1.03.2005 WYKŁAD 1
człowiek nie pochodzi od małpy, ale ma wspólnego przodka ze współczesnymi małpami
ewolucjonizm - podstawa rozwijania wiedzy o rozwoju organizmów na ziemi w ogóle
Karol Darwin - ojciec ewolucjonizmu(XIX w )
Karol Linneusz - twórca taksonomii biologicznej (XVIII w)
drzewo filogenetyczne
Królestwo: Animalia - zwierzęta
Typ: Strunowce
Podtyp: Kręgowce
Gromada: Ssaki
Rząd: Naczelne
Rodzina: Człowiekowate (tak samo jak szympans, goryl, orangutan)
Rodzaj: Homo - człowiek
Gatunek: Homo sapiens - człowiek rozumny
W ewolucji nic nie dzieje się celowo ewolucja jest wymuszona przez środowisko, nie jest prostolinijna, wszystkie organizmy na ziemi są równoprawne, jeżeli chodzi o ich doskonałość
50 mln lat temu, Afryka to las tropikalny i dużo jedzenia, małpy wciąż skaczą po drzewach. Następnie powstają Himalaje, zderzenie kontynentów:
zmiana cyrkulacji wody
epoka lodowcowa
zmiana szaty roślinnej
w Afryce zamiast drzewiastej puszczy robią się sawanny z suchą trawą zwiastuje to niedostatek pożywienia i brak miejsca ukrycia się, w skutek czego istoty, które były naszymi przodkami zaczęły stawać na nogi i to było to ich nowe przystosowanie, mózg im urósł i jak stały na nogach to sobie mogły świat obserwować zza trawy na większe odległości, ogólnie oszczędność energii, żeby wydać na świat więcej potomstwa
Afryka - koło jezior bardziej zielone tereny
Afryka Pd. - sawanny
Afryka Zach. - sucho
Afryka Centr. - dziś las tropikalny, brak tam szczątków praprzodków
Ok. 4 mln BP Australophitecus (małpa afrykańska) w RPA i w Pd. Afryce
5,6 mln BP rozdzielenie linii rozwojowej człowieka i szympansa
australopithecus afarensis - we wsch. Afryce (Lucy) 3,5 - 2,8 mln BP
mógł jeszcze poruszać się jak szympans (czworonożnie)
autralophitecus africanus - w Pd. Afryce (dziecko z Taug) miała być wstępem do rodzaju homo
poruszają się pionowo
powiększenie mózgu
zmiana budowy miednicy, rąk i nóg
zmniejszanie się części twarzowej
mniejsza ilość zębów
wzrost ok. 120 - 140 cm
waga do 50 kg
australophitecus robustus boczna linia rozojowa wymarła ok. 1,2 mln BP
masywne kości (czaszka przypomina czaszkę goryla, rozbudowany grzebień strzałkowy, mocna szczęka)
autralophitecus ghari (niespodzianka) - 2,5 - 1,7 mln BP, ogniwo między homo a resztą
homo habilis - Afryka Wsch. „człowiek zręczny”
ok. 150 cm wzrostu
550 - 600 cm 3 puszki mózgowej
wydelikatnienie części twarzowej
zęby mniej masywne
wyrabianie narzędzi otoczakowych argument, żeby zaliczyć go do rodzaju homo
homo erectus - Afryka, Azja, Europa „człowiek wyprostowany”
1,9 mln BP
160 cm wzrostu
800 - 900 cm 3 puszki mózgowej
je to co my, czyli też mięso
używa narzędzi już bardziej zaawansowanych (pięściaki mieszczące się w dłoni)
pierwszy gatunek, który wychodzi poza Afrykę człowiek pekiński, znalezisko odnalezione na Jawie zaginęło podczas II wojny
najmłodsze szczątki ok. 1, 5 do 30 tys BP
homo heidelbergenis - europa
homo antecessor - przodek homo neardenthalensis
homo neanderthalensis - Europa, Kałkaz, Azja Mniejsza „człowiek z doliny Neander”
350 - 27 tys BP
większa puszka mózgowa niż my
bardziej masywny niż homo sapiens
wydatne łuki brwiowe
brak bródki (u nas jest efekt skracania się łuku zębowego)
chował zmarłych
homo sapiens - ok. 200 - 250 tys BP w Afryce (Etiopia)
zdolność abstrakcyjnego myślenia
prawdopodobnie potomek późnych erectusów
zasiedla cały świat
PREHISTORIA, HISTORIA, PROTOHISTORIA
Granicą jest wynalezienie pisma ok. 3 tys BC na terenie Międzyrzecza tam pierwsze systemy notacji, również w Chinach oraz Harappie i Mohendżo Daro ale co do dwóch ostatnich to kontrowersje. Europa, Azja, Afryka nie rozwinęły pisma i tam badania tylko archeologiczne
Prehistoria - badana w oparciu a materiały archeologiczne. Archeologia nie zajmuje się tylko prehistorią ale ogólnie też okresem historycznym, co do którego dysponuje też materiałem pisanym
źródła archeologiczne przedmioty materialne, kultura martwa z nich można zinterpretować religię, stosunki społeczne itd.
Żródła nieruchome - fundamenty, ślady osad, domostw, miejsca kultu, obiekty grobowe
Itp.
Pochówki
Szkieletowe (inhumacja) prosto do ziemi
Całopalne:
Popielnicowe - prochy w popielnicy czyli czymś jak urna
Jamowe - w dołku
Źródła ruchome - wszystkie drobne przedmioty
Żeby nadać znaleziskom kontekst stworzono jednostki taksonomiczne
Kultura archeologiczna - zespoły łączy się na szersze jednostki w zależności od np. typów naczynia
Zespół archeologiczny - zespół wytworów jakoś ze sobą związanych, używanych przez jedną grupę ludzi w określonym czasie i przestrzeni, np. wyposażenie domu, biżuteria, misy
Technokompleks / przemysł wspólnota procesow technologicznych
W latach 20 - tych XX w Gustaw Cassina wprowadził do archeologii metodę etniczną
grupy ludzi mówiących tym samym językiem łączymy jednostki archeologiczne z etnicznymi
Metody datowania
Chronologia względna - okresla jedynie następstwo czasowe, nie określa wieku faktycznego tylko np. A jest starsze od B
Metoda stratygraficzna - dzieje się sama w czasie wykopalisk, odkrywa się kolejne warstwy ziemi aż do czegoś, co nazywa się CALEC część gleby nigdy nie uzytkowana przez człowieka, to co najniżej, jest najstarsze
Konkretne określanie wieku - bazuje na fizyce i chemii, cyklicznych zmianach klimatycznych, dendrochronologii itd.
Metoda Radiometryczna - rozpad izotopów pierwiastków, najbardziej znana metoda to C14 (węgiel radioaktywny), można tak datować materiały organiczne ale metoda ma mały zasięg, bardzo starych rzeczy już nie da rady tak badać
____________________
Skróty:
p.n.e a. C (ante Christum) = BC (Before Christ)
x lat temu x BP (Before Present)
____________________
Traseologia - badanie śladów powstałych przy używaniu narzędzi (stosowane też w kryminologii)
Metody eksperymentalne - samemu np. robić narzędzia i zobaczyć jakie mogły być metody popularna metoda archeologiczna w U.S.A i GB
Etnoarcheologia - porównywanie społeczności współczesnych piśmiennych z dawnymi niepiśmiennymi (ale to nie to samo co metoda etniczna)
PERIODYZACJA PREHISTORII
Od poł XIX w.
Christian Tomsen, Duńczyk, pracował w Kopenhadze w muzeum i chciał zrobić wystawę z narzędzimi, a wtedy datowano odnośnie Pisma Św. On wpadł na to, że narzędzia z kamienia są najstarsze, następnie są te z brązu a później z żelaza. jego rozumowanie zostało do dzisiaj i stało się podstawą współczesnej periodyzacji.
Periodyzacji dokonuje się na podstawie
Sposobu zdobywania pożywienia
Zmian klimatycznych
Narzędzi
Ewolucji biologicznej człowieka
Chronologia dla każdego kontynentu a nawet ich poszczególnych części jest inna
Dla Azji np. jest periodyzacja surowcowa.
Kamień: 2,5 BC najwcześniejsze narzędzia, od tego momentu zaczyna się mówić o prehistorii (data umowna), koniec ok. 3 tys BC
PALEOLIT - starsza epoka kamienia 2, 5 mln BP - 10 tys BP |
||
Dolny 2, 5 mln BP(poczatek rodzaju homo i narzędzi) - 300tys - 250tys BP Habilis, erectus |
Środkowy 300tys- 250tys BP - 200 - 150 BP neandertalczyk |
Górny 200tys - 150tys BP - 10tys BP rewolucja neolityczna |
Technika lewaluaska ok. 300 -200 tys BP 300 - 250 tys BP |
200 tys BP - pojawienie się homo sapiens |
NEOLIT - młodsza epoka kamienia 10 tys BP - 3 tys BC (wynalezienie pisma) |
Rewolucja neolityczna |
NEOLIT 10tys BP-3tys BC |
BRĄZ 3tysBC - 1100 BC |
ŻELAZO 1100BC-467BC |
|
Rewolucja neolityczna |
STAROŻYTNOŚĆ |
Wykład 2
AUSTRALOPITECUS - „MAŁPA POŁUDNIOWA”, Pd. Afryka 4 mln BP
(afarensis, africanus, robustus, ghari)
Efekty pionizacji
Zmienił się układ potylicy (rdzeń kręgowy na środku)
Szersza miednica
Inny kształt klatki piersiowej umożliwia wytworzenie się później aparatu mowy
Bardziej ekonomiczna budowa energetyczna
Dalej sięgający wzrok, możliwość obserwowania ptaków padlinożernych
Etiopia (Hada) Lucy odnaleziona w 1974, Australopitecus Afarensis
Homo Habilis - „człowiek zręczny”, Afryka 3-2 mln BP
Małpa dwunożna(Australopitek też już był dwunożny i z nim współistniał)
Wykorzystywały narzędzia (Australopiteki mogły wykorzystywać narzędzia habilisa)
Wokół Australopiteka ghali też znaleźli narzędzia (pytanie czy sam je zrobił czy został nimi zabity)
Wzrost ok. 120 - 130 cm
Pojemność puszki mózgowej 700 - 800 cm 3
Ma mniejsze kły, mniejszą żuchwę, brak diastemy (przerwy między 3 a 4 zębem)
Nie ma pazurów tylko paznokciezmiana sposobu odżywiania, jest padlinożerny
Chwytny kciuk, brak chwytnej stopy (tak jak my)
Zbieracko - łowiecki tryb życia nie polował na większą skalę, ale łapał jakieś mniejsze zwierzęta
Członkowie żyjący w hordach członkowie spokrewnieni albo spowinowaceni
Brak instytucjonalnych form przywództwa i wyspecjalizowanej gospodarki kto zdobędzie przewagę ten staje się przywódcą
Większy mózg potrzeba więcej pożywienia(mózg zużywa 20% energii) jedzenie mięsa to umożliwia
Trzymał się blisko zbiorników wodnych, budował osłony mieszkalne możliwe, że istniały obozowiska wyspecjalizowane (robienie narzędzi, ćwiartowanie padliny itd.)
Na wew. Stronie czaszki odnaleziono ośrodek broka, odpowiedzialny między innymi za artykułowaną mowę, habilisy nie mówiły jeszcze ale się już jakoś komunikowały u Australopiteka brak
Brok - nazwisko XIX w. Badacza, który zajmował się mózgiem jego kolekcja, chyba łącznie z jego mózgiem znajduje się w Muzeum Człowieka w Paryżu
OLDUVAI narzędzia otoczakowe (technokompleks oldovajski) - stanowisko, gdzie na ślady zębów zwierzęcych nakładają się ślady cięcia lub łupania narzędzia otoczakowe (oldovajskie). Drugie miejsce, gdzie odnaleziono te narzędzia to Koobi Fora. W Olduvai odkryła to rodzina Likejów(?). Otoczaki to surowe bryły (okrągłe kamienie), sprowadzane z większych odległości (10 - 15 km), chodziło o uzyskanie ostrej krawędzi.
Odbicie z jednej strony chopper
Odbicie z dwóch stron chopping tool
Formy kuliste sweroidy (jako rozcieracze)
Mogli wykorzystywać odłupki produkcyjne (nie wiemy, na ile to odpady a na ile narzędzia)
Niektórzy archeolodzy nie mówią o narzędziach ale o wytworach
Niektórzy mówią, że
już wtedy mamy dwie techniki obróbki kamienia. To już podobno była kultura, ale to tylko hipotezy optymistyczne ujęcie
Odłupkowa odbijamy mniejsze kawałki i z tych kawałków narzędzia
Rdzeniowa ?
Obróbki kamienia to indywidualne możliwości, a nie kultura. pesymistyczne ujęcie
Na ile homo habilis nadawał kształt narzędziu świadomie i czy wiedział, co chce zrobić i na ile to wychodziło przypadkiem? pytanie o ich umysłowość
Odpowiedź badania nad współczesnymi szympansami i bonowo są w stanie wyrabiać sobie narzędzia, mają wyobraźnię przestrzenną, ale ich narzędzia mają charakter przypadkowy. Małpy nie robią seryjnie takich samych narzędzi i nie pojmują natury materiału naśladownictwo, a nie wymyślenie jak coś można zrobić.
Homo Habilis dobierał materiał. Do wytwarzania otoczaków trzeba było wiedzieć, gdzie uderzyć(seria przemyślanych ruchów) dosyć dobrze rozwinięta świadomość poznawcza COŚ, CO POZWOLIŁO HABILISOWI PRZETRWAĆ
Wytwarzanie narzędzi rozpoczęło się dopiero na pewnym etapie najstarsze wytwory 2,6 mln lat temu.
habilis konkurencyjny wobec innych homo, nowa szansa przetrwania. Narzędzia wyrabiane intencjonalnie, u Australopiteka stanowiły tylko przedłużenie kończyn.
W czasie habilisa żyły inne gatunki małp. Ziemia się ochładza, rodzi się trawa i przybywają nowe zwierzęta bosai mają bardzo mocne szczęki i mogą jeść trzciny, habilis jest mięsożerny, nie żre trzciny bo produkuje narzędzia. Bosai nie zostawiły potomnych.
Homo Erectus - „człowiek wyprostowany” , Afryka ok. 1,8 mln BP
Może ważyć nawet 85 kg i mieć180 cm wzrostu
Większa i masywniejsa czaszka - do 1000 cm 3
Wydatne łuki brwiowe pdkreślały zadania imponujące albo chroniły oczy przed słońcem, mogło to też wzbudzać strach u innych gatunków
Habilis występował wyłącznie w Afryce, erectus wyszedł poza nią. Zasiedla Europę i Azję (Nowy Świat nadal nie zasiedlony) trwa to tak długo, że erectus dociera tak zmieniony, że nazywa się ich szczątki różnymi gatunkami. Jeden z nich to homo ergaster cały czas trwa proces różnicowania się
1,6 mln BP erectus trafia na Jawę (Indonezja), ale nie wiemy jak
1,5 mln BP erectus trafia do Chin (sinantropus pehineusis ?)
1,4 mln BP - Płw. Arabski
1,3 mln BP - Afryka Pn.
1,2 mln BP - Hiszpania
800 tys BP - Europa Środkowa (albo przez Gibraltar albo przez Gruzję to bardziej prawdopodobne)
500 tys BP - wyspy Brytyjskie
W Polsce erectus też był, ale nie zostawił po sobie szczątków kostnych, tylko zespoły narzędziowe (Trzebnica k. Wrocławia, Rusko k. Strzegonia).
Przyczyny migracji zmiany klimatyczne ochłodzenie, wysuszenie terenów Afryki trzeba szukać pożywienia
Zmienia technikę obróbki narzędzi technokompleks aszelski (Saint Acheul we Francji) pięściaki mieszczą się w dłoni, przeważnie mają kształt migdałowaty. Narzędzia obrabia się w całości nadając im konkretny kształt. Są o wiele poręczniejsze od oldovajskich. Jak się zniszczą to się je przerabia na inne. Znajdują się tylko w Pd. Europie, Francji, Pd. Anglii
Pod koniec dolnego paleolitu (300 - 350 tys BP) pojawia się technika lewaluaska bryłę kamienia obrabiano nadając jej kształt podobny do skorupy żółwia, potem odbijano odłupki można było uzyskać całą serię narzędzi. Stosowane do czasów neolitu.
Erectus wymyślił „miękki łuk” do produkcji narzędzi, zaczął obrabiać przy pomocy drewna lub rogu.
Zaczyna wykorzystywać ogień, nie wiemy, czy umie go wzniecać, ale umie go podtrzymywać NOWA FORMA ADAPTACJI
Buduje obozowiska a nie tylko ochrony mieszkalne, jest kilkanaście takich stanowisk
Terra Amata (Francja) k. Niceii obozowisko z wyraźnymi śladami palenisk najstarsze ognisko 380 tys BP, szałasy
Bilzingsleben szczątki kostne i narzędzia, szałasy, ogniska
Zhoukudian (Czuputnien) Chiny
Grota Lazaret (Francja)
Boxgrove (GB) odnaleziono podziurawioną łopatkę zwierzęcą, przerabiane narzędzia aktywne polowanie przy pomocy włóczni w Niemczech znaleźli włócznię, prawdopodobnie miotano tymi włóczniami a nie rzucano się z rozbiegu z włócznią na zwierza. Polowania mogły mieć charakter grupowy.
W zw. z tym, ze erectus zaczął polować to zmniejszyła się liczebność grup to wpływa na rozwój stosunków społecznych.
Kanibalizm erectusa (Jawa, Chiny) rozłupane czaszki, zjadanie mózgów niektórzy widzą w tym kanibalizm rytualny (zjadanie mózgu przodka lub wroga) archeologowie nie maja takich potwierdzeń, jedli bo się to po prostu nadawało do jedzenia
Pojawienie się jakiegoś zmysłu estetycznego
Symetryczne wzory pięściaki robiono tak, by np. zachować w centrum muszelkę
Przedziurawione muszelki i zęby
Ochra czerwony barwnik wydobywany z ziemi, kościane płytki barwione na czerwono
Jedno z najstarszych odkryć antropomorficznych , Irak, Wzgórza Goplan figurka z tufu wulkanicznego (ale że to antropomorficzne to tyle spekulacje jak zresztą wszystko)
15.03.2005 WYKŁAD 3 preh.
NEANDRETALCZYK
Człowiek z Doliny Neander, odnaleziony w wieku XIX przez jakiegoś niemieckiego robotnika. Istniał jakieś 250 - 37 tys. Lat BP, współistniał przez jakiś czas z sapiensem (w Europie od 60 tys lat BP), na Jawie szczątki homo sapiens starsze niż neandertalczyka nie mógł być jego przodkiem, tak jak twierdzi koncepcja kandelabr.
Szczątki odnalezione przed odkryciem Darwina, więc w rozumowaniu nie było ani krzty ewolucjonizmu, więc ludzie mysleli, że to
człowiek sprzed Germanów i Celtów
człowiek współczesny chory umysłowo
człowiek chory na krzywicę i bity po głowie to, że dziecko przezyło to podawliny pod cywilizację chrześcijańską
mongoł z armii rosyjskiej
Wygląd:
masywny, krępy, na szczątkach odnalezione liczne połamania
szeroki nos, żeby się nie pocił i nie przeziębił na mrozie
trochę inna budowa odcinka piersiowego kręgosłupa niż u sapiensa koncepcja Laitmana, że to miało oddychaniu służyć
odnalezione czaszki wykazują różny stopień wygięcia podstawy czaszki, odnaleziono kość gnykową nie wiadomo, czy neandertalczyk mógł mówić, na pewno wydawał jakieś dźwięki, chociażby przez naśladownictwo. Większe znaczenie jednak miała pewnie komunikacja niewerbalna
ubierał się w coś, bo inaczej to by zdechł z zimna
Polowania:
polował grupowo, jakiś zmysł wyobraźni, bo potrafił np. zapędzić zwierza w pułapkę
Mieszkania:
wykorzystywał kości mamuta, skóry, nawisy skalne
powstawały obozowiska: część centralna i peryferyjna
centralna (gniazdo) kobiety, starcy, dzieci szczątki mniej ruchliwych zwierząt (starszych albo małych)
peryferyjna (zewnętrzna) mężczyźni szczątki zwierząt bardzi jruchliwych, narzedzia z surowca sprowadzanego z większych odległości taki podział wyraźnie widoczny w jaskini Le Combe General
Pochówki :
Shanidar (Irak) 60 tys BP
Mężczyzna w wieku ok. 40 lat złożony na boku z ręką pod głową w grobowcu wykutym w skale i przykrytym płytą kamienną, ułożony na ziołach i posypany ziołami. Zmiażdżona trzewioczaszka i amputowana noga to, że przeżył może świadczyć o tym, że wśród neandertalczyków były jakieś zachowania społeczne
Le Moustier 16 letni chłopiec pochowany tak jakby spał, obok niego oszczep i nadpalone kości
Kult czaszki, kanibalizm głównie w Chorwacji, np. Jaskinia Ludożerców 14 szkieletów zmiażdżonych i nadpalonych, też w Chorwacji dzieci z otworami w czaszkach
Technika obróbki narzedzi :
Technika mustierska (od Le Moustier we Francji) narzędzia wygodniejsze niż pięściaki, technika odłupkowa, jakiś zmysł estetyczny: grał na flecie podobno, znajduje się barwione ochrą płytki
Hipotezy, czemu neandertalczyk's dead
zbyt mało kreatywny, żeby się przystosować do nowych warunków jak się pojawił homo sapiens, to mógł czasem używać jakichś jego technik czy narzędzi, ale i tak nic sam już nie wymyślił odnosił coraz mniej sukcesów
sapiens go wchłonął na drodze krzyżowania nie mięli potomstwa i te krzyżowki sapienso -neandertalskie nie mogły mieć bejbików więc taka odmiana się nie wytworzyła, sapiens europejski pewnie też nie od neandertalczyka, bo badania genetyczne nie odnalazły śladów genów neandrtalskich
sapiensy wyjadły i wymordowały ludy neandertalskie na drodze podboju zgadzało by się z koncepcją Out of Africa, gdzie jak sapiens dotarł do Europy to wyrżnął konkurencję w pień tak samo w Azji, gdzie wyrżnął tamtejszego ergastera
neandertalczyk nie wykształcił komunikacji werbalnej sapiensy, które już ze sobą gadały zwijały mu sprzed nosa zwierzynę, umieli się lepiej zorganizować koncepcja, że mowa atrykuowana powstała na drodze ewolucji i że już habilis miał ośrodek broka odpowiedzialny za czynności manualne i werbalne mowa na drodze selekcji naturalnej, jakoby im bardziej udoskonalone narzędzi tym potrzebny lepszy sposób komunikacji
nie miał „food for fucking” ograniczona współpraca międzypłciowa kobiety osobno w części centralnej, mężczyźni osobno dzieci umierały, kobiety rzadko zachodziły w ciążę
Wykład 4 (5.04.2005)
Droga do Nowego Świata (homo sapiens)
Czukotka Cieśnina Beringa Alaska
Lód wtedy łączy Azję i Amerykę, ponieważ obniżył się poziom wód. Lodowiec miał ok. 1000 km szerokości i ten przesmyk w Cieśninie Beringa powstał 3 razy
Koncepcja krótkiej chronologii pomiędzy 12 tys a 11 tys BP następuje kolonizacja Nowego Świata
Koncepcja długiej chronologii między 40 a 34 tys BP pojawia się człowiek. Zwolennicy tej koncepcji twierdzą, że na terenie Ameryki Pd. są znaleziska antropologiczne. Zakładają oni również, że ok. 12 tys BP następuje druga migracja, pojawiają się ludy paleoindiańskie posługujące się narzędziami otoczakowymi.
Kultura paleoindiańska np. Clovis, łowiecko-zbieracka, znana z wielu obozowisk, istnieje koncepcja, ze wybijali bizony. Rozwinięta technika wyrobu ostrzy, ostrza były bardzo znane. Okres paleoindianski przypada na 12 - 8 tys BP.
Okres archaiczny od 8 tys BP pojawia się gospodarka wytwórcza
40 tys BP Stary Świat, schyłek epoki neandertalskiej
kultury przejściowe świadectwo akulturacji neandertalczyka (współistnienie z homo sapiens)
ok. 30 tys BP - sapiens to jedyny człowiekowaty w świecie, ale:
Jawa - do 25 tys BP przetrwały formy arektoidalne. Homo sapiens współistniał z homo erectus
Flores - współistniały ze sobą h.florensiensis, erectus, sapiens. H.florensienis istniał do ok. 13 tys BP
H.florensienis
Mały, bardzo drobny, pojemność mózgu taka jak u szympansa
Miniaturyzacja spowodowana ograniczeniem w zdobywaniu pożywienia
Pomimo małego mózgu florensiensis potrafił wytwarzać narzędzia
Duży mózg przepustka do świata kultury?
Górny paleolit (40 tys BP)
To nie pojawienie się człowieka współczensnego wyznacza początek epoki górnego paleolitu, ale b. Szybkie zmiany kulturowe.
Rewolucja górnopaleolityczna = wielki skok = eksplozja kreatywności
Pojawienie się nowych narzędzi wiórowych: technika wiórowa kamienie obrabiano w kształt walca i odbijano długie, cienkie łuski
Seryjna produkcja
Narzędzia b. Precyzyjne
Z określonej ilości surowca 10 razy więcej narzędzi niż przy wykorzystaniu wcześniejszych technik wydajność
Wykorzystywany krzemień, materiały pozyskiwane w wyprawach
Narzędzia kościane (kości i rogi)
Ostrza oszczepów, harpuny
Guziki, szydła, biżuteria (bransoletki, pierścienie)
Wzrasta różnorodność wyrabianych przedmiotów
Pojawiają się narzędzia złożone
Wyplatane sieci, pojemniki z linek
Odzież tkana z łyka roślin podobnych do pokrzyw
Umiejętność wypalania gliny
Figurki antropomorficzne, zoomorficzne (w większości wytwory ceramiczne nie miały wartości użytkowej)
Wypalanie ceramiki w piecach 170ºC wykorzystywanie i upowszechnienie ognia staranne ogniska, lampki w których znaleziono resztki tłuszczu zwierzęcego
Prawdopodobnie używano grzanych kamieni wkładanych do dołów z wodą
Obozowiska starannie dobierane (osłonięte, w okolicy wody), usytuowane tak, by rano łapały promienie słońca
Doskonale zorganizowane wykorzystanie kości mamuta
Jamy zasobowe doły wyścielone skórą, w których przechowywano zapasy możliwość planowania przyszłości
Urozmaicenie sposobów wykorzystywania środowiska
Polowania sezonowe
Przenoszenie obozowiska, gdy zostało już wykorzystane środowisko wokół
Obserwacja natury
Narzędzia definitywniejsza eksploatacja środowiska
Wędrówki ze stadami zwierząt obserwacja zwierząt
Polowania na ptaki i ryby
Podział zwierzyny
Sztuka jaskiniowa
Pochówki
Dostarczają nam informacji o hierarchii społecznej
Pochówek z Sungir - 28 tys BP
Mężczyzna, ok. 50 -55 lat; na plecach ,rękach i nogach kilkadziesiąt bransolet kościanych, szkielet pokryty ok. 3,5 tys. Paciorków, prawdopodobnie z ubioru bluza z kapturem, może także buty
Szkielet chłopca (13) i dziewczynki (8), zwróceni głowami do siebie, po bokach włócznie z ciosów mamutów (kości te należało wygotować i wyprostować by powstały włócznie), oba szkielety pokryte ok. 7,5 tys. Paciorków
↑
Tych zmarłych ułozono na żarzących się węglach
Dary grobowe wiara w życie pozagrobowe ?, oswojenie lęku przed śmiercią ?
Pojawienie się potrzeb estetycznych bardzo zróżnicowane pochówki chowanie z przepychem, niektórych nie (hierarchiczność społeczna), różny poziom zamożności
Sztuka
Jaskoniowa, naskalna (Lasco) pojawia się ok. 30 tys. BP
Kulminacja 15 tys. BP
Figurki
Rzeźbione płytki kościenne
Wykład 5 (19.04.2005)
Neolit
młodsza epoka kamienia
pojawienie się gospodarki wytwórczej (rolnictwo, hodowla roślin i zwierząt) REWOLUCJA NEOLITYCZNA (proces neolityzacji) pomiędzy 10 tys. a 7 tys. lat BP
proces wymuszony przez zmiany klimatyczne (ocieplenie klimatu, zmiany fauny i flory)
znikają tundry pojawiają się lasy
pojawiają się rośliny, które da się udomowić
znika gruba zwierzyna pojawiają się jelenie, konie itd.
Zmiany umożliwiające określone działanie w centrach neolotyzacji
Centra
Bliskowschodnie neolityzacja w okolicach 10 tys. BP, biegła ona w kierunku Europy
Pszenica, jęczmień - najwcześniej udomowione rośliny
Owca, koza - najwcześniej udomowione zwierzęta
Północno-afrykańskie na terenie dzisiejszej Sahary, nie Egiptu, ok. 8 tys. BP
Sorgo, proso
Bydło rogate
Dalekowschodnie ok. 8 tys. BP
Proso
Kozy, świnie
Środkowoamerykańskie ok. 8 tys. BP
Kukurydza, dynia, tykwa, papryka, fasola
Środkowoandyjskie ok. 8 tys. BP
Dynia, tykwa, papryka chili, fasola, zmieniaki tykwa m tak twardą skorupę, że można jej było używać jako naczynia
Bardzo wcześnie pojawia się umiejętność obróbki metali, na początku rodzimej miedzi
Co idzie za neolityzacją?
Zmiany w bazie narzędziowej (narzędzia rolnicze)
Pojawia się ceramika
Zmiana w strukturze osadniczej osiadły tryb życia, zaczyna się budować inne domostwa
Zaczyna się wyznaczać jakaś struktura społeczna
Udomowienie zwierząt stopniowo zwierzęta wykorzystywane w coraz większym stopniu
Wzrost liczebności populacji ludzkiej, sprzyjał temu osiadły tryb życia Można mieć więcej dzieci
Minusy neolitu odczuwane do dziś:
Regulatory przyrostu naturalnego
Choroby odzwierzęce (grypa, trąd, krzywica itd.)
Wojny
Zmiany światopoglądowe pojawiają się nowe wątki
Bliski Wschód
ok. 3 tys. BP pojawia się intensywne zbieractwo zbóż i traw
rozpoczyna się kontrola stad zwierząt, osiadły tryb życia
kultura natufuska (Wladi El-Natuf) 13 - 10, 5 tys. lat BP
domostwa sytuowane często w pobliżu oaz
budowano owalne kąty, każda chata posiadała palenisko i posadzkę
w osadzie jamy zasobowe
zmarłych chowano w obrębie osady, pochówki również wyposażane były w naczynia
ilość pochówków świadczy o tym, że były to dość duże osady
Jerycho:
Od ok. 9,5 tys. lat BP, niedaleko oazy w miejscu osady natufuskiej
Miasto otoczone murem w celu obrony albo ochrony przed wylewami Jordanu, co jest bardziej prawdopodobne
Wybudowana wieża przed wejściem znaleziono 12 szkieletów. Na początku powstawały różne hipotezy na ten temat, min., że to kapłani pilnujący wejścia, ale najbardziej prawdopodobne jest, że to grupa ludzi, których po prostu zamordowano
W obrębie murów były domy. Mogło mieszkać w tym mieście ponad 2 tys. osób. W obrębie miasta znajdowały się także spichlerze i tzw. budynki użyteczności publicznej
Odkryto w Jerychu kilka pomieszczeń, które od razu nazwano świątynią. W pomieszczeniu centralnym, do którego prowadzi najdłuższy korytarz była posadzka z rowkami, na której niby składano ofiary a rowki służyły do odprowadzania krwi
Odkryto czaszki pokryte gliną, które miały kształtowane rysy twarzy dla bliskowschodniego neolitu popularne działania z czaszkami, zwłoki mogły być celowo dekapitowane, spotyka się ślady trepanacji czaszek, wycinanie ich fragmentów dla ozdoby itd.
Pochówki w Jerychu również w obrębie osady
Catal Huyuk (Czatalkuju) dziś Turcja; Anatolia
Od ok. 8 tys. BP, eksplorowana już w latach 50 - tych. Kopał tam James Melart
Jest to największe stanowisko neolityczne na Bliskim Wschodzie
Osada zbudowana na tellu wzniesieniu stworzonym przez człowieka nie wypalana cegła była niewytrzymała, jak osada się zburzyła to budowano nową i tak powstało ok. 13 warst osadniczych tell to wzgórze powstające na skutek osadzania się kolejnych warstw
Dużo mieli obsydianu, narzędzia też z tego robili, może jakieś centrum handlowe czy coś (?)
Umiejętność wyrabiania ceramiki pojawia się tam dosyć wcześnie ceramika figuralna (postacie zoo i antropomorficzne)
Uprawiali rolę, był jakiś system irygacyjny
Hodowali bydło i uzupełniali dietę zwierzyną łowną
Dosyć wcześnie pojawia się obróbka miedzi rodzimej (miękka) nie umieli uzyskiwać jej z rudy
Kolejna osada odtwarza układ poprzedniej: domy ściśle do siebie przylegały, nie było ulic, przemieszczano się po dachach pewnie na dachach kwitło życie towarzyskie, budulec jak w Jerychu (nie wypalana cegła suszona na słońcu), do domów wchodziło się od góry po drabinie, ten otwór był jednocześnie dymnikiem a pod nim znajdowało się palenisko
Pochówki pod podłogami domów
Melart zauważył, że co 3 lub 4 dom był większy i inaczej wyposażony na początku stwierdził, że to sanktuaria, ale potem stwierdził też, że jest ich za dużo, więc prawdopodobnie były związane z kultami rodzinnymi ściany pokryte są warstwowo freskami, odnawianymi co jakiś czas, prawdopodobnie na nowy rok, który tam wypadał na wiosnę, brak śladów istnienia krwawych ofiar
Pojawiające się motywy: Bycze rogi: przypierają różne formy, są naturalne i gliniane
Sęp: najczęściej w formie malowidła (sęp przeprowadza duszę do krainy zmarłych, pożera ciało zmarłego. Lampart: jako najgroźniejszy drapieżnik regionu. Postać otyłej kobiety: mówi się, że to Wielka Bogini Matka, dawczyni życia (szerokie biodra, duży biust), ale też odbiera to Zycie (stopa spoczywa na czaszce, ręce na lampartach).
Melart twierdzi, że niektóre kobiety zostały pochowane w specyficzny sposób jedna kobieta pochowana pod podłogą pomiędzy dwoma matami, obok niej kilkanaście tysięcy mysich szkieletów myszy się szybko rozmażają
Kobiety też przedstawiano jako pszczoły (królowe roju)
↑
Podobna osada to Chacilar
Wykład 6 (26.04.2005)
Centrum bliskowschodnie
C. Północnoafrykańskie
8 tys. lat BP
- sorgo, prasa
- bydło rogate
Osiadły, ale niestabilny tryb życia długi okres czasu dietę uzupełniano łowiectwem
Sztuka naskalna (saharyjska) kształtuje się inaczej niż w centrum bliskowschodnim Masyw Tasilli, Fezzan, Tibesti
Sztuka ta jest bardzo naturalistyczna, pojawia się w niej sporo postaci typowo ludzkich w różnych sytuacjach, pojawiają się wizerunki udomowionego bydła, owiec, egzotycznych zwierząt (nosorożce, żyrafy, hipopotamy)
Sztuka ta zaczyna się pojawiać ok. 6,5 tys. BP i rozwija się do 4,5 tys. BP
Przedstawienia ludzkie w kategoriach szamańskich
Następuje kolejna zmiana klimatyczna ok. 4- 5 tys. lat BP, osuszenie, to już ostatnia zmiana Ludność saharyjska przesuwa się do Doliny Nilu na skutek tej migracji D. Nilu staje się zalążkiem cywilizacji Egipskiej
C. Dalekowschodnie
Zajmuje mniej więcej obszar dzisiejszych Chin
8 tys. lat BP
Proso
Koza, świnie
Neolit Chiński rozpoczyna się 11 tys. lat BP archeolodzy chińscy przyjmują za początek nie gospodarkę wytwórczą, ale pojawienie się ceramiki
Proces neolityzacji w naszym rozumieniu rozpoczyna się od hodowli zwierząt, nie roślin. Uprawa roślin pojawia się później
Całkowity brak wizerunków antropomorficznych w sztuce naskalnej
Neolit chiński bardzo zróżnicowany
C. Środkowoandyjskie
Obejmuje tereny Ameryki Południowej
- dynia, tykwa, fasola, ziemniaki
- lama, alpaka, indyk
Peru, Ekwador
Udomowienie roślin na początku okresu archaicznego
Przez długi czas uprawa roślin była uzupełnieniem pokarmu do tego, co było zbierane
4,5 tys. lat BP maksymalizacja rolnictwa na wybrzeżach
System irygacji wymaga organizacji społecznej, zaczynają się tworzyć pierwsze organizacje państwowe i formy architektoniczne
Początki cywilizacyjne bez udziały ceramiki ceramika pojawia się później, ok. 2 tys. lat p.n.e
C. Środkowoamerykańskie
Mezoameryka
- kukurydza, dynia, tykwa, fasola, papryka ok. 7 tys. lat BP
Niewielka ilość pożywienia (15 %) pochodzi z upraw intensyfikacja uprawy roli następuje ok. 5 tys. lat BP
Ok. 5 tys. lat BP pojawiają się naczynia kamienne kiedy pojawia się ceramika, to ceramiczne naczynia są kopią tych kamiennych
Rozprzestrzenianie Się Zdobyczy Neolitycznych
Europa z ośrodka bliskowschodniego, wpływy szły nie tylko na Europę ale także na Afrykę i na Azję Centralną
L. Caralley - Sforza model Europy waves of advance
Neolityzacja Europy w jednakowym tempie
Najwcześniejsze ślady pochodzą z Cypru, później to przesuwa się dalej (6,5 tys. p.n.e)
Ok. 6 tys. p.n.e Bałkany
Ok. 5 tys. p.n.e Europa Centralna
Pojawia się gospodarka wytwórcza przyrost demograficzny przyrost zatrzymuje się a część populacji przenosi się dalej
↑
Taki cykl powtarza się w kółko wg. Sforzy wystarczyło, żeby się przenieśli o 50 km
Rozprzestrzenianie się zdobyczy neolityzacji zachodziło na skutek szybkich, jednorazowych migracji (nieurodzaj, poszukiwanie czegoś, klęska)
Formacja Megalityczna w Europie
zakładamy, że ok. 5 tys. lat p.n.e. cała Europa uległa neolityzacji
zaczynają się rozwijać formacje megalityczne narodziły się w neolicie, rozwijały później poziom rozwoju cywilizacyjnego neolit / brąz
początki tych form ok. 5 tys. lat p.n.e. Płw. Iberyjski, Francja
połowa 5 tys. p.n.e. formy megalityczne pojawiają się na Wyspach Brytyjskich prawie wraz z pojawieniem się tam rolnictwa
megality kwitnął na terenie prawie całej Europy
Międzyplemienny i międzykulturowy styl architektoniczny będący wyrazem religii kultu przodków i Wielkiej Matki
Zygmunt Krzak, Megality Europy
Niekiedy uzupełniane El. Drewnianymi
MEGALIZTYZM prąd, który przeszedł przez całą Europę ale też Indie, Tybet, Japonię, Płw. Arabski, Nowy Świat
Są to budowle świątynne, grobowe, ceremonialne, również forty i osady, domostwa, cmentarzyska
Najczęściej pojawiające się formy megalityczne:
Dolmen (celt. Kamienny stół)
Menhir długi nieobrobiony kamień, często wykorzystywany w strukturach kolistych, termin również celt.
Menhir posągowy obrobiony, pojawiają się twarze
Kromlech (celt. Zakrzywiony kamień) struktura kolista
Trylion (termin grecki) dwie podpórki a na nich trzeci kamień
Tolos grobowiec składający się z komory zwieńczonej kopułą, do komory prowadzi korytarz najbardziej zaawansowana architektonicznie forma megalityczna
Karn kopiec z kamienii
Najbardziej znane megality Europy:
Anglia Stonehenge, Avebury, Tilbury Hill
Irlandia New Grange
Płw. Iberyjski Los Milares
Malta Tarxien
Pochodzenie megalitów:
Już we wcześniejszych epokach pojawiały się takie idee, już w paleolicie pojawiają się pewne typy grobowców (otoczone kamieniami, zasypane kamieniami itd.)
Krzak kładzie nacisk na to, co jest związane z kultem przodków
Wg. Krzaka megalityzm wywodzi się z Francji i Płw. Iberyjskiego bo tam są najstarsze megality
Największy rozwój przypada na 4-3 tys. lat p.n.e., również pod względem cywilizacyjnym (Los Milares w Hiszpanii)
Pojawiają się forty, osady obronne, teokratyczne ośrodki protomiejskie, osady z wodociągami, systemy nawadniające, podejrzewa się, że były to centra handlowe, polityczne, „kulturalne”
Twórcy kultur megalitycznych wysoki poziom cywilizacji
Duża różnorodność surowca (kamienie szlachetne, skały, gatunki krzemienia, często sprowadzane)
Sporo surowców importowanych pojawiają się surowce afrykańskie (kość słoniowa) ludność umiała podróżować, miała rozległe kontakty
Rozwój rzemiosła duża specjalizacja twórcy dysponowali dużą wiedzą przyrodniczą
- struktura społeczna
- religia megalityczna
Po 3 tys. lat rozwoju kultury megalityczne stopniowo zanikają, nie udało się tego przekształcić w scentralizowaną cywilizację, nie wiadomo, dlaczego budownictwo megalityczne nie przestało istnieć, było wykorzystywane przez ludy napływające później, także dla kultów
Wykład prehistoria 17.05.2005
Epoka Brązu
Zjawiska cywilizacyjne w tej epoce przypadają na czasy, kiedy ludzkość zaczyna posługiwać się słowem pisanym, zaczyna się okres protohistoryczny, czy historyczny jak kto woli
Są też takie miejsca, gdzie ludzie nie piszą
Czas historyczny nie rekonstruowany jak to co do tej pory, ale zapisywany, dla tych co nie pisali ten czas historyczny nie istnieje
Umiejętność wykorzystywania metali nie zaczęła się w epoce brązu, wcześniej wykorzystywano złoto i miedź, ale te metale nie nadawały się do wytopu broni i narzędzi, bo były zbyt kruche i miękkie, więc były wykorzystywane głównie do wyrobu ozdób i towarów luksusowych, dopiero brąz okazał się rewolucyjny
BRAZ stop cyny i miedzi, łac. Kruszec brindyzyjski z miejscowości Brundidium (dziś. Brindisy na Płw. Peloponeskim), ta miejscowość to prężny ośrodek metalurgiczny. Proporcje miedzi i cyny w wytopie zmieniały się w zależności od celu, w jakim miał zostać wytopiony. Cyny było zawsze mniej. Do tego ile czego dać dochodzono metodą prób i błędów.
Brązy arsenowe 5 tys. lat BC z domieszką arsenu, ale później uznano, że najlepsze właściwości ma stop miedzi z cyną.
Kwestia uzyskiwania metalu Z RUDY na tym polegała rewolucja
Miedź:
- wysoka temperatura topnienia
- bez domieszki staje się porowata
- łamliwa, miękka, krucha, ale łatwo tworzy stopy
Stop miedzi i cyny:
- niższa temp. Topnienia
- twardszy, odporniejszy
- miększy w obróbce, nadaje się do dolewów
- surowiec wielokrotnie wykorzystywany kamienie i kości trudniej było przerobić jeszcze raz a tu taka oszczędność
Źródła:
- z rud
- ze złóż powierzchniowych
Wydobyta ruda rozcierana, płukana, prażona by uzyskać możliwie jak najczystszą postać.
Nie znamy dokładnie technicznie przebiegu procesu wytopu żelaza i brązu, wiemy że miedź i cynę wytapiano w piecach z gliny (częściowo zakopane w ziemi wieżyczki z wlotem na powietrze) Wsypywano warstwę węgla drzewnego na przemian z warstwami rudy. Były to piece jednorazowe, bo żeby wydobyć stop trzeba było rozbić piec.
W procesie obróbki brązu szybko wykształciła się specjalizacja, ludzie którzy się tym zajmowali, stanowili odmienne grupy społeczne, mieszkali pewnie w pobliżu kopalni. Ich praca owiana była tajemnicą, pochówki tych ludzi wyposażone są w różne narzędzia.
Brąz to niezwykle ważny czynnik rozwoju cywilizacyjnego czas historyczny przyspieszył
Rudy cyny wydobywane z kilku miejsc
Dla Europy i Azji
Miedź: Irlandia, Walia, Anglia Zachodnia, Ural, Kreta, Cypr, Kaukaz, Płw. Iberyjski, Alpy Wschodnie
Cyna: Ural, Kaukaz, Anatolia, Płw. Iberyjski, Walia, Kornwalia
↑
Na tych terenach w różnych okresach czasu powstają wyspecjalizowane ośrodki, stymulują one handel i wymianę kulturową
Jutlandia, Sambia tam wytwarzano też ze sprowadzanych surowców za metal wymieniali bursztyn
Tworzą się szlaki wymiany utrzymywane i skonkretyzowane już w epoce żelaza
Rozpoczynają się wyprawy transśródziemnomorskie
Istnieją drogi wymiany z południa na północ tam, gdzie bursztyn
Południe bardziej zaawansowane cywilizacyjnie niż północ, nowinki stamtąd
Szybki przebieg informacji
W epoce brązu ostatecznie kształtują się centra starożytnych cywilizacji: Egipt, Mezopotamia, Grecja (cywilizacja minojska i minejska), Dorzecze Indusu, Chiny
W Epoce brązu powstaje pismo
Egipt hieroglify, ok. 3 tys. lat BC
Mezopotamia kliny, ok. 3 tys. lat BC
Indus pismo harappańskie, ok. 2 tys. lat BC, nie jest odczytane, niektórzy myślą, że powstała dzięki inspiracjom sumerysjkim
↑
Te trzy systemy były pionierskimi, inne kształtujące się później lub nawet w tym samym czasie powstały na drodze inspiracji z tych systemów.
Każda z zaawansowanych cywilizacji powstała na bazie pisma. Wyjątek stanowią Inkowie.
Ramy czasowe
- najstarsze brązy arsenowe ok. 5 tys. lat BC w Anatolii
- przełom powszechne zmiany kulturowe ok. 3 tys. lat BC
Europa (najwcześniej Grecja) 3.300 lat BC
Europa Środkowa 2.200 lat BC
Europa Północna ok. 1.800 lat BC
Brąz został wyparty przez żelazo. Zaczęto najpierw wykorzystywać meteorytowe żelazo. Żelazo było bardziej dostępne i szybko się rozpowszechniło
Brąz w Chinach
- tam epoka brązu późniejsza niż w Azji Centralnej ok. 2 tys. lat BC
- umiejętność w Azji Wschodniej wynalazkiem niezależnym sami wymyślili, szybciej się tam rozprzestrzenił
- brąz w Chinach tak jak w Europie był odlewany
Wykład 8 24.05.2005
Epoka brązu kształtują się wczesne cywilizacje
Co decyduje o tym, że coś możemy nazwać wczesną cywilizacją?
Okres protohistoryczny
Społeczeństwa klasowe (stratyfikacja społeczna dość wyraźnie zaznaczona, przedewszystkim ekonomicznie)
Zwykle wyróżnia się 3 klasy (elita, średnia, chłopi) nazwy w zależności od języka, bo te nazwy są umowne
Religia chętnie wykorzystywana jako czynnik legitymizacji władzy (np. Egipt, każdy faraon był Ozyrysem, synem Re, ponieważ Ozyrys zanim stał się panem świata podziemnego, też był faraonem) wyraźny związek sacrum z władzą
Brak zawodowej armii, raczej rodzaj pospolitego ruszenia
Bardzo dobrze rozwinięty handel. Nie ma monet, handel opiera się na balterze. Zaczyna funkcjonować system bankowy koleś wysyła list do kolesia z innego miasta, w którym pisze mu co chce kupić i że ktoś kto się nazywa X i żyje w mieście Y mu za to zapłaci
Wraz z pojawieniem się stratyfikacji społecznej zaczyna się wyzysk klas niższych
Pańszczyzna
Podatki
Trybuty
Niewolnictwo nie takie jak znamy z Grecji klasycznej i z Rzymu. Niewolników jest stosunkowo niewielu, często traktowani są jak członkowie rodziny a nie jak rzecz, powierzano im ważne funkcje. Awans społeczny niewolnika, pomimo wszystko, nie był możliwy.
Pismo może się pojawić, ale nie musi (Inkowie)
Pismo narzędziem zniewolenia i kontroli społecznej
Levi Strauss
Elita
Najważniejsza, sprawuje władzę, celem aparatu biurokratycznego jest kontrola nadwyżki produkcji
Zaczyna się tworzyć system kontroli wewnętrznej
Pojawienie się sztuki „znaczącej” wyraża status społeczny elity
Wypracowany kanon przedstawień władców w sposób tylko dla nich zastrzeżony
Przedmioty znaczące (konkretny typ odzieży, jakość i usytuowanie domu, jakość i rodzaj biżuterii, jakość i rodzaj darów świątynnych czyli takich, które mógł składać tylko władca, zarezerwowane zachowania, np. władca mógł się żenić ze swoją siostrą) zarezerwowane dla elity kształtuje się idea insygniów władzy
budownictwo monumentalne władca posiadał dom wybudowany w specjalny sposób, znajdujący się na jakimś wyjątkowym miejscu
Klasa Średnia
nie ma żadnego znaczenia politycznego
należą osoby o różnym statusie majątkowym (kupcy, średni stan kapłański, żołnierze)
Chłopi
Są wolni
Posiadają ziemię, ale zobowiązani są do służby albo świadczeń na rzecz elity
Cywilizacja Dorzecza Indusu
Harappa, Mohendżo Daro (kopiec umarłych), Lothal dolina Indusu
Obszar ten długo nie zauważony przez archeologów
Cywilizacja wiekowo należy do tych najstarszych, ale zaczęto ją badać w latach 50 - tych ubiegłego stulecia
Rozwijała się wzdłuż Indusu, ale nie tylko. W okresie rozkwitu mieszkało tam ok. 5 mln. osób
Obejmowała bardzo duży obszar, o wiele większy niż cywilizacja egipska czy mezopotamska
Trwała krótko, krócej niż Egipt i Mezopotamia, nagle zakończyła swoje istnienie ok. roku 1750 p.n.e
Pojawiają się 3 hipotezy, dlaczego
Nagła zmiana warunków klimatycznych i hydrogenicznych wpływ na rolnictwo, ok. roku 2 tys. p.n.e faktycznie była susza, Indus zmienił bieg
Epidemia hipoteza raczej mało prawdopodobna, zważywszy na liczbę ludności i obszar
Inwazja plemion indoaryjskich (czyli my). Ariowie plemiona koczownicze, szybko kolonizują Płw. Indyjski. Mają rydwan na koniach ze szprychami, mają też konia mogą się szybciej poruszać. Ludzie z dorzecza Indusu mieli całe koła, ciężkie bez szprych a wozy ciągnęły bawoły. Za Ariów pojawia się żelazo. Wspominają o nich Wedy, wspominają też o cywilizacji.
↑
Upadek był tak gwałtowny, że przez wiele stuleci nikt nie wiedział o tej cywilizacji
Gospodarka
ok. 8 tys. p.n.e pszenica, jęczmień, owca, koza, bydło rogate)
trochę później pojawia się ryż, ale nie wiadomo, czy był uprawiany czy dziki
rośliny strączkowe, daktyle, melony, sezam, bawełna
podejrzewa się że był rozój cywilizacji i rolnictwa, bo Indus wylewał wtedy się podnosił, podobnie jak Nil nawadnia i nanosi żyzny muł
wraz z rozwojem osadnictwa i rolnictwa budowa systemów nawadniających cywilizacja hydrauliczna do jej powstania mogła przyczynić się w jakimś stopniu konieczność nawadniania
poza rolnictwem zajmowali się też hodowlą
zebu wizerunki pojawiają się na pieczęciach kupieckich, oprócz jedzenia jest to też siła pociagowa
bawoły trochę rzadsze, świnie
niektóre gatunki drobiu
wykorzystywano słonie siła robocza
Rzemiosło i technologia
Mocno zaawansowana specjalizacja
Ogromna różnorodność surowców : metale: miedź, brąz umieli wydobywać metale ze złóż i robić z nich stopy. Z brązu robiono narzędzia
odlewane odlewane metodą wosku traconego
kłute
figurki: nagie kobiety w biżuterii, zwierzęta, modele różnych rzeczy, czasami też figurki mężczyzn
- czasami używano ołowiu (ciężarki, naczynia)
- fajans
Pieczęcie
Paciorki
Amulety
obróbka srebra i złota
srebro naczynia
złoto biżuteria
- wykorzystywano muszlę, kość słoniową, kamienie ozdobne (robiono z nich paciorki
Terakota paciorki, rzeźba figuratywna
Ceramika toczona na kole
Tkaniny bawełniane bawełna sama w sobie się nie zachowała, ale została odbita w glinie, w kilku miejscach odnaleziono też bawialnie
Handel
Rozwinięty, intensywny, drogą lądową i rzeczną pomiędzy miastami
Handel lądowy wóz ciągnięty przez bawoły, pełne koło
Handel rzeczny łodzie bez żagli, prawdopodobnie wiosłowano
Funkcjonował również handel morski znaleziono w porcie harappańskim kamienie kotwiczne
Handel zewnętrzny import (złoto, miedź, ołów, kamienie ozdobne)
Handlowano z Mezopotamią
Pieczęcie znajdowano w dorzeczach Tygrysu i Eufratu
Znaleziono towary
Melukha w materiałach pisanych określenie na cyw. Indusu
Pismo i Język
Język nieznany, prawdopodobnie nie indoeuropejski. Hipoteza, że przez przybyciem Ariów mówiono językiem zbliżonym do drawidyjskiego
Pismo nie jest odczytane, na razie ustalono tylko tyle, ze pisano od prawej do lewej
Nie wiadomo, czy to ideogramy, czy logogramy
Jak na razie zidentyfikowano 500 znaków prawdopodobnie każdy z nich jest złożony z 2 lub 3 innych znaków
Inskrypcje pojawiają się głównie na pieczęciach wykorzystywanych przez kupców
System Miar i Wag
Ujednolicony system na całym obszarze
Związki między miastami były ścisłe szerokośc ulic, domy budowane z cegły o zbieżnych rozmiarach istniał system miar i wag, prawdopodobnie był skomplikowany
Architektura
Obecnie znanych ponad 1000 osad (Mohendżo Daro, Harapa, Lothal)
Harapa, Mohendżo Daro bliźniacze stolice
Budowano z cegły
Suszona do wypełniania konstrukcji
Wypalana do budowania na zewnątrz, bo jest bardziej trwała
Miasta otoczone murem, wały zaporowe
Wszystkie miasta starannie planowane, na osi północ - południe
W mieście znajdował się tell, na nim cytadela główny ośrodek zarządzania
Główne ulice zbiegały się pod katem prostym
Różne rozmiary domów społeczeństwo mocno zróżnicowane
Niektóre domy z dziedzińcem, kilka pomieszczeń, okna nie znajdowały się w stronę ulicy a w stronę dziedzińca, często piętrowe, wiele pomieszczeń, zwykle mięli studnię
Inne domy to jedna izba, na jednej ścianie miejsce do gotowania i mycia się
W dużych miastach na terenie cytadeli znajdowała się wielka łaźnia, prawdopodobnie nie miała funkcji higienicznych a rytualne nieopodal łaźni zespól budynków, które przeznaczone były dla warstwy rządowej obok był spichlerz (optymistyczni mówią, że w tym spichlerzu gromadzono nadwyżki produkcji i później rozdawano)
Podejrzewa się, że władza miała charakter teokratyczny
Lothal
miasto portowe usytuowane na małym półwyspie, odkryte w latach 50-tych ubiegłego wieku
stacja handlowa, miasto rzemieślników
znaleziono tam najstarsze narzędzie hydrauliczne dok zaopatrzony w śluzę
Brąz na Bliskim Wschodzie, w Europie później
Data dla żelaza na Bliskim Wschodzie
koniec epoki żelaza to data historyczna rozpoczynająca średniowiecze i czasy historyczne w ogóle
Odnosi się do wysokich cywilizacji śródziemnomorskich