ROZDZIAŁ I

ISTOTA I ZASADY FUNKCJONOWANIA KART PŁATNICZYCH

1. Geneza powstania kart płatniczych.

Karty płatnicze narodziły się w Stanach Zjednoczonych już początkiem dwudziestego wieku. Najpierw miały charakter papierowych książeczek bądź metalowych płytek. Pierwsze karty wydały dla swoich klientów takie firmy jak Western Union i General Petroleum Corporation of California w 1914 roku oraz Smart And Roebuck w 1917 roku. Podstawą pojawienia się kart płatniczych był fakt powszechnego udzielania kredytów. Klienci tego typu kredyt otrzymywali w kilku sklepach, których właściciele wydawali swoim klientom tabliczki zawierajęce informacje o zadłużeniu. Rozwój kart kredytowych przypadł na przełom lat czterdziestych i pięćdziesiątych, kiedy to Stany Zjednoczone przeżywały szybki rozwój gospodarki - a co za tym idzie zwiększyło się zapotrzebowanie na takiego rodzaju produkty finansowe. Do wydawania kart przystąpiły różne firmy oferując różne produkty.

Szybki rozwój kart kredytowych zainteresował również banki, które zorientowały się, że karty stanowią doskonałe źródło dochodu. Pierwszą kartę o zasięgu lokalnym wydał Flatbush National Bank w roku 1947, a pierwszą kartę o zasięgu ponadstanowym wydał Franklin National Bank z Nowego Jorku w roku 1951, wówczas karta płatnicza zaczęła zmieniać swój charakter z instrumentu udzielania kredytu konsumpcyjnego na instrument rozliczeniowy.

Oprócz kart wydawanych przez banki dużą popularnością zaczęły cieszyć się karty typu "Travel And Entertainment" czyli karty "pobytowo - podróżnicze" przeznaczone dla zamożnych osób dużo podróżujących po kraju. Stanowiły one idealny środek wyeliminowania konieczności wożenia ze sobą gotówki. Tak narodziły się karty American Express i Carte Blanche które wkrótce miały zasięg międzynarodowy.

Po pierwszej fascynacji wydawanymi lokalnie kartami banki przystąpiły do wydawania kart o zasięgu krajowym a później międzynarodowym. Tak właśnie powstały w latach sześćdziesiątych dwa duże systemy zajmujące się emisją, obsługą, rozliczaniem i rozwojem kart znane dziś jako Visa i MasterCard.

Korzenie systemu Visa International Service Association (Międzynarodowe Stowarzyszenie Usług VISA) wywodzą się z systemu BankAmericad stosowanego od 1958 roku przez Bank of America. W 1961 roku liczba wydanych kart BankAmericad przekroczyła milion sztuk.

W 1964 roku rozpoczęto sprzedaż praw do wydawania karty także innym bankom - za pomocą utworzonej w 1966 roku instytucji BankAmericard Service Corporation (BSC). Pomysł okazał się sukcesem, ponieważ wiele banków wolało skorzystać z gotowych rozwiązań niż borykać się samodzielnie ze wszystkimi problemami towarzyszącymi opracowywaniu, wdrażaniu i rozwijaniu własnego, nowego projektu. Ponadto banki, jak i posiadacze BankAmericard dostrzegli korzyści jakie niosło za sobą umożliwienie posługiwania się kartami na coraz większym obszarze kraju. Do końca 1970 roku do systemu przyłączyło się ponad 3 tysiące banków. W Europie pierwszą licencję sprzedano angielskiemu Barclays Bank w 1966 roku.

W 1974 roku zawiązana została Międzynarodowa Korporacja BankAmericard (International BankAmericard Corporation - IBANCO), która zrzeszała instytucje finansowe z wielu krajów świata, emitujące karty BankAmericard. Organizacja starała się stworzyć płaszczyznę współpracy bankom działającym w różnych systemach prawnych i strukturach. Sama idea karty okazała się sukcesem, lecz wiele banków nie chciało wydawać karty związanej tylko z jednym bankiem. Dlatego w 1977 roku kartę BankAmericard przemianowano na kartę Visa, zaś korporację IBANCO na Visa International oddając jednocześnie starą nazwę BankAmericard firmie macierzystej (Bank Of America) a zachowując prawo do znanego już na świecie logo kart emitowanych pod nową nazwą Visa. Obecnie organizację VISA tworzy ok. 20 tys. banków działających w ponad 180 krajach świata. Znak „VISA” widoczny jest na ponad połowie kart płatniczych znajdujących się w obiegu. Visa oferuje kilka typów kart, które przeznaczone są dla konkretnych grup użytkowników. Należą do nich karty typu classic, business, gold, electron i plus oraz wzbogacone o mikroprocesory karty VISA Cash, CCPS, COPAC.

VISA International nie jest instytucją nastawioną na zysk, jest podmiotem prawnym zarejestrowanym w stanie Delaware w Stanach Zjednoczonych. VISA jest organizacją otwartą. Każdy bank działający na zasadach komercyjnych, po przedstawieniu odpowiedniego wniosku, może zostać jej członkiem. VISA International pełni dwie główne funkcje:

• promuje i ochrania własny znak firmowy,

• jest międzynarodową izbą rozliczeniową dla kart swojego systemu.

Jednostką rozliczeniową w systemie VISA jest dolar amerykański. W walucie tej denominowane są wszystkie międzynarodowe transakcje. VISA International nie wydaje kart, nie organizuje sieci akceptantów swoich kart. Te funkcje przejmują na siebie banki będące członkami Stowarzyszenia.

logo systemu VISA International

System MasterCard swoje początki wywodzi z Kalifornii, gdzie w 1960 roku banki: Wells Fargo Bank, United California Bank, Bank of California, Crocker Bank utworzyły organizację California Bank Card Association (CBCA) powołaną do wspólnego wydawania karty kredytowej o nazwie MasterCharge. W 1969 roku CBCA przeniosła prawa do całego swojego znaku (MasterCharge) na Interbank Card Association (ICA) organizację utworzoną przez siedem banków amerykańskich w celu ułatwienia rozliczeń płatności kartami w różnych częściach Stanów Zjednoczonych. Z czasem do organizacji zaczęło przystępować coraz więcej nowych banków amerykańskich. W 1979 roku InterBank Card Association ogłosił zmianę nazwy i wyglądu karty. Pod koniec roku 1983 ostatecznie zmieniono nazwę karty MasterCharge na MasterCard.
Należy wspomnieć, iż MasterCard jest instytucją finansową "non profit". Zadaniem MasterCard jest promocja i ochrona znaków firmowych: MasterCard, Maestro, Cirrus oraz autoryzacja i obsługa rozliczeń transakcji.

logo systemu MasterCard

W 1964 roku powstała pierwsza europejska organizacja płatnicza Eurocard International. Została założona przez szwedzkiego bankiera jako alternatywa dla amerykańskiej organizacji American Express, która najszybciej zawitała na stary kontynent. W 1965 roku Eurocard International przekształca się w holding, przeniosła swoją siedzibę do Brukseli i rozpoczęła wydawanie karty Eurocard na szeroką skalę. W 1968 roku Eurocard International nawiązała strategiczną współpracę z amerykańską organizacją Interbank Card Association, wydawcę karty MasterCharge. Rok później obie organizacje połączyły się finansowo.

Również w 1968 roku powstała europejska organizacja Eurocheque International, która łączyła krajowe systemy czekowe tworząc w 1972 roku jednolity system czeków o nazwie Eurocheque ze znanym do dziś niebiesko-czerwonym symbolem EC. Pierwszy euroczek został wystawiony już w 1969 roku, w 1972 roku do euroczeków rozpoczęto wydawanie kart euroczekowych. Ostateczne ukształtowanie się charakteru i zakresu działalności Eurocheque International nastąpiło w 1974 roku. Warto przypomnieć, że organizacja Eurocheque International rozpoczęła w 1980 roku standaryzację swoich kart w celu umożliwienia dokonywania wypłat w różnych bankomatach co nastąpiło już w 1984 roku. W 1991 roku organizacje Eurocard International i Cirrus (należąca do MasterCard) podpisały wspólną umowę, która umożliwiła posługiwanie się kartami tych organizacji w bankomatach na całym świecie.

„Euroczek”

wzór blankietu euroczeku emitowanego przez Bank Polska Kasa Opieki S.A.

W 1972 roku powstała także brytyjska organizacja płatnicza o nazwie Joint Credit Card Company (JCCC), którą utworzyły następujące banki: Lloyds Bank, Midland Bank, National Westminster Bank, Royal Bank Of Scotland.

Organizacja ta rozpoczęła wydawanie brytyjskiej karty płatniczej o nazwie Access. W celu zwiększenia możliwości akceptacji kart w Europie, Eurocard International przejęła w 1975 roku organizację JCCC, a w 1979 roku połączyła się finansowo z ówczesną organizacją MasterCharge. W wyniku tego połączenia obie organizacje zmodyfikowały wydawane przez siebie karty, tak aby możliwe stało się wydanie wspólnej karty obejmującej oba systemy: MasterCharge i Eurocard.

Obie organizacje: Eurocard International i Eurocheque International Holding połączyły ostatecznie się we wrześniu 1992 roku tworząc największą europejską organizację płatniczą o nazwie Europay International z siedzibą w Waterloo. Ponieważ Eurocard jest finansowo połączona z MasterCard, każdy bank wstępujący do organizacji Europay International staje się automatycznie członkiem MasterCard International. Poprzez przystąpienie do Europay bank członkowski uzyskuje prawo do emisji produktów finansowych objętych licencją tej organizacji. Europay International jest wyłącznym licencjodawcą w Europie systemów finansowych noszących następujące znaki handlowe:

• Eurocheque - system euroczeków wraz z kartą gwarancyjną,

• Maestro - płatnicza karta debetowa, tylko do użytku elektronicznego,

• Cirrus - karta bankomatowa,

• Edc - funkcja europejskiej karty płatniczej, obecnie zastępowana przez Maestro,

• Eurocheque Pictogram - funkcja europejskiej karty bankomatowej, obecnie zastępowana przez Cirrus,

• Eurocard/MasterCard - karta płatnicza,

• Etc/Thomas Cook/MasterCard - systemy czeków prodróżnych,

• Clip - karta procesorowa wydawana przez Europay,

• Mondex - karta procesorowa wydawana przez MasterCard.

Wszystkie te systemy mogą być ze sobą łączone w jednym produkcie finansowym, co daje bankom członkowskim duże możliwości dostosowania własnych produktów do standardów światowych. Udziałowcami Europay International są instytucje finansowe z wielu krajów Europy. Główne usługi oferowane bankom członkowskim z Europy i basenu Morza Śródziemnego to:

• autoryzacja transakcji dokonywanych przez posiadaczy kart,

• codzienny "clearing" transakcji z całego świata,

• codzienne informowanie banków członkowskich o wyniku rozliczeń między nimi,

• zapobieganie i walka z fałszerstwami czeków i kart,

• szkolenie kadr bankowych,

• promowanie własnych znaków handlowych w krajach emitentów produktów Europay International.

Europay International jako organizacja "non profit" łączy budowane właśnie systemy płatnicze w krajach Europy Wschodniej z infrastrukturą istniejącą już w Europie Zachodniej. Aby zapewnić efektywniejsze wspieranie banków członkowskich zostały otwarte przedstawicielstwa:

• Frankfurt nad Menem (Europa Środkowa)

• Rzym (Europa Południowa),

• Sztokholm (Państwa Nordyckie i Republiki Nadbałtyckie),

• Warszawa (Polska, Ukraina, Białoruś, Mołdawia),

• Madryt (Portugalia, Hiszpania),

• Istambuł (Turcja, Republiki Środkowoazjatyckie),

• Londyn (Wielka Brytania, Irlandia),

• Moskwa (Rosja).

American Express (AmEx) jest organizacją typu klubowego, tworząca scentralizowany system. Rozpoczęła wydawanie własnej karty "Travel And Entertainment" już w 1958 roku. Firma jednak została założona prawie sto lat wcześniej - bo aż w 1850 roku przez Henry'ego Wellsa i Williama George'a Fargo. Początkowo firma American Express zajmowała się transportem i finansowaniem towarów przewożonych w Ameryce. W 1881 roku założyła pierwsze europejskie przedstawicielstwo w Liverpoolu. W 1890 firma miała już ponad 300 przedstawicieli w Europie. Wprowadzenie czeków podróżnych spowodowało, że firma przeniosła uwagę z transportu towarów na usługi finansowe i turystykę. Warto wspomnieć, że firma American Express jako pierwsza wprowadziła nowe rodzaje kart: kartę złotą w 1966 roku oraz kartę platynową w 1984 roku. Głównymi jednostkami operacyjnymi American Express są:

• American Express Travel Related Services Company Inc. - emitent kart płatniczych i czeków podróżnych,

• IDS Financial Services Inc. - doradztwo finansowe dla osób prywatnych,

• American Express Bank Ltd. - międzynarodowy bank utworzony w 1918 roku,

• American Express Information Services Company - świadczy usługi w dziedzinie przetwarzania danych oraz telekomunikacji dla przedsiębiorstw oraz administracji i agend rządowych,

• Shearson Lehman Hutton Inc. - przedsiębiorstwo zajmujące się rynkiem papierów wartościowych, którego klientami są inwestorzy na całym świecie.

Jak więc widać działalność firmy American Express nie ogranicza się tylko do samych czeków i kart płatniczych jak to ma miejsce w innych organizacjach.
Z bardziej znanych organizacji płatniczych na świecie należy wymienić również japońską organizację JCB (Japan Credit Bureau). Jej członkami są banki japońskie. Należy do niej ponad 3000 instytucji finansowych.
Karty JCB zostały wydane po raz pierwszy w 1961 roku jednak aż przez dwadzieścia lat karta była dostępna tylko w Japonii. Dopiero w 1981 roku karty JCB rozpoczęto wydawać w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Obecnie akceptowane są w 167 krajach, w ponad 5,3 mln punktach handlowo - usługowych. Posiada je ponad 38 mln osób, z czego około 90 % stanowią Japończycy. Zakres działalności Japanese Credit Bureau obejmuje nie tylko działalność związaną z wydawaniem, ale również prowadzenie biura podróży i działalność leasingową.

W Polsce karty JCB akceptowane są w punktach handlowo-usługowych korzystających z usług spółki PolCard.

Kolejną organizacją kartową na świecie jest Diners Club. Anegdota powstania tego systemu mówi, iż wszystko zaczęło się od przygody amerykańskiego dżentelmena w restauracji. Frank McNamara w trakcie pobytu w Nowym Jorku chciał po kolacji z przyjaciółmi zapłacić rachunek, lecz sięgnąwszy do kieszenie po portfel trafił na pustkę. W następstwie tego przypadku opracował wspólnie z przyjaciółmi rodzaj dokumentu, który wybrane restauracje akceptowały w miejsce gotówki przy zapłacie rachunku miało to miejsce w 1950 roku. Od tego czasu karta Diners Club jest ekskluzywnym środkiem płatniczym dla ludzi o specjalnych wymaganiach. Organizacja rozpoczęła działalność od wydawania 200 kart akceptowanych w 27 restauracjach w Nowym Jorku. Sukces pierwszego roku działalności był tak duży, że na początku 1951 r. było już 42 000 posiadaczy kart, którzy dokonali w 330 restauracjach i hotelach transakcji na kwotę 1 mln dolarów.

Od 1990 r. właścicielem Diners Club jest Citibank. Główna siedziba Diners Club International mieści się w Chicago. Prowadzi działalność na świecie za pośrednictwem sieci organizacji członkowskich w poszczególnych krajach, które należą do czterech regionów geograficznych: EMEA (Europa, Bliski Wschód i Afryka), Ameryka Północna, Ameryka Południowa, Azja - Pacyfik.

Liczba wydanych kart i wartość transakcji największych na świecie systemów kart płatniczych na dzień 31.03.1998 roku

Tabela 1

Organizacja Ilość kart Wart. transakcji w mln szt. w mln USD
Amrican Express	42,7	209 200
Diners Club (31.12.1997)	8,0	32 000
Master Card (30.06.1998)	561,1	608 600
Maestro i Cirrus	215,8	Bd
EuroCard/ MasterCard	345,3	Bd
VISA Ogółem (30.06.98)	623,1	1 235 000
VISA Electron	62,5	102 800
VISA	560,5	Bd
JCB	38,0	36 000

* bd - brak danych

Banki w Polsce rozpoczęły wydawanie kart płatniczych dopiero w 1991 roku. Wcześniej istniała wyłącznie możliwość ich akceptacji w dużych punktach handlowo-usługowych (hotele, restauracje, biura podróży). Działalnością związaną z akceptacją kart płatniczych w Polsce zajmował się wówczas Dział Legitymacji Kart Polskiego Biura Podróży „ORBIS”, który podpisywał odpowiednie umowy na akceptacje kart już od 1968 roku:

• 1968 - Diners Club,

• 1971 - American Express,

• 1973 - Carte Blanche,

• 1974 - BankAmericard,

• 1975 - Eurocard,

• 1975 - MasterCharge,

• 1975 - Access,

• 1986 - JCB,

• 1989 - AirPlus.

Karta Carte Blanche była akceptowana tylko do roku 1989 - organizacja została bowiem przejęta przez Diners Club. Karta AirPlus była akceptowana tylko do marca 1992 roku ponieważ firma zlikwidowała swoją działalność wydawcy kart ze względu na dużą konkurencję. Również nie jest już akceptowana karta Access, jak już wspomniałem, została ona bowiem przejęta przez organizację MasterCard. Do roku 1990 Orbis był jedynym w Polsce przedstawicielem organizacji-wystawców kart płatniczych.

Oprócz firmy Orbis rozliczenia kartami płatniczymi realizowały wtedy również PLL LOT, które akceptowały wszystkie karty płatnicze honorowane przez Orbis a dodatkowo można było płacić również kartami płatniczymi służącymi wyłącznie do regulowania płatności za połączenia lotnicze, np. karty organizacji UATP lub Enroute.

Ponieważ liczba turystów z kartami zaczęła się gwałtownie zwiększać postanowiono stworzyć na bazie dotychczasowej działalności Orbisu nową spółkę o nazwie PolCard, która jest dziś największym centrum autoryzacyjno - rozliczeniowym w Polsce. Płatności przy pomocy kart do lat 90 były zjawiskiem marginalnym, a karty akceptowało około 400 punktów handlowo - usługowych.

W grudniu 1990 roku Orbis wraz z Bankiem Inicjatyw Gospodarczych S.A. zawiązał spółkę o nazwie PolCard mającą na celu rozliczanie transakcji dokonywanych przy użyciu kart płatniczych. Ponad połowę udziałów (51%) w spółce PolCard posiadał bank, resztę zachował dla siebie Orbis. Ponieważ Orbis zajmował się tą działalnością już od ponad trzydziestu lat, wniósł do spółki swoich pracowników podpisane umowy z organizacjami płatniczymi oraz umowy z akceptantami kart.

Swoją działalność PolCard rozpoczął 1 stycznia 1991 roku i obecnie zajmuje się autoryzacją i rozliczeniem transakcji dokonanych następującymi kartami:

• American Express,

• Diners Club,

• Eurocard/MasterCard,

• JCB,

• Visa,

• PBK Hermes,

• PolCard.

Punkty handlowo-usługowe wyposażone są w elektroniczne terminale, które PolCard instaluje od listopada 1992 roku, mogą one dodatkowo akceptować karty działające wyłącznie w środowisku elektronicznym, wymagające każdorazowej autoryzacji, czyli:

• Maestro,

• Visa Electron,

• PolCard Bis.

PolCard zyskał również bezpośredni dostęp do międzynarodowych sieci służących do dokonywania autoryzacji i rozliczeń transakcji, w sierpniu 1991 roku do sieci VisaNet oraz w styczniu 1996 roku do sieci EPS-Net.

PolCard świadczy również szereg usług związanych z wdrożeniem i obsługą kart płatniczych oraz bankomatów dla wielu banków, co pozwoliło mniejszym bankom na wydanie kart oraz uruchomienie bankomatów. Pośrednictwo spółki dotyczy nie tylko wydawania kart krajowych PolCard, ale również kart światowych organizacji Visa i Europay. Pierwszym bankiem, który skorzystał z usług spółki PolCard w celu wydania własnej karty Visa był w marcu 1993 roku Kredyt Bank S.A., natomiast pierwsza karta PolCard została wydana w lipcu 1993 roku przez Bank Inicjatyw Gospodarczych S.A.

W zakresie obsługi bankomatów dla innych banków, PolCard oferuje pełną współpracę od pomocy w wyborze i zakupie bankomatów, poprzez ich dołączenie do systemu zarządzania, ciągły monitoring ich stanu, autoryzację i rozliczanie wszystkich transakcji, aż do wdrażania innych usług takich jak przyjmowanie depozytów, wydruk zestawień czy umożliwienie akceptacji kart innych wystawców w tym również kart Visa czy Europay.

Do spółki PolCard dołączyły jako banki członkowskie posiadające udziały w spółce również inne polskie banki. Od 1 stycznia 1998 roku PolCard stał się Spółką Akcyjną. Aktualnie akcjonariuszami spółki są: Bank Pekao S.A., Bank Gospodarki Żywnościowej S.A., Bank Przemysłowo-Handlowy S.A. w Krakowie, Kredyt Bank S.A., Powszechny Bank Kredytowy S.A., BIG Bank Gdański S.A., Bank Rozwoju Eksportu S.A., Orbis S.A., Związek Banków Polskich.

Każdy bank posiada 9.9% akcji oprócz BIG Banku Gdańskiego S.A., który posiada po 19.8% (składa się na to 9.9% akcji byłego Banku Inicjatyw Gospodarczych BIG S.A. oraz 9.9% akcji byłego Banku Gdańskiego S.A. w Gdańsku) oraz Banku Rozwoju Eksportu, który posiada 0.67% akcji. Spółka Orbis posiada również 9.9% akcji, natomiast Związek Banków Polskich posiada 0.33% akcji. Bank Pekao S.A. posiada aż 29.7% akcji (po 9.9% akcji z trzech byłych banków Banku Depozytowo-Kredytowego S.A. w Lublinie, Pomorskiego Banku Kredytowego S.A. w Szczecinie i Powszechnego Banku Gospodarczego S.A. w Łodzi).

Wielkość sieci akceptującej karty z uwzględnieniem POS

Tabela 2

Rok PolCard CKC Pekao S.A. Ogółem

Razem POS Razem POS Razem POS

1993	6800	174	-	-	6800	174
1994	11000	375	1347	14	12347	389
1995	16000	1025	3352	202	19352	1227
1996	22000	2008	5884	572	27884	2580
1997	30000	3570	8702	1011	38702	4581
1998.09	36800	4930	10588	1849	47388	6779

Express M to firma prywatna działającą od 1991. Została założona z inicjatywy Agnieszki i Mirosława Mejerów. Powstawała bez jasno sprecyzowanego celu, właściwie jako intuicyjne antidotum na stagnację lombardowych interesów prowadzonych przez Mejerów w zakładach Ursusa. Biznes lombardowy był bowiem i jest dochodowy, ale siłą rzeczy nie pozwalał wziąć głębszego oddechu, stał się zbyt ciasny, przestał zaspakajać ich ambicje. Jednakże to właśnie lombard pozwolił zorientować się Mejerom w rynkowych realiach. Ich głównymi klientami byli prywatni handlowcy i wiedza o ich potrzebach została wykorzystana. Mejerowie zaproponowali handlowcom, przede wszystkim warszawskim, pomoc inną od dotychczasowej, a mianowicie obsługę sprzedaży ratalnej, umożliwiającej zwiększenie sprzedaży. Wielu na to przystało i Express M wszedł na rynek. Środki na obsługę finansową przedsięwzięcia pochodziły początkowo z kasy Express M, ale wkrótce przestały wystarczać i spółkę zaczął wspomagać Bank Depozytowo-Powierniczy Glob S.A.

Szybko Express M jak i Glob Bank S.A. zdali sobie sprawę, że można wyprzeć tradycyjne metody sprzedaży ratalnej poprzez wprowadzenie pierwszej w Polsce karty kredytowej. Przystąpiono do realizacji tego zamierzenia i we wrześniu 1993 roku pojawiła się pierwsza karta kredytowa w Polsce. Glob Bank S.A. wziął na siebie ciężar finansowej obsługi karty, a Express M zadowolił się rolą emitenta zarządzającego wydawanymi kartami. Wkrótce po tym spółka Express M przekształciła się w spółkę akcyjną, gdzie państwo Mejerowie posiadali 78% udziałów a sama spółka została agencją banku działającą w jego imieniu i na jego rzecz. Kartą Express M można było się posługiwać w punktach handlowych działających głównie w Warszawie i Wrocławiu. Dobra passa karty Express M skończyła się 1 marca 1996 roku kiedy Glob Bank S.A. mimo, iż karty posiadało już wówczas ponad 25 tysięcy posiadaczy zakończył wydawanie nowych kart i wypowiedział umowę ze spółką Express M z powodów znanych tylko bankowi, nieoficjalnie mówiło się, iż było to wynikiem przejęcia Glob Banku S.A. przez Kredyt Bank S.A., który nie był zainteresowany dalszym wydawaniem karty. W odpowiedzi na takie posunięcia szybko zmalała liczba punktów akceptujących kartę. Ponieważ wydane karty nie zostały już nigdy przedłużone, wszystko wskazuje na to, że historia pierwszej polskiej karty kredytowej Express M została już zakończona.

Pierwsze krajowe banki zostały przyjęte do organizacji Visa International już w 1990 roku i były to: Bank Pekao S.A., Bank Przemysłowo-Handlowy S.A. w Krakowie, Bank Inicjatyw Gospodarczy S.A. (dzisiejszy BIG Bank Gdański S.A.)

Następnie do Visa International zaczęły przystępować inne banki zainteresowane współpracą z Visa i wydawaniem kart tej organizacji. Wszystkie te banki należą do utworzonej w lutym 1993 roku Visa Forum Polska, która powstała w celu wspierania wszelkich przedsięwzięć nakierowanych na tworzenie infrastruktury umożliwiającej funkcjonowanie kart płatniczych w Polsce oraz upowszechnianie kart Visa.

W maju 1995 roku zarząd Visa International wydzielił nową jednostkę organizacyjną: Visa Europa Środkowo-Wschodnia, Bliski Wschód i Afryka (Visa Central and Eastern Europe, Middle East, Africa - CEMEA). Działania tej jednostki koncentrują się na:

• przekazywaniu klientom zalet korzystania z kart płatniczych i przewagi kart nad innymi formami płatności, zwłaszcza nad gotówką,

• rozwoju krajowych systemów płatniczych,

• minimalizacji strat związanych z oszustwami dokonywanymi przy użyciu kart,

• wykorzystaniu doświadczeń stowarzyszenia Visa we wprowadzaniu w życie odpowiedniej technologii i przekazywaniu wiedzy,

• pomocy członkom stowarzyszenia Visa w tworzeniu sieci placówek handlowo-usługowych oraz sieci bankomatów akceptujących karty Visa.

Siedziba Visa CEMEA znajduje się w Londynie.

25 lutego 1993 roku Bank Pekao S.A., jako pierwszy w Europie Wschodniej wydał kartę VISA dla klientów indywidualnych. Polska stała się oficjalnie członkiem Wspólnoty Euroczekowej w 1973 roku, kiedy to na podstawie uzgodnień pomiędzy Narodowym Bankiem Polskim a Eurocheque International SC w Brukseli, banki polskie zaczęły skupować euroczeki było to członkostwo bierne.

Dopiero w 1988 roku zostały podjęte działania mające na celu zorganizowanie w Polsce Centrum Rozliczania Euroczeków. Działanie zostało podjęte przez kilka polskich banków: Bank Pekao S.A., Bank Handlowy S.A., Powszechna Kasa Oszczędności Bank Państwowy pod przewodnictwem Narodowego Banku Polskiego. W wyniku tych prac przedstawiciele Narodowego Banku Polskiego i Banku Pekao S.A. podpisali w październiku 1990 roku z Eurocheque International "Package Deal Agreement". Podział ról przedstawiał się następująco:

• Bank Pekao S.A. został zobowiązany do zorganizowania Centrum Rozliczeniowego Euroczeków dla całej Polski,

• Narodowy Bank Polski przejął na siebie obowiązek opracowania dalszych wytycznych dotyczących rozwoju,

• Powszechna Kasa Oszczędności Bank Państwowy przyjęła na siebie prace zmierzające do popularyzacji euroczeków w firmach i sklepach.

Pierwsze euroczeki opiewające na złotówki były skupowane już od stycznia 1991roku.
Połączenie w 1992 roku Eurocheque International i Eurocard International oraz utworzenie organizacji Europay International zmieniło również charakter działalności tej instytucji w Polsce. Strategia Europay International na rynku polskim oparta jest na trzech głównych filarach:

• pomoc w budowie kontrolowanej przez banki infrastruktury technicznej dla powszechnego użycia kart w Polsce,

• przekazywanie doświadczeń dla rozwoju w Polsce usług bezgotówkowych, zwłaszcza w zakresie kart procesorowych,

• indywidualizacja zakresu usług Europay w zależności od potrzeb polskich banków i ich klientów.

Należy przypomnieć, że Europay International - dzięki swoim powiązaniom finansowym z MasterCard International jest również przedstawicielem tej organizacji w Polsce.

Przy Europay International powstało stowarzyszenie Europay Forum Poland skupiające ponad dwadzieścia polskich banków - członków Europay International.
Organizacja American Express istnieje przeszło wiek i swoje biuro w Polsce otworzyła już przed wojną, jednak działania wojenne spowodowały konieczność zamknięcia biura. W czerwcu 1991 roku biuro zostało otwarte ponownie. American Express Travel Poland oferuje pełny zakres usług turystycznych i finansowych, między innymi rezerwację biletów lotniczych, miejsc w hotelach, wynajem samochodów, wymianę walut, realizację czeków podróżnych, wydawanie oraz refundację kart płatniczych. Biuro przejęło również rozliczenia z punktami handlowymi przyjmującymi zapłatę kartami American Express pozostawiając spółce PolCard jedynie akwizycję i obsługę punktów akceptujących kartę. W czerwcu 1999 roku American Express zawarł umowę z Millennium (BIG Bank S.A.) na podstawie której Millennium zaoferuje swoim klientom kartę wydaną w systemie American Express do rachunków złotowych.

2. Pojęcie, cechy i funkcje bankowych kart płatniczych.

Karta płatnicza stanowi produkt bankowy, dzięki któremu jego właściciel ma dostęp do swoich środków pieniężnych zgromadzonych na koncie. Obecnie funkcjonujące karty płatnicze są wykonane z plastyku i posiadają wymiary:

• 54 mm - wysokość,

• 86 mm - szerokość,

• 0,8 mm - grubość.

Standardowy wymiar karty został określony w 1985 roku przez ISO (International Organization for Standarization). Organizacja ta uporządkowała również zasady wydawania kart przez wystawców i ustaliła standardy oznaczeń kart poszczególnych systemów. Reguluje to akt ISO 7812 - Numbering system and regustration procedur for issuer identifiers - według którego początkowe numery kart określają:

0 - zarezerwowane czasowo bez przydziału,

1 - linie lotnicze,

2 - linie lotnicze i inne przyszłe cele,

3 - karty Travel and Entertainment,

4 - banki, instytucje finansowe,

5 - banki, instytucje finansowe,

6 - sieci handlowe i banki,

7 - sieci sprzedaży paliw,

8 - zarezerwowane czasowo bez przydziału,

9 - dla państwowych instytucji finansowych.

Oprócz tych cech przynależności do systemu na karcie znajdują się elementy służące do identyfikacji okaziciela, sprawdzenia ważności karty i zabezpieczające kartę przed użyciem przez osoby niepowołane.

Na awersie karty widnieją:

• cechy systemów ( logo, hologram, numer początkowy),

• dane okaziciela,

• data ważności karty,

• oznaczenie lokalności bądź międzynarodowości karty,

• opcjonalnie zdjęcie okaziciela.

Rewers zawiera:

• pasek magnetyczny z naniesionymi danymi o karcie i jej okazicielu (do odczytu przez elektroniczne terminale),

• pasek do podpisu ( z dodatkowymi zabezpieczeniami charakterystycznymi dla systemów ),

• informacje od wystawcy ( czyją własnością jest karta i co robić w przypadku zagubienia),

• opcjonalnie - zdjęcie posiadacza karty.

Numer karty, data ważności karty, typ karty wraz z rokiem przystąpienia do organizacji (o ile występuje) i dane posiadacza karty są najczęściej wytłoczone na karcie. Wytłoczenie danych pozwala na szybkie ich przeniesienie na dowód sprzedaży za pomocą mechanicznego urządzenia zwanego imprinterem. Coraz częściej dane te nie są tłoczone, lecz nadrukowane i wówczas karty mogą być używane w środowisku elektronicznym.

Numer karty bankowej jest jej najważniejszym elementem, zawiera informacje dotyczące:

• rachunku posiadacza karty,

• banku - wydawcy karty,

• organizacji kart płatniczych, do której należy karta.

Zasady numeracji kart zostały określone międzynarodowymi standardami ISO i każda karta bankowa powinna być zgodna z tymi standardami Numer karty bankowej składa się z:

• numeru BIN (Bank Indentification Number), określającego organizację płatniczą, do której należy karta i bank wydający kartę, najczęściej numer ten składa się 6 cyfr : numery karty i cyfry kontrolnej.

W zależności od organizacji płatniczej do której należy karta, numer karty może składać się z różnej ilości cyfr:

• organizacja VISA - 16 cyfr rozpoczynających się cyfrą 4,

• MasterCard, Eurocard lub Access - 16 cyfr rozpoczynających się cyfrą 5, czasami karty są dodatkowo sygnowane dodatkowym czterocyfrowym identyfikatorem wystawcy (ICA),

• American Express - 15 cyfr rozpoczynających się od liczby 37,

• Diners Club - 14 cyfr rozpoczynających się od cyfr 30, 36, lub 38,

• JCB - 16 cyfr rozpoczynających się od liczby 35.

Karta płatnicza jest ważna przez określony czas, najczęściej rok, nie dłużej jednak niż trzy lata z uwagi na trwałość danych zapisanych na pasku magnetycznym. Kartą można posługiwać się do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa jej ważność. Data ważności (ważna - expires end) podana jest w dokładności do miesiąca w formacie MM/RR. Na kartach płatniczych często podawana jest również data początkowa ważności karty (ważna od - valid from). Karta nieważna, w przypadku usiłowania dokonania nią transakcji, zostanie zatrzymana przez bankomat lub obsługę punktu handlowo - usługowego.

Każda karta płatnicza posiada dane o jej posiadaczu. Na karcie umieszczone jest imię i nazwisko posiadacza karty oraz jeśli jest to karta typu buisness umieszczona jest również nazwa firmy.

Karty płatnicze oznaczone są symbolem organizacji płatniczej, do której należą. Symbol ten jest umieszczany w ściśle określonym miejscu na karcie. Na karcie możliwe jest umieszczenie symboli charakteryzujących różne funkcje danej karty, bądź nawet organizacji, np. karty ze wspólnym logo dwóch organizacji ( np. EuroCard i MasterCard ), bądź karty pozwalające do korzystania z różnych systemów ( np. Cirrus i Maestro lub VISA i Plus ).

Kolejnym elementem występującym na kartach płatniczych jest hologram. Jest to bardzo cienka metaliczna folia z naniesionym techniką laserową dwu lub trójwymiarowym rysunkiem, bądź tekstem. W przypadku kart płatniczych przedstawia on najczęściej logo lub nazwę organizacji. Hologram jest niezwykle trudny do podrobienia i dlatego jest jednym z najczęściej stosowanych zabezpieczeń. To zabezpieczanie kart po raz pierwszy zastosowała organizacja MasterCard. W zależności od organizacji może on się znajdować na awersie lub rewersie karty.

Wzór graficzny kart płatniczych nie jest objęty standaryzacją. Nie stanowi on też istotnego zabezpieczenia karty, choć przez niektóre banki jest również w tym celu wykorzystywany. Niektóre organizacje wprowadziły ograniczenia dotyczące stosowanych kolorów tła karty, np. kolor złoty zastrzeżony jest dla kart Gold, a srebrny dla kart Buisness. Niektóre banki oferują klientowi kilka wzorów graficznych danego typu karty.

Podpis posiadacza karty to jedno z najważniejszych zabezpieczeń każdej karty płatniczej. Jest on umieszczony na specjalnie do tego celu przeznaczonym silikonowym pasku znajdującym się na rewersie karty pod paskiem magnetycznym. Pasek ten jest dodatkowo zabezpieczony przed sfałszowaniem poprzez umieszczenie na nim mikrodruku oraz elementów widocznych tylko w promieniach ultrafioletowych. Pasek silikonowy posiada takie właściwości, że raz umieszczony w tym miejscu nie może być zmieniony.

Międzynarodowe normy dopuszczają również umieszczenie podpisu posiadacza karty w momencie wyrabiania przez bank kart dla danego klienta (tzw. personifikacja karty). W tym przypadku podpis jest umieszczany elektronicznie w miejscu tradycyjnego paska silikonowego.

Niektóre banki oprócz podpisu posiadacza, w trakcie personifikacji karty umieszczają na niej zdjęcie osoby, do której należy karta.

Zastosowanie zdjęcia jest jednak zabezpieczeniem wzbudzającym liczne wątpliwości fachowców. Często można spotkać opinie, że zamieszczenie zdjęcia zmniejsza czujność sprzedawców i nie zwracają oni już uwagi w sposób dostateczny na pozostałe zabezpieczenia karty.

Każda karta płatnicza zawiera dane konieczne do wykonania transakcji. W większości kart znajdują się one na pasku magnetycznym.

Karty płatnicze zaczęto wyposażać w paski magnetyczne pod koniec lat 60-tych. Zapisuje się na nim nie tylko numer karty i dane o jej posiadaczu, ale również inne informacje, pozwalające na sprawdzenie czy dana osoba jest posiadaczem karty, a wysokość transakcji jest dopuszczalna, jak też elektroniczny podpis (kod PIN), wysokość limitu.

Rozwój techniki spowodował, że dziś odczytanie zawartości paska magnetycznego nie stanowi już wielkiego problemu. Nie jest problemem także modyfikacja informacji na nim zapisanych ani przekopiowanie zawartości paska, np. na inną kartę. Dlatego też karty z paskiem magnetycznym dają potencjalne duże pole do nadużyć. Nie oznacza to jednak, że organizacje wydające karty nie stosują zabezpieczeń ograniczających nadużycia. Właśnie dlatego na całym świecie w ostatnich latach masowo wprowadza się elektroniczne terminale POS, a banki instalują bankomaty typu on-line. Te systemy bowiem uniemożliwiają wypłacanie kwot przekraczających stan konta. Karty płatnicze z paskiem magnetycznym są też mało odporne na przypadkowe rozmagnesowanie. Głośniki, telewizory, stosowane zabezpieczenia przed kradzieżą towarów w niektórych supermarketach nie są dla nich bezpieczne. Sam pasek magnetyczny ma zresztą ograniczoną trwałość - do trzech lat. Często zdarza się, że ulega on samoistnemu rozmagnesowaniu jeszcze przed końcem terminu ważności samej karty.

Koszt wytworzenia kart magnetycznych jest bardzo niski, dlatego też mimo ich ogólnie znanych wad, są stosowane na masową skalę.

Konkurencją dla karty z paskiem magnetycznym staje się karta z mikroprocesorem. Jest ona znacznie bezpieczniejsza, ale zanim wyprze z rynku kartę magnetyczną upłynie kilka lat związane jest to z dużymi kosztami wprowadzania nowego systemu. Nie ograniczają się one do samej wymiany kart, ale przede wszystkim do wymiany urządzeń przeznaczonych do ich akceptacji czyli kilku tysięcy bankomatów i znacznie większej ilości liczby urządzeń zainstalowanych w punktach usługowo - handlowych. Dlatego też w okresie przejściowym karty płatnicze będą wyposażone w pasek magnetyczny i w mikroprocesor tak, aby mogły być akceptowane w jak największej ilości urządzeń służących do ich akceptacji.

Karty procesorowe obecnie stosowane są w wysokorozwiniętych krajach na masową skalę w telefonii. Są również standardowym wyposażeniem telefonów komórkowych. Karty te charakteryzują się złotym polem o najczęściej okrągłym, bądź kwadratowym kształcie. Połączenie układu elektronicznego karty z elektronicznymi czytnikami innych urządzeń odbywa się właśnie przez to pole, które najczęściej składa się z ośmiu pozłacanych styków.

Pierwsze zgłoszenie patentowe tego typu miało miejsce już na początku lat 60 - tych w Niemczech. Zastosowanie układu elektronicznego, który byłby w stanie zmieścić się na karcie bankowej stało się możliwe dopiero w latach 70 - tych. Na dużą skalę karty elektroniczne zaczęto stosować we Francji przy przebudowie telefonii publicznej w drugiej połowie lat 80 - tych.

Popularny chip (układ elektroniczny) umieszczany jest wewnątrz karty w ściśle określonym miejscu. Położenie oraz znaczenie poszczególnych styków określają międzynarodowe normy ISO, co porządkuje i ułatwia produkcję samych kart i sprzętu służącego do ich odczytywania, a także gwarantuje bezpieczeństwo zarówno użytkownikom kart, jak i firmom oferującym te usługi.

Karty elektroniczne dzielą się na karty pamięciowe i procesorowe. Karty pamięciowe są najprostszymi kartami elektronicznymi zawierającymi tylko układ pamięci. Nie posiadają zaawansowanych zabezpieczeń i stosowane są tylko jako karty telefoniczne i parkingowe. Karty procesorowe wyposażone są w procesor, który daje możliwość stosowania wielu procedur ochronnych. Procesor zastosowany w karcie elektronicznej może kontrolować odczyt i zapis danych zawartych w pamięci karty. Każda karta procesorowa ma nadany specjalny kod, który stanowi zabezpieczenie w przypadku kradzieży kart jeszcze nie spersonifikowanych. Kartę procesorową można porównać do miniaturowego komputera. Procesor zawiera pamięć stałą ROM, która służy do załadowania systemu operacyjnego karty. Karty procesorowe funkcjonują obecnie w bankowości w trzech zasadniczych formach:

• elektronicznej portmonetki ( electronic purse ),

• elektronicznego portfela ( electronic wallet ),

• wielofunkcyjnej karty z mikroprocesorem.

Elektroniczna portmonetka jest karta wstępnie opłaconą, tzn. że do pamięci karty wprowadzane są środki, o kwotę pomniejszany jest rachunek klienta. Elektroniczna portmonetka ma możliwość uzupełniania informacji. Oznacza to, że jej posiadacz może udać się do bankomatu lub specjalnego stanowiska i po wykorzystaniu elektronicznych pieniędzy załadować nowe ze swojego konta.

Za pomocą tej karty można przeprowadzać transakcje finansowe o niewielkiej wartości. Po każdej transakcji liczba impulsów jest zmniejszana w karcie kupującego i przepływa do terminala sprzedawcy. Podstawową zaletą elektronicznej portmonetki jest brak autoryzacji, co powoduje ograniczenie kosztów działających systemów telekomunikacyjnych. Posiada jednak znaczne wady: posiadacz karty nie ma naliczanych odsetek od środków zdeponowanych na karcie, w przypadku kradzieży karty posiadacz „traci” zablokowane na niej środki, a ich odzyskanie jest znacznie odroczone w czasie, istnieje duże pole do nadużyć w przypadku skutecznego posługiwania się sfałszowaną kartą, ponieważ system elektronicznej portmonetki działa w trybie off-line, anonimowość impulsów ogranicza zasięg stosowanej karty. Elektroniczna portmonetka jest traktowana jako rozwiązanie dla małych lokalnych systemów.

Elektroniczny portfel jest wersją elektronicznej portmonetki. W przeciwieństwie do niej elektronicznego portfela nie trzeba ładować. Funkcjonuje on na zasadzie tygodniowego limitu wydatków. Limit ten odnawiany jest w ustalonym przez wydawcę cyklu. Elektroniczny portfel rozliczany jest w systemie off - line. Tego typu rozwiązanie jest stosowane w Austrii.

Wielofunkcyjna karta z mikroprocesorem daje możliwość realizacji wielu funkcji bankowych i płatniczych przy użyciu jednej tylko karty bez wychodzenia z domu, np. dostęp do wielu kont banku, elektroniczny handel w internecie. W przeciwieństwie do zasady działania elektronicznej portmonetki wielofunkcyjne karty procesorowe nie posiadają anonimowości środków przekazywanych przy pomocy karty. Każdy impuls jest oznaczony.

3. RODZAJE KART PŁATNICZYCH.

Pod względem zasięgu funkcjonowania karty możemy podzielić na: karty krajowe i karty międzynarodowe. Karty krajowe (Domestic Cards) ważne są wyłącznie na terenie jednego kraju tego, w którym karta została wydana. Próba posłużenia się kartą w zagranicznym banku lub punkcie handlowo usługowym może spowodować jej zatrzymanie. Na awersie lub rewersie karty krajowej powinna znaleźć się informacja o lokalnej ważności karty np. "Valid Only in Poland” (dla krajowych kart wydawanych w Polsce). W szczególności informacja ta jest konieczna w przypadku kart krajowych wydanych z logo międzynarodowych organizacji płatniczych jak Visa, Eurocard/MasterCard czy Diners Club.

Karty międzynarodowe (International Cards) ważne są na całym świecie, niezależnie od kraju w którym zostały wydane.

Wszystkie karty z symbolami międzynarodowych organizacji płatniczych wydawanych przez polskie banki są kartami międzynarodowymi. Do niedawna jednak kilka banków wydawało karty krajowe z logo międzynarodowych organizacji płatniczych i były to karty bankomatowe (ATM Cards lub Cash Cards). Służą one wyłącznie do przeprowadzania wypłaty gotówki lub innych operacji w bankomacie. Każda karta bankomatowa musi więc posiadać pasek magnetyczny lub elektroniczny układ pamięciowy, tak aby była możliwość odczytania informacji o karcie przez bankomat. Dodatkowo karta musi być zabezpieczona kodem PIN (Personal Identification Number), który chroni posiadacza karty przed użyciem jej przez osoby do tego nieupoważnione. Karta bankomatowa nie może być używana poza bankomatami.

Karty bankomatowe są obecnie wypierane przez karty płatnicze z logo Visa Electron lub Maestro. Taka zamiana pozwala na zachowanie dotychczasowego bezpieczeństwa jakie oferuje karta bankomatowa przy jednoczesnym zaoferowaniu możliwości dokonywania kartą transakcji bezgotówkowych.

Tradycyjne metody sprawdzenia tożsamości klienta (wzór podpisu, dokument tożsamości) są z pewnością bardzo skuteczne ale niestety posiadają również wiele wad z których do najważniejszych należą: możliwość wykorzystania skradzionego lub zgubionego dokumentu tożsamości przez obcą osobę, brak możliwości weryfikacji złożonego przez klienta podpisu (np. podczas realizacji czeku poza oddziałem banku posiadającym wzór podpisu posiadacza rachunku). Szczególnie druga z wymienionych wad jest coraz częściej odczuwana przez banki, które starają się wprowadzić "odmiejscowienie rachunku" czyli umożliwienie jego posiadaczowi składanie wszelkich dyspozycji w dowolnym oddziale banku a nie tylko w tym, w którym został założony rachunek i gdzie znajduje się karta wzorów podpisów. Przesyłanie wzoru podpisu siecią informatyczną jest skomplikowane, wymaga dobrych parametrów sieci oraz odpowiedniego oprogramowania, a i tak ogranicza się wówczas do oddziałów tego samego banku. Poza tym przekształcony na obraz komputerowy podpis traci wiele ze swoich cech, dzięki którym można wykryć jego sfałszowanie.

Aby umożliwić łatwą i pewną identyfikację klienta banki wprowadziły więc tzw. karty identyfikacyjne (ID Cards). Spełniają one wiele funkcji, z których najważniejsze to: wprowadzenie na kartę kodu PIN znanemu tylko jej posiadaczowi co skutecznie uniemożliwia posłużenie się kartą przez obcą osobę,

umieszczenie na karcie miejsca do złożenia wzoru podpisu, dzięki czemu zawsze istnieje możliwość porównania podpisu na karcie z podpisem np. na czeku.

W naszym kraju pierwszym bankiem, który zdecydował się na powszechne wydawanie kart identyfikacyjnych swoim klientom jest Bank Pekao S.A., który już od 1992 roku wydaje tzw. karty IKM (Identyfikacyjna Karta Magnetyczna). Wydawane są one każdemu posiadaczowi rachunku i służą do weryfikacji posiadacza rachunku zarówno podczas składania wszelkich dyspozycji jak i podczas dokonywania wypłaty gotówki w kasie. Weryfikacja posiadacza odbywa się na podstawie numeru PIN.

Podobną kartę identyfikacyjną wydaje również Lukas Bank - przy czym, zamiast tradycyjnego paska magnetycznego karta zawiera układ mikroprocesorowy.

Innego rodzaju kartą identyfikacyjną - zawierającą wzór podpisu posiadacza - jest karta euroczekowa wydawana przez banki do euroczeków. Aby posiadacz mógł zrealizować euroczek powinien on w obecności pracownika realizującego wypłatę złożyć podpis, który następnie jest weryfikowany z podpisem na karcie euroczekowej.
Zasada funkcjonowania kart debetowych (DebetCards) opiera się na obciążeniu rachunku bankowego w dniu otrzymania przez bank informacji o dokonanej transakcji. Najczęściej karty debetowe funkcjonują w oparciu o saldo rachunku, co oznacza, że kartą można dokonywać transakcji wyłącznie do wysokości salda rachunku (wraz z dostępnym limitem debetowym). Niektóre banki oferują jednak kartę debetową funkcjonującą na zasadzie miesięcznego limitu wydatków lub łączą obie możliwości ograniczeń - bieżące saldo rachunku i miesięczny limit wydatków.

Karty debetowe są z reguły wydawane klientom nie znanym bliżej bankowi, bądź nie posiadającym zdolności kredytowych (studenci, osoby bezrobotne itp.) szczególnie jeżeli wydana karta funkcjonuje na zasadzie autoryzacji każdej transakcji (karty Visa Electron, Maestro lub PolCard Bis).

Karty obciążeniowe (Charge Cards) znane są również pod nazwą kart z odroczonym terminem płatności. Ich funkcjonowanie opiera się na kilku podstawowych zasadach: wszystkie transakcje wykonane kartą obciążeniową rozliczane są z rachunku klienta tylko raz w ciągu miesiąca (w dniu ustalonym przez bank lub wybranym przez posiadacza karty), przez cały miesiąc (okres rozliczeniowy) posiadacz karty może wykonywać transakcje do wysokości przyznanego limitu wydatków (obliczanego przez bank indywidualnie dla każdej karty). Każda dokonana transakcja zmniejsza dostępny limit. Ważną cechą karty obciążeniowej jest również fakt, że na wysokość dostępnego limitu miesięcznego nie ma żadnego wpływu aktualny stan środków na rachunku. Z jednej strony jest to niewątpliwa zaleta, a mianowicie możemy dokonywać transakcji nie mając wystarczających środków na rachunku ale w niektórych sytuacjach może stanowić to poważne ograniczenie, ponieważ możemy dokonywać transakcji wyłącznie do wysokości przyznanego limitu. Wysokość stanu konta ma znaczenie tylko w jednym dniu w miesiącu - w dniu rozliczenia transakcji. Wówczas bank sumuje wszystkie dokonane transakcje i zbiorczą kwotą (powiększoną o należne prowizje) obciąża rachunek.

Jak łatwo zauważyć, posiadacz karty obciążeniowej jest kredytowany przez bank - ponieważ od dnia dokonania transakcji do dnia jej rozliczenia z rachunku może upłynąć pewien czas (niekiedy mogący wynosić miesiąc lub nawet dłużej). Dlatego też bank pobiera od posiadacza niewielką prowizję od każdej operacji w wysokości około 1-2% wartości transakcji.
Aby uzyskać kartę kredytową (Credit Card) nie trzeba otwierać ani posiadać żadnego rachunku w banku wystarczy jedynie, że osoba ubiegająca się o przyznanie karty posiada odpowiednią zdolność kredytową. Na jej podstawie bank przyznaje odnawialny limit kredytowy do wysokości którego możemy dokonywać transakcji gotówkowych i bezgotówkowych.

Raz w miesiącu bank oczekuje spłaty części zaciągniętego kredytu (np. w wysokości 10%). Niektóre banki nie naliczają żadnych odsetek, jeżeli cały zaciągnięty kredyt zostanie spłacony w ciągu kilku dni, najczęściej jednak dotyczy to wyłącznie transakcji bezgotówkowych.

4. Użytkowanie kart płatniczych.

Karty płatnicze dają możliwość 24 - godzinnego dostępu do środków zdeponowanych na koncie bankowym. Większość kart umożliwia również wypłatę gotówki z bankomatu. Wypłaty gotówki przy pomocy karty płatniczej można dokonywać w bankomatach lub w placówkach bankowych realizujących tego typu usługi.

Pierwsze bankomaty zostały udostępnione w Stanach Zjednoczonych przez First Pensylwania Bank w 1964 roku. Bank zainstalował je po to, aby jego klienci mogli mieć dostęp do swoich pieniędzy również poza godzinami otwarcia banku.

W Europie pierwsze bankomaty zostały zainstalowane w Wielkiej Brytanii. Nie działały one na karty magnetyczne, lecz na specjalnie perforowane talony. Bankomaty akceptujące plastykowe karty magnetyczne zostały wprowadzone na rynek w 1972 roku. Bankomaty ze względu na pełnione funkcje dzielimy na:

• bankomaty typu ATM ( Automated Teller Machine ) będące bankomatami wielofunkcyjnymi,

• bankomaty typu CD ( Cash Dispensder ) dysponujące wyłącznie funkcją wypłaty gotówki.

Oprócz wypłaty gotówki, w zależności od typu, bankomaty wielofunkcyjne umożliwiają: sprawdzanie bieżącego stanu rachunku posiadacza karty bankowej, wydruk historii rachunku, zmianę numeru PIN karty, zapoznanie się z informacjami i ogłoszeniami banku, przyjmowanie wpłat gotówkowych, wydruk i wydawanie czeków, realizację czeków, polecenia przelewu, wymianę walut, obsługę czeków podróżniczych, zamawianie dodatkowych usług i produktów bankowych, np. książeczki czekowej.

Bankomaty oferują również funkcje nie związane bezpośrednio z produktami bankowymi, jak np. sprzedaż znaczków pocztowych, rezerwację biletów lotniczych.

Dostępność funkcji w bankomacie jest uzależniona od jego typu oraz sposobu podłączenia do sieci informatycznej banku. Pod tym względem bankomaty dzielą się na pracujące w trybie:

• standalone,

• off - line,

• on - line.

Bankomaty pracujące w trybie standalone nie mają żadnego połączenia z systemem informatycznym banku. Pełnią najprostsze funkcje, najczęściej jest to tylko wypłata gotówki w bardzo ograniczonym zakresie.

Bankomaty typu off - line pracują w podobny sposób jak bankomaty typu standalone. Najczęściej są podłączone do lokalnego komputera bankowego np. oddziału banku, który nie ma połączenia z systemem informatycznym banku. Bankomaty off - line i standalone najczęściej nie akceptują kart międzynarodowych organizacji płatniczych.

Bankomaty pracujący w typie on - line, czyli z bezpośrednim dostępem komputera bankomatu do sieci informatycznej banku, a za jej pośrednictwem również do światowych sieci autoryzacyjno - rozliczeniowych. Bankomaty te dają możliwość dokonywania natychmiastowej autoryzacji i są bezpieczniejsze. Akceptują karty wielu systemów płatniczych. Dzięki bezpośredniemu połączeniu mogą oferować wszelkie dodatkowe usługi.

Obsługa bankomatu jest prosta i łatwa. Bankomaty posiadają klawiatury numeryczne i trzy kolorowe przyciski:

• zielony - służy do potwierdzania każdej operacji, np. naciskamy go po wprowadzeniu numeru PIN lub po wybraniu kwoty wypłacanej gotówki. Przycisk może być oznaczony słowem np. „Enter”, „Accept”, lub „Wykonaj”.

• żółty - służy do anulowania bieżącej operacji. Po jego naciśnięciu bankomat z reguły wraca do głównego menu i daje możliwość ponownego przeprowadzenie operacji. Przycisk może być oznaczony słowem np. „Cancel” lub „Anuluj”,

• czerwony - naciśnięcie tego przycisku powoduje zaprzestanie wykonywania bieżącej operacji i zwrot karty. Przycisk może być oznaczony słowem np. „Stop”.

Klawiatura numeryczna znajduje się najczęściej pod lub z boku ekranu bankomatu. W niektórych bankomatach klawiatura numeryczna po włożeniu karty pojawia się na ekranie. W tym przypadku należy dotykać poszczególne cyfry lub inne polecenia ukazujące się na ekranie bankomatu.

Aby skorzystać z bankomatu należy włożyć kartę do odpowiedniej szczeliny oznaczonej z reguły wizerunkiem karty lub logo systemu płatniczego. Kartę wkłada się tak, aby pasek magnetyczny znajdował się u dołu karty po jej prawej stronie. Po włożeniu karty do szczeliny bankomat prosi o wprowadzenie kodu PIN. Kod wprowadza się używając klawiatury numerycznej. Każda wprowadzona cyfra ukazuje się na ekranie bankomatu w postaci specjalnego znaku, najczęściej gwiazdki. Kod PIN należy wprowadzić w taki sposób aby inne osoby nie były w stanie go zobaczyć.

Karta może zostać zatrzymana przez bankomat w wypadku wprowadzenia trzykrotnie błędnego kodu PIN, gdy posiada uszkodzony pasek magnetyczny, minął jej termin ważności, została zastrzeżona ( np. w wypadku kradzieży ).

Wybrane bankomaty posiadają również funkcje depozytowe, tzn. mogą wpłacać gotówkę na konto, zlecić przelanie pieniędzy na inne konto itp. Aby skorzystać z funkcji depozytowej należy z bankomatu pobrać specjalną kopertę, na której wypełnia się dane dotyczące zlecenia przelewu bądź wpłaty, a do jej środka wkłada odpowiednie banknoty lub wypełniony czek. Czasami, aby zrealizować taka transakcję, trzeba jeszcze posiadać formularze opracowane i wydawane przez bank, które po wypełnieniu wkłada się do specjalnej koperty. Następnie należy wybrać odpowiednią funkcję w bankomacie. Po jej wybraniu bankomat zabierze kopertę do środka. Najczęściej funkcje depozytowe w bankomatach są dostępne tylko dla klientów posiadających kartę banku do którego należy bankomat.

Karty płatnicze umożliwiają płacenie w punktach handlowo - usługowych. Realizacja tych operacji odbywa się w następujący sposób: zamiast gotówki podaje się sprzedawcy kartę, który ją sprawdza i autoryzuje transakcję w Centrum Autoryzacyjnym.

Gdy punkt handlowo - usługowy nie posiada terminala elektronicznego, sprzedawca sprawdza kartę w wykazie kart zastrzeżonych, a powyżej pewnej kwoty dzwoni do Centrum Autoryzacyjnego i podaje: numer identyfikacyjny usługodawcy znajdujący się na płytce adresowej imprintera, numer karty, kwotę transakcji, datę ważności karty.

Sprzedawca posiada także prawo uzyskania innych informacji w trakcie rozmowy z pracownikiem Centrum Autoryzacji takich jak: imię i nazwisko wytłoczone na karcie, miejsce zamieszkania oraz telefon domowy, datę urodzenia, numer dokumentu stwierdzający tożsamość klienta, nazwę banku - wydawcy karty.

W sytuacji gdy w sklepie znajduje się terminal elektroniczny proces autoryzacji odbywa się automatycznie po tym, jak sprzedawca przeciągnie pasek magnetyczny karty przez odpowiedni czytnik terminala. Po otrzymaniu numeru autoryzacji sprzedawca przedstawia rachunek do podpisu i porównuje go ze złożonym na karcie. W przypadku terminala elektronicznego terminal sam drukuje rachunek. W wypadku zapłaty kartą w restauracji kelner (sprzedawca) przedstawia częściowo wypisany dowód sprzedaży. Można go wówczas uzupełnić o napiwek, na rachunku znajduje specjalnie do tego przeznaczona rubryka o nazwie TIP bądź napiwek, i o kwotę łączną transakcji. Jeśli nie zamierza się dawać kelnerowi napiwku koniecznie należy wpisać tylko ostateczną kwotę transakcji. Nie powinniśmy podpisywać rachunku tylko częściowo wypisanego.

Karty międzynarodowe pozwalają posiadaczowi karty wypłacać gotówkę za granicą w bankomatach akceptujących karty danej organizacji. Wypłacając gotówkę jej kwota będzie najczęściej określana limitem dziennym. Dodatkowym atutem wypłaty gotówki z bankomatu za granicą może być kurs wymiany stosowany przez międzynarodowe systemy kart. Związane jest to z tym, iż w miejscowościach turystycznych, często stosowane są kursy dalekie od oficjalnych, a wymiana walut praktycznie w każdym kraju obarczona jest stosunkowo wysoką prowizją.

Ważną zaletą kart płatniczych podczas posługiwania się nimi za granicą jest poczucie bezpieczeństwa w sytuacjach, gdy w wyniku nieprzewidzianych okoliczności, zabraknie nam gotówki. Innym atutem jest to, że wiele banków bezpłatnie dodaje do swoich kart płatniczych różnego rodzaju ubezpieczenia.

Kukulski J., Pluta I.: Karty płatnicze. Teoria i praktyka. Warszawa 1998

1

3

---