” - Słowacki)
- 1921-1925 - dokonał przekładu Wulgaty na język polski
- 1922 - wprowadzenie Komunii Świętej pod dwoma postaciami, opublikowanie Dzieła Wielkiego Miłosierdzia
- 1924 zniesienie celibatu księży, wprowadzenie "małżeństw mistycznych" między księżmi a zakonnicami. Dzieci z tych małżeństw miały się rodzić bez grzechu pierworodnego; Unia Utrechcka zawiesiła członkostwo mariawitów w Unii; Kowalski głosi przeniesienie Stolicy Apostolskiej z Rzymu do Płocka
- 1926 biskupa oskarżono o bluźnierstwa i skazano na rok twierdzy; wraz z delegacją wyjechał na wschód, próbując nawiązać unię z innymi kościołami, ale bez skutku, bo nie chciał iść na żadne ustępstwa
- 1928 - skandal obyczajowy, oskarżenia o czyny lubieżne z zakonnicami
- 1929 wprowadzenie kapłaństwa kobiet ("kapłanek nowej linii Aarona"); konsekracja żony - Antoniny Marii Izabeli Wiłuckiej na arcykapłankę; pierwsze święcenia: Wielki Czwartek 1929
- 1930 - zniesienie spowiedzi usznej, komunia tuż po chrzcie
- lata 30. Kowalski głosi, że Kozłowska była Duchem Świętym w człowieku
- 1931 - wyrok w sprawie skandalu - 3 lata więzienia
- 1933 - uproszczenie ceremonii i liturgii
- 1935 wprowadzenie kapłaństwa ludowego, sprawowania mszy i sakramentów przez świeckich; usunięcie przez Kapitułę Generalną, przeniesienie do Felicjanowa, zmiana nazwy na Katolicki Kościół Mariawitów - podział. Starokatolicki Kościół Mariawitów pozostał w Płocku i stopniowo odchodził od reform Kowalskiego (opozycja: bp Filip Feldman); Kowalskiemu zarzucano despotyzm, niemoralność, a nawet chorobę psychiczną, oskarżano go o spowodowanie upadku Kościoła, usunięto go ze wszystkich funkcji
- 1936 - na półtora roku osadzony w więzieniu w Rawiczu
- 1940 - aresztowanie przez Gestapo,
- 1942 - śmierć w obozie w Dachau w komorze gazowej. Po śmierci uznany przez mariawitów felicjanowskich za świętego męczennika. Kowalski został aresztowany, ponieważ napisał do Hitlera list w którym potępił aneksję Gdańska i zachęcał go do przejścia na mariawityzm. Hitler zainteresował się tym i uznał kościół za niebezpieczny dla Rzeszy
- Po Kowalskim władzę przejęła jego żona, Izabela Wiłucka, następczyni Kozłowskiej jako przełożonej Zgromadzenia Sióstr Mariawitek
STAROKATOLICKI KOŚCIÓŁ MARIAWITÓW
- Częściowo powrócił do zwyczajów z czasów Mateczki:
○ Msza trydencka, ale w języku polskim
○ 7 sakramentów
○ Nie ma celibatu (ale nie ma też "małżeństw mistycznych")
○ Komunia pod 2 postaciami
○ Spowiedź indywidualna tylko dla młodzieży przed 18 rokiem życia
○ Duchowny - tylko mężczyzna, po teologii starokatolickiej lub seminarium w Płocku
- 3 diecezje
○ Lubelsko-podlaska
○ Śląsko-łódzka
○ Warszawsko-płocka
○ Wg wikipedii również prowincja francuska, z ok. 5000 wiernych
○ Poza francuską jest również placówka w USA, ale nie połączona organizacyjnie
- Organy
○ Synod
○ Kapituła generalna
○ Biskup naczelny
- Obecny biskup - Michał Maria Ludwik Jabłoński (od 2007)
- Organ prasowy - czasopismo "Mariawita"
- Dla każdego wyznawcy konieczna jest godzinna adoracja Najświętszego Sakramentu co najmniej raz w tygodniu
- Prowadzą intensywny dialog ekumeniczny od lat 70'
- 1971 - list "Do braci mariawitów" od papieża
- 1986 - nabożeństwo ekumeniczne
- Od 1987 - komisja do dialogu ekumenicznego; kościół jest członkiem Polskiej Rady Ekumenicznej i Światowej Rady Kościoła
- Centrum - Świątynia Miłosierdzia i Miłości w Płocku
○ Zbudowana wg projektu Kowalskiego przy konsultacji z Kozłowską
○ W podziemiu kościoła są groby Kozłowskiej i Kowalskiego
- W święto Wniebowzięcia NMP - pielgrzymki do Płocka
- ok. 25tys. wiernych, 25 kapłanów, 4 bpów
KOŚCIÓŁ KATOLICKI MARIAWITÓW
- Obecny zwierzchnik: Damiana Maria Beatrycze Szulgowicz (nie przyjęła tytułu Arcykapłanki)- od 1973 roku
- Bardzo sfeminizowany kościół - kapłanki, kapłanki ludowe
- Po Kowalskim - Arcykapłanka Izabela Wiłucka-Kowalska (jego żona)
- Doktryna pozostała taka, jaką zostawił Kowalski:
○ Kult Kozłowskiej - jako współodkupicielki, wcielenia Ducha Św., identyfikowanej z "Niewiastą obleczoną w słońce" z Apokalipsy, zrównana z Matką Boską
○ Kto nie czci Mateczki - nie może zostać zbawiony
○ Kowalski - święty męczennik - był wcieleniem Michała Archanioła
○ Dzieci pochodzące z małżeństw mistycznych - nie mają grzechu pierworodnego
○ Własne tłumaczenie Pisma św. - zrobione przez Kowalskiego
○ Kapłaństwo zarówno mężczyzn jak i kobiet - po teologii starokatolickiej lub seminarium w Felicjanowie
○ Dogmat o Trójcy (Maria - wcielenie Ojca, Jezus - Syna, Kozłowska - Ducha św.)
○ Kapłaństwo ludowe - po uprzednim przygotowaniu każdy może sprawować sakramenty
○ Zgromadzenie Sióstr Mariawitek Nieustającej Adoracji i Błagania
○ Kapłanów nie obowiązuje celibat, ale zachowanie ducha franciszkańskiego
- Kościół podzielony jest na dwie kustodie - płocką i warszawską i jedną placówkę unijną w Krakowie (dla obu odłamów)
- Jest 18 parafii, ale tylko jeden kościół, 32 duchownych, 2 200 wiernych, 2 bpów
- Jedynym momentem dialogu ekumenicznego było wzajemne z KK uznanie ważności chrztu w 1984 r.
KOŚCIÓŁ POLSKOKATOLICKI
- bierze początek od Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego w USA, z ruchu parafii niezależnych od miejscowych biskupów
- 3 ośrodki: Chicago - ks. Antoni Kozłowski, Buffalo - ks. Stefan Kamieński, Scranton - ks. Franciszek Hodur
- konflikty na linii wierni - władze kościelne, hierarchia duchowna prowadzą do stworzenia parafii niezależnych; zwrócili się do biskupów starokatolickich (Unia Utrechcka)
- Chicago 1.05.189_ - konstytucja kościelna powstaje Kościół Polskokatolicki; synod w Chicago, wybór bpa Kozłowskiego
- Buffalo: nieporozumienia wiernych z ks. Pitassem, który nie zgodził się na budowę nowego kościoła; zbudowali go sami i odłączyli się; 1896 zwołano tam zjazd przedstawicieli niezależnych parafii; ks. Stefan Kamieński miał zostać bpem; w tym przypadku biskupi starokatoliccy byli przeciwko, radzili przyłączenie się do Kościoła Polskokatolickiego; Stefan Kamieński dostaje święcenia biskupie z innego odłamu starokatolickiego; Po śmierci bpa jego parafia przyłączyła się do istniejącego już ośrodka w Scranton
- Scranton: 1897 konflikt między proboszczem Ryszardem Austeń_iem a wiernymi; wierni chcieli mieć wgląd w finanse, wybrali komisję rewizyjną; proboszcz ich wyrzucił; zwrócili się do biskupa, żeby zrobił porządek, ale to nie pomogło; przedstawili Leonowi XIII memoriał: poprosili o chociaż jednego biskupa polskiego w USA, o to, żeby budynki wybudowane wspólnie były własnością parafii, o to, żeby wierni mieli wpływ na wybór proboszcza i o to, żeby finanse były zarządzane przez parafialne komisje.
- 1898 bp obkłada ks. Franciszka Hodura ekskomuniką; zerwanie z Rzymem, w 1904 odbywa się Pierwszy Synod Generalny Polskiego Kościoła Narodowego w Scranton
- 1900 ks. Hodur wprowadził język polski do liturgii
- rozwój Kościoła po synodzie; 1906 - II synod, po którym ks. Hodur rozpoczyna starania o święcenia biskupie z episkopatu starokatolickiego
- 1907 umiera bp Kozłowski, będący w łączności z Unią Utrechcką, ks. Hodur nawiązuje wówczas kontakty z episkopatem starokatolickim i otrzymuje w Holandii sakrę biskupią
- 1909 - przejście do Kościoła Narodowego parafii chicagowskiej z 20tys. wiernych, a w 1911 po śmierci bpa Kamieńskiego przyłączają się podległe mu parafie z Buffalo
- tak powstaje Polski Narodowy Kościół Katolicki, który w 1926 liczy już 26 tys. wiernych w 91 parafiach, a w 1951 - 265 tys. wiernych
zmiany doktrynalne: odrzucenie Vaticanum I, brak celibatu, język narodowy, msza twarzą do wiernych, spowiedź ogólna
- kiedy Polska odzyskuje niepodległość, Kościół rozpoczyna misję w kraju, początek w 1920
- do 1924 - Kraków staje się centrum; największe nasilenie na wsi; poparcie niektórych sił politycznych, np. PSL „Wyzwolenie”, PPS
- akcję misyjną rozpoczyna ks. Bronisław Krupski, pierwsza parafia - Kraków; (? 1921 - Bażanówka, 1922 - Kraków, Podgórze, 1923 - Wiśnicz Nowy)
- starania o legalizację, w latach międzywojennych nie udało się
- Kościół rośnie pomimo to w siłę, według danych własnych - w latach 1920 - 120tys. wiernych, 1930 - 64 parafie
- ważna postać: ks. Władysław Faron, który doprowadza do rozłamu w PNKK w Polsce; zajmuje się organizacją parafii starokatolickiej w Zamościu; w 1928 powierzono mu administrację nad diecezją misyjną PNKK w Polsce
- w 1930 konsekrowany na biskupa przez bpa Franciszka Hodura; 1931 - zostaje jednak wykluczony z PNKK z uwagi na autorytarną postawę i samowolę,
- organizuje własną starokatolicką grupę religijną, która kilkakrotnie zmieniła nazwę (1931 - Polski Kościół Starokatolicki - w Zamościu); komuniści chcieli ich połączyć z mariawitami, ale oni sami dążyli bardziej do dialogu z KK
- wkrótce mianuje się metropolitą i arcybiskupem Efezu, a świątynia w Zamościu zostaje podniesiona do rangi bazyliki metropolitalnej
- w latach 1941-1945 więziony przez Niemców (Kościół zdelegalizowany); po II WŚ próbował zorganizować w Polsce unię kościołów starokatolickich; później zrezygnował, wrócił do Kościoła katolickiego, pracował w parafiach na Pomorzu Zachodnim
- 1996 - ponowna rejestracja - bp. Wojciech Kolm (do 2000 do więzienia za przestępstwa na tle obyczajowym), po nim - Marek Kordzie;
- jego następcą w Kościele starokatolickim był bp Zygmunt Szypold (?)
- różnice od KK - tylko komunia pod 2 postaciami
- w czasie wojny Kościół doznał poważnych strat, spokojną działalność pozwolił mu rozpocząć dekret legalizacyjny z 1.02.1946, władze PRL przychylnie nastawione; lewicowe sympatie ludzi związanych z tym Kościołem
- organy bezpieczeństwa wykorzystują spory w PNKK do przejęcia nad nim kontroli, aresztowanie w 1951 i później morderstwo w więzieniu niepokornego bpa Józefa Padewskiego, w jego miejsce wstawiono ks. Maksymiliana Rode (?), byłego ks. rzymskokatolickiego
- 1951 zjazd krajowy PNKK, na którym potępiono amerykański imperializm i zerwano wszelkie więzi z Kościołem w USA, uchwalono autokefalię i przyjęto nazwę Kościół Polskokatolicki; po bpie Rode - bp Józef Pękala
- obecnie 86 parafii, 120 duchownych, 3 diecezje; warszawska, krakowsko-częstochowska, wrocławska; najwyższa władza - synod, zwierzchnik - bp Wiktor Wysoczański z Warszawy, władza wykonawcza- Rada Kościoła, ok. 25tys. wiernych
- organizują co roku obozy letnie dla dzieci, prowadzą domy spokojnej starości „Samarytanin”, wydają miesięcznik „Rodzina”
- nie uznają dekretów o nieomylności papieża, ale uznają jego prymat honorowy; nie uznają też późniejszych dogmatów, nie ma celibatu, małżeństwo może być rozwiązane, język polski, kult MP i świętych - umiarkowany
- istnieje też Kościół Starokatolicki w RP, kontynuacja gałęzi wyodrębnionej w związku z rozłamem dokonanym przez Władysława Farona
- po śmierci bpa Zygmunta Szypolda, który zastąpił Farona, były kłopoty z następcą i Kościół został zlikwidowany, odrodził się na emigracji w RFN
[brakuje kilku punktów]
- 2006 (2005?) zarejestrowany zostaje Polski Narodowy Kościół Katolicki w RP, odcinają się od niechlubnej tradycji z PRLu; chcą odwoływać się do PNKK, ale PNKK w USA i Kanadzie oficjalnie się sprzeciwił; Kościół posiada 4 parafie, 2 kaplice, administrator - ks. Tomasz Rybka
- 2007 - wspólna konferencja Światowej Rady Narodowych Kościołów Katolickich w Warszawie
różnice doktrynalne z KK:
- komunia pod 2 postaciami]
- spowiedź uszna tylko dla młodzieży do 18 roku życia
- nie ma celibatu księży
Reformowany Kościół Katolicki w Polsce
- założony w 2000 w USA (PL - 2007) przez Roberta Allmena, byłego rzymskokatolickiego księdza, dominikanina (tylko do 2004)
- główny ośrodek w Polsce - Poznań, poza tym Gorzów Wlkp., Warszawa, Wrocław; charakter misyjny, nie mają kaplic
- 2008 - RKK w Polsce otrzymał własnego prezbitera, ks. Tadeusz Puchalski
- dąży do legalizacji
- doktryna opiera się na anglikanizmie i starokatolicyzmie: zakaz dyskryminacji ludzi z jakiegokolwiek powodu, nie ma celibatu, duchowni sami się utrzymują, święcenia kobiet, małżeństwa homoseksualistów, w liturgii - połączenie katolicyzmu i „otwarcia na Ducha Świętego”
STAROKATOLICYZM
- Początek - w Utrechcie (Holandia), wyniknął z dążeń niepodległościowych Holandii, kiedy katolicy zaczęli się zbliżać do kalwinów
- 1724 - Dominik Vorlet - misjonarz - udzielił sakry biskupiej przewodniczącemu wspólnoty katolickiej wbrew woli Rzymu - niezależność
- Na początku nie było różnic doktrynalnych, potem (ok. 1870) zaczął się opór wobec Vaticanum I (nieomylność papieża) - ci, którzy nie uznali -Soboru, ale uznawali ważność sukcesji apostolskiej zwrócili się po nią do niezależnego Kościoła Utrechtu i stworzyli własną organizację
- Zmiany:
○ Powołano Unię Utrechcką kościołów starokatolickich
○ Zniesiono spowiedź indywidualną
○ Zniesiono posty, celibat księży i łacinę w liturgii
○ Komunia pod dwoma postaciami
○ Odrzucenie transsubstancjacji
○ Odrzucenie Niepokalanego Poczęcia Marii
○ Odrzucenie władzy papieża
- Niedawne zmiany (nieakceptowane przez podgrupę - kościoły narodowokatolickie)
○ Kapłaństwo kobiet
○ Śluby homoseksualistów
- Unia Utrechcka udziela sakry biskupiej tym, którzy podpadli i nie mają sukcesji
HEREZJE ŚREDNIOWIECZNE
- w Polsce herezje znajdują bardzo słaby oddźwięk, największy na terenach przygranicznych jak Śląsk, tam w 1260 pojawiają się biczownicy, którzy później rozprzestrzeniają się na…
- w poł. XIII w. waldensi, 1257 - bulla Aleksandra VI wymierzona przeciwko waldensom w Polsce i Czechach
- begardzi i beginki, w XIII wieku pojawiają się ich pierwsze konwenty: Legnica, Wrocław, Świdnica, Kraków
- 1349 druga fala biczowników dociera do Polski (fala w Europie spowodowana epidemią czarnej ospy)
polityka wyznaniowa w XIII wieku
- tendencje papocezarystyczne dominujące w Europie zaczynają znajdować w Polsce pewien oddźwięk, realizują się legaci papiescy, ważna rola także abpa gnieźnieńskiego Henryka Kietlicza
- odrzucenie inwestytury świeckiej, likwidacja klerogamii, uniezależnienie sądownictwa kościelnego, ekspansja misyjna
- zjazd w Borzykowej (?) - Leszek Biały, Konrad Mazowiecki, Henryk Brodaty, Władysław Donic; 1210 przywilej z Borzykowej dla Kościoła (wolność od świadczeń na rzecz państwa i uwolnienie duchowieństwa spod sądownictwa państwowego)
- Henryk Brodaty nie podpisuje go jednak i na Śląsku walka Kościoła będzie trwała dłużej
- ściślejsze uzależnienie od papiestwa, zmniejszenie wpływów czynnika świeckiego na rzecz Kościoła
- ożywienie życia synodalnego i zmiana charakteru synodów z półświeckiego na ściśle kościelny
wiek XIV
- epoka górowania władzy duchownej nad świecką się kończy
- za czasów Władysława Łokietka - stosunki z papiestwem normalne, poprawne
- Kazimierz Wielki dąży do zwiększenia wpływów monarchy na sprawy Kościoła, za jego czasów zaczyna się ugruntowywać królewskie prawo nominacji
- rozszerzenie sieci parafialnej, prawo patronatu osób świeckich nad parafiami, walka z immunitetem sądowym i ekonomicznym Kościoła
- organizacja struktur Kościoła łacińskiego na Rusi Czerwonej przez Kazimierza Wielkiego
- Ludwik Węgierski w czasie Wielkiej Schizmy opowiada się po stronie papieża rzymskiego, brak rozłamu w Kościele polskim, jednolicie przyjmuje rzymską obediencję
- rozwój koncyliarystycznych tendencji w Polsce, na soborze w Pizie delegacja polska z bpem krakowskim Piotrem Wyszem na czele, zmiana obediencji z rzymskiej na pizańską
- sobór w Konstancji 1414-1418, delegacja polska na czele z abpem Mikołajem Trąbą, niezwykle ważna rola Pawła Włodkowica na soborze
- kwestie polsko - krzyżackie, 1415 Włodkowic przedstawia traktat „O władzy cesarza i papieża wobec niewiernych”
- panowanie Kazimierza Jagiellończyka - nasilenie sporu między Polską a papiestwem, które było przeciwne wojnie z Zakonem Krzyżackim, 1478 - legat papieski Baltazar rzuca nawet klątwę na Kazimierza Jagiellończyka (nie powstrzymało go to)
- polityka Jana Olbrachta i Aleksandra to kontynuacja tych tendencji z czasów Kazimierza Jagiellończyka
katolicyzm potrydencki, kontrreformacja w Polsce, sarmatyzacja polskiego katolicyzmu
- panowanie Zygmunta I Starego: triumf zasady pełnej suwerenności państwowej, wówczas ustają opłaty pieniężne na rzecz Rzymu
- Rzym angażuje się mocno w sprawy polskie, zwłaszcza od czasów wprowadzenia wolnej elekcji, popiera Henryka Walezego jako gorliwego katolika, a następnie Habsburgów; rzecznikami tej polityki byli nuncjusze papiescy, zakon jezuitów i większość duchowieństwa
- po stronie Batorego początkowo opowiadał się jedynie bp Stanisław Karnkowski (?), większość duchowieństwa zgodnie z wolą papieża opowiedziała się za Maksymilianem Habsburgiem widząc w Batorym kryptokalwinistę i władcę zależnego od Turcji
- papież Sykstus V wspierał również Maksymiliana Habsburga przeciw Zygmuntowi III Wazie; za jego panowania rozwój kontrreformacji w Polsce, która sprzyja tendencjom absolutystycznym
- widać to w wydaniu „Kazań sejmowych” Piotra Skargi z 1597
- po rokoszu Zebrzydowskiego 1606-1609 załamanie absolutystycznych planów Zygmunta III Wazy - odejście w ideologii politycznej w stronę „złotej wolności szlacheckiej”
[…]
- panowanie Władysława IV - polepszenie losu protestantów
- 1645 Władysław IV zwołuje tzw Collognium charitativum (?), wspólny zjazd katolików, luteran i kalwinistów, braci czeskich w Toruniu, którego celem miało być pojednanie
- 1633 - konkordat z papiestwem
- Jan Kazimierz 1656 „Śluby lwowskie”, wypędzenie braci polskich w 1658 i otrzymanie od papieża Aleksandra VII tytułu „Rex Orthodoxis”
- Jan III Sobieski - przystąpienie do Świętej Ligi
- 1768 - końcowa data w dziejach polskiej kontrreformacji - początek laicyzacji życia publicznego
20