Jacek Szmatka

„Małe struktury społeczne”

Część II. Struktury quasi-grupowe

4. FORMOWANIE SIĘ I KRYSTALIZACJA UKŁADU STATUSÓW

• podstawowymi elementami grup społecznych nie są jednostki ludzkie, lecz złożone struktury i inne ponadjednostkowe obiekty społeczne mające swój autonomiczny, społeczny byt → badanie grup nie może poprzestać na analizie działań i przekonań indywidualnych, bo celem badania grup jest wyjaśnienie działań tych ponadjednostkowych obiektów

• powyższy pkt widzenia powinien być przyjmowany także wtedy, kiedy przedmiotem analizy jest część struktury, której zazwyczaj przypisana jest jednostka ludzka; właściwym elementem analizy (która może przyjmować za punkt wyjścia wyjaśnienie zachowań ludzkich) jest wtedy element strukturalny (miejsce jednostki w strukturze) i jego właściwości wynikające z faktu ulokowania w szerszej strukturze

4.1 pozycje i statusy społeczne jako odrębne elementy strukturalne

• najprostszymi, pierwotnymi elementami struktury bliskiego dystansu w małej grupie są pozycje, statusy i role społeczne

• obecna analiza dotyczy struktur quasi-grupowych, to jest takich, których elementy dostrzec możemy w obrębie danej grupy lub grup społecznych, lub też takich, których zasięg obejmuje więcej niż jedną grupę, które zatem lokują się na przecięciu wielu grup społecznych

4.1.1 pozycja, status i rola: ogólny model pojęciowy

• wstępny zestaw pojęć niezbędnych do skonstruowania modelu pojęciowego struktury i stratyfikacji małej grupy winien zawierać co najmniej cztery: pojęcie pozycji, pojęcie statusu, pojęcie roli i pojęcie osobowości; pojęcia stratyfikacja grupy, struktura grupy oraz działająca jednostka są także niezbędne ale nie zawsze użycie wszystkich tych pojęć jest konieczne

• rozróżnienie pomiędzy stratyfikacją a strukturą ma wielkie znaczenie w analizach układów wewnątrzgrupowych; pojęcie stratyfikacji jest rzadko używane w mikrosocjologii

• problem polega na tym, czy istnieją różnice między hierarchizacją właściwą dla stratyfikacji, a tą, która cechuje strukturę

• pewne hierarchie wewnątrzgrupowe wydają się silniej spetryfikowane i bardziej autonomiczne wobec jednostki, podczas gdy inne są bardziej elastyczne, bardziej uzależnione od aktualnego poziomu działania jednostki

Struktura społeczna:

• podstawowym tworzywem struktury małej grupy są przede wszystkim normy, wartości i cele grupy jako całości, znajdujące potwierdzenie w kulturze grupy; towarzyszą im określone oczekiwania, wymogi, sankcje i żądania; struktury bliskiego dystansu ulegają głębszej petryfikacji i cechują się wyższym stopniem autonomii niż stratyfikacja

• elementami składowymi struktur grupowych są konstelacje (siatki, układy) norm i wartości, którym towarzyszą oczekiwania, wymogi a także większa lub mniejsza potencjalna możliwość wywierania wpływu na różnorodne części struktury i działające w ich ramach jednostki; te konstelacje to pozycje społeczne

• struktury wewnętrzne są hierarchiczne; hierarchiczność pozycji zasadza się min. na odmiennym rozmiarze władzy, różnorodnej zdolności do wywierania wpływu na grupę, nierównym dostępie do informacji itd. - te cechy pozycji mają silną zdolność do generowania hierarchii wewnątrzgrupowej

Stratyfikacja:

• jest układem hierarchicznym, dodatkowo zdeterminowanym cechami jednostek posiadających statusy (status elementem stratyfikacji), jego kształt zależy także od okoliczności, sytuacji wewnątrzgrupowej.

• stratyfikacja pochodną struktury grupy; status swą zdolność do wywierania wpływu i egzekwowania władzy czerpie przede wszystkim z zasobów, jakimi dysponuje odpowiednia dla tego statusu pozycja

Rola społeczna:

• lokuje się na przecięciu układów pozycji, statusu i osobowości

• pełni funkcje pośredniczące i integrujące dany układ; jest typem konfiguracji strukturalnej, dzięki któremu struktura i stratyfikacja mogą wywierać wpływ na osobowość jednostki

Ogólny model pojęciowy relacji między pozycją, statusem, rolą i osobowością

4.2 powstanie konfiguracji i układów statusów w małych grupach

4.2.1 kilka wstępnych uwag metateoretycznych

teoria poziomów oczekiwań (expectations states theory) - Berger, Wagner, Zelditch

celem wyjaśnienie procesu powstawania struktur społecznych i stratyfikacji oraz wyjaśnienie działania tych struktur w specyficznych warunkach braku precyzyjnie określonych granic poszczególnych grup społecznych oraz nieistnienia lub nieoddziaływania na funkcjonowanie takich struktur wielu czynników występujących w typowych sytuacjach tu: poziom = pewien stan, rodzaj uporządkowania elementów danego typu

4.2.2 dwa typy czynników statusu

Status jest jednostką składającą się z szeregu tzw. czynników (charakterystyk). Czynnik statusu = charakterystyka aktora mająca dwa lub więcej poziomów, które są odmiennie oceniane ze względu na cześć, szacunek lub konieczność. Każda z tych charakterystyk jest związana z odrębnymi oczekiwaniami moralnymi oraz dot. działania.

Typy czynników statusu ze względu na to z jakim poziomem oczekiwań są związane:

1. szczegółowe - kiedy sytuacja jest jasno zdefiniowana, a poziom oczekiwań jest szczegółowy (np. że aktor może wykonywać określone zadanie); czynnik jest szczegółowy, gdy zawiera dwa lub więcej odmiennie ocenianych poziomów.

2. szeroki - niezdefiniowana sytuacja oraz poziom oczekiwań; obejmuje dwa lub więcej poziomy, które, choć są różnie oceniane, odnoszą się do sytuacji ogólnych, nieokreślonych; czynnik szeroki jest bardziej złożoną strukturą elementów, jest charakterystyką związana zarówno ze specyficznym, jak i ogólnym poziomem oczekiwań.

Ogólny poziom oczekiwań = nieograniczony poziom oczekiwań, np. przekonanie, że ktoś jest `zdolny', ale bez określenia `jak'.

Oba typy mają wpływ na powstawanie nierówności społecznej w kategoriach prestiżu i władzy zeń wynikającej, jednakże specyficzny, instrumentalny czynnik ma wpływ silniejszy - tworzy większą nierówność.

4.2.3 procesy uogólniania statusu

Organizacja wewnątrzgrupowa nie tworzy się z interakcji społecznej członków, lecz wskutek podtrzymywania wewnątrz grupy zewnętrznych różnic statusu. Osoby rozpoczynające interakcję są nierówne wobec siebie. Nierówności istotne poza grupą są podtrzymywane w jej obrębie.

Stratyfikacja statusów generuje proces uogólniania statusu statusy aktorów zewnętrzne wobec określonej interakcji ulegają przeniesieniu i poczynają determinować jej istotne cechy; wobec braku dodatkowych informacji członkowie będą wnioskować o zdolnościach do działania innych na podstawie uogólniania ich zewnętrznych statusów, nawet jeśli zadanie grupy nie odpowiada jednoznacznie owemu zewnętrznemu statusowi.

Negatywne skutki procesu uogólniania statusu: stanie się ofiarą uogólnienia niskiej charakterystyki ogólnego statusu (np. Murzyn-leniwy, kobieta-nielogiczna, młody-nieodpowiedzialny).

Uogólnienie statusu opiera się na istnieniu dwóch typów czynników statusu: szerokich i szczegółowych. W fazie początkowej interakcji jedynym źródłem informacji i nacisków porządkujących mogą być szerokie zewnętrzne struktury uporządkowanie interakcji z osobami nieznanymi. Interakcja wywołana przez szerokie charakterystyki statusu ulega petryfikacji w postaci określonych wzorów tworzących układy przełożony-podwładny. Nawet, gdy szeroki czynnik sts nie jest istotny ze względu na rodzaj interakcji, wywiera on znaczny wpływ na proces strukturalizowania danej interakcji.

4.2.4 pojawienie się poziomów oczekiwań

Jest to dalszy etap procesu zapoczątkowanego przez uogólnianie sts. Pojawienie się poziomów oczekiwań musi być poprzedzone istnieniem różnic w sferze szerokich czynników sts; jest możliwe jedynie wtedy, gdy charakterystyki te zostają uaktywnione lub gdy stają się wyraźne i widoczne. Proces ten wymaga także sytuacji, w której jednostki nie tworzące jeszcze grupy, ale związane wzajemną interakcją, zetkną się ze zbiorowym zadaniem, które aby mogło być zrealizowane, będzie wymagać specyficznych charakterystyk instrumentalnych sts.

• duża stabilność poziomów oczekiwań: wynika z warunków sytuacyjnych, jest osadzona w sytuacji zewnętrznej

• brak bezpośredniego związku przyczynowo-skutkowego między interakcją a procesem organizowania poziomów oczekiwań

• poziomy oczekiwań są quasi-strukturą determinującą zachowanie, lecz nie odwrotnie

4.3 władza i dominacja w układach statusów

4.3.1 natura statusu

Status przyznawany jednostce przez grupę lub osiągany przez nią na mocy powszechnego grupowego konsensusu, w zamian za różnorodne wartości, jak wiedza, doświadczenie itd. które jednostka wnosi do grupy lub w zamian za usługi, jakie świadczy. Członkowie grupy ujawniają oczekiwania co do działania własnego i innych. Tworzą się spetryfikowane poziomy oczekiwań, które są podstawą zróżnicowania statusów poszczególnych jednostek.

Im wyższy i bardziej pozytywny poziom oczekiwań co do działań danej osoby tym:

1. będzie ona miała większą sposobność do działania

2. bardziej prawdopodobne, że otrzyma ona pozytywne oceny za swoje działanie

3. bardziej prawdopodobne, że będzie ona zdolna do wywierania wpływu na decyzje grupowe

4. mniejsze prawdopodobieństwo, że zaakceptuje ona wpływ innych

Status jako bezpośrednia funkcja rangi oczekiwań co do działania danego osobnika w grupie.

Oczekiwania i ich poziomu odnoszą się do winferowanych możliwości jednostki, nie zaś do jej rzeczywistych zdolności.

Podejście to zakłada, że status i stratyfikacje sts rodzą się dzięki kooperacji i zgodzie społecznej. Widać tu przekonanie o racjonalności procesów grupowych, jednak zarówno tworzenie się poziomów oczekiwań, jak i stratyfikacji jest efektem złożonych procesów kognitywnych. Z tego wynika, że istnieje druga strona tych procesów - oparta na podstawowym konflikcie władzy.

4.3.2 aspekt dominacji w procesie tworzenia stratyfikacji statusów

1. Konflikt z pewnością występuje w procesach krystalizacji stratyfikacji sts. Procesy te prowadzą do powstania układów hirerachicznych, co rodzi nierówność władzy i prestiżu oraz konflikty o władzę i dominację.

2. Procesy krystalizacji sts nie mogą przebiegać płynnie. Gdy zadanie grupy staje się niewyraźne, osłabieniu ulega mechanizm strukturalny prowadzący do uogólnienia sts. Wobec tego zachowanie jednostek zaczyna być regulowane przez reakcje na bezpośrednie bodźce sytuacyjne. Dochodzi do szybkiego wyuczenia zachowań dominacji i podporządkowania, których determinanty są najczęściej przekazywane przez zach. niewerbalne.

3. Poziomy oczekiwań jako racjonalizacja post factum różnic między członkami w zakresie dominacji.

4.3.3 dominacja i władza jako integralne składniki hierarchii statusów

Istnieją co najmniej dwie podstawy tworzenia się i krystalizowania układów sts:

1. czynnikiem dominującym są powstające poziomy oczekiwań, które opierają się na winferowanej wiedzy nt. zdolności jednostek do wniesienie istotnego wkładu w rozwiązanie zadania grupowego

2. w niektórych sytuacjach czynnik dodatkowy zdolność do bezpośredniej kontroli czyjegoś zachowania przez agrożenie lub atak

Tworzenie się systemu sts na bazie jedynie dominacji jest bardzo rzadkie, układy takie są wysoce niestabilne.

Główną formą władzy wynikającą ze sts jest wpływ. Jednym z efektów kooperacyjnej alokacji sts jest powstanie pozytywnych relacji między członkami nowo utworzonych grup, co prowadzi do utworzenia norm grupowych legitymizujących pojawiający się porządek statusów. Siatka pozytywnych powiązań pozwala na wytworzenie się koalicji, które będą popierać osoby odznaczające się wysokim poziomem działania. Zadaniem koalicji jest definiowanie oczekiwań dotyczących działania i nadawanie im rangi legalnej podstawy sts w grupie. Za sprawą norm (rozpatrywanym jako zbiorowy głos koalicji) dochodzi do przekształcenia się zachowań będących reakcjami na czynniki sts w strukturalnie wyznaczone stosunki sts związane z sankcjami za odstępstwa (to niestety chyba trochę zamotanie brzmi…) Kooperatywny system statusów opiera swoje działanie na prawomocności norm zawierających sankcje za ich naruszenie.

Rola motywacji jednostki:

Istnieje teoria, iż członkowie o motywacji prospołecznej czy progrupowej są bardziej wartościowi dla grupy niż ci, którzy ujawniają motywację bardziej osobistą lub nie są w ogóle zainteresowani czymkolwiek. Jednakże motywacja członka nie ma wpływu na wysokość jego statusu w grupie. Przypuszczalnym tego powodem jest dominacja struktur kooperacyjnych i zadaniowych, struktur oczekiwań i układów normatywnych nad motywacjami członków. Motywacja może mieć wpływ na sts jedynie, gdy członek grupy usiłuje osiągnąć większy wpływ niż jest to uprawomocnione w wypadku osób o danym poziomie działania.

5. ROLE SPOŁECZNE I STRUKTURY RÓL

5.1. wewnętrzna struktura roli jednostki

• rola społeczna danej jednostki jest strukturą wielopoziomową, złożoną ze zjawisk różnego typu; obejmuje przede wszystkim dwa poziomy:

• strukturalnie narzucane nakazy roli - wszelkiego rodzaju społeczne przepisy i żądania dotyczące działań i zachowań jednostki; są składnikiem grupy społecznej, jej systemu norm i wartości - jej struktury

• osobowościowa definicja roli - wszystkie elementy składające się na poziom pierwszy, które zostały zinternalizowane przez jednostkę, stając się elementami struktury jej osobowości; jest komponentem osobowości jednostki

• dwa typy podejścia do kwestii wzajemnego wpływu obu segmentów ról:

• badacze struktury społecznej upatrują w niej głównego czynnika determinującego osobowość

• badacze osobowości wysuwają tezę, że adaptacja jednostki jest determinowana głównie przez osobowość, a rzeczywistość jest przeważnie „amorficzną plamą” ustrukturalizowaną przez jednostkę dla zaspokojenia jej wewnętrznych potrzeb

• Levinson: dana definicja roli podlega zarówno wpływom psyche, jak i socius, a także sama na nie wpływa

• Szmatka: mimo obustronnego wpływu segmentów roli strukturalne nakazy roli ostatecznie kształtują osobowościową definicję roli, podczas gdy ta ostatnia nie może wywierać tak rozumianego wpływu na strukturalne nakazy roli

• oba ogólne poziomy roli zawierają dalsze elementy strukturalne, subpoziomy

• strukturalne nakazy roli obejmują:

• ułatwienia roli, to jest określone czynniki natury technicznej, ekologicznej, a przede wszystkim kulturowej, które powodują, iż pewne normy wchodzące w skład nakazów i wymogów roli są szczególnie łatwo zauważalne

• dylematy lub problematyczne kwestie roli: normy, wartości, nakazy itp., które są nieostro sformułowane, wieloznaczne, umożliwiają rozbieżne interpretacje, czy wręcz znajdują się w sprzeczności z pozostałymi nakazami roli

• osobowościowa definicja roli obejmuje:

• koncepcję roli: subpoziom dotyczący aspektu osobowościowego w ścisłym znaczeniu; obejmuje głównie system normatywny, system wymogów, żądań i nacisków płynących ze struktury społecznej, a zinternalizowanych przez jednostkę; jest to zatem system poglądów jednostki na to, jak powinna ona działać, zajmując taką a nie inną pozycję, jakimi środkami się posługiwać i jakie cele osiągać

• odegranie roli: sprowadza się ono do zachowań jednostki zdeterminowanych z jednej strony przez nakazy i wymogi strukturalne, z drugiej zaś strony do zachowań zdeterminowanych przez koncepcję roli, a zatem przez osobowość jednostki

• proces determinowania jednych segmentów roli przez drugie: ułatwienia roli i dylematy roli, które pozostają we wzajemnej interakcji, są siłą sprawczą określonego kształtu koncepcji roli i sposobu odegrania roli

5.1.1. wewnętrzna stratyfikacja roli jednostki

• struktura roli społecznej jest wewnętrznie ustratyfikowana

• stratyfikacja ta jest systemem trojakiego rodzaju cech (Nadel):

1. cech podstawowych, niezbędnych dla danej roli, wyznaczających jej rzeczywisty charakter, stanowiących o jej odrębności w stosunku do innych ról

2. cech wystarczających dla danej roli, tzn. takich, których brak w sposób istotny odbija się na swoistym charakterze roli

3. cech peryferyjnych, będących elementami roli, ale nieistotnych dla niej, których brak nie pozbawia roli jej istoty

• część nakazów strukturalnych nigdy nie przedostaje się do struktur psychicznych człowieka, do jego osobowości, nigdy więc nie zostają one uznane za jego własne nakazy, mimo że przez niego wypełniane

• jeśli nawet nakazy i naciski te przedostają się do struktury osobowości jednostki, stratyfikacja, a więc pewne hierarchiczne ułożenie tych elementów, jest zasadniczo inna od hierarchii struktury wymogów i żądań zewnętrznych

• w tym drugim wypadku jednostka, mimo internalizacji norm i wartości pochodzących z zewnętrznych nakazów i nacisków, nigdy nie będzie się z nimi identyfikować; osoba taka staje się konformistą wbrew swojej woli; sytuacja alienacyjna pogłębia się, gdy rola takiej jednostki jest jej rolą rekrutacyjną, tzn. taką, w której cechą wiodącą jest cecha niezależna od woli jednostki; jednostka zostaje zmuszona do grania określonej roli, gdyż nie ma innych możliwości lub są one poważnie ograniczone; reakcja obronna - koncepcja roli o wewnętrznej stratyfikacji całkiem przeciwnej do żądań roli; mimo to struktura społeczna oddziałuje wówczas depersonalizująco, pozbawiając jednostkę możliwości wyboru i dając jej jedynie szansę na bierny konformizm

• równocześnie pewne nakazy strukturalne roli społecznej stają się integralną częścią psychicznej konstytucji człowieka, elementem osobowości i postaw, stając się tym samym jego własnymi, indywidualnymi przekonaniami i działaniami

⇒ najczęstszy sposób oddziaływania struktury na jednostkę i jej reakcji na te naciski strukturalne: role społeczne stanowią jedynie do pewnego stopnia strukturalne naciski skłaniające człowieka do określonych, społecznie pożądanych działań, a do pewnego stopnia stanowią jego konstytucję psychiczną, jego własny system wartości, jego własny sposób działania i jego własne poczucie wolności i autonomii

5.2. funkcjonalna i strukturalna autonomia jednostki

• problem autonomii funkcjonalnej może być ujęty jako zagadnienie autonomii jednostki w strukturach społecznych; jedyny warunek - potraktować jednostkę, aktora jako część systemu (chodzi tu o aktora, osobnika pełniącego rolę, przedmiot nacisków strukturalnych raczej niż o człowieka rozumianego jako substrat wszelkich zjawisk społecznych)

• funkcjonalna autonomia jednostki w języku strukturalnej teorii wymiany Petera M. Blaua: jeśli struktura A (lub jednostka A) odczuwa określoną potrzebę, która może być spełniona tylko przez jedną jedyną strukturę (lub jednostkę) B, to A jest potencjalnie zależna od B; jednakże, jeśli A może np. zmusić B do świadczenia korzyści na rzecz A bez odwzajemnienia, wówczas A może uniknąć uzależnienia od B. Aby struktura (lub jednostka) A mogła uniknąć uzależnienia od B, musi być względnie niezależna od wielu pozostałych struktur (lub jednostek) danego systemu

• z perspektywy podejścia strukturalnego, strukturalna autonomia jednostki polega na takiej manipulacji wewnętrzną stratyfikacją roli, dzięki której jednostka uzyskuje względną niezależność od nacisków strukturalnych, względną odporność na nie

• możliwość uzyskania autonomii strukturalnej, jak i funkcjonalnej jest warunkiem wstępnym i niezbędnym uzyskania przez jednostkę zdolności do unikania stanów alienacyjnych

• oba rodzaje autonomii jednostki są wobec siebie komplementarne

5.2.1. rozłam w roli (role distance)

• celem manipulowania stratyfikacją roli, jak i manipulowania procesem internalizacji jest osiągnięcie autonomii jednostki na skutek specyficznego rozłamu pomiędzy dwoma segmentami roli: strukturalnie narzuconymi nakazami roli i osobowościową definicją roli

• u Goffmana rozłam ma miejsce w obrębie osobowościowej definicji roli; jest to zjawisko wtórne wobec zjawiska pierwszego typu

• sytuacja typowa to stan w którym:

1. koncepcja roli bywa skonstruowana tak, aby sprostać potrzebom i wymogom, jakie narzuca jednostce struktura społeczna; jednostka internalizuje wymogi, nakazy i wartości w sposób selektywnym, pozostawać w pewnych granicach „bezpieczeństwa”, co pozwala jej na dokonanie rozłamu w roli i nie naraża na zbyt drastyczne sankcje i represje

2. koncepcja roli bywa skonstruowana tak, aby sprostać pewnym wewnętrznym, psychicznym i osobowościowym potrzebom jednostki; chodzi o to, aby koncepcja roli wyrażała rzeczywistą jaźń jednostki, kształt jej psychologicznej odmienności

3. zachowania jednostki, czyli odegranie roli, są pierwotnie, „w ostatniej instancji” zależne od właściwości psychologicznych jednostki

→ sytuacją typową jest zatem brak rozłamu w osobowościowej definicji roli

• często dochodzi jednak do rozdźwięku pomiędzy tym, co robi jednostka, a tym, kim jest; niekiedy ma to postać braku bezpośredniego związku między koncepcją roli jednostki, a tym, jak odgrywa ona tę rolę, ale częściej chodzi o takie odegranie roli, jakie jest sprzeczne z prawdziwą osobowością jednostki

• działania, dzięki którym jednostka dokonuje rozłamu prowadzą do jej głębszej autonomii i niezależności od struktur społecznych; wymagają one jednak umiejętności, możliwe są, gdy jednostka osiągnęła autonomię strukturalną lub funkcjonalną, a trwające zbyt długo niosą zagrożenia natury psychologicznej (utrata kontroli nad jaźnią, choroby psychiczne)

5.2.2. scalenie jednostki z rolą społeczną

• ludzie wykorzystują role także jako środki samoidentyfikacji i samopotwierdzenia się (Ralph Turner)

• autonomia może być też osiągana przez scalenie się, całkowite zidentyfikowanie z pełnioną rolą

• gdy pojawia się głęboka harmonia między trzema elementami struktury roli - strukturalnymi nakazami roli, dyspozycjami psychicznymi i cechami osobowościowymi jednostki oraz jej koncepcją roli - dochodzi do scalenia jednostki z rolą, czego rezultatem jest odegranie roli całkowicie zgodne ze strukturalnymi nakazami i naciskami

• jednostka osiąga autonomię, bo stapia się ze strukturą tak dalece, że strukturalne potrzeby, dążenia i wartości są równocześnie jej indywidualnymi potrzebami, wartościami i celami; rola społeczna jednostki wyraża ją samą

• stan scalenia jednostki z jej rolą najskuteczniej zapobiega pojawieniu się sytuacji alienacyjnych

• warunki, których spełnienie sprzyja utożsamieniu przez członków danej grupy społecznej roli, jaką pełni dana jednostka, z nią samą, z jej jaźnią (Ralph H. Turner):

1. mało elastyczne powiązanie aktorów z poszczególnymi rolami (ograniczone możliwości zmiany ról, odrzucenia jednych i przyjęcia innych)

2. możliwość wszechstronnego i całkowitego odróżnienia danej roli od innych, możliwość wyraźnego zdefiniowania roli

3. silna konfliktowość różnych ról jednostek

4. wysokie i zgodne oceny skuteczności roli

5. duży stopień trudności odgrywania roli

6. duży stopień spolaryzowania ocen roli w kategoriach „korzystna-niekorzystna”

7. duży stopień spolaryzowania społecznej rangi roli

8. duży stopień potencjalnej władzy przypisanej do roli

9. duży stopień uznania społecznego wiązanego z rolą

10. duży stopień identyfikacji członków grupy z osobą pełniącą daną rolę

11. duży stopień zażyłości, intymności stosunków miedzy daną jednostką i grupą społeczną

• w jakich okolicznościach członkowie danej grupy będą skłonne utożsamiać rolę z osobą ją pełniącą, a aktorzy będą akceptować fakt utożsamiania ich z rolą? 5 czynników (R. Turner):

1. szerokość i złożoność układu, w którym umieszczona jest rola

2. znaczny wpływ danej roli na sposób pełnienia ról w innych grupach i układach społecznych

3. łatwość zaobserwowania i szeroka znajomość symptomów roli

4. znaczna możliwość wyrażania przez daną rolę natury i celów grupy, w której jest ulokowana

5. tymczasowe przypisanie danej jednostki do roli oraz brak powiązań treści roli z wcześniejszymi i przyszłymi rolami jednostki to czynniki osłabiające utożsamianie roli z osobą; aktorzy także nie utożsamiają wtedy roli z własną jaźnią

• czynniki sprzyjające „lokowaniu” jaźni jednostki w danej jej roli (utożsamianiu się ze swoją rolą) (Turner)

1. wysoka ocena roli

2. możliwość adekwatnego wypełniania roli

3. dążenie do umiejscawiania jaźni w rolach ocenianych najwyżej

4. a jednocześnie takich, które są w stanie adekwatnie spełniać jeżeli wypełnianie roli można łatwo ocenić

5. jeśli rozmiar świata społecznego jednostki przekracza granice kręgu społecznego danej roli, to jednostka umiejscawiając jaźń w danej roli będzie się bardziej kierować ocenami tej szerszej społeczności

6. wypełnianie danej roli przynosi wewnętrzne korzyści

7. konieczność poświęcania czasu i wysiłku w celu przypisania sobie, zdobycia roli i wyuczenia się jej odgrywania

8. konieczność innych poświęceń w celu zdobycia danej roli

9. konieczność publicznego odgrywania danej roli i konieczność jej objaśniania i motywowania

10. przedłużające się napięcia w roli

5.3. konstelacje i układy ról indywidualnych

5.3.1. zespoły ról społecznych

• role społeczne nie stanowią z reguły pojedynczych elementów struktur grupowych; łączą się bowiem w pewne układy, konstelacje i struktury, tworząc specyficzny rodzaj struktur wewnątrz- i międzygrupowych

• zajmowanie pewnej pozycji społecznej w grupie powoduje pełnienie nie tylko roli społecznej wynikającej z tej pozycji, lecz również pełnienie szerszego zespołu ról

• wszystkie osoby, z którymi jednostka wchodzi w kontakt, oczekują od niej czegoś innego i spodziewają się od niej innego typu reakcji, innego typu przekonań i postaw → pełnienie roli społecznej nie jest ciągiem względnie spójnych i niesprzecznych działań

• jednostka nie pełni jednej roli społecznej, ale - w zależności od oczekiwań i nacisków poszczególnych partnerów - cały zespół odmian jednej i tej samej roli; tę samą rolę społeczną dana osoba będzie pełniła odmiennie w stosunku do każdego z partnerów, przestrzegając innego typu wzorów zachowań i działań

• zespół ról jednostki stanowi rodzaj substruktury istniejącej i funkcjonującej na obszarze granicznym kilku grup społecznych; jest to system dość niestabilny, pełen wewnętrznych sprzeczności, konfliktów i napięć

5.3.2. strukturalne mechanizmy rozładowywania konfliktów i napięć w zespole ról

• na obszarze działań jednostek w strukturach społecznych pojawiają się zmienne strukturalne, określające naciski i wymogi struktury społecznej wobec działającej jednostki

• zespół ról może funkcjonować pomimo istnienia różnorodnych wewnętrznych konfliktów albowiem istnieją w nim określone mechanizmy strukturalne redukujące i rozładowujące napięcia i konflikty:

• nierówna ważność ról: statusy społeczne składające się na zespół ról maja z natury rzeczy nierówną ważność dla osoby mającej centralny (ogniskowy) status w tym zespole ról; nierówna ważność statusów pozwala pomijać oczekiwania płynące z pozycji mniej ważnych; jest cechą immanentną struktury, mechanizmem redukcji konfliktów

• mechanizm opierający się na różnicach władzy związanej ze statusami występującymi w zespole ról

• usunięcie z pola widzenia osób uwikłanych w zespół ról, czyli członków zespołu ról aktywności związanej z pełnioną rolą: pewne działania jednostki nie są poddawane ocenie przez członków zespołu ról

• porozumienie członków zespołu ról w celu wyeliminowania sprzecznych nacisków i oczekiwań wobec jednostki

• jednostka może zmniejszyć swój zespół ról, eliminując jednostki, z których płyną szczególnie konfliktowe oczekiwania; dopuszczalne granice takiego manewru wyraźnie określają dane wzory zachowań, wymogi i naciski strukturalne

• osoby mające status ogniskowy wzajemnie się jednoczą by rozładować szczególnie uciążliwe konflikty

5.3.3. indywidualne mechanizmy redukowania napięć w roli

• konflikty i sprzeczności ujawniające się w obrębie zespołu ról wywołują specyficzny stan w obrębie indywidualnej roli danej jednostki zwany napięciami w roli

• strukturę roli indywidualnej, która jest rolą ogniskową w danym zespole ról cechuje stan permanentnego napięcia

• naciski i żądania wypływające z poszczególnych pozycji zespołu ról układają się w tak złożony, wieloaspektowy i wewnętrznie sprzeczny układ obowiązków, że przewyższa on zdolność jednostki do działania

• indywidualne, osobowościowe mechanizmy redukujące napięcie w roli:

• wchodząc w różnorodne stosunki wynikające z pełnienia roli jednostka, w obrębie spójności swej jaźni dąży do posegregowania, oddzielenia ich od siebie; wprowadza do kontekstu strukturalnego własną stratyfikację, która może lecz nie musi pokrywać się ze stanem obiektywnie istniejącym; pozwala to jednostce przypisywać poszczególnym naciskom różną ważność i uchylać się od realizowania niektórych wymogów

• mechanizm przenoszenia różnych swoich obowiązków na inne osoby

• ograniczenie stosunków ról - ograniczenia: ludzie muszą utrzymywać stosunki ról z innymi w sposób względnie ciągły, jest to bowiem niezbędne do utrzymania struktury osobowości, wyobrażeń o sobie itp.

• rozszerzanie stosunków ról - nowe obowiązki, nowe naciski i żądania stanowią przyczynę niemożności wypełniania zarówno wcześniejszych, jak i późniejszych zobowiązań; rozszerzanie stosunków ról ma swoje granice, bo napięcie w roli zaczyna wzrastać szybciej wraz z coraz większą liczbą ról

• budowanie barier przeciwko nowym obowiązkom - pozostawiając swój zespół ról w stanie pierwotnym, jednostka podejmuje pewne działania ograniczające jej obowiązki (kierownik zatrudnia sekretarkę)

5.3.4. komplet statusów

• grupa jest zhierarchizowana, jej członkowie nie mają identycznego statusu, co może powodować całkowicie odmienne reakcje w sytuacjach konfliktowych

• sytuacja, w jakiej znajduje się dana osoba w swojej grupie określającej komplet jej statusów, wpływa na to, jaką koncepcję działania przyjmie ona w związku z naciskami ze strony członków zespołu ról oraz na to, jakiego rodzaju żądania, wymogi i naciski skierują w jej stronę ci, którzy wchodzą w skład zespołu ról

• komplet statusów jest także źródłem nacisków strukturalnych

• połączenie nacisków zespołu ról i kompletu statusów - mikrostrukturalny układ działania jednostki

5.4. złożoność zespołu ról a stopień autonomii jednostki

• wzrastająca złożoność struktury zespołu ról zwiększa stopień autonomii jednostki

• prosty zespół ról - taki, w którym partnerzy nie różnią się znacznie pomiędzy sobą ze względu na ich status i pozycję, a liczba ról jest stosunkowo niewielka; partnerzy ról rzadko się zmieniają i są do siebie podobni; dana osoba stykając się nieustannie z tymi samymi partnerami ról po jakimś czasie uzyskuje nieomal kompletną wiedzę o tym, co myślą o niej partnerzy ról; wie także, że oni wiedzą, co ona myśli; powoduje to, że w kontaktach ze swymi partnerami jednostka działa bezrefleksyjnie; jednostka staje się bezbronna wobec struktury

• złożony zespół ról - partnerzy różnią się ze względu na status i pozycję; jest to zespół stosunkowo silnie rozbudowany, cechujący się dużą zmiennością osób zajmujących poszczególne pozycje; złożony zespół ról wymaga elastyczności w działaniu, umiejętności przyjmowania perspektywy różnorodnych partnerów roli; powoduje silny wzrost wewnątrzsterowności jednostki; im większa złożoność zespołu ról, w tym większym stopniu zachowaniem jednostki kierują jej koncepcja roli i wewnętrzne dyspozycje, tym silniej jest ona wewnątrzsterowna; a zatem złożona struktura zespołu ról daje większą swobodę działania niż struktura prosta

6. STRUKTURA SOCJOMETRYCZNA: STRUKTURA AFEKTYWNA MAŁEJ GRUPY

6.1 Dwa oblicza struktury socjometrycznej

Pojawienie się wśród członków zbioru struktury socjometrycznej inicjuje powstanie grupy społecznej. Podstawą łączenia się jednostek w grupę jest silna indywidualna potrzeba emocjonalna.

Dwa oblicza struktury socjometrycznej:

1. uczucie/umysł grupowy

• aspekt głęboki, ukryty

• odnosi się zarówno do świadomych, jak i nieświadomych elementów emocjonalnych

• potrzeby, dążenia, uczucia satysfakcji/frustracji wynikające z doświadczenia grupowego, uczucia więzi z grupą jako całością/poczucie alienacji wobec grupy

• pole sił działających w każdym momencie i mających wpływ na zdarzenia w grupie, zwł. dużą rolę odgrywają potrzeby i dążenia

• właściwa struktura socjometryczna

• aspekt bardziej dostrzegalny, silnie kojarzony z procesami atrakcyjności interpersonalnej

Dzięki strukturze socjometrycznej możemy dotrzeć do psychologicznego podłoża tworzenia się grupy oddziaływanie czynników psychologicznych na sferę społeczną

Świadomość własnej odrębności jest skutkiem istnienia struktur i nacisków strukturalnych grupy, nie generuje grupy, lecz jest wobec niej wtórna! błędne założenia Hogga i Turnera, że atrakcyjność interpersonalna nie musi prowadzić do powstania grupy; grupa może powstać bez tradycjnych determinant atrakcyjności interpersonalnej; grupa w sensie psychologicznym powstaje wskutek procesu samokategoryzacji członków

6.2. Czynniki generujące strukturę socjometryczną

Co powoduje tworzenie się wzorów atrakcyjności interpersonalnej?

Crosbie: struktura socjometryczna odnosi się do wzorów stosunków między uczuciami w grupie, wyrażania sympatii i antypatii pośród członków grupy; przeważnie stosunki przyjaźni nie pojawiają się przed grupą - członkowie muszą mieć sposobność wchodzenia w interakcje i poznania się

Trudności w ustaleniu co było pierwsze. Czynniki konstytuujące spójność grupową i atrakcyjność interpersonalną tworzą syndrom, co utrudnia ustalenie przyczyn jednego i drugiego. Procesy te wzajemnie się warunkują.

Udało się jednak ustalić pewną logiczną sekwencję zdarzeń prowadzących do krystalizowania się struktury socjometryczne:

6.2.1. Potrzeby emocjonalno-afiliacyjne

Ludzie łączą się, gdyż odczuwają taką potrzebę, niezależnie od tego czy jest to potrzeba akceptacji, znaczenia społecznego itp.

Teorie wymiany:

wzajemna potrzeba nagradzania się: skłonność do nawiązywania kontaktów z tymi, którzy dostarczają nam nagród lub spełniają nasze potrzeby, warunkowana przez postrzegane prawdopodobieństwo faktycznego uzyskania tych nagród

o tym, że dana osoba odwzajemni naszą sympatię musimy wiedzieć zanim powstanie związek

żaden związek sympatii czy przyjaźni nie jest związkiem o równych parytetach - sympatia nie jest odwzajemniana w tym samym stopniu

Potrzeby emocjonalno-afiliacyjne jako pojedynczy izolowany czynnik nie wystarczają do wywołania wzajemnych uczuć sympatii czy tworzenia się sieci stosunków interpersonalnych.

6.2.2. Dystanse międzyludzkie

Bezpośrednia bliskość jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na natężenie interakcji miedzy jednostkami. Dzięki niej jednostki mające możliwość wchodzenia w interakcję przejawiają tendencję do rozwijania „poczucia sympatii”.

Bliskość ma wpływ nawet na negatywne uczucia przesądu i jest w stanie je zredukować.

6.2.3. Podobieństwo postaw

Ludzie o podobnych postawach będą dla siebie bardziej atrakcyjni.

Badania wykazały, że nie zawsze bliskość będzie wpływała na powstawanie atrakcyjności możliwe to będzie dopiero, gdy członkowie grupy staną się w pewnym stopniu homogeniczni intensyfikacji interakcji musi towarzyszyć postrzegane podobieństw przekonań i interesów.

Powyższe trzy cechy stanowią syndrom strukturotwórczy.

Istnieją także czynniki hamujące proces powstawania atrakcyjności interpersonalnej, np. gdy jednostki są zmuszone do wchodzenia w interakcję (np. przez rywalizację o prestiż, władzę itp.)

Trzy działające równocześnie czynniki prowadzą do powstania wzoru atrakcyjności interpersonalnej, który prowadzi do wyłonienia się struktury socjometrycznej.

6.3 Struktura socjometryczna, atrakcyjność interpersonalna, spójność - dystynkcje pojęciowe

Spójność a atrakcyjność interpersonalna

Często traktowane jako synonimy, jednak są to dwa różne wymiary grupy!

spójność 1.

= [Shaw] stopień, w jakim grupa „trzyma się razem” jako całość

= [Festinger, Schachter, Back-oparte na teorii pola Kurta Lewina] całościowe pole sił działających na członków w kierunku pozostania w grupie

= [Collins, Raven] siły działające w kierunku utrzymywania jednostki w grupie i powstrzymywania jej przed opuszczeniem grupy

=opór grupy wobec sił ją rozrywających

Definicje te krytykowano za brak precyzji pojęciowej, zbyt dużą ogólność, oraz, przede wszystkim, niedostateczną jasność pomiaru, brak trafnej definicji operacyjnej.

Za zamieszania dotyczące mylenia pojęć spójności i AI odpowiedzialne jest niedostrzeganie różnicy między pojęciem spójności a jego operacjonalizacją Festinger, Schachter, Back - wskazanie sił, które oddziałują na jednostkę uproszczone rozstrzygnięcie: głównym czynnikiem jest uznano AI nowa definicja spójności: odwołująca się do liczby, siły i wzorów przyciągań w obrębie grupy

AI definiowana w kategoriach empirycznych jako stosunek wewnątrzgrupowych wyborów socjometrycznych do wyborów zewnątrzgrupowych tym samym stała się spójność grupowa! = wzór atrakcyjności interpersonalnej.

Takie podejście do spójności zakłada, iż jest ona pewną charakterystyką grupy opierającą się jedynie na AI, a przecież są także inne źródła S [też już mam dość :>] np. ważność zadania, prestiż wypływający z członkostwa, satysfakcja itd.

Przekonania o silnym przyczynowo-skutkowym związku S i AI: Collins, Raven - atrakcja personalna jest zarówno przyczyną, jak i skutkiem SG interakcja z lubianymi i lubiącymi nas członkami grupy jest korzyścią samą w sobie.

spójność 2.

Hagstrom, Selvin - dwa źródłą SG:

1. satysfakcja jaką jednostka może czerpać z różnych form życia grupowego

2. wzory wyborów i odrzuceń w grupie (AI)

Oba wymiary S są statystycznie niezależne. Grupy o wysokiej satysfakcji mogą mieć niski stopień spójności socjometrycznej (opartej na wzorach AI) grupy, w których duża część członków to przyjaciele niekoniecznie muszą być wysoce atrakcyjne dla swoich członków.

Grupa spójna z powodu wysokiej satysfakcji ma odmienne właściwości niż grupa spójna z powodu AI.

Bliskie przyjaźnie tworzące aspekt emocjonalno-afektywny grupy mogą być dysfunkcjonalne dla działania grupy, co może wpłynąć negatywnie na satysfakcję członków (czyli pośrednio na spójność opierającą się na satysfakcji).

wzór AI

= wzór wyborów i odrzuceń między członkami w grupie; bilans atrakcyjności i repulsji wzajemnej jednostek

Tak rozumiana AI jest bliska temu, co rozumie się jako strukturę socjometryczną.

socjogram wydaje się, że nie jest on graficznym obrazem struktury socjometrycznej, ale wzoru AI; pod warunkiem, że odrzuca się tezę o tożsamości struktury socjometrycznej i AI

Lazarsfled, Mendel - AI to własność strukturalna grupy, jeden z najważniejszych czynników decydujących o spójności grupowej

spojność 3.

spojność = stan wewnętrznej szeroko rozumianej unifikacji (podobne postawy, wartości, reakcje na problemy dotyczące grupy itd.). Może to prowadzić do większego zaangażowania członków w sprawy grupy, działania, większego poczucia bezpieczeństwa itp. Unifikacja pola grupowego może być wynikiem określonych wzorów AI, jak i np. satysfakcji z wykonywanego zadania.

Tak rozumiana S umożliwia łatwiejsze przewidywanie jej konsekwencji, tj. deindywidualizacja jednostek czy syndrom myślenia grupowego.

[uwaga do tekstu powyżej: każde kolejne ujęcie spójności jest pełniejsze i bardziej prawidłowe]

6.3.2. Głębokie struktury spójności grupowej

Powyższe koncepcje SG mają charakter „świadomościowych” czy „interakcyjnych” - procesy zdają się zachodzić na mocy swego rodzaju umowy społecznej. Tymczasem najistotniejszą cechą zjawisk grupowych jest przymus i naciski normatywne płynące z ukształtowanych struktur grupowych, nie zaś dobra wola członków. S nie jest generowana jedynie poprzez stosunki przyjaźni, satysfakcję czy wielkość nagród - jest czymś do czego grupa dąży jako całość, co jest niezbędne dla jej istnienia więc grupy dążą do pogłębiania wewnętrznej spójności. Tendencja ta jest różna w różnych grupach - w jednych może być bardzo lekka, w innych wywołuje bardzo rygorystyczny konformizm (autonomia przestaje być możliwa).

spójność = rezultat potrzeb afiliacyjnych jednostek + refleks typu przywództwa + efekt działania procesu grupowego, zwł. wpływu grupy jako całości na jednostkę. Przede wszystkim jest wynikiem nacisków i przymusu wywieranych na jednostkę przez wyspecjalizowane karzące struktury grupowe.

kultura grupy = systemy wartości, norm wewnątrzgrupowych, specyficzna etyka pracy, złożona sfera języka, filozofia stosunków wewnątrzgrupowych.

Jest czynnikiem generującym S oraz głęboką strukturą punitywną.

Funkcje struktur punitywnych:

1. tworzenie sieci nacisków, systemu wewnętrznego przymusu oraz systemu kar i sankcji oraz niedopuszczenie, dzięki nim, do osłabienia poziomu S

2. tworzenie systemów motywacyjnych skłaniających jednostki do pozostania w grupie, regulacja i wiązanie postaw grupowych w wewnętrznie niesprzeczne układy

3. rozwiązywanie problemów wewnątrzgrupowych

Trzy formy struktur punitywnych (tożsame z formą grupy jako całości, gdyż struktura punitywna jest równocześnie kulturą grupy):

• grupy ekstrapunitywne

• rozwiązywanie problemów i utrzymywanie S metodą kozła ofiarnego

• sprzyja głębokim procesom dezindywidualizacji jednostki, które pobudzają agresywne, kontrolowane przez grupę działania jednostki

• stosunki wewnątrzgrupowe cechuje hierarchiczność i antagonizm

• przykłady - grupy działające w ramach ruchu nazistowskiego sprowadzenie problemów do poszukiwania i unicestwienia Żydów

• grupy intrapunitywne

• orientacja do wewnątrz, poszukiwanie kozła ofiarnego jako środka rozwiązywania konfliktów

• mniej agresywne i ekspansywne członkowie koncentrują się na własnych grzechach, ekspiacji, pokucie za grzechy

• przykłady - grupy religijne

• stosunki wewnątrzgrupowe hierarchiczne i antagonistyczne członkowie uzależnienie od władzy, nawet gdy ujawniają ekspiację, są posłuszni wobec narzuconych symboli

• ukryta idea, że zewnętrzne potrzeby jednostek muszą być kontrolowane; na te, które nie mogą być poddane kontroli nałożona zostaje sankcja ostracyzmu

Jednostka w powyższych grupach nie jest jednak do końca zniewolona - zniewoleniu towarzyszy akceptacja (świadoma bądź nie) i internalizacja kultury grupy agresja wobec kozła ofiarnego, jest dla członków tych grup, włączając samego kozła ofiarnego (w gr. intrapunitywnych) składnikiem naturalnych reakcji w określonych sytuacjach społecznych [osoba popełniająca samobójstwo z powodów religijnych jest wolna i przekonana o swoim wyjątkowym położeniu]. Grupy o takich strukturach mogą być niebezpieczne. Większa spoistość grupy powoduje wzrost jej siły i może być wykorzystana w celu wymuszania konformizmu wobec norm, uzyskania akceptacji celów, przypisania do zadań, ról itp.

• grupy niepunitywne

• brak dążenia do systematycznego stosowania nacisku i przymusu

• dążenie członków do pełnego wyrażania swych motywów, uczuć

• mniejszy stopień S, ale grupa nie jest w stanie wewnętrznego konfliktu

Niższy stopień S może wywoływać poczucie braku wolności:

[szczerze mówiąc nie za bardzo zrozumiałam wywód, jak do tego dochodzi, a że to jest jakieś pół str, nie chce mi się przepisywać :/ Podaję stronę: 247, ostatni - jedyny - akapit, i 248]

6.3.3. Atrakcyjność interpersonalna a struktury socjometryczne. Tworzenie się podziałów wewnątrzgrupowych: podgrupy i kliki.

Do uzyskania pełnego obrazu struktury socjometrycznej potrzebujemy:

1. częstotliwość interakcji

2. typ interakcji

3. cechy społeczne poszczególnych jednostek

ad (A)

Małą grupę społeczną określać można w kategoriach systemu interakcji między jednostkami: stanowią one pewien uporządkowany wzór. Istnieje korelacja między różnym natężeniem częstotliwości interakcji, interpersonalną sympatią oraz podobieństwem działań i uczuć. Powoduje to, że pary i większe liczby osób o początkowo wyższym natężeniu interakcji dążą do coraz większego wyróżniania się od reszty grupy tworzą się podgrupy i kliki wyższe natężenie dobrowolnej wymiany pozytywnych uczuć interpersonalnych.

W ten sposób tworzy się struktura o dwóch wymiarach:

i) zróżnicowanie na kliki i podgrupy w wymiarze poziomym

ii) układ hierarchiczny

Jedynym kryterium strukturotwórczym jest tutaj natężenie interakcji.

ad (B)

Podstawowym czynnikiem umożliwiającym powstanie struktury w obu jej wymiarach jest typ relacji:

• wzajemne relacje pozytywne

• relacje asymetryczne - wiążą ludzi na różnych poziomach tworzą hierarchię

• wzajemne relacje niepozytywne

Wzajemne relacje poz/niepoz rodzą zróżnicowanie w obrębie danego poziomu strukturalnego.

klika

= podzespół członków grupy, których przeciętna wzajemna sympatia jest większa niż ich przeciętna sympatia dla innych członków grupy

= podgrupa o wyższym natężeniu pozytywnych stosunków między jej członkami niż między outsiderami

Podkreślanie znaczenia zmienności natężenia interakcji w procesie tworzenia się klik. Zróżnicowania sympatii powodują, że działania podgrupy stają się coraz bardziej odmienne od działań innych podgrup, w końcu system kontroli szerszej grupy zaczyna przeciwdziałać temu procesowi i wyznacza granice odmienności.

Wzór AI to pojęcie bezpośrednio przekładalne na język badań empirycznych; da się je przedstawić w postaci graficznej - socjogram lub ogólniejszy schemat rozłożenia i zależności klik w grupie.

ad (C)

Wymiar ten odróżnia strukturę socjometryczną od atrakcyjności interpersonalnej.

Przykłady: płeć, rasa, wiek, status, wykształcenie, religia, postawa polityczna itp.

Związki pozytywne między jednostkami nie opierają się jedynie na natężeniu interakcji i sympatii, lecz także na podobieństwie.

Im większa liczba kategorii społecznych na jakie podzielona jest grupa, tym większa liczba klik, jakie w tej grupie powstaną. Kliki będą się charakteryzować pewnym stopniem homogeniczności, co wzmagać będzie związki sympatii.

Zjawisko wzajemnej współzależności atrybutów poszczególnych jednostek wywołuje w strukturze socjometrycznej następujące konsekwencje:

• im silniejsze powiązania, tym większy rozmiar kliki utworzonej przez osoby mające te właściwości

• im silniejsza współzależność między atrybutami, tym większe zróżnicowanie między członkami kliki a innymi członkami grupy

• przeważająca część grupy będzie podzielona na dwie wrogie kliki (jedna - wszyscy mający dane właściwości, druga - ci, nie posiadający żadnej)

Podział grup ze względu na strukturę socjometryczną:

• grupa jednolita - członkowie lubią się wzajemnie

• grupa podzielona - tendencja do skrajnej sympatii i skrajnego braku sympatii/wrogości

Typologia struktur socjometrycznych powstaje po skrzyżowaniu dwóch wymiarów:

Liczba istotnych cech	Powiązania miedzy poszczególnymi charakterystykami
		Małe i wzajemnie sprzeczne	Duże i wzajemnie niesprzeczne
Wiele	Struktura wzajemnie „sprzęgająca się”	Struktura spolaryzowana
Niewiele	Struktura prosta	Struktura zdychotomizowana

• Prosta struktura socjometryczna

- społeczności prymitywne, izobaty społeczne, większość amerykańskich szkół podstawowych, gdzie zrózniocwanie przebiega wg dwóch niezależnych osi wieku i płci

- sprzyja tworzeniu wielkiej liczby dużych klik

- wysoki stopień jednolitości wewnętrznej, podział na kliki nie ma cech dychotomiczności

• Zdychotomizowana struktura socjometryczna

- mniejszy stopień jednolitości wewnętrznej, kliki mają tendencję do stawania wobec siebie w opozycji

- tradycyjne miasteczko na południu USA [te przykłady są amerykańskie, bo Szmatka przywołuje amerykańskich autorów] - skorelowanie rasy i statusu - biali o wysokim sts, i czarni o niskim

• Wzajemnie sprzęgająca się struktura socjometryczna

- duża liczba małych, słabo zróżnicowanych klik

- szkoła wyższa - prócz płci i wieku, zróżnicowanie na msce zamieszkania, kierunek studiów, członkostwo w organizacjach studenckich - duża liczba wymiarów, nie tworzących syndromu większa jednolitość niż w strukturze zdychotomizowanej

• Spolaryzowana struktura socjometryczna

- rośnie liczba podgrup

- tendencjs do wzrostu wielkości skrajnych grup społecznych

- tradycyjne miasteczko Nowej Anglii - zróżnicowane ze wzgl. na zamożność, religię, preferencje polityczne, narodowość, ale przejawia silne tendencje do polaryzacji - wymienione charakterystyki układają się w syndromy: bogaty-protestant-republikanin-tu urodzony vs ubogi-katolik-demokrata-obcego pochodzenia

- jednolitość oscyluje między poziomem właściwym strukturze dychotomicznej a poziomem charakterystycznym dla struktury wzajemnie sprzęgającej się

2

rola

pozycja

status

osobowość

działająca jednostka

stratyfikacja społ. grupy

struktura społ. grupy

---