FLORA BAKTERYJNA A ZDROWE JELITA
Ci, którzy uważają, że jelita pełnią jedynie funkcję trawienną, mogą poczuć się nieco zaskoczeni, czytając o tym, że jelita odgrywają również bardzo ważną rolę w funkcjonowaniu układu immunologicznego. Otóż podstawowym elementem regulacji działania obu tych układów, tj. zarówno układu trawiennego jak i odpornościowego, jest obecna w jelitach flora bakteryjna.
Wyróżnia się wiele setek różnych szczepów bakterii, które wykazują zdolność do osiedlania się w jelicie grubym. Tuż po narodzinach układ pokarmowy jest "sterylny", ale wkrótce potem rozwija się w nim mikroflora, która stopniowo zmienia się pod wpływem szeregu różnych czynników, takich jak sposób porodu, żywienie niemowlęcia, przyjmowanie antybiotyków i wiek.
Mikroflora a trawienie
Najważniejszą funkcją jelit jest przyswajanie wody i substancji odżywczych. Zasadniczą rolą mikroflory bytującej w jelicie grubym w procesie trawienia jest fermentacja przede wszystkim błonnika pokarmowego, tj. tej części treści pokarmowej, która nie jest trawiona przez mikroflorę obecną w jelicie cienkim. W wyniku procesów fermentacyjnych z niestrawionej części pokarmu powstają, m. in. cząsteczki kwasu mlekowego oraz inne krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (tj. kwas octowy, propionowy i butyrynowy). Ten ostatni dostarcza energii komórkom nabłonka jelita grubego, poprawia wchłanianie substancji mineralnych oraz wywiera korzystny wpływ na metabolizm lipidów i glukozy w wątrobie.
Mikroflora a funkcja obronna
Wyróżnia się trzy główne mechanizmy działania, poprzez które jelito grube pełni funkcję systemu obronnego. Po pierwsze - mikroflora bytująca w jelitach chroni przed inwazją bakterii niepożądanych. Mechanizm tego obronnego działania polega na współzawodnictwie między bakteriami pożytecznymi i szkodliwymi o składniki odżywcze i o receptory zlokalizowane w ścianie jelita grubego oraz na tworzeniu przez bakterie pożyteczne niesprzyjających warunków dla rozwoju patogenów (np. niskie pH). Po drugie - komórki nabłonka ściany jelita poza wchłanianiem składników odżywczych tworzą barierę ochronną zapobiegającą wniknięciu do krwiobiegu substancji szkodliwych. Po trzecie - system immunologiczny jelita jest chroniony przez wyspecjalizowane komórki odpornościowe. Komórki te mogą oddziaływać poprzez odpowiedź bezpośrednią jak również poprzez zdolność do inicjowania produkcji przeciwciał oraz białek nazywanych antygenami. Na skutek tych reakcji w przypadku wtargnięcia patogenu jest on inaktywowany i usuwany z organizmu. Bakterie jelitowe komunikują się z innymi komórkami żołądkowo-jelitowymi systemu odpornościowego i wątroby w celu ukierunkowania odpowiedzi obronnej w stosunku do szkodliwych drobnoustrojów oraz w stosunku do antygenów pochodzących z żywności.
Tak więc mikroflora jelitowa jest podstawowym czynnikiem warunkującym optymalną pracę mechanizmu obronnego jelit. Zaburzenia równowagi flory bakteryjnej są często spowodowane występowaniem takich chorób jak np. zespół jelita drażliwego, przewlekłe choroby zapalne jelit, rak okrężnicy i nieżyt żołądkowo-jelitowy. Ponadto na równowagę mikroflory jelitowej szkodliwy wpływ mogą wywierać zmiany w sposobie odżywiania się czy też kuracje antybiotykowe. Wszystkie te czynnik razem wzięte mogą w tak dalekim stopniu naruszyć równowagę mikroflory jelitowej, że doprowadzi to do zniszczenia pro-zdrowotnych bakterii, takich jak Lactobacillus i Bifidobacterium a wzrostu i rozwoju drobnoustrojów chorobotwórczych (tj. niektórych bakterii z rodzaju Clostridium i Enterococcus).
W ostatnich latach obserwuje się wzrost produkcji pewnych artykułów spożywczych, których spożycie może stymulować rozwój mikroflory jelitowej i wywierać korzystny wpływ na zdrowie człowieka. Do produktów tych zalicza się probiotyki, prebiotyki i synbiotyki (tj. połączenie probiotyków i perbiotyków). Szereg badań klinicznych nad tymi produktami daje obiecujące wyniki.
Probiotyki (określone bakterie kwasu mlekowego) to żywe mikroorganizmy, które po spożyciu w wystarczających ilościach wywierają korzystny wpływ na stan zdrowia gospodarza. Najczęściej spotyka się je w fermentowanych produktach mlecznych.
Prebiotyki to nieprzyswajalne części roślin (włókna roślinne) wchodzące w skład błonnika pokarmowego, które stymulują wzrost i aktywność mikroorganizmów flory jelitowej (tj. szczepy Bifidobacterium i/lub Lactobacillus). Prebiotyki występują naturalnie w żywności (np. w cebuli, ziemniakach, bananach, cykorii, porach) albo mogą być dodawane do żywności (np. do chleba lub herbatników).
W celu lepszego wyjaśnienia roli i znaczenia mikroflory jelitowej dla zdrowia i dobrej kondycji fizycznej człowieka konieczne są dalsze badania. Dotychczasowe prace badawcze wykazały, że mikroflora jelitowa wywołuje korzystny efekt zdrowotny, reguluje procesy trawienia zapobiegając zaparciom i biegunkom, wpływa na przyswajalność substancji mineralnych, funkcjonowanie systemu odpornościowego oraz na obniżenie ryzyka rozwoju niektórych nowotworów. Zatem próba poprawy składu mikroflory jelitowej może zaowocować poprawą stanu zdrowia i jest wskazana dla ogółu populacji.
Piśmiennictwo:
Fooks LJ, Gibson GR (2002) Probiotics as modulators of the gut flora. British Journal of Nutrition 88: S39-S49.
Probiotics and Prebiotics (2001) American Journal of Clinical Nutrition 73(Suppl): 361S-498S.
Steer T, Carpenter H, Tuohy K, Gibson GR, Steer TE (2000) Perspectives on the role of the human gut microbiota and its modulation by pro- and prebiotics. Nutrition Research Reviews (2000) 13: 229-254.
Teitelbaum JE and Walker WA (2002) Nutritional impact of pre- and probiotics as protective gastrointestinal organisms. Annual Review of Nutrition. 22, 107-38.
Tłumaczyła: I.W.