antropologia gotowiec, Antropologia - antropos - logos z greckiego nauka o człowieku


ANTRPOLOGIA KULTUROWA - dział nauk społecznych zajmująca się człowiekiem jako twórcą kultury i istotą społeczną. Zakres przedmiotowy antropologii kulturowej ujmowany jest w zależności od sposobu rozumienia pojęcia kultury. AK dąży do skonstruowania ogólnej teorii kultury. Do podstawowych zadań AK należy: 1. analizowanie podobieństw i różnic kulturowych umożliwiających identyfikację elementów uniwersalnych i specyficznych; 2. analizowanie logicznej organizacji kultury traktowanej jako symboliczny system poznawczy określający wizje świata, a poprzez nią normy, wartości, wartości, instytucje i artefakty, celem modelowej rekonstrukcji badanej kultury i jego rozumienia na gruncie typowych dla niej kategorii.

W skład AK wchodzą trzy dyscypliny: etnologia ogólna, archeologia i antropologia lingwistyczna.

RÓŻNICE MIĘDZY ANTROPOLOGIĄ KULTUROWĄ A SPOŁECZNĄ obejmują w praktyce nieco odmienne pola badawcze, perspektywy oglądu rzeczywistości i podejścia interpretatorskie. Jeśli AK koncentruje uwagę na kulturowym wymiarze rzeczywistości ludzkiej, to antropologia społeczna skupia się na społecznym wymiarze rzeczywistości, dąży do ustalenia zasad budowy struktury społecznej, praw regulujących jej funkcjonowanie i roli podstawowych jednostek życia społecznego. Podział ten nie ma jednak głębszego uzasadnienia teoretycznego, ponieważ kultura i społeczeństwo tworzą nierozerwalną całość, która należy badać holistycznie, we wszystkich jej wewnętrznych i zewnętrznych powiązaniach. Obecnie traktuje się raczej wszystko jako interdyscyplinarną antropologię społeczno-kulturową.

* Kultura - ma wielostronny związek z człowiekiem; człowiek jest stwórcą kultury i jest przez nią kształtowany; jesteśmy użytkownikami kultury; za pośrednictwem kultury możemy wyrażać swoje obserwacje o świecie

* Kultura - jest zjawiskiem społecznym, ponadjednostkowym, ponieważ jest związana z człowiekiem jako członkiem różnych społeczności.

* Kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych, świadomie lub też nie.

* Kultura ma wymiar czasowy, jest efektem nagromadzenia doświadczeń wielopokoleniowych, można ją rozpatrywać w długich okresach czasu.

* Kultura ma wymiar przestrzenny, kultury adaptują się do warunków środowiskowych.

* Kultura jest systemem - wszystkie zjawiska kulturowe istniejące w obrębie danej kultury są ze sobą powiązane.

* Kultura jest zmienna - dynamiczna (obyczajowość) żadna kultura nie jest statyczna ani inercyjna.

* Kultura jest zorganizowana - prawidłowa czyli można ją nie tylko opisywać, ale także dążyć do poznania zasad jej organizacji. Kultura to uporządkowany system.

Płaszczyzny wyrażania się zjawisk kulturowych:

- płaszczyzna materialna - (czyli to co ludzie wytworzyli; efekt ludzkich rąk i myśli) narzędzia, obiekty,

- płaszczyzna behawioralna - zachowaniowa.

WZÓR KULTUROWY - ustalony w danej grupie sposób zachowania (może mieć charakter normatywny).

Człowiek widzi tyle na ile pozwala mu na to jego kultura.

ETNOKULTURACJA - nazywana czasami ukulturanieniem lub kulturalizacją 1. proces nabywania kompetencji kulturowej, uczenia się kultury; 2. proces wrastania w kulturę w kulturę danego społeczeństwa. E to proces warunkowany świadomie lub nie, realizowany w granicach sankcjonowanych przez dany system zwyczajów. Poprzez ten proces osiąga się nie tylko wszelkie przystosowanie do życia społecznego, ale także wszystkie satysfakcje, które są wprawdzie częścią społecznego doświadczenia, lecz pochodzą raczej z jednostkowego doznania niż w związku z innymi w grupie. E charakteryzuje się tym, że: 1. jest wyłącznie własnością gatunku ludzkiego, istotnym czynnikiem rozwoju jego zdeterminowanej genetycznie potencjalnej zdolności do wyuczenia się kultury; 2. przebiega w toku biologicznego dojrzewania jednostki; 3. jest konieczna - ma charakter adaptacyjny, jest instrumentem przystosowania jednostki do życia w danym społeczeństwie, kształtowania jej osobowości, przeobrażania jej zachowań w naukowe i zgodne z kulturą; 4. jest mechanizmem transmisji kultury, w której obrębie dokonuje się przekaz dziedzictwa kulturowego; 5. jest gruntowna i złożona - obejmuje naukę wszystkich aspektów kultury - od języka po kulturowo określone sposoby wyrażania uczuć; 6. jest selektywna - nigdy nie prowadzi do poznania przez jednostkę całości kultury, a jedynie jej niektórych subkultur; 7. jest stopniowa - wyróżnia się dwa etapy: E jednostki w wieku dziecięcym i dorastania oraz E dorosłych; 8. dokonuje się zarówno w różnych typach grup społecznych, jak i przy udziale różnych instytucji społecznych; 9. jest procesem zarówno uświadamianym, jak i nieuświadamianym. Dokonuje się przez bezpośrednie i świadome wskazówki - wychowanie i nauczanie oraz nieświadomie - przez mimowolne naśladownictwo; 10. jest relatywna - odnosi się do danegosystemu kulturowego

FUZJA KULTUROWA - rodzaj przystosowania kulturowego, w którym przybliżenie dwóch autonomicznych systemów kulturowych jest na ogół wzajemne, choć prawdopodobnie nigdy nie dokładnie wzajemne. Rezultatem może być trzeci system, który wyłania się w wyniku zaniknięcia dwóch pierwotnych systemów. Fuzja zaciera główne kontury obu zanikających się kultur, a nie wytwarza żadnej trzeciej kultury, która miałaby kontury wystarczająco wyraźne by trwać autonomicznie. Jeśli więc fuzja określa taką sytuację, to jest to pojęcie, które bardziej odpowiada uniformizacji czy homogenizacji kultury. Stosowanie terminu FK jest związane z przekonaniem, że przemiany, zwłaszcza cywilizacyjne, mogą doprowadzić w ostatecznym efekcie do całkowitego zaniku odrębności kulturowych.

REGRESJA KULTUROWA - proces regresywnych zmian kulturowych polegających na odwrocie od bardziej zaawansowanych i złożonych postaci życia społeczno-kulturowego do warunków typowych dla wcześniejszych stadiów rozwojowych danego systemu, cechujących się zwykle większą prostotą. W zależności od warunków może obejmować wszystkie sfery egzystencji grupy lub tylko niektóre dziedziny.

ETNOCYD - etnobójstwo, ludobójstwo kulturowe - kompleksowy proces zaplanowanej lub spontanicznej i przyspieszonej destrukcji kulturowej odrębności etnicznej i właściwego dla niej sposobu życia. zachodzi w sytuacji bezpośredniego, nierównoprawnego, konfliktowego i narzuconego kontaktu owej grupy ze społeczeństwem dominującym, który uniemożliwiając jej własny rozwój kulturowy i kontynuację dziedzictwa łamie prawa człowieka w imię interesów politycznych, ideologicznych lub ekonomicznych. W rezultacie prowadzi to do całkowitej likwidacji grupy etnicznej, czyli do jej etnicznej zagłady przez jej deetnizację, dekulturację, dezintegrację kultury społecznej i włączenie pozbawionej w niej oparcia członków w obręb społeczeństwa dominującego, misceginacje (rasowe wykrzyżowanie) i utratę odrębności językowej. Zjawiskom tym towarzyszy zwykle depopulacja, często także w postaci stymulowanej i sterowanej, a więc klasyczne ludobójstwo (genocyd) i wówczas proces ten określany jest jako genoetnocyd.

ETNOCENTRYZM - cecha stała każdej grupy ludzkiej. Objawia się - pogląd na rzeczywistość zgodnie, z którym własna grupa jest centrum, punktem odniesienia wobec grupy, które nie są naszą grupą. Wyraża się tym, że posiada afirmatywny stosunek wobec własnej grupy, deprecjonujący inne grupy - pokazujemy własną kulturę i siebie jako tych, którzy mają słuszne wzory - inni mają złe lub śmieszne. Jedność postaw pozytywnych względem własnej, a negatywnych wobec obcej grupy i kultury. Jedne i drugie postawy pełnia ważne funkcje społeczne wzmacniając identyfikacje jednostki z własną grupą, pogłębiają solidarność wewnątrzgrupową, integruje wszystkich wokół wspólnych wartości uznanych za cenne i godne kontynuowania. Wzmacnia odporność grupy na oddziaływania zewnętrzne. Postawy etnocentryczne można podzielić na trzy podstawowe kategorie: ETNOCENTRYZM FUNDAMENTALNY - ma charakter naturalny, powszechny i wynika z psychologicznego procesu integracji wzorów kultury z osobowością jednostki na poziomie podświadomości i świadomości; 2 ETNOCENTRYZM UMIARKOWANY - afirmatywna postawa względem własnych wartości, świadomie przedkłada się świat własnej kultury ponad inne systemy; wynika często z refleksji nad dystansem kulturowym dzielącym kontaktujące się grupy, z wiary w wyższość lub większą funkcjonalność własnych wzorów, z braku wiedzy o odmiennych kultach uniemożliwiającej ich zrozumienie, a także z klimatu epoki; 3. ETNOCENTRYZM AGRESYWNY - najbardziej niebezpieczny, prowadzi zwykle do wykształcenia się ruchu ideologicznego propagującego absolutna hegemonię własnych wartości i głoszącego nietolerancję wobec innych norm. Może się przejawiać w postaci natywizmu skrzyżowanego z ksenofobią, w formie dyskryminacji czy segregacji rasowej oraz w fanatyzmie religijnym - w skrajnych przypadkach może prowadzić do świętych wojen, sankcjonowania niewolnictwa, etnocydu i ludobójstwa.

DEZINTEGRACJA KULTUROWA - zanik ustrukturowania elementów składających się na daną kulturę. Wśród przyczyn wymienia się: 1. impakt kultury państw kolonialnych powodujący załamywanie się, rozkład i upadek kultur pierwotnych. Stopień rozkładu własnych tradycyjnych struktur może wahać się od mniej poważnych wypadków dysforii (stanu napięcia, przygnębienia wywołanego przez niepokój), która może wystąpić w zakresie kultury, aż do powstania całkowitej dezintegracji kulturowej; 2. industrializację i urbanizację; 3. każdy rodzaj migracji. Powoduje że w danym społeczeństwie zanika proces enkulturyzacji do rozkładającej się kultury, a pojawia się enkulturyzacja bądź do innej kultury, bądź do kultury ustrukturyzowującej się na nowo.

PROKSEMIKA termin stworzony przez Edwarda T. Halla - studia nad postrzeganiem i posługiwaniem się przez człowieka przestrzenią jako szczególnym wytworem kultury.

Żeby zrozumieć jakąś kulturę trzeba zrozumieć jej przestrzeń i zachowania niewerbalne.

Dystans publiczny - np. na sali wykładowej, Dystans społeczny, Dystans indywidualny; Dystans intymny - blisko twarzą w twarz naprzeciwko - zachowanie-niepokój, zdenerwowanie. Każdy z tych dystansów ma fazę bliższą i dalszą. Dystanse te zmieniają się wraz ze zmianą czynników osobowościowych i środowiskowych (np. skąpe oświetlenie lub duży hałas skłaniają ludzi zazwyczaj do skupiania się). Hall - Obszar przestrzeni indywidualnej Niemców jest znacznie większy niż Amerykanów, Niemcy okazują się być bardziej wytrąceni z równowagi naruszeniem ich obyczajów przestrzennych niż Amerykanie; Arabowie, Francuzi, Latynosi wydają się bardziej tolerancyjni na tłok niźli Amerykanie; natomiast w obrębie tej samej kultury użytkowanie przestrzeni we wzajemnych kontaktach społecznych zmienia się w zależności od wielu czynników społeczno-osobistych.

UNIWERSALNE PRZESTRZENIE W KAŻDEJ KULTURZE

Przestrzeń trwała - obejmuje budynki, rozplanowanie miast - determinuje sposób funkcjonowania grupy. Obejmuje także miejsca niewidzialne i takie, na które wstęp jest ograniczony - np. ścieżki przodków.

przestrzeń półtrwała - od czasu do czasu np. dworzec PKP, szpital, pub, dyskoteka, Rozróżniamy przestrzenie odspołeczne - najszybciej się oddalić (dworzec kolejowy, szpital) i dospołeczne (pub, dyskoteka)

przestrzeń nieformalna (prywatna) - organizowana przez nas na potrzeby funkcjonowania niesformalizowanego

KINEZYKA - to studia nad systemem komunikowania się niewerbalnego, czyli takiego, który posługuje się ruchami ciała, gestykulacje

CZAS - postrzeganie przez człowieka zależne w jakiej obcuje kulturze. Dla Europejczyka czas jest wartością, czymś dotykalnym „np. „czas to pieniądz”, „czas nie czeka na nikogo”. Oprócz innego odbierania czasu przez różne kultury występuje także inne odbieranie czasu przez różne grupy (kobiety, mężczyźni) czy regiony. Inaczej odbiera się czas w religii, micie, pamięci zbiorowej niż w jednostce danej kultury.

ŚWIAT GRUP ETNICZNYCH

Grupa etniczna to historycznie powstała zbiorowość ludzka, wyposażona w cechy:

- trwała swoistą strukturę kultury (język, ideologia, działalność artystyczna, kultura materialna)

- Świadomość przynależności do własnej grupy i towarzyszące temu poczucie obcości do grupy zewnętrznej

- Etnonim - czyli nazwa grupy. Z reguły są to dwie różne nazwy: samookreślenie i nazwa nadana przez inne grupy - enzoetnonizm.

Mogą pojawić się także - ale nie muszą: Język odrębny dla danej grupy; Wyznanie; Endogamia małżeńska; Grupa etniczna posiada terytorium

CHARAKTER ETNICZNY - zespół psychicznych, postaw, poglądów, który uwidacznia się w postępowaniu (przejawia się w statystycznie częściej występujących postępowaniach niż poza grupą)

EWOLUCJONIZM - pierwsza szkoła naukowa antropologii społeczne. Pojawiła się w drugiej połowie XIX wieku i funkcjonowała do początków XX w.. Informacje zbierano nie ruszając się z miejsca - od misjonarzy i podróżników - uprawiano naukę gabinetową. Pojawił się w chwili konstruowania teorii ewolucji biologicznej. Ewolucjoniści uważali, że postęp jest głównym elementem ewolucji, a kultura podlega takim samym zmianom jakim podlegają organizmy żywe.

Ewolucjoniści uważali, że ludzkość przechodzi przez kolejne stadia rozwoju, a najwyższym jest cywilizacja europejska. Ludzie z obecnego trzeciego świata to dla nich „żyjący przodkowie” - relikt tego czym kiedyś byliśmy

DYFUZJONIZM podstawowa krytyka ewolucjonizmu- nurt badawczy w  zapoczątkowany pod koniec XVIII w., upatrujący w procesie dyfuzji kulturowej czynnik wyjaśniający istnienie podobieństw w obserwowanych zachowaniach i wierzeniach oraz elementach kultury materialnej, spotykanych pośród przedstawicieli często znacznie oddalonych od siebie przestrzennie tzw. społeczeństw pierwotnych. W tym ujęciu dyfuzja kulturowa stanowić miałaby podstawowy czynnik rozwoju kultury i jej przekształceń. Dyfuzjonizm ostro krytykował koncepcje typowe dla nurtu ewolucjonistycznego.

Szkoła kulturowo-historyczna - szkoła wiedeńska - jedna z odmian dyfuzjonizmu, która za naczelny problem uznała analizę przemian kultury pod wpływem kontaktów grup społecznych, w wyniku których dochodzi do rozprzestrzeniania się poszczególnych elementów kulturowych przez wzajemne zapożyczenia. Celem dociekań była rekonstrukcja przeszłości różnych kultur świata przy założeniu monogenezy całej ludzkości, która miała wywodzić się z jednego miejsca na ziemi. Sama kulturę traktowano w sposób atomizujący, rozbijając ją na poszczególne elementy kulturowe uznawane za luźne, logicznie ze soba nie powiązane.

Akulturacja - proces zmian spowodowanych międzykulturową wymianą lub przepływem treści. termin pojawił się już u schyłku XIX w. w USA jako określenie zapożyczeń kulturowych. W Europie stosowali go niektórzy dyfuzjoniści traktując A jako synonim lub odmianę procesu dyfuzji.

Dyfuzja kulturowa - termin wprowadzony przez E. B. Tylora (1871) proces bezpośredniego lub pośredniego przenikania elementów jednej kultury do drugiej, równolegle z migracją, lub niezależnie od niej. Dyfuzja jest formą kulturowego zapożyczenia, a jej przedmiot jest zawsze innowacją w kulturze, która go przejmuje.

FUNKCJONALIZM - pojawił się w Wielkiej Brytanii w latach 20 ub. Wieku, stanowił reakcję na koncepcje ewolucjonizmu i szkoły naukowo-historycznej. Postulatem funkcjonalizmu jest badanie związków i współzależności zachodzących pomiędzy elementami pojedynczej kultury. Jednym z najbardziej istotnych rysów tej teorii jest holistyczne, całościowe spojrzenie na kulturę. Teoretyczne podstawy funkcjonalizmu koncentrują się na trzech pojęciach: funkcji, potrzeby i instytucji. Wokół tych trzech pojęć zbudowana jest zasadnicza dla funkcjonalizmu Malinowskiego teoria kultury.

Dzisiaj funkcjonalizm to kierunek historyczny.

Podstawowym problemem antropologii powinno być odkrycie jak poszczególne elementy kultury są ze sobą powiązane i jak funkcjonują, to znaczy: 1. jaką rolę spełniają; 2. jakie potrzeby zaspokajają; 3. jaki wpływ wywierają. Zasadnicze określenia funkcji wg Malinowskiego: 1. - funkcja jako rola, jaką pełni dany element w całokształcie kultury; 2. funkcja zorientowana na cel, tzn. rozumiana jako sposób zaspokajania ludzkich potzreb; 3. funkcja jako całościowy wynik zorganizowanej działalności instytucji. W 1 i 2 przypadku funkcja oznacza współzależność pomiędzy elementami, w drugim - relację odpowiedniości pomiędzy wytworami i działaniami kulturowymi a potzrebami biologicznymi i społecznymi ludzi.

MALINOWSKI uważał, że antropologia jest nauką empiryczną opisującą i wyjaśniającą całości kulturowe a następnie formującą generalizację. Malinowski traktował kulturę jako system, każde wydzielone pole badawcze jest częścią wielkiego obszaru kultury.

Teoriotwórcza rola terenu - nawet najlepiej przygotowany badacz w terenie znajdzie się w obliczu zjawisk, których nie był sobie w stanie wcześniej przedstawić. Hipotezy powinien etnografowi posuwać sam teren. Podkreślał ściśły związek teorii i metody - założenia teaoretycznego modelu powinny być łatwe do przełozenia na język operacyjnych badań.

Traktował kulturę jako system. Każde pole badawcze jest częścią wielkiego obszaru kultury, w którym wszystkie pozostałe się zazębiają - zawsze jakiś aspekt trzeba badać w powiązaniu z innymi, nawet z pozoru oderwanymi. Kultura jest układem, w którym nie ma elementów zbędnych, wszystko czemuś służy; nic nie jest abstrakcyjne.

MALINOWSKI (1884-1942),:

Zewolucjonizował technikę badania innej kultury -każde zjawisko kulturowe musi być badane w oparciu o jak najszersze przykłady ; poznawanie kultury musi być poznaniem jej wszystkich części składowych: szkielet plemienia - jak często i gdzie występuje dane zjawisko, kto jest liderem danej grupy - obserwacja obrzędów; jednak istnieje wiele zachowań, których nie można rozpoznać w czasie tego etapu - to imponderabilia życia codziennego stanowiące niejako „ciało i krew” tubylczej kultury - szczegóły życia codziennego, zwykły codzienny przenieg wydarzeń, nastroje związane z rodzinną praktyką życia codziennego; na koniec zostaje uchwycenie ducha badanej społeczności - zarejestrowanie tubylczych poglądów, reakcji uczuciowych i opinii, co wymaga wczucia się w „ducha” życia plemiennego. Dopiero po przejściu tych trzech etapów można spróbować uchwycić zjawisko kultury „od środka” - oczami jej uczestników.

POTRZEBY

PIERWOTNE

(podstawowe lub biologiczne)

nie są w żadnym społeczeństwie zaspokajane bezpośrednio, zawsze istnieje wypracowany aparat kulturowy służący ich zaspokajaniu

WTÓRNE

(wynikają z faktu, że człowiek jest osobą społeczną)

i ich reakcje kulturowe

INTEGRATYWNE

związane ze specyficznie kulturową stroną egzystencji ludzkiej

- metabolizm, reakcją jest zaopatrzenie,

- reprodukcja, (rozmnażanie), pokrewieństwo,

- wymogi organizmu, reakcją jest osłona,

- bezpieczeństwo, reakcją jest ochrona,

- ruchu, reakcją jest zachowanie,

- rozwoju, reakcją jest szkolenie, uczenie się,

- bycia zdrowym, reakcją jest higiena.

- produkcja narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, reakcja jest system ekonomiczny,

- potrzeba regulacji i kontroli zachowań ludzkich, reakcja są sankcje prawa i zwyczaju

- potrzeba transmisji kultury, reakcją jest system edukacyjny.

- potrzeba organizacji kolektywnego działania, reakcją jest organizacja polityczna obejmująca różne formy przywództwa i władzy oraz tradycyjnie określone systemy współdziałania

- potrzeba porozumiewania się - reakcja - język i inne formy symbolizmu językowego

Nie wymieniał ich szczegółowo, ale reakcjami na te potrzeby są systemy myślenia i wiara oraz związane z nimi działania i instytucje:

- religia

- magia

- sztuka

- etyka

- moralność

- wiedza

- gry i sport

Pojęcie instytucji w kulurze - to zorganizowany system czynności ludzkich, posiadających pewien stopień trwałości, powszechności i niezależności.

INSTYTUCJA - to jednostka składowa kultury

Praktycznie instytucja to grupa ludzi podejmujących wspólne działania. Cechy tej grupy to:

- personel - muszą być jej członkowie wraz z podziałem ról, obowiązków i przywilejów

- musi posiadać kartę (zasada naczelna tj. zespół wartości określających po co ludzie organizują grupę),

- musi posiadać określone normy (trzeba mieć określone umiejętności, legitymować się pewną postawą etyczną)

Te trzy powyższe elementy strukturalne instytucji składają się na tzw. kartę instytucji, czyli jej status (zbiór przepisów dotyczących działalnosci grupy)

- substrat materialny, czyli narzędzia i urządzenia, którymi członkowie instytucji się posługują - pomieszczenia, sprzęt, narzędzia oraz zyski wynikające ze wspólnej dizłalności grupy.

- musi być instytucją aktywną czyli ludzie muszą w niej działać;

- funkcję istytucji należy wyraźnie odróżniać od jej zamiarów i celów określonych w zasadzie naczelnej istytucji. Funkcja to całościowy wynik zorganizowanej działalnosci instytucji, który może obejmować cały szereg niezamierzonych i często nieuświadamianych skutków tej działalności

POKREWIEŃSTWO

Malinowski twierdził, że pokrewieństwo jest kluczem do zrozumienia jakiegokolwiek społeczeństwa plemiennego. Rozszerzając to możemy przyjąć, że do zrozumienia każdej zbiorowości ludzkiej. Niewiele jest zjawisk kulturowych uniwersalnych. Takim zjawiskiem na kuli ziemskiej jest rodzina, a zakaz kazirodztwa świadczy o randze, jaką trzeba nadać pokrewieństwu. Kazirodztwo jest zabronione w każdej kulturze.

RODZINA - jest podstawową i uniwersalną instytucją społeczną, z rodzina mamy do czynienia, kiedy 1 lub kilku mężczyzn żyje z jedną lub kilkoma kobietami, pozostając w stosunkach seksualnych społecznie usankcjonowanych (uznawanych) mniej lub bardziej trwałych, z którymi związane są społecznie uznane prawa i obowiązki. Ze związków tych rodzi się potomstwo.

MAŁŻEŃSTWO - 1. akt sankcjonujący nawiązanie związku powinowactwa, rozpoczęcie etapu życia rodzinnego lub społecznie mu równoważnego, legalizujący prokreację albo też uznający przynajmniej jeden z tych faktów; 2. ceremonialnie zawarty związek osób uprawnionych do współżycia płciowego, organizujący pełnienie ról i funkcji uznanych w danym społeczeństwie za niezbędne w życiu rodzinnym.

MONOGAMIA - (z greckiego), jednożeństwo, najbardziej rozpowszechniona forma małżeństwa, polegająca na związku jednego mężczyzny z jedną kobietą.

POLIGYNICZNA rodzina, - w której mamy jednego mężczyznę i kilka kobiet, wielożeństwo, forma małżeństwa, w której jeden mężczyzna ma jednocześnie kilka żon. Przyczyny: dążenie do zwiększenia produktywności gospodarstwa rodzinnego, podniesienia prestiżu społecznego męża oraz gratyfikację seksualną. Poligynia jest bardzo rozpowszechniona. Stosunkowo często przybiera postać sororalną, w której żony są dla sienie siostrami.

POLIANDRYCZNA rodzina - związek jednej kobiety z kilkoma mężczyznami (nie odnotowano takiego przypadku - występują u Todów w pół. Indiach i wśród grup ludności tybetańskiej).

WIELOMAŁŻEŃSTWO - rola kobiety jako producenta.

Rodzina - wdraża dziecko w pierwsze wzory kodu kulturowego danej grupy.

TYPY RODZIN:

RODZINA PODSTAWOWA - matka, ojciec i dzieci (kadencja 25-30 lat).

RODZINA POSZERZONA - rodzice, dzieci wraz z małżonkami, wnuki, prawnuki (współżyje wiele pokoleń).

RÓD - kiedy pojawi się duża liczba osób powstaje ród - instytucja społeczna, wszyscy członkowie mają przeświadczenie o silnym poczuciu więzi krwi, organizują się w solidarną wspólnotę, celebrują, różne uroczystości, obrzędy, święta - wszystko obchodzą razem.

LEWIRA - brat męża poślubia wdowę po bracie(szwagier) urodzone dzieci uznane są za dzieci zmarłego brata.

SORORAT - prawo zwyczajowe przestrzegane przez niektóre ludy pierwotne w Afryce, Ameryce Południowej i Azji, zezwalające żonatemu mężczyźnie na utrzymywanie stosunków seksualnych z niezamężnymi siostrami żony, obligujące go także do poślubienia siostry żony w przypadku jej śmierci.

Biologiczne rozumienie pokrewieństwa a społeczne rozumienie pokrewieństwa to dwie różne rzeczy, w wielu kulturach pojawiły się zróżnicowane sposoby pojmowania kazirodztwa.(nie uznawano kazirodztwa).

EGZOGAMIA - (z greck.) egzo -na, gamos - małżeństwo, obyczaj nakazujący zawieranie małżeństw po za własną grupą krewniaczą ( np. rodową) lub zespołem ludzi spokrewnionych. Ten nakaz jest związany ze sposobem zabezpieczenia się przez kazirodztwem.

ENDOGAMIA- obyczaj nakazujący zawierania małżeństwa z własnej grupy . Bardzo częsta była w społecznościach plemiennych, kastach, klanach. Członkowie określonej grupy wyznaniowej w taki też sposób bronili się przed wstępowaniem obcych osób do grupy.

ENDOGAMIA REGIONALNA - w obrębie danego regionu też rzadko dochodziło do związków z różnych regionów .

Liczenie pokrewieństwa w Polsce obustronnie ze strony matki i ojca to liczenie bilateralne.

patrylinarne - liczenie pokrewieństwa od strony ojca.

Matrylinarne - liczenie pokrewieństwa od strony matki.

AWUNKULANT - łac. awunkulus - wuj, ojciec chrzestny, (wuj brat matki) uczestniczył w życiu dziecka, we wszystkich częściach dorastania młodego chłopca ciążył na nim obowiązek przejęcia części albo większości obowiązków ojca biologicznego w wypadku jego śmierć - dziecko po nim dziedziczyło

oznacza specyficzne stosunki łączące brata matki z jego siostrzeńcami i realizujące się w 2 formach: 1. klasycznej - sytuacji gdy wuj wykonuje wobec siostrzeńców prawa w zakresie kontroli i wychowania oraz pełni wobec nich obowiązki opiekuńcze i zabezpieczające, z przekazem majątku i pozycji włącznie; 2 - wtórnej - sytuacji, gdy wuj sprawuje opiekę w zakresie uzupełniającym i usuwającym napięcia psychiczne oraz zobowiązany jest do podejmowania pewnych działań obrzędowych czy magicznych wobec siostrzeńców, którzy z kolei mają wobec niego obowiązek udzielania różnorodnej pomocy oraz prawo do wyróżniającego traktowania w sferach inncyh niż dziedziczenie, sukcesja i enkulturacja.

AMITAT - amite - ciotka (siostra matki) jw. przekazywała szereg ważnych spraw , swoje dobra, była przewodnikiem dla dziecka. Ważniejsza od siostry ojca.

Oprócz pokrewieństwa biologicznego w wielu kulturach pozaeuropejskich występuje pokrewieństwo fikcyjne (tzw. bracia krwi) Akt pobratymstwa to akt symboliczny - sprawia, że dany człowiek zostaje włączony do danej grupy - nabywa pełne prawa i powinności. Zaczynają go obowiązywać wszelkie ograniczenia dotyczące związków kazirodczych. dzięki niemu dochodziło do łączenia obcych osób, plemion, kultur. Pobraterstwo wspomagało łączeniu wysiłków w stopniu gospodarczym.

ADOPCJA - przyjęcie do własnej linii pokoleniowej lub grupy krewniaczej, z wszelkimi wynikającymi stąd prawami, osoby, albo zespołu osób uprzednio do niej nie należących; albo zmiana statusu krewniaczego na bliższy. Tworzy pełne więzi pokrewieństwa społecznego. Może być indywidualna lub zbiorowa.

Przyczyny adopcji w plemionach - jednym ze składników jest kult przodków. Adopcja niekiedy miała równoważyć niektóre niedogodności pewnych rodów np. ród miał niedobór chłopców w wyniku czego, ród się zmniejszał więc zwracano się z prośbą do sąsiedniego rodu o adopcję chłopca. Było to naturalne, odbywało się bardzo normalnie beż zbędnych ceremonii. W społeczeństwach pozaeuropejskich adopcja obejmowała nie tylko dzieci, ale i osoby dorosłe.Adopcja - jest integralnym elementem pokrewieństwa.

Pokrewieństwo europejskie - opisowe (deskryptywne) dla każdego osobnika, który jest z nami spokrewniony mamy daną nazwę np. mamy ojca więc nazywamy tylko jedną osobę ojcem.

W pokrewieństwach pozaeuropejskich pokrewieństwo nazywane jest pokrewieństwem klasyfikacyjnym - wspólnym terminem nazywa się osoby będące w tej samej linii pokoleniowej np. ojca brata nazywa się tez ojcem i podobnie jest z matką.

Etnopsychologia - psychologia ludów, nauka zajmująca się psychologiczną charakterystyką ludów, badaniem wytworów życia społecznego przejawiających się w mowie, religii, prawie, sztuce, polityce, a także poszukiwaniem skutków oddziaływania na siebie kultur różnych ludów lub narodów. Twórcą etnopsychologii był w 2. połowie XX w. niemiecki psycholog W. Wundt, który prowadził badania nad psychologią ludów.

Entopsychologizm - kierunek kultury i osobowości; uformował się w latach 20. i 30. w USA - badali kulturę w trakcie intensywnych badań terenowych; uważali, że kultura jest systemem; chcieli wyjaśnić jak przebiega proces wchodzenia w kulturę jednostek oraz jaka jest relacja między pojedynczym człowiekiem a daną społecznością. Widział społeczeństwo jako funkcjonującą całość, ale raczej nie jako organizm, którego elementy pracują dla wspólnego dobra, lecz jako mechanizm socjalizujący jednostki, przekształcający nowo narodzone niemowlę w pełnosprawnego i pełnowartościowego członka społeczeństwa. Klasyczna i pierwotna wersja kierunku kultury i osobowości nazywana była konfiguracjonizmem. Związany z dwoma kobietami:

RUTH FULTON BENEDICT (ur. 1887r.) We „Wzorach kultury” (1934r.) wyłożyła swoją koncepcję kultury jako konfiguracji wzorów. Poszukiwała świadectw zintegrowania systemu społecznego, argumentów świadczących za tym, że kultura stanowi konkretną całość. Była niezmiernie czuła na wszystko co mogło wskazywać na zwartość systemu kulturowego. Przyjmowała założenie, że każda kultura stanowi rezultat szeregu wyborów spośród rozmaitych alternatywnych sposobów działania w różnych sytuacjach.. Wg niej oczywiste, że kultura nie jest przypadkowym zlepkiem różnych sposobów zachowania, lecz zintegrowaną, harmonijną całością. Jej zdaniem dzięki wiedzy o wzorach kultury możemy zrozumieć człowieka, jego osobowość i jego zachowanie, możemy pojąć dlaczego w danej sytuacji zachowuje się w taki, a nie inny sposób, dlaczego dokonuje określonych wyborów spośród całego bogactwa możliwych reakcji. Kultura jest całością, która składa się ze wzorów zachowań, z których każdy stanowi kulturową reakcję na określoną sytuację. Kultura nie stanowi jednak zbioru wzorów kulturowych, lecz ich systematyczną, zintegrowaną konfigurację, swoisty układ o wyraźnym, jednolitym charakterze. Kultura jest niepowtarzalną, swoistą jakością ponadjednostkowego rzędu. W wyniku ewolucji i kontaktu kulturowego dokonuje się selekcja wzorów, ich przystosowanie i włączenie do systemu kultury według kryterium zgodności z zasadniczym, charakterystycznym dla tej kultury wątkiem, który Benedict nazywa podstawowym wzorem kultury. Jednostka jest zarówno produktem kultury, rezultatem procesu socjalizacji, jak i jej aktywnym współtwórcą. W procesie historycznego kształtowania systemu kulturowego jednostki występują z nowymi propozycjami, wersjami zachowań, z których część zostaje zaadaptowana do systemu. Jednostki te nie działają dowolnie, lecz zgodnie z tym, jak zostały przez kulturę poprzedniego pokolenia ukształtowane. Ta determinacja kulturowa dokonuje się w toku socjalizacji, mozolnego wpajania wzorów, które dziecko, a potem młody człowiek internalizuje drogą naśladownictwa i metody kar i nagród. W rezultacie powstaje osobowość członka społeczeństwa, której zasadnicze zręby są identyczne u wszystkich uczestników danej kultury, dzięki temu, że wszyscy przeszli przez podobne procesy uspołeczniania

MARGARET MEAD (ur. 1901r) - uczennica Benedict. „Trzy studia”, „Kultura i tożsamość”. Każda transmisja kultury jest możliwa tylko przez wychowanie człowieka. Dla MM kultura jest konfiguracją harmonijnie ze sobą powiązanych wzorów zachowania. Jest całością podobnie zbudowaną jak system indywidualnej osobowości, nie mnie wyraźnie wyodrębnioną, wyższego, ponadjednostkowego rzędu. Jednostka jest zdeterminowana przez kulturę, jej osobowość stanowi rezultat procesu socjalizacji w danej kulturze i w danej epoce. Głównym przedmiotem zainteresowań MM był proces wzrastania człowieka, przechodzenia przez kolejne pozycje i role w społeczności, uczenie się wzorów i ich wypełnianie. Każda jednostka ludzka ma swoje indywidualne cechy, które sprzyjają bądź przeszkadzają przyjęciu określonych wzorów zachowania. Sposób, a jaki jednostki są przystosowane do życia w swojej społeczności, z uwagi na podstawowe cele i motywy kultury, a także ze względu na indywidualne, osobnicze cechy, jest dla Mead ulubionym przedmiotem badań. Zajmuje się samym procesem wychowania - większość późniejszego dorobku naukowego i publicystycznego Mead poświęcona jest zagadnieniom dojrzewania młodego pokolenia, formowania kulturowych zrębów osobowości, a po części także roli kobiet w różnych kulturach. Socjalizacja polega na przekazywaniu młodemu pokoleniu treści kultury dominującej w społeczeństwie. Transmisja kultury możliwa jest dzięki wychowaniu. Konkretne analizy Mead gubią często proporcje różnych faktów kulturowych w opisie całych systemów, co pozostaje w sprzeczności z deklaracjami teoretycznymi autorki. Twierdzi ona bowiem, że proces wychowawczy: formowanie pożądanego kształtu osobowości to tylko jeden z aspektów całego systemu społecznego. Żaden fakt dotyczący zachowania członków danej grupy kulturowej nie ma znaczenia bez uwzględnienia jego kulturowego kontekstu, jego powiązania w ramach struktury społecznej czy systemu wartości, indywidualnych motywacji i celów, norm społecznych itd. Konieczne jest badanie każdej kultury jako całości, umieszczając każdy fakt w jego względnym stosunku do innych. Kulturę trzeba traktować jako system społeczno-kulturowy, który zawiera: 1. określoną liczbę jednostek z ich wewnętrzną, psychofizyczną naturą będącą rezultatem dziedziczenia oraz ich kulturą wynikającą z ich środowiska społecznego; 2. wzajemne relacje między tymi jednostkami, które zależą od: a) aktualnego układu grup ze względu na płeć, wiek, rozmieszczenie zdolności i sił itd.; b) przepisanej kulturowo struktury społecznej; 3) pozaludzkie przedmioty materialne związane z ludzkimi interesami i działalnością; 4) relacje ludzi do przedmiotów materialnych.

Systemowy, konfiguracyjny charakter ma też osobowość członka danej kultury. Aby ją zrozumieć, konieczna jest analiza procesu wychowawczego. Należy ustalić, jaki mechanizm prowadzi do przemiany nowo narodzonego dziecka w bardziej lub mniej reprezentatywnego dla danej społeczności dorosłego człowieka. Propagowanie i rozpowszechnianie odpowiednich metod wychowawczych może doprowadzić do rozwoju jednych a zaniku innych a zaniku innych cech osobowości całych pokoleń młodzieży, a w konsekwencji do zbudowania nowych, lepszych społeczeństw przyszłości. W ogólnej typologii kultur MM starała się przedstawić swój pogląd na kierunek rozwoju ludzkości lub czegoś, co można nazwać kulturą w ogóle. Typologia ta składa się z trzech elementów: 1) kultura postfiguratywna - model kultury chłopskiej, tradycyjnej. Młoda generacja kształtuje się bez zakłóceń na wzór i podobieństwo rodziców; 2) kultura konfiguratywna - model typowy dla współczesnych społeczeństw przemysłowych. Zachodzi tu współistnienie młodej i starej generacji jako równorzędnych partnerów. Przyjmują one za naturalny fakt to, że warunkiem współistnienia jest tolerancja; 3) kultura prefiguratywna - ma to być model kultury przyszłości. Starsze generacje będą zmuszane nie tylko do uznania niezależności młodych, ale w większym stopniu uczyć się będą od nich nowych postaw i zachowań, jakie narzucać będzie przyspieszony rytm życia społecznego.

Badaczom tym zarzuca się, że taki model kultury jest modelem idealnym, bez zakłóceń.

Wszyscy ludzie mają identyczną budowę fizyczną i psychiczną a drobne różnice między nimi nie mają wpływu na zdolność do tworzenia kultury. Natura ludzka jest bardzo plastyczna, różne potrzeby mogą być różnie zaspokajane, niektóre rozwijane, inne tłumione. Kultura, wśród której człowiek się urodził ma wpływ na osobowość człowieka. Każda kultura ma decydujący wpływ na osobowość. Identyczność potrzeb, ich zaspokajania, typów osobowości wyników z identycznego wychowania, wprowadzania w kulturę.

OSOBOWOŚĆ PODSTAWOWA - to taka, która obejmuje wspólne ludziom dyspozycje do zachowań, które mają podstawowe znaczenie społeczne. Czyli organizują komunikację wewnątrz grupy i koordynują działania jednostki zgodnie z przyjętymi zasadami.

Osobowość podstawowa kształtuje się pod wpływem pierwotnych instytucji kultury, czyli metod wychowawczych.

Instytucje wtórne kultury: religia, ideologia, obrzędy i rytuały, legendy, sposoby myślenia są stosowane przez osobowość podstawową wykształconą przez instytucje pierwotne.

Abraham Karbiner - autor pojęcia „podstawowa struktura osobowości”

OSOBOWOŚĆ STATUSOWA - zakładamy, że wszyscy członkowie danej kultury posiadają taka samą osobowość podstawową, nie mniej każdy członek kultury zmienia swoje grupy (np. wiekowe), każde społeczeństwo organizowane jest tak, że po przejściu z grupy każdy uczy się osobowości statusowych obowiązujących w danej podgrupie społecznej.

R. Linton - „ Kulturowe podstawy osobowości”

OSOBOWOŚĆ MODALNA - powtarzające się doświadczenia, wartości, wzorce - w danej kulturze są niektóre z nich częściej występują, próbowano wyliczyć to statystycznie - narzędzie do mierzenia częstotliwości ludzkich zachowań.

Szkoła kultury i osobowości:

wychwytywanie kształtowania się kultury.

porównywanie ze sobą różnych kultur.

autonomiczne analizowanie charakterów etnicznych, narodowych poszczególnych kultur.

Badacze tej szkoły umiejętnie połączyli wysiłki psychologów, psychoanalityków i badaczy kultury.

JĘZYK A KULTURA

  1. ETNOLINGWISTYKA

  2. STRUKTURALIZM

  3. SOCJOLINGWISTYKA

  4. FUNKCJONALIZM

1 i 3 Podstawowy przedmiot zainteresowań to badania języka jako nadrzędnego wobec kultury. Wzory językowe mają wpływ na kształtowanie wzorców kultury język i kultura nie były traktowane jako monolit, język był nadrzędny wobec kultury organizował ją. Człowiek jako twórca kultury - to zdolność do myślenia symbolicznego i nie używanie symboli w komunikowaniu się z innymi ludźmi.

SYMBOLIZM - ujawnia się w mowie, piśmie, sygnałach, formułach matematycznych - system znaków komunikacyjnych, które nie mają znaczenia w sobie istnieją tylko wtedy, gdy istnieje oprócz ich twórcy inna osoba, która potrafi je odczytać zgodnie z intencja twórcy. Najdoskonalszą formą systemu komunikacyjnego jest język - system doskonały, bo zbudowany na jednorodnym materiale. Każda treść kulturowa da się wyrazić w języku. Język tworzy dla każdego z nas cos w rodzaju ponadindywidualnego świata.

0x08 graphic
Poznajemy świat nadając dzieciom nazwy, których nas uczą rodzice.

0x08 graphic
Język uczy nas kultury, jest naszym przewodnikiem po rzeczywistości.

Doświadczenie uczestników kultury jest zapożyczone językowo.

0x08 graphic

0x08 graphic
Ludzie mówiący różnymi językami żyją w różnych światach. Każdy język różniąc się swoimi regułami pokazuje nam inną rzeczywistość.

0x08 graphic
W każdym języku zawarty jest sekret myślowy danej kultury, każda grupa językowa posiada własne klasy kulturowe.

Język jest zespołem wzorów ukierunkowujących ludzkie myślenie.

Najważniejsi etnolingwiści:

Edward Sapir

Benjamin Wohorof (uczeń Sapira) - autorzy tezy relatywizmu językowego:

- Jednostki nie bytują w świecie obiektywnym w sposób bezpośredni - zawsze jest to życie kształtowane przez język.

- „Realny świat” jest funkcją wzorów językowych, a język jest prowadzeniem po rzeczywistości społecznej. Symbolizm językowy ma podstawowe znaczenie dla kultury i staje się ona

- Modelem dla wszystkich innych zachowań, które podlegają podobnym uwzorcowaniom.

Wohrf chcąc zbadać czy tak jest, porównał ze sobą kilkanaście języków indoeuropejskich z językiem Indian Hopi, przyjął ze gramatyki języków mają ścisły związek z kulturą. Badał znaczenie pojęć czasu, przestrzeni, ustalił czy można w takich badaniach wychwycić rodzaje języka - kultur. Język Indian Hopi i indoeuropejski różnią się w pojmowaniu ilości cyklu zjawisk, pojmowanie czasu, czasowników. Wszystkie różnice łączył z tezą, że struktura języka kształtuje kulturę.

Teza najbardziej radykalna: wobec tak różnych gramatyk języka istnieje całkowita niemożność porozumiewania się osób, które się nimi posługują.

2. STRUKTURALIZM - bardzo ważna współczesna orientacja antropologii kulturowej.

CLAUDE LEVI - STRAUSS: 1.Język jest środkiem transmisji kultury. 2. Wszystkie inne dziedziny kultury nadbudowują się na języku i posiadają w związku z tym antropologiczną budowę.

Język jest zawsze częścią kultury i jednocześnie jej nadrzędnym regulatorem.Chcąc zrozumieć, czym jest np. sztuka, prawo trzeba badać ich kody językowe. Język i kultura są przejawami ludzkiego myślenia. Odrzucił tezę Wohrfa, twierdził, że wszyscy ludzie, mimo, że używają różnych języków myślą identycznie. Postrzegamy świat patrząc przez kontrast - muszą istnieć biegunowo odmienne zjawiska byśmy mogli skoncentrować naszą uwagę na zjawisku, które zauważamy.

4. FUNKCJONALIZM

Malinowski uważał, że język jest naszym sposobem działania, jest narzędziem wykorzystywanym do komunikacji, jest podporządkowany kulturze.

Języka nie uczy się przez refleksję a przez działanie.

STRUKTURALIZM

Znak - podstawowe narzędzie opisu świata przez strukturalistów - antropologów.

0x08 graphic
0x08 graphic
ZNAK

ZNACZĄCE ZNACZONE

Każdy znak musi zawierać dwa zespolone elementy w jednym znaku krzyżują się 2 przesłania integralnie połączone.

  1. najpierw trzeba odkryć znaczenie symboliczne np. orzeł