40. Umowy międzynarodowe
Źródłem prawa pochodnego UE są także umowy międzynarodowe. W poprzednim stanie prawnym, pod rządami TN, Unia nie posiadała osobowości prawnej, a tym samym, nie będąc podmiotem prawa międzynarodowego, nie mogła formalnie zawierać umów międzynarodowych. W praktyce jednak czyniła to na podstawie art. 24 i 38 d. TUE. Uznawano, że umowy takie wiązały zawierające je państwa. Z drugiej jednak strony, ponieważ w oznaczeniu stron takich umów wymieniana była UE, wysuwano poglądy, że art. 24 d. TUE, w sposób domniemany przyznawał Unii osobowość prawną. Traktat z Lizbony przyznał UE podmiotowość prawną i nadał jej kompetencje do zawierania umów. Zgodnie z art. 3 ust. 2 TFUE Unia ma wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych (państwa członkowskie nie mogą zawierać umów), jeżeli ich zawarcie został przewidziane w akcie prawodawczym Unii lub jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji lub w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać na zasady lub zamieniać ich zakres. Poszczególne przepisy traktatowe przyznają UE kompetencję do zawierania umów w różnych dziedzinach integracji.
Traktat z Lizbony dodał do TFUE nową Część piątą („Działania Zewnętrzne Unii”). W jej ramach znajduje się Tytuł V („Umowy międzynarodowe”). Na podstawie art. 216 ust. 1 TFUE: unia może zawierać umowy z jednym lub z większą liczbą państw trzecich lub organizacji międzynarodowych, jeżeli przewidują to Traktaty, lub gdy zawarcie umowy jest niezbędne do osiągnięcia, w ramach polityk Unii, jednego z celów, o których mowa o Traktatach, albo gdy zawarcie umowy jest przewidziane w prawnie wiążącym akcie Unii, albo gdy może mieć wpływ na wspólne zasady lub zmienić ich zakres”. Umowy zawarte przez Unię wiążą zarówno instytucje Unii i jej państwa członkowskie (art. 216 ust. 2 TFUE). Szczególnym rodzajem umowy są umowy o stowarzyszeniu, zawierane przez UE z jednym lub większą liczbą państw trzecich lub organizacji międzynarodowych i charakteryzujące się wzajemnością praw i obowiązków, wspólnymi działaniami i szczególnymi procedurami (art. 217 TFUE).
Art. 218 TFUE reguluje procedurę negocjowania i zawierania umów. Przedstawia się ona następująco:
ETAP I - Rada upoważnia do podjęcia rokowań. w tym celu Komisja, lub jeżeli przewidywana umowa dotyczy wyłącznie lub głównie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, Wysoki Przedstawiciel ds. ZiPB, przedstawia swoje zalecenia Radzie, która przyjmuje decyzję upoważniającą do podjęcia rokowań oraz, w zależności od przedmiotu przewidywanej umowy, mianującą negocjatora lub przewodniczącego zespołu negocjatorów Unii.
ETAP II - Toczą się negocjacje treści umowy. Rada wydaje wydaje wytyczne negocjacyjne. Może także kierować wytyczne do negocjatora Unii oraz wyznaczyć specjalny komitet, w konsultacji z których należy prowadzić rokowania.
ETAP III - Rada, na wniosek negocjatora, przyjmuje decyzję upoważniającą do podpisania umowy, a w stosownych przypadkach do tymczasowego jej stosowania przed jej wejściem w życie.
ETAP IV - Na zawarcie niektórych umów musi wyrazić zgodę PE. W przypadku innych umów konieczna jest konsultacja z PE. Zgoda PE na zawarcie umowy jest wymagana w przypadku następujących umów: układów o stowarzyszeniu, umowy dotyczącej przystąpienia Unii do EKPC, umów, które tworzą specyficzne ramy instytucjonalne przez organizację procedur współpracy, umów mających istotne skutki budżetowe dla Unii, umów dotyczących dziedzin, do których stosuje się zwykła procedurę prawodawczą lub specjalną procedurę prawodawczą, jeżeli wymagana jest zgoda PE. PE i Rada mogą, w pilnych przypadkach, uzgodnić termin wyrażenia zgody na umowę.
W pozostałych przypadkach wymagana jest konsultacja z PE. Wyraża on swoją opinię w terminie, jaki Rada może określić stosownie do pilności sprawy. W przypadku braku opinii w tym terminie Rada może stanowić samodzielnie.
Wyjątkowo, w przypadku umów dotyczących wyłącznie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa PE jest wyłączony z udziału w procedurze. Nie jest konieczna ani jego zgoda, ani też konsultacja z nim.
ETAP V - Rada, na wniosek negocjatora i po uzyskaniu zgody PE lub po konsultacji z nim, przyjmuje decyzję w sprawie zawarcia umowy. Zawierając umowę, Rada może, upoważnić negocjatora do zatwierdzenia w imieniu Unii zmian w umowie, jeżeli umowa przewiduje, że zmiany te powinny być przyjęte według procedury uproszczonej lub przez organ utworzony przez ta umowę. Rada może dołączyć do takiego upoważnienia warunki szczególne.
Podczas całej procedury Rada stanowi większością kwalifikowaną. Rada Stanowic jednak będzie jednomyślnie:
gdy umowa dotyczy dziedziny, w której do przyjęcia aktu Unii wymagana jest jednomyślność;
w przypadku układów o stowarzyszeniu;
w przypadku umów, o współpracy gospodarczej, finansowej i technicznej z państwami kandydującymi do przystąpienia,
w przypadku umowy dotyczącej przystąpienia Unii do EKPC (decyzja dotycząca zawarcia takiej umowy wejdzie jednak w życie dopiero po jej zatwierdzeniu przez państwa członkowskie, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi).
Na wszystkich etapach procedury PE jest natychmiast i w pełni informowany.
Ponieważ umowa zawarta przez UE wiąże także jej państwa członkowskie główną role w procesie ich zawierania odgrywa międzyrządowa Rada. Z drugiej strony PE poprzez swoje kompetencje kontrolne dba o poszanowanie unijnego interesu wspólnego przy zawieraniu umowy. Przewidziano również możliwość kontroli uprzedniej (czyli jeszcze przed jej wejściem w życie) umowy międzynarodowej. Zgodnie z art. 218 ust. 11 TFUE państwo członkowskie, PE, Rada lub Komisja mogą uzyskać opinię TSUE w sprawie zgodności przewidywanej umowy z TUE i TFUE. W przypadku negatywnej opinii Trybunału przewidywana umowa nie może wejść w życie, chyba że nastąpi jej zmiana lub rewizja traktatów.
Rada, na wniosek Komisji lub wysokiego przedstawiciela Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, może przyjąć decyzję zawieszającą stosowanie umowy i ustalającą stanowiska, które mają być zajęte w imieniu Unii w ramach organu utworzonego przez umowę, gdy organ ten ma przyjąć akty mające skutki prawne, z wyjątkiem aktów uzupełniających lub zmieniających ramy instytucjonalne umowy.
Szczególną procedurę zawierania umów, będącą odstępstwem od wyżej opisanej, przewiduje art. 219 TFUE. Znajduje ona zastosowanie do umów formalnych dotyczących systemu kursów wymiany euro w stosunku do walut państw trzecich.
41. Standardowa struktura aktu prawa europejskiego
Akty prawne składają się z reguły z pewnych uporządkowanych elementów, mają wewnętrzny układ treści. Odmienna jest struktura aktów prawa wewnętrznego, odmienna zaś aktów prawa międzynarodowego i aktów prawa unijnego. Standardowa struktura aktu prawa europejskiego składa się z czterech elementów:
Tytułu;
Preambuły;
Części normatywnej;
ewentualnie Załączników.
Tytuł zawiera nazwę i rodzaj aktu, instytucje wydające akt, datę jego przyjęcia i numer aktu; np. rozporządzenie PE i Rady (WE) Nr 67/2010 z30.11.2009 r. ustanawiającego ogólne zasady przyznawania pomocy finansowej Wspólnoty w zakresie sieci transeuropejskich;
Preambuła ma znaczenie interpretacyjne, zawierając wskazówki służące wykładni części normatywnej aktu. W preambule umieszcza się:
umocowanie, czyli wskazanie podstawy prawnej przyjęcia aktu, procedury, wg której został przyjęty, wyszczególnienie wniosków, zaleceń, opinii, które były konieczne do przyjęcia aktu;
motywy, czyli przyczyny przyjęcia aktu stanowiące uzasadnienie jego uchwalenia. Motywy nie zawierają przepisów normatywnych ani apeli politycznych. Czasami motywy wymieniają chronologicznie faktu prowadzące do przyjęcia aktu. Mogą one być bardzo rozbudowane (każdy motyw jest oznaczony numerem), przy czym akty indywidualne muszą być uzasadniane w sposób dokładniejszy. Uzasadnienia wymaga również zachowanie zasady pomocniczości i proporcjonalności przy przyjmowaniu aktu;
uroczystą formułę prawodawczą.
Część normatywna, w której reguluje się po kolei: przedmiot i zakres aktu, definicje, prawa i obowiązki, przepisy przyznające uprawnienia wykonawcze, przepisy przejściowe i końcowe. Część normatywna dzieli się na artykuły i, zależnie od długości i złożoności, na tytuły, rozdziały i sekcje.
42. wymogi formalne dotyczące aktów prawa europejskiego
Akty prawa europejskiego musza spełniać pewne wymogi formalne przewidziane w art. 296 i 297 TFUE. Zalicza się do nich:
akty prawne musza zawierać w tytule swoją nazwę (jednak to nie nazwa a treść aktu jest istotna dla jego klasyfikacji);
akty prawne musza zawierać uzasadnienie (art. 296 akapit 2 TFUE) i podstawę prawną swojego wydania, a także wskazywać procedurę, wg której zostały przyjęte;
akty prawne co do zasady muszą być opublikowane. Akty prawodawcze są publikowane w Dzienniku Urzędowym UE (część L). Rozporządzenia, dyrektywy, które są skierowane do wszystkich państw członkowskich, jak również decyzje, które nie wskazują adresata, są także publikowane w Dzienniku Urzędowym UE. Inne dyrektywy, jak również decyzje, które skazują adresata, są notyfikowane adresatom i stają się skuteczne wraz z tą notyfikacją;
akty prawne musza być podpisane. Akty prawodawcze przyjęte zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą są podpisywane przez przewodniczącego PE i przewodniczącego Rady UE. Akty prawodawcze przyjęte zgodnie ze specjalną procedurą prawodawczą i akty o charakterze nieprawodawczym przyjęte w formie rozporządzeń, dyrektyw oraz decyzji, w przypadku gdy te ostatnie nie wskazują adresata ->podpisywane przez przewodniczącego instytucji, które je przyjęła;
akty prawne UE wchodzą w życie z dniem w nich określonym, lub, w jego braku, dwudziestego dnia po ich publikacji.