Pierre Chaunu „Cywilizacja wieku Oświecenia”
ABY ZROZUMIEĆ EPOKĘ OŚWIECENIA.
Europa Oświecenia rozwija się między rokiem 1680 a 1770/80, przestaje wzrastać, gdy tylko znika Europa epoki klasycyzmu, ale jej blaski dogasają do końca XVIII w. Od roku 1620 do 1650 dochodzi do prymatu matematyki w nauce, do matematyzacji pojmowalnej umysłem struktury świata.
Następnie w latach 1680-1715 pojawia się religia naturalna, pierwsza afirmacja wiedzy społecznej, a za nią rewindykacja racjonalnego oddziaływania a priori na politykę- mechanistyczne metody wkraczają więc na tereny zastrzeżone.
Europie Oświecenia przybywa ludności w rytmie, który niemal wszędzie prowadzi do podwojenia w okresie dwóch pokoleń. Kulturę zaczyna utożsamiać się z umiejętnością czytania i pisania. Oświecenie pomnożyło liczbę mózgów przez dziesięć Język pisany rozwarstwia się na kilka poziomów:
- poziom pierwszy- to język wielkich traktatów, nauki, filozofii; domena języka łacińskiego.
- poziom drugi- literatura od dramatu po powieści,
- poziom trzeci- język korespondencji, pisany spontanicznie, bez namysłu.
- poziom czwarty- są to pozwolenia o zezwolenie na zawarcie małżeństwa, kajety skarg.
Słownik ten zawiera słowa- klucze Oświecenia: rozum, filozofia, przesąd, zabobon, tolerancja, cnota, bezprawie, reforma, konstytucja, swoboda, poddany, obywatel, wolność, równość prawa, itp.
W wieku XVIII Europa rozwija niemal w nieskończoność cały wachlarz kultur.
Korpus tego świata myśli stanowi klasycyzm zrodzony z Kartezjusza i Galileusza, z awansu analizy matematycznej i postępów algebry. Ten system myślowy implikuje fundamentalne przeciwieństwo natury i rozumu. Bóg staje się nieskończenie daleki, ukryty, niemal nieuchwytny w swoim stworzeniu, jednakże dostępny ludzkiej świadomości. Jest fundatorem teorii poznania. Wielką pokusą tego wieku staje się sensualizm.
Jest to również wiek ruchu, a więc postępu przede wszystkim w
- rolnictwie- z tego wynika wszystko inne. Lepsze formy uprawy pozwalają mniejszej liczbie ludności wyżywić resztę, która może zająć się czymś bardziej wysublimowanym.
- dziedzinie rzemiosła- tym co najbardziej liczy się w wieku XVIII nie są jeszcze maszyny, one należą do przyszłości, lecz narzędzie, które doszło do kresu długiej ewolucji. Używa się teraz lepszego surowca, posługuje się nim ręka sprawniejsza. Nauka rzemiosła ma większe owoce wśród pokolenia ludzi potrafiących czytać i pisać. Jest to stulecie grubych ksiąg, rozpraw, a potem szkół inżynierskich. Pojawiają się takie sprzęty jak łóżko, szafa, wchodzi w użycie pościel, naczynia stołowe.
- demografii- przybywa ludności w tempie bardzo szybkim.
- stosunku do śmierci- związane jest to z wyższą oceną pary ludzkiej, która stanowi rodzinę nuklearną. Wciąż jednak 10-15% domów mieści w sobie trzy pokolenia ( ze względów wychowawczych atut nie do pogardzenia- dzieło babki i ciotki niezamężnej- coraz więcej osób pozostaje do końca w celibacie).
- alfabetyzacji- jest on wynikiem zwycięstwa nad śmiercią. Dzieci mające teraz większe szanse na dojście do wieku dojrzałego warto kształcić.
WYMIARY CZŁOWIEKA.
Pierwszą mniej więcej pewną przesłanką Oświecenia jest podwojenie ludności europejskiej. Osiągnięte zostaje wszędzie, wszędzie wyjątkiem Francji Włoch.
Trzy klucze do dawnej demografii to:
- celibat- coraz częściej słyszy się o niezamężnych ciotkach i wujach lub o wdowieństwie. Definitywny celibat kobiecy zakłada pewną zamożność, samodzielność ekonomiczną, a zwłaszcza atmosferę bezpieczeństwa.
- wiek zamążpójścia kobiet- małżeństwo dla kobiety jest czymś powszechnym i że zawiera się je bardzo wcześnie. Przeciwieństwem takiego modelu jest „model europejski” od 2 /5-3/5 kobiet zdolnych do rodzenia stanowią wdowy lub panny. Model ten utrzymuje się w Oświeceniu w zaludnionej Europie środkowej, śródziemnomorskiej i skandynawskiej. Dla tego modelu znacznie bardziej charakterystyczny jest późny wiek małżeństwa niż trwały celibat.
- interwał intergenetyczny- jest to przerwa pomiędzy kolejnymi narodzinami. W czasie Oświecenia wykazuje on dużą zmienność. Świadczy to o możliwości rozdziału stosunków seksualnych od prokreacji.
- inne czynniki zmienne- interwał protogenetyczny, czyli interwał pomiędzy zawarciem małżeństwa a urodzeniem pierwszego dziecka, średni wiek przy ostatnich narodzinach, narodziny nieślubne, itp.
Europejska demografia opiera się na sposobie tworzenia się pary ludzkiej.
MAŁŻEŃSTO I JEGO FORMY.
Wiek kobiety przy zamążpójściu zależny jest od warstwy społecznej: małżeństwo arystokratyczne zawierane jest wcześniej, chłopskie później niż małżeństwo w pierwszych skupiskach przemysłowych. Średni wiek kobiet przekracza w Europie Środkowej 25 lat, nierzadko dochodzi do 27-29 w Normandii. Anglia- małżeństwa o odwróconej proporcji wieku- młodzi mężczyźni poślubiają o 15 lat starsze kobiety. W ten sposób zabezpieczają się przed nadmiarem dzieci.
Takie zmiany spowodowały przedłużenie wieku pokolenia..
Znamy małżeństwo dzięki endogamii. Prawo kanoniczne wytworzyło w ciągu stuleci skomplikowaną sieć przeszkód w zawieraniu małżeństw, gdy zachodzi pokrewieństwo albo powinowactwo (pokrewieństwo duchowe wywodzące się z kumostwa przy chrzcie).
Widzimy również jak działa przy tworzeniu się pary ludzkiej. granica między Europą:
- protestancką na Północy- gwałtownie zerwała z nadmiernym rozrostem prawnym więzi rodzinnych. Doprowadzono tam do pewnej waloryzacji seksu, przestano uznawać wyższość celibatu. Północ skłania się ku egzogamii.
- katolicką na Południu- jest endogamiczna. Kościół coraz silniej utwierdza swoją wszechmoc w życiu pary małżeńskiej, wydaje na nie zezwolenia- początkowo wydawali je biskupi, potem papież. Trzeba było przedstawić motywy, które spisywał proboszcz. W uzasadnieniu tym słowo miłość nie pada przed 1780r. Mowa jest o przyjaźni, znajomości od lat dziecinnych, trudność w samotnym prowadzeniu życia.
Małżeństwo jest sprawą poważną, zasadniczą. Rola obu płci jest wyraźnie zróżnicowana, zmienia się zależnie od środowiska; w jednym kobieta czuwa nad gospodarką domową, gdzie indziej utrzymuje stosunki ze światem zewnętrznym. Małżeństwo jest spółką ekonomiczną założoną po to, aby żyć mniej nędznie.
Nie ma już patriarchatu czy matriarchatu; związek równych na dobre i na złe. Rodzina opiera się teraz na parze małżeńskiej. Przewiduje długi okres narzeczeństwa, w praktyce społecznej zlaicyzowane zaręczyny stały się umową.
Religijna moralność wieku XVII, w postaci neoaugustynizmu , jest religijną moralnością czystości: czystość zamiast miłości. Następują nowe interwencje w sprawy małżeństwa, odżywa dziwny pomysł zarzucony w XVI w., aby maj, miesiąc miłosnego popędu, poświęcić czystej miłości Marii, powracając do katharsis w formie wstrzemięźliwości.
SPRAWA ŚMIERCI
Epoka Oświecenia jest tą epoką, która zwyciężyła ze śmiercią. Ogólna alfabetyzacja jest opłacalna tylko wtedy, gdy istnieje nadzieja na długie życie.. Wielki głód, który zabija, zanika prawie zupełnie na zach. od Niemna dzięki trochę szybszemu przemieszczaniu się żywności i ludzi. Ważny jest też wzrost poziomu higieny.
Europa zna za P. Aries'em, 4 style umierania. Pierwszy etap to śmierć w milczeniu, starotestamentowa śmierć wczesnego średniowiecza, śmierć z twarzą zwróconą do ściany, plecami do żywych, oko w oko z Bogiem. Drugi etap, śmierć publiczna, już barokowa, z drugiego średniowiecza, w wieku XVII. Jako decydujący moment życia społecznego, śmierć- widowisko ku zbudowaniu ty, którzy pozostają. Etap trzeci- krąg się zacieśnia, umiera się świadomie, ale w ramach społecznych zredukowanych do koła rodzinnego. Etap czwarty- śmierć bardziej tajona, ukrywana przed umierającym, potem także przed żywymi, przez redukowanie żałoby, co jest ostatnim już ustępstwem.
Śmierć barokowa- uważano za rzecz normalną, że człowiek wiedział, iż wkrótce umrze, bo zdołał się zorientować, albo mu to uświadamiano. Rzadko więc była nagła. Nagłej śmierci się lękano, nie zostawiała czasu na skruchę i pozbawiała człowieka jego umierania. Każdy tyle razy widział, jak ludzie umierają, że bez większego trudu powtarzał słowa i gesty, toteż w chwili śmierci i on je sobie przypominał. Te proste czynności w ostatniej godzinie przynosiły ulgę obecnym i umierającemu.
ALFABETYZACJA
Proces ten wybucha w XVIIIw.; rozpoczął się już w XV i w początkach XVIw. Alfabetyzacja wymagała najpierw ujednolicenia języka i następnie ujednolicenie to przyspiesza. To, co w XVIw. Stworzyła inicjatywa osób prywatnych, to w system ujęły wielkie państwa Oświecenia. Ludwik XIV w roku 1698 przewiduje dla ogromnej Francji powszechną szkołę elementarną.
2