HYDROSFERA
Obieg wody w przyrodzie. oceany- 97,2%; lód (śnieg)- 2,1%; podziemne- 0,65%; powierzchniowe- 0,01%; rośliny; para wodna; Utworzenie hydrosfery: 1. Po powstaniu litosfery nad ziemią unosiły się gazy (woda) gdy ziemia ostygła woda opadła na ziemię. 2. juwenilna- woda została wyparowana przez ziemię podczas zjawisk wulkanicznych. Sublimacja- lód przechodzi w parę. Transpilacja- woda z roślin w parę. Infiltracja- wsiąkanie. Obieg wielki- przenoszenie wilgoci z morza na ląd. Retencja wody- b. ważny element obiegu, woda jest wyłączona lub spowolniona w obiegu. Może być zatrzymana na wiele milionów lat. Retencja podziemna- im głębiej jest woda tym na dłużej jest wyłączana. Retencja powierzch.- lodowce, jeziora. Retencja u ludzi, roślin, zwierząt. Retencja sztuczna- sztuczne zb. wodne, wielka (potężne zbiorniki), mała (tamy,jazy,młyny).
Ruchy wody morskiej. 1.Falowanie- a) fala wiatrowa: wiatr spiętrza wodę w grzbiety. Ich wysokość zależy od intensywności wiatru. Na spiętrzanie wpływa długość (częściej) i wys. fali. Długość- odległość między grzbietami lub dolinami fali. Przemieszcza się tylko grzbiet fali. Cząstki wody poruszają się po okręgu i w zasadzie pozostają w miejscu. Cząsteczka drga i przekazuje energię drgania następnej cząsteczce. Fala się załamuje bo dół trze o dno a góra porusza się coraz szybciej. Na zamkniętym morzu powstają mniejsze fale. Fale cyklonowe dochodzą do 20m wys. przy brzegu. Podstawa falowania- głębokość na której zanikają ruchy cząstek wody wynosi ok. 0,5 długości fali. Przybój- dno jest płycej niż podstawa falowania, fala i tory przez nią zakreślane zniekształcają się, przjmują to posuwisto-zwrotny (do brzegu i od brzegu). Podstawa erozji fali- 1/3 długości fali, głębokość do której sięga morfologiczna działalność fali (podejmowanie i przenoszenie materiału). b) Tsunami (samotna)- 40m wys., 800 km długości, 100-300 km/h. Powstaje na skutek wstrząsu tektonicznego, wybuchu podwodnego wulkanu, upadku meteorytu, wybuchu jądrowego, oderwania się masy lodu, bardzo niszcząca, największa 3-krotnie obiegła ziemię. c) Sejsza- na jeziorach i zamkniętych morzach, po nadejściu niżu i wyżu tafla podnosi się nieznacznie ku ośrodkowi niżowemu i opada w wyżu. Po odejściu ośrodków wraca do równowagi. 2. Pływy- podstawowe ruchy wód morskich, rytmiczne co 12h27min., pionowe ruchy poziomu wód wskutek grawitacyjnego oddziaływania Słońca i Księżyca, syzygijne - pełnia i nów, kwadrowe 1. i 3. kwadra. Przypływ- spiętrzanie się wody przy brzegu (Księzyc góruje lub dołuje), Bałtyk do 3cm, La Mache 9m, Biskajska 5m, Bristolski 12m, zat. fundy 22m - im wężej tym wyżej . Odpływy- prostopadle od lini przypływów. 3.Prądy morskie- „rzeki” przemierzające pow. warstwy mórz i oceanów, powyrzej 10 km/h, ponad 100000 m3 wód/sek. wpływają na klimat, ciepłe- cieplejsze od wód, w lecie obojętne, od równika do bieg.; zimne- od bieg. do równ., powstaja na skutek stałych wiatrów; prądy gęstościowe (pod wodą); Prądy wsteczne- ilość wody musi się wyrównać. Monsuny wpłyają na kierunek prądów na O. Indyjskim. Dryf Wiatrów Zachodnich- powodowany przez wiatry zachodnie, chłodny.
Jeziora. słonowodne, słodkowodne (zależy od klimatu) słone- gorąco i sucho. Biologiczne typy jezior: 1. Oligotroficzne- świeże, głębokie, strome brzegi, przezroczyste. kamieniste, ogromne ilości tlenu, mało roślinności na brzegach, mao fauny. 2.Eutroficzne- brzeg złagodzony przez wodę i erozję, muliste, dużo tlenu, roślinność, zielona barwa, ryby, raki, ostrygi. Człowiek przyśpiesz eutrofizację przez aotany ifosforany z pól i ścieków. 3. Dystroficzne- praktycznie martwe, b. płytkie, trzęsawisko, bagno, brak tlenu (zredukowany przez substancje organiczne), wydzielanie gazów (siarkowodór), brązowy kolor, brak życia.
Zanikanie jezior- jeziora to zjawiska szybko przemijające z punktu widzenia czasu geologicznego, wysychanie- efekt działalności człowieka- wpływna klimat- brak opadów. Woda zasilająca j. Aralskie jest zużywana prze ludzi. Czad zmniejszyło się o 1/2 . Zasilające rzeki zasypują jeziora (muł, osady). Erozja - woda wylewa się do oceanów. Zarastanie- sukcesja roślinna, spłaszczenie brzegów, roślinność, powstaje tofowisko niskie pokryte kożuchem roślinnym, potem torfowisko wysokie (wrzosy) głęboko jest woda. Geneza jezior ze względu na powstawanie misy- pochodzenia: 1. Kosmiczne- upadek meteorytu, 2. Tektoniczne- uskoki, formowanie się rowów tektonicznych, rozwój fleksur i fałdów, niereg. podnoszenie się dna morskiego 3. Wulkaniczne- w kraterach, kalderach, zagłębieniach między strumieniami zastygłej lawy, zaporze z lawy 4. Ruchy mas skalnych- nisze osuwisk i obrywów, nierówności pow. przemieszczonego grawitacyjnie materiału, obniżenia przegrodzone osuwiskami, obrywami 5. Lodowcowe- a) akumulacja- nagromadzone sady lodowcowe b) erozja lodowcowa- żłobienie podłoża przez lód c) erozja wód polodowcowych- spadające z powierzchni lub wnętrza lodu wód 6. Erozyjna lub akumulacyjan działalność płynących wód- fale powodziowe, zatamowanie przepływu, odcięcei meandru 7. Działalność wiatru- wywiewanie materiału, formowanie mis deflacyjnych 8. Działalność wód podziemnych- procesy krasowe i wypłukiwnie 9. Odcinanie mierzejami zatok morskich, ujściowych odcików rzek itd. 10. Biogeniczne i antropogeniczne- budowa zapór, wyrobiska kopalni odkrywkowych. odstojniki.
Lodowce. powyżej granicy wiecznego śniegu (im wyższa temp. i więcej opadów tym niższa). Więcej opadów śniegu niz topnienia (ablacja), śnieg zbiera się w strefie akumulacji (pole firnowe). Śnieg z opadów 80-90% powietrza. Firn małe kryształki lodu, powstaje przez podtapianie i ponowne zamarzanie płatków śniegu 40-60%, lód firnowy 20%, lód lodowcowy 2-5%. 15m śniegu- 1mm lodu lodowcowego. Lodowce górskie: 1. Alpejski- pole firnowe, jęzor lodowcowy schodzi do strefy ablacji 2. Czapy lodowcowe- Skandynawia, Islandia, G 3. Piedmontowe- wylewaja się na równinę z masywów górskich Lodowce kontynentakne- lądolody (do 5km wys.), Grenlandia, Antarktyda, lodowiec szlefowy, g. lodowe.
Rzeki. linijny spływ wody po powierzchni ziemi; dolina: koryto, terasy zalewowe, nadzalewowe; rzeki stałe, okresowe, epizodyczne. Ustrój (reżim) - charakter przepływu wody. Zasilanie podziemne, lodowcowe, opadowe, roztopowo-śnieżne. Kongo- P: duży, najwyższy na świecie Z: b. duże, opadowe S: równomierny; Nil- P: duży pomimo wielkich strat Z: b. duże- równik opadowe, Abisyńska okresowe S: kwiecień-czerwiec wysoki, listopad-styczeń mały; Wisła P: min- zima, koniec lata-pocz. jesieni, max- wiosna, późna jesień Z: roztopowo-śnieżne (wiosna), opadowe S: wys.- marzec-lipiec, umiark.- późna jesień. Loara P: średni Z: opadowe, roztopowo-śnieżne S: wys. latem, niski zimą (małe opady); Mackenzie, Jenisej P: max koniec lata, min koniec grudnia Z: opadowe, roztop-śnież. S: wys. koniec lata, nisko grudzień; Amudawia- P: duży Z: roztop-śnież. S: wys. latem, dość niski zimą Arno- P: max późna jesień, zima wczesna, wiosna; lato- mały Z: deszczowe S: jak przepływ, latem czasem wysycha Indygirka i wysokogórskie- P: min w październiku, czasem zanika zimą, od maja gwałtownie wzrasta, max w śierpniu Z: śnieżno-deszczowe.
Wody podziemne. powstają przez infiltrację (zależy od opadów, ukształtowania terenu, roślin), podłoże przepuszczalne. W strefie areacji woda związana. Woda kapilarna w małych szczelinkach. Wody gruntowe- nie ma nad nimi skał, podatne na zanieczyszczenia chemiczne. Wody głębinowe- w wartswach wodonośnych pod nieprzepuszczalnymi. Okna hydrologiczne- miejsca nieprzepuszczalne w warstwie przepuszczalnej. Źródło- naturalny, skoncentrowany wypływ wody podziemnej. Wznoszenie artezyjskie- wytryskuje, subartezyjskie- podnosi do góry Źródła: artezyjskie, grawitacyjne, gejzery- 120o woda zwiększa objętość, podchodzi do góry, spada ciśnienie i następuje rozprężenie. Im mniejsza szczelina tym niżej wyleci