IX, dahrendorf

R. Dahrendorf - O pojęciu szans życiowych

„...nawet najłagodniejsze wymagania wobec nich

odbierają niewłaściwie jako stres nie do zniesienia.”

Społeczeństwa:

to pola ról społecznych,
to twór namacalny za sprawą sąsiadów i kolegów, biur i sądów, itd.
to struktura, reguły i strzeżenie tych reguł
są procesem, ciągle się zmieniają
nie istnieją bez władzy
ma u swojego podłoża intencje, interesy, potrzeby, instynkty, życzenia ludzi którzy zawarli umowę społeczną i akceptują ją

Ludzie:

są podmiotami struktury społecznej
są konfrontowani z oczekiwaniami, których nie wymyślili
nie są w stanie uciec przed pełnieniem ról i pozycji społecznych (mężczyzny, ojca, nauczyciela)

Role społeczne:

to oczekiwania wobec pełnionej pozycji społecznej (np. pozycja: nauczyciel, rola: nauczanie)
są częścią „większych całości”, czyli pól (np. nauczyciel jest częścią grona pedagogicznego, szkoły, systemu edukacji itd.)
ciągle się zmieniają (np. nieustannie zmieniają się oczekiwania wobec roli nauczyciela)
nie są tylko odbiciem norm społecznych, lecz także interesów grup (np. nie tylko społeczeństwo jako całość ustala oczekiwania wobec nauczyciela, ale także sami nauczyciele mają na to wpływ)
są strukturyzowane w polach (w „większych całościach”) w zgodzie z władzą (np. nauczyciel ma pewne pole manewru, ale zatrudnia go ministerstwo, czyli władza)

Pozycje społeczne:

Konflikty społeczne:

zawsze dotyczą utrzymania lub zdobycia władzy
to walki grup interesów
są siłą produktywna, bo powodują zmianę
gdy są zaniedbywane prowadzą do rewolucji, czyli „radykalnego procesu transformacji”
powodują zmianę przeważających norm (wg. Marksa zmianę stosunków produkcji)
dotyczą szans życiowych lub obrony poziomu, które te szanse osiągnęły (np. nauczyciele bronią osiągniętych zapisów w karcie nauczyciela, ale chcą też podwyżki)

Władza:

staje się słabsza im bardziej próbuje obronić przestarzałe struktury społeczne
służy osiągnięciu postawionego celu
sama w sobie nie wydaje się pożądana, lecz pożądane jest to co można z nią zrobić

Szanse życiowe:

to potencjał osiągnięcia szczęścia, użyteczności, dobrobytu
dotyczą albo filozofii pieniądza albo filozofii szczęścia
nie są tylko szansami przetrwania w ludzkiej rzeczywistości społecznej
nie są też tylko chęcią osiągnięcia subiektywnego szczęścia
wyrażają ludzkie problemy, interesy
to społecznie konstruowane sposoby indywidualnego życia
określają historię i społeczeństwa
są mierzalnymi możliwościami realizowania potrzeb, pragnień i interesów w danym kontekście społecznym lub czasami przeciwko niemu
są podłożem struktur społecznych
są motywem sił procesów społecznych, które są przez nie określane
są funkcją możliwości i więzów (SŻ=f(W,M) lub SŻ=WxM). Możliwości i więzy są więc tak samo ważne w tworzeniu szans życiowych. Zwykle przyjmuje sie, że możliwości są decydujące (A. Smith, J. S. Mill)

Filozofia pieniądza:

jest zgodna z obecnym duchem czasu (dochód narodowy i inne wskaźniki społeczne)
twierdzi, że wszystkie potrzeby i pragnienia daje się wyrazić w kategoriach pieniądza (M. Friedman),
nie odpowiada na pytanie ile warte jest życie
twierdzi, że wszystko kosztuje (czyste powietrze, czysta woda, lepsze lasy i parki, więcej wolnego czasu itd.)
uważa, że pieniądze są instrumentem spełniania życzeń

Filozofia szczęścia:

twierdzi, że najważniejsze jest „szczęście ludzkie brutto”
uważa, że łatwiej utrzymać szczęście bez nadmiaru dolarów („pieniądze szczęścia nie dają”)
zakłada, że sama jednostka wie, co ma wartość

Więzy (powiązania, stosunki społeczne):

łączą ludzi z oparciem, które przekracza szczególne stosunki społeczne decyzje władzy i unika zmianie społecznej (np. przestrzeń w sensie ogólnym to natura; a przestrzeń w sensie bardziej ograniczonym to państwo; przestrzeń w sensie wąskim: region, krajobraz, społeczność.)
same w sobie podlegają zmianom w toku historii
są strukturyzowane społecznie (doświadczenie natury znaczyło co innego w romantyzmie i w renesansie)
spajają pozycje społeczne i ludzi, którzy je zajmują, natomiast istnieją nieograniczone możliwości wariantów zachowania w danej roli
„są dane, możliwości są chciane”

Miary możliwości:

Podstawowe więzy to:

Wyłonienie się, spotęgowanie i poszerzenie to trzy to etapy rozwoju szans życiowych.

Edukacja w kontekście rozwoju szans życiowych

a) wyłonienie się szans edukacyjnych to budowanie podstaw, narodziny

Edukacja to:

proces formowania się jednostki, zwykle zachodzący w instytucjach
konfrontowanie z umiejętnościami i wartościami współczesności
„formacyjna zdolność starszych” = umiejętność starszych (bardziej doświadczonych) do nauczania młodszych (mniej doświadczonych)

Założenie Akademii Platońskiej jest przykładem wyłonienia się edukacji jako szansy życiowej.

b) spotęgowanie szans życiowych to doskonalenie, dociekanie

Rozwój edukacji to:

rozwój programów nauczania
rozwój instytucji edukacyjnych
postęp (Kant) - odsłanianie się pewnego wzoru (coś obiektywnie nowego jest rzadkością)

c) poszerzanie się szans życiowych to zwiększanie dostępności, kręgu oddziaływania

Edukacja jest prawem obywatelskim, które wymaga objęcia edukacją największą możliwą liczbą ludzi.

Różnice między wolnością a szansami życiowymi

*pojęcie szans życiowych*	*wolność*
Kategoria analityczna	Kategoria normatywna
Poszerzenie szans życiowych nie oznacza poszerzenia wolności (np. poprawa standardów życiowych w ZSRR nie szła w parze z wolnością)	Poszerzenie wolności to poszerzenie szans życiowych, urzeczywistnienie potencjału społeczeństwa.
Rozwój możliwości (np. praw obywatelskich) i przyrost nowych więzów.	To nie tylko poszerzenie możliwości ale także utrzymanie więzi.
Poszerzanie szans życiowych pociąga za sobą żądanie równości (jednak posiadanie dyplomu nie poszerzy szans życiowych aż 50 % społeczeństwa)	Równość jest warunkiem wolności. Jednak w momencie konfliktu równości i wolności, wolność ma pierwszeństwo. Wolność staje się argumentem na rzecz nierówności.
Należy zadowolić się takimi szansami życiowymi jakie się ma (konserwatywne zalecenie).	O wolność trzeba walczyć. A aktywna wolność to poszukiwanie szans życiowych dla większej liczby osób.
Władza jest oceniana (przez liberałów) w kategoriach jej zdolności do otwierania nowych szans życiowych bez niszczenia tych, które istnieją.	Wolność jest stronniczym programem, nawet w wolnym społeczeństwie.

10) R. Dahrendorf - O pojęciu szans życiowych