bddSymbole i obrazy 17

«odziedziczone w strukturze mózgu»; nie możemy tu analizować dowodów na te twierdzenia. Sam Jung jest przekonany, że posiada dowody na spon­taniczne wytwarzanie danych układów w snach i fantazjach jednostek, które nie miały — o ile wiadomo — dostępu do kulturowych produktów, w których takie układy znalazły wyraz. Trudno jednak ocenić te dowo-dy"»

Bodkin dopuszcza wszakże, że jeśli by powtarzalność motywów miała wynikać z tradycji bądź z pamięci, pozwalałaby ona wyciągnąć wniosek o istnieniu „odpowiednich dyspozycji w umyśle i mózgu"". Jeśli brak czynnika wewnętrznego, zewnętrzny impuls nie wystarczy. Mogą to być, wedle autorki, modele kulturowe, których znaczenie ograniczone jest do jakiejś grupy ludzi w jakimś czasie, ale także inne, o dużo szerszym zna­czeniu. Podkreśla ona, że „owe stare historie siłę swego trwania, jako tradycyjnej tematyki w sztuce, zawdzięczają wyjątkowo silnej zdolności wyrażania typowych ludzkich uczuć, ich symbolizowania i — dzięki te­mu— rozładowywania". „Te szczególne «układy emoejonalne» odpowia­dają szczególnym motywom poetyckim, których mityczne pochodzenie, choć nie jesteśmy go świadomi, wzrusza nas nawet dzisiaj" ¹⁸.

Historyk sztuki dobrze zrobi, jeśli spojrzy na dzieje „obrazów" i zda sobie sprawę z tego, czy analizując kształtowanie się, bezwładność i kon­tynuację repertuarów ikonograficznych metodami historycznymi nie bę­dzie mógł wyjaśnić wielu problemów, poruszonych w przytaczanych wy­wodach — bez uciekania się do założenia o istnieniu „niezmiennej psychiki ludzkiej".

W dziejach sztuki i kultury bywały okresy, w których symboliczny sposób myślenia nadawał symboliczne znaczenie niemal każdemu rzeczy­wistemu bądź przez sztukę przedstawionemu przedmiotowi, człowiekowi, zjawisku czy wydarzeniu. Początki sztuki były ściśle związane z religią i mitem. Powstałe we wczesnych epokach cywilizacji dzieła sztuki były symbolami religijnymi, pełniły funkcje idoli, stanowiły wyraz lęków i myślenia intencjonalnego. Dziś nie zawsze można już ustalić, do jakiego stopnia idol lub symbol religijny uważany bywał tylko za przedstawienie boskiej siły, a w jakim za jej rzeczywiste wcielenie i w jakim stopniu

¹⁶ Bodkin, Archetypal Patterns, s. 4.

¹⁷ Ibidem, s. 5. _#

¹⁸ Te słowa Bodkin cytuję za E. Frenzel, Stoff-, Motto- und Symbolforschung,
III wyd., Stuttgart 1970, s. 40.

i obrazy w świecie sztuki

---