UBEZPIECZENIA Dr Helena Ogrodnik

RYZYKO A UBEZPIECZENIA

Allan Wille

Ryzyko jest czymś obiektywnym skorelowanym z subiektywną niepewnością. Podzielił niepewność na część obiektywną-ryzyko i subiektywną.

Jeśli znany jest stopień niepewności to ta niepewność przestaje być niepewnością a staje się ryzykiem.

Niepewność podzielił na część mierzalną-ryzyko i niemierzalną.

Ryzyko to szczególny rodzaj niepewności, który daje się zmierzyć przy użyciu metod matematyczno-statystycznych

Ryzyko zmienia się, nie jest jednolite

RYZYKO:

1. możliwość zdarzenia wywołującego stratę,

2. prawdopodobieństwo nastąpienia zdarzenia wywołującego stratę,

3. przedmiot lub grupa przedmiotów, które narażone są na stratę (kredyt, zwierzę, budynek),

4. zdarzenie, które tą stratę wyrządza np. pożar, huragan, powódź,

5. możliwość lub prawdopodobieństwo subiektywnego powiększenia straty wynikającej z jakiegoś niebezpieczeństwa (hazard),

6. możliwa wielkość straty, na którą narażone są osoby lub mienie,

7. zróżnicowanie (fluktuacja) możliwych strat,

8. niepewność dotycząca strat (niepewność lub wątpliwość co do możliwości przewidzenia przyszłości).

Według Amerykańskiej Komisji do spraw terminologii:

1. Ryzyko to niepewność co do nastąpienia określonego zdarzenia w warunkach istnienia 2 lub więcej możliwości,

2. Ryzykiem określa się ubezpieczoną osobę lub przedmiot.

KLASYFIKACJA:

Różne są konsekwencje realizacji ryzyka

• finansowe - konsekwencje ryzyka można określić w pieniądzu, przy pomocy parametrów finansowych

• niefinansowe - konsekwencje ryzyka nie można określić w pieniądzu, przy pomocy parametrów finansowych.

Ryzyko jest generowane przez zmiany(społ. gosp. tech. cen, gustów, mody)

• statyczne - ryzyko nie związane z postępem, nie wynika ze zmian, istnieje niezależnie od zmian np. powódź,

• dynamiczne - ryzyko związane ze zmianami, wynikające ze zmian, zmiana generuje ryzyko powstanie strat

KRYTERIA ROZRÓŻNIAJĄCE OBA RYZYKA:

• źródło ryzyka,

• ilościowe - zasięg oddziaływania ryzyka,

• jakościowe - możliwość kontroli ryzyka.

• fundamentalne -ryzyko ma wpływ na dużą liczbę podmiotów(i), pozostaje poza nawet częściową kontrolą pojedynczych podmiotów(j), źródłem są przyczyny polityczne, ekonomiczne, społeczne, czasami sił przyrody;

• partykularne -powoduje straty w skali indywidualnej, które można częściowo kontrolować; źródło tego ryzyka tkwi w aktywności pojedynczych podmiotów, chociaż mogą wynikać z przyczyn od jednostek niezależnych, np. oszustwo, rabunek, zatonięcie statku;

Określenie ubezpieczalności ryzyka

• czyste - konsekwencją wystąpienia ryzyka cz. jest strata, istnieje z natury rzeczy, ubezpieczalne, np. powódź

• spekulacyjne = spekulatywne - konsekwencją wystąpienia może być albo strata albo zysk. np. gra na giełdzie

• majątkowe:

1. rzeczowe (zniszczenie, uszkodzenie, utrata rzeczy)

2. związane z prawami majątkowymi,

3. związane z odpowiedzialnością cywilną., zobowiązania

• osobowe- powoduje uszczerbek w dobrach osobistych człowieka, np. zdrowie, życie, zdolność do pracy

POSTAWY WOBEC RYZYKA:

1. można lubić ryzyko,

2. awersja,

3. neutralność.

ETAPY POSTĘPOWANIA - ZARZĄDZANIE RYZYKIEM:

1. IDENTYFIKACJA RYZYKA - określenie możliwych sytuacji, zdarzeń, działań, które mogą spowodować albo zwiększyć szkody.

PŁASZCZYZNY BADAŃ: systematyczne badanie (analiza)

1. głównych typów szkód, mające wpływ na dany podmiot

2. bezpośrednich przyczyn szkód,

3. wyodrębnionych przyczyn i przewidywanie konsekwencji ich wystąpienia.

Badania powinny doprowadzić do utworzenia listy różnych rodzajów ryzyk.

2. OSZACOWANIE RYZYKA I OKREŚLENIE JEGO WPŁYWU NA DZIAŁALNOŚĆ PODMIOTU - zbadanie częstotliwości występowania poszczególnych rodzajów szkód, ustalamy ich rozmiar, a dalej określamy wartość majątku zagrożonego w związku z wystąpieniem szkód. Do oszacowania ryzyka można wykorzystać bazy danych z lat ubiegłych, a następnie metody matematyczno-statystyczne np. ryzyko określonej straty jako nadzieja matematyczna wystąpienia określonej straty.

3. KONTROLA RYZYKA - metody kontroli ryzyka:

1. rzeczowa

• unikanie działań ryzykownych - zaprzestanie działań, które to ryzyko generuje; podmiot nie akceptuje nawet chwilowego ryzyka; jest to negatywna metoda kontroli ryzyka wywołująca paraliżowanie przedsiębiorczości, hamowanie postępu technicznego

• prewencja przez zastosowanie: (pozytywna metoda kontroli)

• środków technicznych,

• środków ekonomicznych,

• środków prawnych.- przepisy prawne, które nakładają odpowiedzialność karną i cywilną na sprawców szkody; przepisy które ustalają jakie zabezpieczenia muszą być zapewnione, aby szkoda nie wystąpiła; sankcje- środki ekonomiczne, odpowiedzialność karna i administracyjna

• finansowa

• zatrzymanie ryzyka

• bieżące finansowanie strat z wpływów pieniężnych, sprzedaży elementów aktywów, pożyczek, kredytów

• samoubezpieczenie (fundusze samoubezpieczeniowe) - źródło pokrywania strat, odkładany przez podmiot uświadomiony zagrożeniem przez ryzyko; podmiot prowadzący i nie prowadzący działalność gospodarczą, np. kapitał zapasowy, pieniądze na czarną godzinę, babcia odkłada na pogrzeb

zalety: większa swoboda działania, sami decydujemy kiedy i w jakiej wysokości odłożymy środki

zdecydowanie tańsza od firm ubezpieczeniowych które uwzględniają koszty działalności

wady: gdy strata wcześnie się pojawi, nie da się jej skompensować (wyższość ubezpieczenia nad samoubezpieczeniem)

odkładając fundusz wyciągamy środki z obiegu gospodarczego, a firmy ubezpieczeniowe inwestują nasze składki

• transfer ryzyka (zmiana podmiotu ponoszącego skutki ryzyka) poprzez:

• przerzucenie działań ryzykownych np. umowa powykonawstwa, (nie zawsze jest możliwa do zastosowania)

• 
  
  przerzucenie odpowiedzialności za finansowanie strat na inny podmiot np. ubezpieczenie.

• DYSPERSJA RYZYKA - częściowe przeniesienie ryzyka na inną osobę lub grupę osób.

Gdy finansowe skutki jego realizacji rozłożone zostają na grupą podmiotów, np. w spółce

• Całkowite przy pomocy DZIAŁAŃ O CHARAKTERZE:

1. organizacyjnym - łączenie, fuzje przedsiębiorstw,

2. prawnym - umowa oraz zamieszczenie odpowiednich klauzul w kontrakcie (cenowe, walutowe), zawarcie umowy ubezpieczeniowej

DZIAŁANIA PREWENCYJNE - działania mające na celu zapobieganie szkodom i zmniejszenie ich częstotliwości i rozmiarów. Wyższość tych działań nad kontrolą finansową. Gdy dopuścimy do wystąpienia szkód, mogą być one ostateczne, nie można powrócić do stanu sprzed szkody, np. życie człowieka, środowisko naturalne

ZATRZYMANIE RYZYKA:

1. aktywne - gdy organizacja w pełni zdając sobie sprawę z występującego ryzyka decyduje się przejąć go na siebie całkowicie lub częściowo; zatrzymanie ryzyka z motywów finansowych, niefinansowych,

2. bierne - nieświadomość, wynika z braku wiedzy dt. ryzyka i konsekwencji jego realizacji

Czynniki determinujące decyzję o aktywnym zatrzymaniu ryzyka przez organizację:

• Rozmiary i częstotliwość występowania szkód

• Wielkość podmiotu

• Wartość jego majątku

• Sytuacja finansowa

• Preferencje właścicieli i osób zarządzających podmiotem

• Posiadanie zdolności do pełnego pokrycia maksymalnego prawdopodobnego kosztu związanego z danym ryzykiem (jeżeli przekracza on możliwości finansowe to podmiot powinien zdecydować się na transfer ryzyka).

Istotą ubezpieczenia jest wspólnota ryzyka

Ubezpieczyciel może działać bo może polegać na prawie wielkich liczb

PRAWO WIELKICH LICZB - im większa jest ilość prób (w przypadku ubezpieczeń - pojedynczych podobnych przypadków) tym bardziej częstość występowania danego zdarzenia losowego (w przypadku ubezpieczeń - ryzyko wystąpienie szkody) będzie zbliżać się do jego prawdopodobieństwa.

W przypadku ubezpieczeń - w miarę wzrostu ilości podmiotów narażonych na określone ryzyko możliwe jest dokładniejsze wyliczenie składki i ubezpieczyciel może z większą dokładnością oszacować straty.

Ubezpieczycielowi nie zależy na identyczności przypadków, ale na liczbie podmiotów; nie może doprowadzić do kumulacji ryzyka; ograniczeniem jest to że nie wszystkie ryzyka są ubezpieczalne. Formułowane są warunki jakie musi spełnić ryzyko, aby mogło być ubezpieczone:

1. ryzyko powinno być wymierne statystycznie (prawdopodobieństwo ryzyka),

2. ryzyko powinno należeć do grupy ryzyka czystego (nastąpienie ryzyka powoduje tylko stratę),

3. szkoda powinna mieć charakter losowy

4. szkoda powinna być mierzalna w jednostkach pieniężnych.

UBEZPIECZENIEM określa się urządzenie gospodarcze zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych wywołanych u poszczególnych jednostek przez odznaczającą się pewną prawidłowością zdarzenia losowego, w drodze rozłożenia ciężaru tego pokrycia na wiele jednostek, którym te same zdarzenia zagrażają.[prof. Łazowski]

Podkreśla wspólnotę ryzyka, ma charakter ogólny

Wady wynikające z zastosowania ubezpieczenia jako metody kontroli ryzyka:

• Nie wszystkie ryzyka są klasyfikowane jako nadające się do ubezpieczenia

• Nie wszystkie ryzyka określane jako ubezpieczalne są przyjmowane do ubezpieczenia np. za względu na ograniczona „pojemność finansową” zakładu ubezpieczeń

• Ubezpieczyciel może też odmówić przyjęcie ryzyka do ubezpieczenia z innych powodów, np. niespełnienie wymogów bezpieczeństwa

• Istotnym mankamentem ubezpieczenia jest ograniczona kompensacja strat

Zalety wynikające z zastosowania ubezpieczenia jako metody kontroli ryzyka:

• zyskanie pewności działania / poczucia bezpieczeństwa

• uwolnienie środków finansowych, które byłyby gromadzone jako fundusz samo ubezpieczeniowy i włączenie ich do procesów gospodarczych

• wyrównanie szkód bez obawy, że spowoduje to utratę płynności czy obniżenie osiągniętego wyniku

• zwiększenie wiarygodności wobec instytucji finansowych finansujących działalność podmiotu

• ograniczenie własnych środków zamrożonych w transakcjach rozliczeniowych (szczególnie w handlu zagranicznym)

• uzyskanie korzyści podatkowych (np. ulgi, zwolnienia)

• równomierne rozłożenie płatności w czasie, co wynika z względnej stabilności składek ubezpieczeniowych

• możliwość dokonywania selekcji ryzyka

• możliwość zamiany nieznanego (często znacznego) kosztu przyszłych szkód na znany koszt określony wysokością składki ubezpieczeniowej (-> czasem jest to definicja ubezpieczenia)

FUNKCJE UBEZPIECZEŃ:

1. funkcje społeczne - zapewnienie ustabilizowanych warunków działania ubezpieczonych (polegają na tym, że ubezpieczenia tworzą bezpieczeństwo, zapewniają stabilne warunki życia uczestnikom procesów gospodarczych oraz ich rodzinom),

2. funkcje gospodarcze = ekonomiczne -zapewnienie ciągłości działania gospodarczego i zapewnienie bytu ubezpieczonym przez minimalizację konsekwencji wystąpienia wypadków ubezpieczeniowych

1. funkcja ochrony ubezpieczeniowej - chroni przed skutkami zdarzeń losowych; usługa o charakterze niematerialnym, dostarczane jest poczucie bezpieczeństwa finansowego, materializuje się gdy nastąpi wypadek ub.

wyrównawcza - bo środki pochodzące z ubezpieczeń mają wyrównać zakłócenia w procesach gospodarczych, mają pomóc w odtworzeniu zniszczonych składników majątkowych, mają pomóc osobom ubezpieczonym, które odczuły skutki zdarzeń losowych

kompensacyjna - ubezpieczenia mają kompensować skutki zdarzeń losowych

tworzenie bezpieczeństwa finansowego, tworzenie rezerwy na wypłatę przyszłych odszkodowań

(oznacza, że ubezpieczenia tworzy bezpieczeństwo poprzez przejęcie ryzyka oraz gotowość Zakładu Ubezpieczeń do kompensacji szkód wynikających z realizacji ryzyka, a następnie jest wypłata odszkodowania czy świadczenia.)

Funkcja ochrony ubezpieczeniowej ma dwa aspekty:

• psychologiczny - tworzenie poczucia bezpieczeństwa (niematerialny)

• materialny - wyrównywanie skutków zdarzeń losowych

1. funkcja prewencyjna - przejawia się w zapobieganiu powstawania i rozszerzania się wypadków ubezpieczeniowych oraz w tłumieniu i zmniejszaniu natężenia ich działania

(jej realizacja ma na celu ograniczenie liczby wypadków ubezpieczeniowych oraz ich rozmiarów.)

Istnieją różne formy i kierunki prewencji:

• ogólna - oddziaływanie poprzez różne środki prawne, przepisy prawne określające konsekwencje w stosunku do osób, które przyczyniły się do powstania czy powiększenia szkody ewentualnie nie zrobiły nic aby zapobiec jej wystąpieniu lub zwiększeniu

• w postaci działania gospodarczego - polega na wykorzystaniu określonych czynności zapobiegawczych, których celem jest zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia możliwych wypadków ubezpieczeniowych,

• finansowa - finansowanie przez Zakład Ubezpieczeń różnego rodzaju przedsięwzięć mających na celu ograniczenie liczby wypadków ubezpieczeniowych i ich rozmiarów.

Prewencja ściśle łączy się z ubezpieczeniem bez względu na to kto działa prewencyjnie. Prewencja ułatwia i bardzo często jest koniecznym warunkiem do realizacji ochrony ubezpieczeniowej. Wpływa to na koszty Zakładu Ubezpieczeń a co za tym idzie na wysokość składek ubezpieczeniowych.

Prewencja stanowi niezbędne uzupełnienie ubezpieczenia. Nawet jeśli ubezpieczenia będą w największym stopniu zabezpieczone nie da się uniknąć szkód, prewencja można je tylko ograniczać.

Prewencja zabezpiecza ryzyko, a ubezpieczenie finansuje straty!

Wyróżniamy straty nieodwracalne - osobowe, w zakresie środowiska, więc prewencja ma przewagę nad ubezpieczeniem.

DZIAŁANIA PREWENCYJNE: integralny element działalności ubezpieczeniowej

• działania finansowe:

tworzenie funduszu prewencyjnego w ciężar kosztów zakładu ubezpieczeń, ale wielu ubezpieczonych również przeznacza na cele prywatne część osiągniętego zysku;

fundusz prewencyjny przeznaczony na:

• badania naukowe, innowacje techniczne, wdrożeniowe o szczególnym znaczeniu dla rozwoju prewencji,

• organizacje ochrony środowiska naturalnego, doraźne akcje ochrony środowiska

• bezpłatne okresowe badania lekarskie, akcje szczepień (Np. PZU finansowało badanie serca).

• działania techniczno-ubezpieczeniowe:

• przepisy bezpieczeństwa które określają stan bezpieczeństwa obiektów w momencie przyjmowania ich do ubezpieczenia

(przepisy ubezpieczeniowe, które oddziaływają bezpośrednio na zwiększenia bezpieczeństwa osób oraz majątku (dotyczą stanu bezpieczeństwa majątku zgłaszanego do ubezpieczenia)),

• przepisy dotyczące stanu bezpieczeństwa w trakcie trwania ubezpieczenia. Zakład Ubezpieczeń może kontrolować ten stan, jeśli w trakcie trwania ubezpieczenia nastąpi pogorszenie warunków ubezpieczenia może rozwiązać umowę. Ubezpieczyciel może odmówić wypłaty odszkodowania (po wystąpieniu wypadku ubezpieczeniowego) gdy szkoda wynikła przez złe zachowanie podstawowych warunków ubezpieczenia lub w skutek rażącego niedbalstwa, lub gdy nie zostały wypełnione zalecenia pokontrolne

• pod rygorem utraty prawa do odszkodowania ubezpieczający ma obowiązek podjąć działania mające na celu zmniejszenie szkody i zabezpieczyć zagrożone mienie, akcję ratunkową (koszty ratujące są zwracane przez zakład ubezpieczeń),

• zastosowanie tzw. udziału własnego ubezpieczającego w szkodzie w umowie ubezpieczeniowej udział własny ubezpieczającego oznacza, że w każdej szkodzie będzie uczestniczył ubezpieczający; zakład ubezpieczeń odpowiada za część szkody, pozostała część szkody jest pokrywana we własnym zakresie przez ubezpieczającego;

-ubezpieczający jest przez to zmuszony do większej dbałości o ubezpieczony majątek,

-ma to wpływ na wysokość składki ubezpieczeniowej ( składka jest wyższa gdy wycofamy udział własny, a jest niższa gdy ją wprowadzimy bo ryzyko które przejmuje zakład jest mniejsze)

• odpowiednio skonstruowana taryfa ubezpieczeniowa, a w szczególności zastosowanie w niej systemu zniżek i zwyżek składek (w ubezpieczeniach są to BONUS i MALUS). Uzależnione są od przebiegu szkodowości w danym ubezpieczeniu, występuje gdy ryzyko przyjęte do ubezpieczenia różni się od przeciętnego, ma charakter prewencyjny- żeby minimalizować szkodowość

• instytucja regresu w stosunku do sprawcy szkody. W praktyce oddziałuje to na zmniejszenie szkodowości (Np. cargo - ładunki w transporcie, ubezpieczenie mieszkań)

KC-jeśli ktoś wyrządzi szkodę to jest zobowiązany do jej naprawienia

Gdy był ten ktoś ubezpieczony to zwraca się do zakładu ubezpieczeń o wypłatę odszkodowania

Na zakład ub. przechodzą prawa poszkodowanego stosunku do sprawcy szkody czyli zakład ub. wystąpi do sprawcy szkody o wypłacenie odszkodowania

PODEJŚCIE EKONOMICZNE DO DZIAŁAŃ PREWENCYJNYCH

Wskaźnik efektywności E = V / k

V - oczekiwane korzyści ekonomiczne (zmniejszenie szkód losowych)

K - koszty na realizacje działań prewencyjnych(koszt nakładów prew.)

E > 1 - działania prewencyjne ekonomicznie efektywne

Wydatki na cele prewencyjne ponoszone są jednorazowo lub w krótkim okresie czasu, a korzyści (efekty) rozciągają się na wiele lat. We wzorze V stanowi sumę doraźnych efektów prewencyjnych oraz zdyskontowanych przyszłych korzyści bo wartość pieniądza w czasie się zmienia. V>k- efektywne, opłacalne. Pojawia się pytanie czy do wzoru bierzemy tylko korzyści bezpośrednie czy również pośrednie. Często korzyści pośrednie mają większe wymiary niż bezpośrednie co powoduje, że są trudne do obliczenia i powstaje konieczność ich oszacowania (problem dokładności; skala indywidualna i społeczna). W teorii wypracowano więc inne formuły, różne w zależności od tego jaką korzyść badamy (Np. przyczyny powstawania ryzyka, zmniejszenie zagrożenia, wcześniejsze przygotowanie akcji tłumiącej, przygotowanie przepisów bezpieczeństwa). W zależności od tego, który kierunek działań będzie realizowany inaczej będzie się liczyło efekty, które chce się uzyskać.

- zakład ub. podejmuje działalność całkowitego wyeliminowania przyczyn powstawania określonych szkód losowych zmierzająca do zmniejszenia stopnia zagrożenia ubezpieczonych obiektów przez wypadki ubezpieczeniowe

- celem jest zmniejszenie częstości i intensywności szkód w danej grupie obiektów

- działalność polegająca na wcześniejszym przygotowaniu akcji tłumiącej czy likwidującej zagrożenie w momencie jego zapoczątkowania lub zmniejszającej zasięg i intensywność działania wypadków ubezpieczeniowych

- działalność polegająca na opracowywaniu odpowiednich przepisów i warunków bezpieczeństwa i popularyzacji metod i środków zapobiegawczych -> działania prewencyjne

1. funkcja akumulacji kapitału = lokacyjna = lokacyjno-kredytowa - gromadzą kapitał, aby w przyszłości móc wypłacić odszkodowanie;

na płaszczyźnie technicznej - ubezpieczenia dokonują się przez repartycypację finansowych skutków wypadków ub. w ramach wspólnoty ryzyka- zakłady ub muszą tworzyć rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe czyli środki przeznaczone na wypłatę przyszłych odszkodowań i świadczeń czyli zakłady akumulują kapitał w tych rezerwach żeby móc wywiązać się z wypłaty odszkodowań

na płaszczyźnie ekonomicznej - w ramach sektora ubezpieczeń gromadzone są ogromne kapitały które przez długi czas nie są wykorzystywane na te cele na które zostały zgromadzone; nie są to środki zakładu ub ponieważ są to środki przeznaczone na wypłatę odszkodowań. Zakłady inwestują środki na pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Przedmiotem inwestycji są też kapitały własne zakładu które mają charakter gwarancyjny czyli nie mogą być wykorzystane do bieżącej działalności

BEZPIECZEŃSTWO LOKAT- zakłady muszą bezpiecznie lokować środki, jest to zawarte w przepisach prawnych-

- listy instrumentów w które zakłady mogą zainwestować środki stanowiące pokrycie rezerw techn-ubez

- limity środków które mogą być inwestowane w poszczególne grupy instrumentów, nie ustalono ich w stosunku do instrumentów bezpiecznych(limity wysokie-niskie ryzyko)

- zapewnienie dywersyfikacji lokat, portfel ma być zróżnicowany

- zasada ostrożnego inwestowania (też kapitałów własnych)

- dążenie do osiągnięcia rentowności, korzyści ze swoich inwestycji(gwarantowana stopa zwrotu), minimalne korzyści na poziomie stopy inflacji, aby nie utraciły na wartości

- zakłady powinny zapewnić odpowiednią płynność przez inwestowanie

Lokaty powinny być dostępne w terminach w których zobowiązania wynikające z zawartych umów ubezp. stają się wymagalne

Płynność lokat zależy od rodzaju ubezpieczenia:

Ubezpieczenia majątkowe - lokaty krótkoterminowe, ew. średnioterminowe

Ubezpieczenia osobowe, kapitały własne - lokaty długoterminowe, średnioterminowe.

2. funkcje finansowe:

• funkcja rozdzielcza = redystrybucyjna - realizowana przez ubezpieczenia bo w ramach ubezpieczeń następuje gromadzenie środków i ich podział w celu wyrównania skutków zdarzeń losowych(w celu wypłaty odszkodowań i świadczeń), wtórny podział dochodu narodowego (rezygnacja z bieżącej konsumpcji i przeznaczenie tej części na fundusz) lecz ma ona specyficzne cechy:

• ograniczona pod względem podmiotowym - jej zasięgiem objęci są tylko ubezpieczeni,

• liczba podmiotów świadczących na rzecz funduszu ubezpieczeniowego wielokrotnie przewyższa liczbę podmiotów korzystających ze świadczeń finansowanych z tego funduszu - rozłożenie ryzyka na dużą liczbę ubezpieczonych,

• stabilizacyjny charakter- ma zapobiegać zmianom majątku społ., ma stabilizować jego wartość, odszkodowania maja przywrócić stan sprzed szkody

• dokonuje się:

• w czasie - w okresach zmniejszonej szkodowości gromadzone są rezerwy i one są wykorzystywane gdy szkodowość wzrasta,

• w przestrzeni - polega na wykorzystywaniu różnic w szkodowości między różnymi regionami.

• funkcja stymulacyjna - polega na wykorzystywaniu strumieni pieniężnych związanych z operacjami ubezpieczeniowymi do tworzenia bodźców oddziałujących na podmioty narażone na ryzyko (strumienie pieniężne składek i odszkodowań)

• funkcja kontrolna - na podstawie obserwacji strumieni pieniężnych związanych z operacjami ubezpieczeniowymi uzyskuje się informacje o przebiegu procesów gosp., strumienie pieniężne składek i odszkodowań (zakłócenie procesów gosp.-większe odszkodowanie)

• funkcja wychowawcza - ubezpieczenia skłaniają do: przezornego przewidywania przyszłych zjawisk, zdarzeń; do bieżącego oszczędzania; jeden za wszystkich, wszyscy za jednego

Zasady są związane z funkcjami - w im większym stopniu będą przestrzegane zasady, tym lepiej spełniane będą zadania stawiane przed ubezpieczeniami. O skuteczności, zakresie ochrony ub będzie świadczył stopień realizacji zasad ub

ZASADY UBEZPIECZENIOWE - wymagania które są stawiane świadczonym usługom ub, określają system ubezpieczenia w danym kraju

• wtórne względem funkcji ubezpieczeń

• charakter imperatywny (bezwzględnie obowiązujący)->muszą być przestrzegane bo gdy nie będą przestrzegane to ubezpieczenia stracą swój sens, będą społecznie i gospodarczo szkodliwe

lub charakter postulatywny -> ich realizacja nie warunkuje społecznego i gospodarczego sensu ubezpieczeń, ale stopień ich spełnienia decyduje o korzyściach dla ubezpieczających, gospodarki narodowej wynikających ze świadczonych usług ub

• szybkości wypłat odszkodowań i świadczeń (związane z zasadą płynności) - odszkodowanie w pełni powinno pokryć szkodę, szkoda może się poszerzyć więc im szybciej wypłacone jest odszkodowanie tym lepiej

• koncesjonowanie działalności ub - w stosunku ub powinien uczestniczyć podmiot posiadający odpowiednie kwalifikacje i koncesję

• ograniczenie pozaubezpieczeniowej działalności zakładów ub - czynności które mogą być wykonywane przez zakłady są wymienione w ustawie

• nadzór państwa nad działalnością ub - działalność zakładu ub podlega nadzorowi administracji państwowej

• szybkości wypłat?- dt. jakości, cechy usługi ub, w węższym znaczeniu

• pozostałe zasady dt. otoczenia, warunków zewnętrznych w jakich usługi są świadczone

Zasady ochrony ubezpieczeniowej

realność pełność powszechność

- gwarancje prawne - aspekty techniczne - podmiotowa

- gwarancje ekonomiczne - aspekty ekonomiczno-prawne - przedmiotowa

ZASADA REALNOŚCI - pewność, gwarancja urzeczywistnienia prawa do otrzymania świadczeń ubezpieczeniowych, prawdziwa rękojmia tego prawa. Ma charakter bezwzględny (imperatywny)- ubezpieczenie stoi i pada wraz z realnością ochrony. Gdy nie jest spełnione ubezpieczenia tracą sens, nie ma dla nich celu.

Rozpatrywana jako:

1. stopień pokrycie rzeczywistej szkody przez odszkodowanie(wskaźnik realności ochrony ub),

2. stopień pewności otrzymania odszkodowania w celu wyrównania szkody.

O realności świadczy postępowanie zakładu ub wobec ubezpieczającego. Jeśli zakład będzie starał się uwolnić od obowiązku wypłaty odszkodowania, to oferowana przez niego ochrona nie będzie realna bo ubezpieczający będzie obawiał się unieważnienia jego ubezpieczenia pod jakimkolwiek pretekstem

Pokorzyński: sytuacja w której ubezpieczający nie popełniając błędu z punktu widzenia ekonomicznego i prawnego może liczyć na to że strata losowa zostanie mu wyrównana przez zakład w granicach ubezpieczenia, zgodnie z obowiązującymi warunkami

nie ma tu znaczenia czy ubezpieczający zapoznał się z warunkami ubezpieczenia - nawet wtedy istnieje realność.

1. 
   gwarancje prawne powinny występować jednocześnie ponieważ brak jednego

2. gwarancje ekonomiczne z nich oznacza brak realności ochrony ubezpieczeniowej

GWARANCJE PRAWNE

• powinno uchronić ubezpieczających przed (art. 817KC)

• nieuzasadnioną odmową wypłaty odszkodowania (możliwość uruchomienia aparatu sądowego i egzekucyjnego)

• nieuzasadnioną zwłoką w wypłacie (przepisy ustalają terminy, w których świadczenie musi być wypłacone),

• wypłatą zbyt niskiego odszkodowania. (przepisy regulują zasady wyliczenia wielkości świadczenia, w warunkach ubezpieczenia zawarte są metody).

• Obowiązkiem państwa jest zagwarantowanie ubezpieczonemu dochodzenia swych praw przed sądem. Gwarancje prawne są wzmacniane przez rozwiązania instytucjonalne (w Polsce - Rzecznik Ubezpieczonych - ma wzmacniać prawne gwarancje ochrony ub).

• W Polsce przepisy gwarantują realność ochrony ubezpieczeniowej. Istnieje organ nadzoru KNUiFE, który kontroluje OWU oferowane przez Zakłady Ubezpieczeń aby ustrzec klientów przed niekorzystnym sformułowaniem tych warunków. W Polskim Prawie Ubezpieczeń istnieje zasada - wszelki niejasności w OWU nie mogą być rozstrzygane na niekorzyść ubezpieczającego. Zakład Ubezpieczeń ma przedstawić ubezpieczającemu różnice miedzy warunkami OWU a postanowieniami umowy ubezpieczeniowej. Kontrola ogólnych warunków ubezpieczenia (w ubezpieczeniach obowiązkowych, ponieważ w ubezpieczeniach dobrowolnych warunki formułowane są przez zakłady ub)

• Przepisy prawne - ustawa o działalności ub (obowiązek doręczania OWU: przedstawienie różnic między postanowieniami umowy a OWU), kodeks cywilny (zasada contra preferents)

GWARANCJE EKONOMICZNE

odpowiednia zasobność zakładu w fundusze o charakterze indemnizacyjnym (przeznaczone na wypłatę odszkodowań i świadczeń), nad odpowiednią wysokością tych funduszy powinien czuwać zakład ub i państwa - urząd sprawujący nadzór nad działalnością ub

zasada imperatywna

Eliminowanie ryzyka z życia gospodarczego, zastąpienie niepewności pewnością działania, podstawowy warunek ubezpieczenia -realność-gdy nie będzie realna ubezpieczenia stracą swój sens, spowodują szkody gospodarcze, społeczne, w skali mikro i makroekonomicznej bo podmiot który się ubezpiecza nie będzie tworzył samofunduszy na pokrycie strat

• Rola nadzoru: kontrola płynności i wypłacalności zakładu ub

Stworzenie takiej struktury finansowej, która uniemożliwiłaby występowanie sytuacji braku pokrycia wierzytelności ub z tyt. odszkodowań/świadczeń lub zwłokę w wypłacie odszkodowań/świadczeń czyli powinien kontrolować czy zakład prowadzi gospodarkę finansową uwzględniając kanony płynności finansowej i wypłacalności

• Ważne: składka, kapitały, rezerwy, lokaty, reasekuracja

SKŁADKA - podstawowy strumień zasilający zakład

• Prawidłowość ustalenia składki ma istotny wpływ na realność ochrony ub (w spółkach akcyjnych składka jest stała, ustalana przy zawieraniu umowy i nie ulega zmianie

Trudność ustalenia składki dt. odwróconego cyklu produkcyjnego- inaczej następuje ustalenie ceny przedsiębiorstwa produkcyjnego (najpierw SA materiały a później cena na podstawie znanych kosztów+ marża) a inaczej zakładu (od razu trzeba ustalić składkę nie wiedząc jakie będą koszty; na postawie danych historycznych metod matematyczno-statystycznych zakłady ustalają wysokość składki na nie za wysokim(klient nie podpisze umowy)/niskim poziomie(może zabraknąć środków na wypłatę odszkodowań)

• KAPITAŁY własne zakładu spełniają funkcję gwarancyjną- nie mogą być wykorzystane do bieżącej działalności- na wypłatę odszkodowań mogą być przeznaczone kapitały własne tylko wtedy, gdy zabraknie innych środków; odpowiedni poziom od rozpoczęcia działalności zakładu, w całym czasie jego działalności(gdy nie-sankcje), minimalny poziom kapitału gwarancyjnego ustalany jest przepisami prawnymi; kapitały własne to środki podlegające inwestowaniu, aby nie traciły na wartości, gwarantują realność

REZERWY TECHNICZNO-UB.- na wypłatę przyszłych odszkodowań, na pokrycie rezerw zakłady dokonują lokat(bezpieczeństwo, rentowność, płynność)

POLITYKA REASEKURACYJNA - zakład może w swoim portfelu pozostawić takie rodzaje ryzyk, które potrafi skompensować, a te ryzyka które przekraczają jego pojemność finansową powinien przekazać reasekuratorowi. Prawidłowe określenie ryzyk zatrzymanych i tych przekazanych ma wpływ na wypłacalność zakładu

• Ekonomiczna gwarancja wspiera funkcjonowanie Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego

Nie daje on 100% gwarancji, odszkodowania nie są pełne, ograniczone są pod względem kwotowym; jego działalność jest ograniczona; z UFG pokrywane są odszkodowania i świadczenia w przypadku upadłości zakładów, które oferowały ubezpieczenia obowiązkowe i zakłady ubezpieczeń na życie

Odszkodowania występują najczęściej w formie pieniężnej. Dlatego gdy chce się zapewnić realne świadczenie trzeba uwzględnić zmiany w sile nabywczej pieniądza, ponieważ między opłaceniem składki a wypłaceniem świadczenia występuje upływ czasu. Uwzględnienie zmian wartości pieniądza nie jest łatwe, jest inne w zakładach majątkowych a inne w ubezpieczeniach na życie

• dla ubezpieczeń majątkowych ta realność uzależniona jest od cen przedmiotu ubezpieczeniowego - można uwzględnić wzrost ich cen w kalkulowaniu składki. Jeśli w trakcie ochrony ubezpieczeniowej wzrośnie wartość przedmiotu można podwyższyć sumę ubezpieczenia opłacając dodatkową składkę - doubezpieczenie,

• dla ubezpieczeń na życie aby urealnić świadczenia trzeba ustalić podstawę urealnienia świadczeń np. na podstawie wskaźnika cen albo wskaźnika kosztów utrzymania albo wskaźnika wzrostu płac. W konstrukcji tych ubezpieczeń wmontowany jest mechanizm indeksacyjny. Inna metoda to polisy dynamiczne - świadczenia automatycznie korygowane o wskaźnik inflacji (w każdą rocznicę zakupu polisy zakład proponuje korektę w wysokości sumy ub). Najczęściej finansowe skutki urealnienia świadczenia ponosi Zakład Ubezpieczeń, powinien prowadzić odpowiednią politykę inwestycyjną umożliwiającą osiąganie zysków pokrywających co najmniej skutki korekty. Można tą odpowiedzialność przerzucić na ubezpieczonego - ubezpieczenie z funduszem lokacyjnym(kapitałowym; to ubezpieczający decyduje w które fundusze będzie lokowana jego składka, realność świadczenia wyznacza atrakcyjność ubezpieczenia

• dla ubezpieczeń zagranicznych - nie tylko zmiany cen przedmiotu ubezpieczeniowego ale też ryzyko kursowe + różnica w czasie od szkody do wypłaty odszkodowania. (zawarcie umowy w walucie charakteryzuje się względną stabilnością; zawarcie w umowie klauzul walutowych, w których określa się kto i w jakim zakresie ponosi skutki zmian kursowych)

ZASADA PEŁNOŚCI - zapewnienie ubezpieczonym takiego poziomu finansowego wyrównania strat losowych jaki w danych warunkach jest możliwy do osiągnięcia, rozpatrzenie aspektów prawnych, społecznych, ekonomicznych, technicznych, odszkodowanie powinno w pełni pokryć szkodę(ubezpieczenia majątkowe)

SZKODA - w KC wszelki uszczerbek jaki doznaje majątek poszkodowanego.

• bezpośrednie:

straty(rzeczywiste uszczuplenie majątku i koszty poniesione w związku z wystąpieniem szkody)

• pośrednie:

utracone korzyści (szkody przyszłe, utrata osiągniętego dotychczas dochodu i utrata spodziewanego, uprawdopodobnionego zysku).

Wniosek: na szkodę składa się bezpośrednia strata i szkoda pośrednia - utracone korzyści. Te rozwiązania funkcjonują również w prawie ubezpieczeniowym.

Zasada pełności ma charakter postulatywny - nie powinna ona być realizowana w sprzeczności z zasadą racjonalnego gospodarowania tzn. ubezpieczenie powinno w pełni obejmować szkody bezpośrednie ale nie zawsze celowe jest objęcie ochroną wszystkich szkód pośrednich. Ochrona ubezpieczeniowa powinna umożliwić każdemu ubezpieczającemu bez względu na jego status prawno-ekonomiczny taki finansowy poziom pokrycia strat losowych jaki wynika z jego indywidualnej potrzeby i na jaki pozwalają w określonych warunkach istotne względy polityki gospodarczej i społecznej państwa.

Charakter utylitarny

ASPEKT TECHNICZNY

Na finansowy poziom pokrycia strat losowych wpływa poziom ubezpieczenia i wysokość odszkodowania

Poziom ubezpieczenia określa stosunek sumy ubezpieczenia do wartości przedmiotu ubezpieczenia. W zależności od relacji tych wielkości może wystąpić:

• nadubezpieczenie - gdy suma ubezpieczenia jest wyższa niż wartość przedmiotu ubezpieczenia

ubezpieczający na tym nie zyska, odszkodowanie nie może przewyższać wysokości szkody (KC) o ile nie umówiono się inaczej; odszkodowanie >szkoda-> ubezpieczenie w wartości nowej - gdy nastąpi wypadek, zakład wypłaci odszkodowanie które wystarczy na zakup nowego przedmiotu ubezpieczenia (pewien stopień zużycia, wartość niższa od nowego przedmiotu), zakład to proponuje gdy niewielki jest stopień zużycia przedmiotu ubezpieczenia (jest to nośnik postępu technicznego); ubezpieczenie podwójne, wielokrotne - gdy ten sam przedmiot ub od tego samego rodzaju ryzyka w tym samym czasie jest dwu- lub wielokrotnie ubezpieczony w różnych zakładach, a łączna suma ub przekracza jego wartość, szkoda wyrównywana jest łącznie przez te zakłady wg odpowiedniej proporcji adekwatnej do stopnie odpowiedzialności poszczególnych zakładów; odszkodowanie nie przewyższy wartości szkody; ubezpieczający płaci zawyżoną składkę ale nie otrzyma więcej środków pieniężnych, ale w pełni pokryje szkodę

• ubezpieczenie w pełnej wartości - gdy suma ubezpieczenia jest równa wartości przedmiotu ubezpieczenia

zasada pełności jest spełniona, odszkodowanie w pełni pokryje szkodę

• niedoubezpieczenie - gdy suma ubezpieczenia jest niższa niż wartość przedmiotu ubezpieczenia

to czy odszkodowanie w pełni pokryje szkodę jest uzależnione od systemu odpowiedzialności za szkodę przyjętego przez zakład

• system odpowiedzialności proporcjonalnej - polega na tym, że odszkodowanie wypłacone przez zakład pozostaje w takim stosunku do wielkości szkody jak suma ub do faktycznej wartości ubezpieczonego przedmiotu

Q:Z = U:W Q- odszkodowanie Z- szkoda

U- suma ubezpieczenia W- wartość przedmiotu

s.o.p. oznacza że żadna szkoda nie będzie w pełni pokryta przez odszkodowanie nawet wówczas, jeśli jej wysokość będzie niższa niż suma ub, nie zapewnia realizacji zasady pełności

• system odpowiedzialności za pierwsze ryzyko - oznacza że każda szkoda jest w pełni wyrównywana przez odszkodowanie, granicą odpowiedzialności jest suma ub, każde ryzyko przyjęte do ubezpieczenia jest dzielone na dwie części

1. ryzyko w pełni ubezpieczone 2. ryzyko w ogóle nie jest ubezpieczone

s.o.za p.r. w większym stopniu spełnia zasadę pełności ochrony ub niż s.o.p.

Określenie w umowie dodatkowych instrumentów korygujących wysokość odszkodowania:

• udział własny ubezpieczającego w szkodzie

oznacza że ubezpieczony w każdym przypadku partycypuje w części powstałej szkody - określona w umowie część szkody może być określona procentowo lub kwotowo, w całości obciąża środki własne ubezpieczonego; następuje z inicjatywy ubezpieczającego lub zakładu - ze względów prewencyjnych, celem zastosowania jest skłonienie ubezpieczającego do większej dbałości o przedmiot ub, ma wpływ na wysokość składki, ubezpieczający jest zainteresowany ze względu na chęć obniżenia składki

• franszyza - integralna (bezwarunkowa), redukcyjna (warunkowa)

integralna - granica szkody powyżej której zakład nie jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania. Jej wysokość może być określona % lub kwotowo. Jeśli szkoda przekroczy wielkość f.i., wówczas zakład pokrywa całą szkodę tak jakby tej franszyzy nie było. Celem f.i. jest zwolnienie zakładu z odpowiedzialności za szkody drobne które nie uzasadniają nakładów związanych z postępowaniem likwidacyjnym, np. ubezpieczenia autocasco

redukcyjna - odszkodowanie zawsze ulega zmniejszeniu o określony % albo o określoną sumę. Uzasadnieniem f.r. jest potrzeba wyłączenia z odpowiedzialności zakładu szkód drobnych, które praktycznie nie są szkodami losowymi, ale wynikają z ubytków naturalnych (parowanie, wysychanie ubezpieczonych towarów) lub dt różnic wagowych jakie mogą występować przy ładunkach masowych

ZASADA POWSZECHNOŚCI - stworzenie takiej organizacji i zasad funkcjonowania ubezpieczeń, aby zabezpieczały każdej zainteresowanej w ubezpieczeniu jednostce możliwości korzystania z tego urządzenia w miarę potrzeb; charakteryzuje ekspansywny, ekstensywny(w przeciwieństwie do zasady pełności) rozwój ubezpieczeń. Problem powszechności jest złożony.

Charakter postulatywny, nie należy jej rozumieć w sensie absolutnym- jako sytuacji w której z ochrony ub korzystają wszystkie podmioty w stosunku do wszystkich posiadanych przedmiotów ubezpieczając się od wszelkich zagrażającym ich ryzyk- pozbawiona ekonomicznego sensu, nie możliwa do osiągnięcia w praktyce

PODZIAŁ POWSZECHNOŚCI:

1. powszechność podmiotowa - podział z punktu widzenia podmiotu,

2. powszechność przedmiotowa - podział z punktu widzenia przedmiotu,

3. powszechność uwzględniająca rodzaje ryzyka objętego ochroną ubezpieczeniową.

Zasada ta zawiera wskazanie aby organizacja oraz funkcjonowanie ubezpieczeń zabezpieczały każdej zainteresowanej ubezpieczeniem jednostce możliwość korzystania z tego urządzenia w miarę potrzeb, a więc w odniesieniu do interesujących ją przedmiotów i realnie zagrażających jej ryzyk czyli o tej trojako rozumianej powszechności decydować powinna jej gospodarcza i społeczna użyteczność, którą powinny tworzyć Zakłady Ubezpieczeń a oceniać powinni ubezpieczający. Zasadę tę spełnia zakład oraz państwo.

ROLA PAŃSTWA - tworzyć, kreować i realizować taką politykę ubezpieczeniową, która sprzyjałaby realizacji celów zakładów i ubezpieczających. Do ubezpieczeń niewątpliwie zalicza się świadomość (przezorność) ubezpieczeniową społeczeństwa.- główny czynnik mający wpływ na rozpowszechnienie ubezpieczeń. Gdy ona okaże się niewystarczająca, a skutki mogą dotknąć całego społeczeństwa, to państwo powinno zwiększyć powszechność ochrony w drodze prawnego obowiązku ubezpieczenia się. Jednak do rozszerzenia zakresu ubezpieczeń obowiązkowych należy podchodzić z dystansem, ostrożnością. Ubezpieczenia obowiązkowe stosowane są tylko gdy określone rodzaje ryzyka zagrażają nie tylko poszczególnym jednostkom, ale mają charakter społeczny poprzez powszechne odczuwanie ich skutków

Realizacja zasady powszechności tylko w wyjątkowych przypadkach powinna wiązać się z przymusem prawnym.

Obok przymusu prawnego można zastosować przymus ekonomiczny i na nim trzeba się koncentrować bo powszechność osiągnięta przez przymus prawny jest sztucznie osiągnięta (ub ob.). W zakresie ub. ob. zasada powszechności jest najpełniej realizowana

Miara pola ubezpieczeniowego - wskaźnik ekstensywności ubezpieczeń to relacja liczby podmiotów (przedmiotów) ubezpieczonych do ogólnej liczby podmiotów (przedmiotów) narażonych na określonego rodzaju ryzyko.

W przypadku ubezpieczeń dobrowolnych potrzeba ubezpieczenia może być tak silna, że zainteresowane podmioty zawrą umowę nawet gdy nie będzie im do końca odpowiadać.

Zasada powszechności będzie lepsza im Zakłady Ubezpieczeń będą dostosowywać swoje oferty do potrzeb indywidualnych podmiotów.

WYRÓŻNIAMY DWIE ZASADY, Z KTÓRYMI ZASADA POWSZECHNOŚCI MUSI WSPÓŁGRAĆ:

1. gdy Zakłady Ubezpieczeń będą dostosowywać warunki umowy do potrzeb klientów - polisy szyte na miarę,

2. gdy podmioty będą chciały ubezpieczyć nowy rodzaj ryzyka gdy Zakłady Ubezpieczeń będą dawać nowe oferty.

SYSTEMATYKA UBEZPIECZEŃ - struktura portfela ubezpieczeń (zbiór wszystkich ubezpieczeń funkcjonujących w danym okresie).

Dokonana prawidłowo ma walory teoriopoznawcze (prawidłowy podział ubezpieczeń pozwala na bliższe poznanie ich funkcji i istoty) i aplikacyjne(praktyczne)(prawidłowy podział ubezpieczeń umożliwia ich planowanie, badanie rozwoju ochrony ub, ocenę popytu na tę ochronę, ustalenie zbliżonych do siebie form i technik realizacji ubezpieczeń).

I. Ubezpieczenia społeczne i gospodarcze

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE - technika zabezpieczania społecznego jako całokształt środków, działań, instytucji o charakterze publicznym przy pomocy których społeczeństwo stara się zabezpieczyć swoich obywateli przed groźbą niezaspokojenia podstawowych potrzeb społecznie uznanych za ważne. Zabezpieczenie społeczne ma na celu zapewnienie minimum socjalnego obywatelom i ochronę przed skutkami zdarzeń, które mogą ich pozbawić niezbędnych środków godziwej egzystencji. W ramach zabezpieczenia społecznego obok ubezpieczeń społ wyróżnia się także zaopatrzenie i opiekę społeczną. Ubezpieczenie społ jest instrumentem polityki socjalnej państwa.

UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE - instrument polityki gospodarczej państwa, rozszerzenie zakresu ubezpieczeń społecznych.

Oba ubezpieczenia spełniają podstawową funkcję ochrony ubezpieczeniowej. Dają poczucie bezpieczeństwa, umożliwiają kompensowanie skutków zdarzeń losowych pozytywnych i negatywnych, które powodują określone potrzeby majątkowe. Te następstwa zdarzeń losowych są kompensowane z funduszu powstającego ze składek ubezpieczeniowych. Cele i funkcje łączą się ze sobą

Instytucje : gdy zakład jest spoza UE-> działa tylko przez oddział

gdy zakład w UE-> zagraniczna spółka europejska, swój oddział, swoboda świadczenia usług (zasada jednolitej licencji)

Metoda repartycyjna - z zebranych składek bezpośrednio finansuje się świadczenia

Metoda kapitałowa - składki są inwestowane, źródłem świadczeń są składki i dochody z inwestycji

Kryterium	Ubezpieczenia społeczne (powszechne)	Ubezpieczenia gospodarcze
Geneza	II poł XIX, stworzone przez ustawodawcę, korzenie w średniowieczu	Starożytność, funkcjonowały na długo przed zastosowaniem uregulowań prawnych
Zakres przedmiotowy	Osoba -zdrowie, życie, zdolność do pracy	Osobowe i majątkowe
Nawiązanie stosunku ubezpieczeniowego	Z mocy prawa; wraz z podjęciem pracy	Zawarcie umowy ub; obowiązkowe/dobrowolne
Instytucja	Non profit; publ os pr; ZUS, KRUS; organy kolejowe, wojskowe, ministerstwa spraw wewnętrznych	Komercyjna/non profit, ubezpieczeniowa spółka akcyjna lub towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych
Zaspokojenie roszczeń	Świadczenia w formie pieniężnej (zasiłki, renty, emerytury) lub rzeczowej (świadczenia lecznicze, rehabilitacyjne, zaopatrzenie w leki)	Dominuje świadczenie w formie pieniężnej
Źródła finansowania	Metoda repartycyjna i kapitałowa	Metoda kapitałowa
Gwarancja wypłaty świadczenia	państwo	Zakłady ubezpieczeń, UFG (metody mają ograniczony zakres)

Pakiet ustaw ub: ustawa o działalności ub, ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG, Polskim Biurze Komunikacyjnym, ustawa o pośrednictwie ub, o nadzorze finansowym

• zakres ochrony ubezpieczeniowej jest większy niż w przypadku ubezpieczeń gospodarczych. Ubezpieczenia społeczne zapewniają minimalną ochronę,

• cena usługi ubezpieczeniowej - składka. W ubezpieczeniach gospodarczych ubezpieczający jest zwykle ubezpieczonym, a w ubezpieczeniach społecznych obowiązkiem płacenia obarczony jest pracodawca (ubezpieczający ≠ ubezpieczony)

W ubezpieczeniach społecznych nie przestrzegane są zasady równowartości oraz proporcjonalnych składek i świadczeń (jest to uzasadnione celem ubezpieczeń społecznych). Zasady te są przestrzegane w ramach ubezpieczeń gospodarczych

Ubezpieczenie społeczne nie spełnia wszystkich wymogów ubezpieczenia dlatego powinno być nazywane ZABEZPIECZENIEM SPOŁECZNYM. Ubezpieczenia społeczne i gospodarcze powinny się uzupełniać.

II. Ubezpieczenia na życie i pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe

Dyrektywy UE:

zasada rozdzielności branż ubezpieczENIOWYCH - postuluje ograniczenie możliwości kumulowania w działalności jednego ubezpieczyciela obu tych działów. Wynika to ze znacznego zróżnicowania ryzyka w ramach tych działań i ma uniemożliwić Zakładowi Ubezpieczeń wykorzystywanie środków długoterminowych (z ubezpieczeń na życie) w celu pokrycia niedoboru w ubezpieczeniach krótkoterminowych (w ubezpieczeniach majątkowych).

Działy te różnią się między sobą: aspektem organizacyjnym, finansowym, technicznym, techniczno- ubezpieczeniowym

UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE DZIELĄ SIĘ NA:

1. ubezpieczenia na życie - (powinny nazywać się `na wypadek śmierci) przedmiotem ubezpieczenia jest życie człowieka, a wypłata świadczenia następuje w momencie jego śmierci(pewny, ale nie znany termin); i ubezpieczenia terminowe będące zabezpieczeniem kredytu. Występują tu również ubezpieczenia na dożycie - ubezpieczony dożyje określonego wieku. Mogą być również ubezpieczenia mieszane - na życie i dożycie -wypłata świadczenia nastąpi, jeśli ubezpieczony dożyje wieku określonego w polisie albo wcześniej gdy jego śmierć wystąpi przed tym terminem,

2. ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci - zawierane przez rodziców, opiekunów na rzecz nieletnich dzieci. Dziecko otrzymuje świadczenie jednorazowo lub w formie renty gdy osiągnie określony wiek lub wystąpi zdarzenie określone w umowie(18 lat, wyjście za mąż, rozpoczęcie studiów, otrzymanie mieszkania). Często występuje opcja, że gdy opiekun umrze w trakcie płacenia składki zamienia się ono w wypłatę świadczenia,

3. ubezpieczenia na życie jeżeli są związane z funduszem kapitałowym - wypłata świadczenia zależy od rezultatu działalności lokacyjnej Zakładu Ubezpieczeń. Podpisując umowę decydujemy jaką część składki i w jaki instrument ma być lokowana. (część na pokrycie ryzyka, część na inwestycje- ubezpieczający ponosi ryzyko działalności inwestycyjnej; zakłady tworzą swoje fundusze kapitałowe-różny stopień ryzyka)

4. ubezpieczenia rentowe - formy ubezpieczenia dostosowane są do warunków gospodarczych, możliwości płatniczych i wymagań ubezpieczającego. Istnieją renty terminowe (w wyznaczonym terminie) i dożywotne(aż do śmierci). Wypłata może nastąpić po zawarciu umowy ubezpieczenia (płatne natychmiast - jednorazowa duża składka) lub odroczony termin płatności. Istnieją również renty ze stała i zmienną sumą ubezpieczeniową, oraz renta na jedno lub dwa życia (po śmierci ubezpieczonego rentę otrzymuje osoba trzecia),

5. ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe jeśli są uzupełnieniem ubezpieczeń wymienionych w grupach 1-4 - ogólnie zaliczane do II działu - dodatkowa opcja do ubezpieczenia na życie. Nie może być samodzielnym produktem w Zakładzie Ubezpieczeń działającym w ramach ubezpieczeń na życie.

POZOSTAŁE UBEZPIECZENIE OSOBOWE I MAJĄTKOWE - z ustawy o działalności ubezpieczeniowej - OC, CARGO, CASCO, ubezpieczenia finansowe - grupa 14 i 15.

III. Ubezpieczenia osobowe i majątkowe (podział wg przedmiotu ubezpieczenia, podlega regulacjom kodeksu cywilnego)

UBEZPIECZENIA OSOBOWE - ubezpieczenia życia, zdrowia, zdolności do pracy człowieka. Dotyczą ryzyk osobowych

UBEZPIECZENIA MAJĄTKOWE - ubezpieczenia majątku w postaci rzeczy lub ubezpieczenia sytuacji majątkowej(interesu). Przedmiotem mogą być bieżące i przyszłe aktywa i pasywa podmiotu ubezpieczającego lub konkretne rzeczy.

osobowe	majątkowe
Pozytywne (urodzenie dziecka, przejście na emeryturę ) i negatywne zdarzenia losowe	Negatywne zdarzenia losowe
Prawa niemajątkowe	Prawa i obowiązki majątkowe
Umowna suma ub zależna od woli stron i możliwości finan	Suma ub a wartość przedmiotu ubezpieczenia
Świadczenia	Odszkodowanie
Dt os fiz	Dt os fiz, pr, innych jednostek
Szkoda niepowetowana ( nie można wymierzyć w pieniądzu)	Szkoda wymierna w pieniądzu

UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE
OSOBOWE		MAJĄTKOWE
ŻYCIOWE	WYPADKOWE	SENSU STRICTO	RZECZOWE
Wypadkiem ub jest śmierć lub dożycie określonego wieku Długoterminowe Zdarzenie losowe musi wystąpić, choć nieznany jest termin	Wypadkiem ub jest uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia lub śmierć wskutek nieszczęśliwego wypadku Krótkoterminowe Zdarzenie losowe nie musi wystąpić Chorobowe, NWW	Wierzytelności i zobowiązania teraźniejsze i przyszłe, np. OC	Dobra materialne

Nieszczęśliwy wypadek - zdarzenia spełniają łącznie warunki:

1. spowodowane przez siły działające z zewnątrz,

2. nagłe,

3. występują niezależnie - wbrew woli poszkodowanego,

4. powodują trwały uszczerbek na zdrowiu w następstwie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia albo powodują śmierć ubezpieczonego.

UBEZPIECZENIE OC - ubezpieczenie to ochroni interes majątkowy. Potrzeba takiej ochrony wynika z tego, że majątek ten narażony jest na zmniejszenie przez wyrządzenie szkody innym osobom. Ten typ ubezpieczenia przydatny może być przy zawodach z dużym ryzykiem np. lekarz, kierowca. Nie ma majątku a roszczenia mogą dotyczyć jego przyszłych dochodów. Ma charakter obowiązkowy.

Kryteria porównawcze	Ubezpieczenie mienia	Ubezpieczenie OC
Przedmiot ubezpieczenia	wartości majątkowe - materialny przedmiot ubezpieczenia (np. mienie ruchome i nieruchome, urządzenia, środki transportu, ziarna, płody)	interes majątkowy - odpowiedzialność cywilna z tytułu szkód wyrządzonych przez ubezpieczonego
Wartość ubezpieczenia	wartość mienia objętego ochroną ubezpieczeniową	zobowiązania z tytułu odpowiedzialności cywilnej - przyrzeczenie wypłaty odszkodowania, czy świadczenia
Wysokość zobowiązaniowa zakładu	suma ubezpieczeniowa nie wyższa niż wartość ubezpieczonego mienia	suma gwarancyjna - górna granica odpowiedzialności ubezpieczyciela
Relacja ubezpieczeniowa	ubezpieczyciel - ubezpieczający	ubezpieczyciel - ubezpieczający - poszkodowany
Funkcja ubezpieczenia	ochrona majątku ubezpieczonego	ochrona interesu majątkowego ubezpieczonego ochrona poszkodowanego przed niewypłacalnością sprawcy
Postać szkody	postać rzeczowa (utrata, zniszczenie, uszkodzenie rzeczy)	postać rzeczowa postać osobowa (rozstrój zdrowia, uszkodzenie ciała, śmierć osoby poszkodowane)
Zakres funkcji kompensacyjnej	strata rzeczywista	strata rzeczywista utracona korzyść
Relacja między wysokością szkody a wartością majątku ubezpieczonego	relacja występuje: szkoda nie może być większa od wartości majątku ubezpieczonego szkoda obejmuje istniejący majątek ubezpieczonego	brak powiązania: szkoda może być większa od wartości majątku ubezpieczonego szkoda może obciążać zarówno istniejący jak i przyszły majątek ubezpieczonego

ROSZCZENIA Z UMOWY OC W PRZYPADKU SZKODY OSOBOWE (rozstrój zdrowia, uszkodzenie ciała, śmierć poszkodowanego):

1. koszty związane z leczeniem (zakup leków, koszty transportu poszkodowanego, dodatkowe odżywianie w okresie leczenia i rehabilitacji, dodatkowe zabiegi rehabilitacyjne, dodatkowa opieka w okresie leczenia, zakup niezbędnego sprzętu ortopedycznego i protez),

2. koszty związane z przygotowaniem do innego zawodu (opłaty związane z kursami przygotowawczymi do nowego zawodu, koszty zmiany wykształcenia),

3. renta z tytułu zwiększonych potrzeb - czasowa lub stała wypłacana poszkodowanemu (w przypadku stałych powtarzalnych wydatków związanych z utrzymaniem zdrowia poszkodowanego oraz opiekę nad nim),

4. renta z tytułu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej - zwana uzupełniającą lub wyrównawczą wypłatą poszkodowanemu (wyrównująca utracony dochód w stopniu w jakim utracił zdolności do jego osiągnięcia),

5. renta płatna w następstwie śmierci osoby poszkodowanej - czasowa lub dożywotnia płacona osobom bliskim (względem których ciążył na zmarłym obowiązek alimentacyjny)- dzieciom, małżonkowi, krewnym w linii prostej i innym bliskim,

6. odszkodowanie z tytułu zwrotu kosztów leczenia i pogrzebu, gdy następstwem szkody jest śmierć osoby poszkodowanej przysługujące każdemu kto wykaże, że faktycznie je poniósł,

7. zadośćuczynienie wypłacane osobie poszkodowanej - jednorazowe środki pieniężne (naprawienie krzywdy w celu złagodzenia już doznanych i przewidywanych cierpień psychicznych i fizycznych),

8. stosowne odszkodowanie - jednorazowe środki pieniężne przyznawane osobom bliskim poszkodowanemu, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie sytuacji życiowej osób ubiegających się.

ROSZCZENIA Z UMOWY OC W PRZYPADKU SZKODY RZECZOWEJ (zaginięcie, utrata czy uszkodzenie rzeczy):

1. koszty naprawy mienia,

2. koszty odtworzenia mienia,

3. koszty środków prewencyjnych,

4. nakłady poniesione w związku z niemożnością korzystania z uszkodzonej, utraconej czy zaginionej rzeczy,

5. rekompensata utraconych korzyści w związku ze szkodą rzeczową.

PRÓBY ŁĄCZENIA RÓŻNYCH RODZAJÓW UBEZPIECZEŃ. Do podstawowych rodzajów grup ubezpieczeń zaliczamy:

1. ubezpieczenia komunikacyjne:

1. OC kierowców majątkowe sensu stricto,

2. AC rzeczowe,

3. NWW kierowców i pasażerów osobowe,

2. ubezpieczenia rolne,

3. ubezpieczenia finansowe.

W ramach tych grup występują różne ubezpieczenia majątkowe i osobowe, więc nie są spełnione warunki rozłączności.

PODZIAŁ UBEZPIECZEŃ MAJĄTKOWYCH ZE WZGLĘDU NA WYSTĘPOWANIE LUB BRAK SWOBODY W NAWIĄZYWANIU STOSUNKU UBEZPIECZENIA:

1. ubezpieczenia obowiązkowe,

2. ubezpieczenia dobrowolne.

Aktualnie nawiązanie stosunku ubezpieczenia następuje za pomocą umowy ubezpieczeniowej. A co za tym idzie wszystkie ubezpieczenia są ubezpieczeniami umownymi.

ZASADA SWOBODY ZAWIERAMIA UMÓW JEST NARUSZANA W 2 ASPEKTACH:

1. ponieważ przepisy nakazują zawarcie umowy,

2. na jakich warunkach trzeba zawrzeć umowę.

W przypadku wielu ubezpieczeń obowiązkowych OWU są odgórnie narzucane (regulowane są przez ustawy i rozporządzenia).

Ustanawia się ubezpieczenia obowiązkowe gdy wymaga tego szeroko rozumiany interes społeczny i ekonomiczny wynikający z potrzeby zapewnienia osobom poszkodowanym ochrony. Ubezpieczenia obowiązkowe wprowadzane są na mocy ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych w Polsce, na mocy innych ustaw a także na mocy międzynarodowych umów ratyfikowanych przez Polskę.

UBEZPIECZENIAMI OBOWIĄZKOWYMI SĄ (art.4): (nie osobowe)

1. ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów,

2. ubezpieczenie OC rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego,

3. ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych,

4. ubezpieczenia wynikające z przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, nakładających na określone podmioty obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia.

OWU punktów 1-3 uregulowane są w ustawie, a punktu 4 rozporządzeniem Ministra właściwego do spraw instytucji finansowych.

WŚRÓD POZOSTAŁYCH UBEZPIECZEŃ SĄ:

1. ubezpieczenie OC adwokatów,

2. ubezpieczenie OC akcjonariuszy,

3. ubezpieczenie OC prowadzących biuro rachunkowe,

4. ubezpieczenie OC komorników,

5. ubezpieczenie OC architektów,

6. ubezpieczenie OC detektywów,

7. ubezpieczenie OC ratowników,

8. ubezpieczenie OC brokerów ubezpieczeniowych.

Zakład Ubezpieczeń nie może odmówić zawarcia ubezpieczenia obowiązkowego. Ma swobodę ustalania taryf i składek ubezpieczeń obowiązkowych (aby zmienić taryfę trzeba uwzględnić analizę szkodowości i kosztów obsługi ubezpieczeń).

Nie zapłacenie w terminie składki nie powoduje ustania odpowiedzialności zakładu. Okres wypłaty odszkodowania do 90 dni ( część niesporna do 30), chyba że ustalenie wysokości odszkodowania i odpowiedzialności zakładu zależy od postępowania karnego/cywilnego.

PODSTAWOWE POJĘCIA TECHNICZNO-UBEZPIECZENIOWE

STOSUNEK UBEZPIECZENIOWY - stosunek cywilnoprawny, który wiąże z jednej strony Zakład Ubezpieczeń, a z drugiej strony ubezpieczającego. Na jego podstawie Zakład Ubezpieczeń jest zobowiązany do wypłacenia odszkodowania/ świadczenia gdy nastąpi wypadek ubezpieczeniowy natomiast ubezpieczający jest zobowiązany do przestrzegania ustalonych warunków oraz do zapłacenia określonej składki ubezpieczeniowej.

Konsekwencje stosunku cywilnoprawnego - obie strony są równorzędnymi partnerami, a spory między stronami są rozstrzygane na wniosek każdej z tych stron w drodze postępowania cywilnego.

Stosunek ubezpieczeniowy jest szczególnym rodzajem stosunkiem. Powszechnie akceptowane cechy:

• kwalifikowany - jedną ze stron tego stosunku jest zakład, który uzyskał zezwolenie na prowadzenie działalności ub.

• odpłatność - na ubezpieczającym ciąży obowiązek zapłacenia składki ub.

• masowość - żaden pojedynczy stosunek ub. nie mógłby istnieć bez dużej liczby takich stosunków

• adhezyjność - przystępowanie do stosunku - zaakceptowanie warunków ustalonych przez zakład

• trwałość (ciągłość) - trwa przez wyznaczony czas

• dwustronnie zobowiązujący - w jego wyniku powstają zobowiązania i uprawnienia obu stron tego stosunku

• kauzalny (przyczynowy) - stosunek jest nieważny, jeśli nie istnieje przedmiot ochrony ub. w zachowaniu którego ubezpieczający ma interes

dyskusyjne cechy: losowy, wzajemny, o świadczenie pieniężne

WYPADEK UBEZPIECZENIOWY - przewidziane w umowie ub. zdarzenie losowe, z którego nastąpieniem ekspektatywa (oczekiwanie) ubezpieczającego, mająca za przedmiot spodziewane świadczenie pieniężne od Zakładu Ubezpieczeń przeradza się w wierzytelność ub. czyli skonkretyzowane prawo podmiotowe o charakterze majątkowym.

Cechy:

• zdarzenie przyszłe - następujące po zawarciu umowy ub. (806§1 KC)

• zdarzenie niepewne - nastąpienie nie ma wpływu na prawny byt umowy

• zdarzenie prawne - jego zajście powoduje przekształcenie ekspektatywy prawa majątkowego w wierzytelność ub.

ZDARZENIE LOSOWE - obiektywny, realny stan świata zewnętrznego będący skutkiem urzeczywistniania się określonych ryzyk, powodujący wystąpienie straty lub zwiększenie potrzeb finansowych u osoby w stosunku do której dane zdarzenie się zrealizuje.

Cechy:

statystyczna prawidłowość, niezależne od woli osoby nim dotkniętej, jest nadzwyczajne, jest możliwe ale niekonieczne, charakter masowy, cechuje go losowość czyli nie można z góry przewidzieć kogo to zdarzenie dotknie.

PODMIOTY I STRONY STOSUNKU UBEZPIECZENIOWEGO:

1. ubezpieczyciel, Zakład Ubezpieczeń - jednostka organizacyjna, posiadająca osobowość prawną wyposażona w szczególne uprawnienia do prowadzenia działalności ubezpieczeniowej,

Ubezpieczyciele krajowi

Ubezpieczeniowa spółka akcyjna

• ubezpieczenia komercyjne;

• działa na podstawie kodeksu spółek handlowych i przepisów zawartych w ustawie o działalności ub.;

• celem jest maksymalizacja wartości, zysków

Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych

• ubezpieczenia wzajemne;

• działa na podstawie odrębnych zasad, specyficzna forma przewidziana tylko dla działalności ub.;

• działa na zasadach non-profit;

• zasada wzajemności, czyli każdy ubezpieczony jest członkiem towarzystwa i każdy członek towarzystwa jest ubezpieczony. Występuje powiązanie praw kontraktowych. Członkostwo powstaje i gaśnie wraz ze stosunkiem ubezpieczenia. WYJĄTEK - objęcie ochrony ubezpieczeniowej osoby, która nie jest członkiem towarzystwa, ale tylko wtedy gdy składki od tej osoby muszą być składkami stałymi i nie mogą stanowić więcej niż ustalony ustawowo % zbioru składek (obecnie-10%)).

Ubezpieczyciele zagraniczni

• jeśli ma swoją główną siedzibę na terenie kraju będącego członkiem UE, może działać w formie spółki europejskiej lub oddziału lub może działać na rynku na zasadzie swobody świadczenia usług

zasada jednolitej licencji - w każdym kraju obowiązują te same zasady

• jeśli ma swoją główną siedzibę poza terenem kraju będącego członkiem UE, musi posiadać zezwolenie na prowadzenie działalności na terenie UE, może prowadzić działalność tylko przez swój oddział

2. ubezpieczający - każdy podmiot, który chce zachować mienie (przedmiot ubezpieczenia), a w razie gdyby uległo zniszczeniu, uszkodzeniu, utracie uzyskać z tego tytułu odszkodowanie; każdy podmiot który przedstawia swoje zdrowie, życie, zdolność do pracy jako przedmiot ub.,

strona stosunku ub., która zawiera umowę (strona umowy), zobowiązuje się płacić składki, otrzymuje dokument ubezpieczenia.

Najczęściej ubezpieczający = ubezpieczony, ale są również ubezpieczenia na rzecz osób trzecich.

3. ubezpieczony - strona stosunku, ale nie strona umowy; ma prawo otrzymać świadczenie czy odszkodowanie.

W ubezpieczeniach na życie ubezpieczający wyznacza UPOSAŻONYCH - określone w polisie ub. osoby, które w przypadku śmierci ubezpieczonego uzyskają świadczenie.

Gdy nie ma wyznaczonych uposażonych to działa prawo spadkowe

UPRAWNIONA OSOBA TRZECIA - ma uprawnienie do otrzymania odszkodowania, np. osoba poszkodowana w wypadku objętym ochroną z tytułu OC

PRZYKŁAD

Przedsiębiorstwo ubezpiecza swoich pracowników na wypadek ich śmierci.

Ubezpieczający - przedsiębiorstwo,

Ubezpieczony - pracownicy,

Uposażony - rodziny pracowników.

SUMA UBEZPIECZENIA

1. podstawa do obliczenia składki ubezpieczeniowej,

2. górna granica odszkodowań/świadczenia,

3. górna granica odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń.

Warunki ubezpieczenia mogą przewidywać konsumpcję sumy ub. przez odszkodowanie

SUMĘ UBEZPIECZENIOWĄ USTALA SIĘ NA PODSTAWIE:

1. oceny aktualnej wartości ubezpieczonego majątku - w przypadku ubezpieczeń majątkowych,

2. oceny przybliżonej wartości przyszłych potrzeb majątkowych jakie mogą powstać w wyniku wypadku ubezpieczeniowego - w przypadku ubezpieczeń osobowych.

W praktyce na wysokość sumy ubezpieczeniowej wpływają możliwości płatnicze ubezpieczającego ponieważ wysokość składki jest wprost proporcjonalna do wysokości sumy ubezpieczeniowej.

SKŁADKA UBEZPIECZENIOWA - świadczenie pieniężne, które ubezpieczający jest zobowiązany zapłacić zakładowi za udzielenie ochrony ub. w ciągu okresu ubezpieczenia. Ustalana na podstawie STOPY SKŁADKI - liczba jednostek pieniężnych przypadających na każde 1000 lub 100 jednostek pieniężnych sumy ub. w ujęciu rocznym.

TARYFA - uporządkowany zbiór stóp składek odpowiadający wszystkim typowym rodzajom ryzyka (przedmiotom, niebezpieczeństwom) występujące w danym rodzaju ubezpieczenia oraz wysokość bonusów i malusów (zniżki i zwyżki), tablice funkcyjne do obliczenia składek za ubezpieczenia krótkoterminowe (lub w krótkoterminowych metoda pro rata temporis - proporcjonalnie do okresu ubezpieczenia)

• składka brutto (przypisana) - łączna suma składek taryfowych należnych od ogółu ubezpieczających za cały okres obrachunkowy,

• składka netto (sprawiedliwa) - suma składek brutto pomniejszona o koszty administracyjne, koszty akwizycji, koszty tworzenia rezerw, inne koszty działalności zakładu,

• składka przypisana netto - zarobiona na udziale własnym ubezpieczyciela - składka po uwzględnieniu kosztów reasekuracji.

Zasada odszkodowania

Ub. majątkowe - odszkodowanie (805§2 KC); regres (828); zakaz kumulacji odszkodowań (824)

Ub. osobowe - świadczenie odszkodowawcze; brak regresu; dopuszczalność kumulacji świadczeń

Obowiązkiem zakładu jest terminowa wypłata odszkodowania (817KC)

UMOWA UBEZPIECZENIA - (805KC)umowa, przez którą Zakład Ubezpieczeń zobowiązuje się - w razie nastąpienia przewidzianego w niej zdarzenia (wypadku ubezpieczeniowego) - zapłacić określone odszkodowanie albo umówioną sumę pieniężną, rentę albo inne świadczenie, natomiast ubezpieczający zobowiązuje się do zapłacenia składki ubezpieczeniowej.

CECHY UMOWY UBEZPIECZENIOWEJ:

1. umowa nazwana - ustawowo uregulowana (kodeks cywilny i kodeks morski),

2. umowa konsensualna - dochodzi do skutku przez samo złożenie zgodnych oświadczeń woli obu stron,

3. umowa odpłatna - świadczenie ubezpieczyciela ma zawsze charakter odpłatny (należna składka),

4. umowa dwustronnie zobowiązująca - obie strony są wobec siebie wierzycielami, dłużnikami (składka, świadczenie),

5. umowa najwyższej dobrej wiary - obie strony darzą się najwyższym zaufaniem, ubezpieczający składa ubezpieczycielowi prawdziwe oświadczenia, rzetelnie o wszystkich okolicznościach dt. ubezpieczonego ryzyka, a zakład nie stosuje kruczków prawnych,

6. umowa adhezyjna - większość umów jest zawierana poprzez przystąpienie ubezpieczającego do ukształtowanej już w swojej treści umowy,

7. umowa stałej kontraktowej współpracy - strony ściśle ze sobą współpracują przed podpisaniem umowy, w czasie jej trwania i po wystąpieniu wypadku ub.,

8. umowa subiektywnie losowa - o losowości tej umowy można mówić z punktu widzenia poszczególnych osób ubezpieczonych a nie zakładu ub.,

9. umowa synalagmatyczna (wzajemna) - strony wzajemnie świadczą na swą korzyść,

10. umowa kauzalna - jest nieważna gdy nie istnieje przedmiot ochrony w zachowaniu którego ubezpieczający ma interes.

PRZEDMIOT UBEZPIECZENIA MAJĄTKOWEGO - każda rzecz majątkowa, której ubezpieczeniem jest zainteresowany ubezpieczający.

PRZEDMIOT UBEZPIECZENIA OSOBOWEGO - życie, zdrowie, zdolność do pracy.

ODSZKODOWANIE I ŚWIADCZENIE - suma pieniężna, którą ubezpieczyciel zobowiązany jest wypłacić ubezpieczonemu gdy nastąpi wypadek ubezpieczeniowy. Z odszkodowaniem mamy do czynienia przy ubezpieczeniach majątkowych, a ze świadczeniami przy ubezpieczeniach osobowych. Zarówno odszkodowania jak i świadczenia mają charakter uwarunkowany. Ich pojawienie się warunkuje zajście wypadku ubezpieczeniowego. Odszkodowanie nie może być wyższe od sumy ubezpieczeniowej. Natomiast świadczenie może być nawet 4-kotnie większe.

TRYBY ZAWIERANIA UMOWY

TRYB OFERTOWY DZIELIMY NA:

1. prosty - umowa ubezpieczenia będzie zawarta jeśli złożona przez ubezpieczającego oferta wyrażona przez wypełnienie przez niego wniosku o ubezpieczenie zostanie w całości bez żadnych poprawek przyjęta przez Zakład Ubezpieczeń (przyjęcie powinno nastąpić w terminie ważności oferty). Zakład może złożyć stosowne oświadczenie woli lub może dojść do zawarcia umowy drogą milczącego akceptu.

MILCZĄCY AKCEPT - jeśli zakład przed upływem 14 dni od daty otrzymania oferty na piśmie nie doręczył ubezpieczającemu dokumentu ubezpieczenia, w 15 dniu uznaje się umowę za zawartą. Może mieć zastosowanie w ubezpieczeniach na życie i gdy oferta została złożona w formie ustnej.

2. złożony - w przypadku gdy złożona oferta w czasie jej ważności spotka się z kontrofertą zawierającą propozycje zmian ze strony Zakładu Ubezpieczeń. Gdy kontroferta zawiera postanowienia, które są, które odbiegają na niekorzyść ubezpieczającego od złożonej przez niego oferty, ubezpieczyciel ma obowiązek zwrócić mu uwagę w formie pisemnej wyznaczając co najmniej 7 dni terminu do złożenia sprzeciwu. Jeśli zakład nie wykona swojego obowiązku, niekorzystne zmiany uznaje się za nieważne na korzyść ubezpieczającego i dochodzi do skutku zawarcia umowy w trybie ofertowym prostym. Gdy zakład spełni swój obowiązek i nie wystąpi sprzeciw to umowę uważa się za zawartą po upływie terminu sprzeciwu. Przepisy prawne nie ograniczają liczby ofert.

TRYB ROKOWANIOWY - występuje gdy strony wspólnie negocjują treść poszczególnych postanowień umowy. Najczęściej w przypadku zawarcia ubezpieczeń nietypowych, które nie mieszczą się w standardowej ofercie Zakładu Ubezpieczeń. Ustala się szczególne warunki ubezpieczenia, klauzule, w trybie indywidualnym wyznaczana jest składka ubezpieczeniowa itp.

TRYB PRZETARGOWY - wykorzystanie tego trybu następuje zwykle z inicjatywy ubezpieczającego, który dążąc do uzyskania jak najlepszych warunków ubezpieczenia ogłasza w tym celu przetarg ubezpieczenia dużych ryzyk gospodarczych, a obowiązkowy jest on, gdy spełnione są warunki wymienione w ustawie o zamówieniach publicznych.

POLISA UBEZPIECZENIOWA - dowód zawarcia umowy ubezpieczenia.

POLISA ZAWIERA:

1. nazwa i adres Zakładu Ubezpieczeń,

2. określenie ubezpieczającego,

3. informacje dotyczące przedmiotu oraz sumy ubezpieczenia,

4. czas trwania umowy ubezpieczenia,

5. wysokość składki,

6. ogólne i dodatkowe warunki ubezpieczenia dołączone,

7. przepisy bezpieczeństwa - ewentualnie,

8. indywidualne klauzule zamieszczane w treści polisy.

Charakter odnawialny - w przypadku gdy chcemy przedłużyć umowę na tych samych warunkach możliwe jest nie wypisywanie nowej polisy, a skrócony dowód przedłużenia umowy - pokwitowanie o uiszczeniu składki na następny okres ubezpieczeniowy.

RODZAJE POLIS (ze względu na rodzaj ubezpieczenia):

1. jednostkowe - dotyczą jednego przedmiotu/osoby fizycznej/ prawnej:

1. imienne - wystawione na nazwisko czy nazwę ubezpieczającego, który ma prawa i obowiązki wynikające z umowy ubezpieczenia,

2. na okaziciela - charakteryzuje się tym, że osobą uprawnioną do roszczenia wypłaty odszkodowania jest osoba, która tę polisę posiada (musi udowodnić, że ochrona ubezpieczeniowa dotyczyła jej interesów majątkowych),

3. na zlecenie - uprawnienia z tytułu tej polisy mogą być przenoszone na inne osoby przez odpowiednie oświadczenie ubezpieczającego zamieszczone w polisie (indos),

2. zbiorowe,

3. grupowe,

4. generalne - umowa jest zawierana z przedsiębiorstwem; mogą dotyczyć jednego lub kilku przedmiotów/osób. Czasami może zajść potrzeba przedstawienia dowodu ochrony ubezpieczeniowej konkretnego przedmiotu i wtedy wystawia się wyciąg z polisy generalnej (certyfikat ubezpieczeniowy), w którym nie podaje się wszystkich warunków ubezpieczenia zawartych w polisie, a jedynie powołuje się na warunki umowy generalnej:

1. zwykłe - dotyczą wielu określonych przedmiotów i transakcji aktualnie istniejących, a także tych, które mogą się pojawić w trakcie trwania ubezpieczenia. Przy jej zastosowaniu przedmiotowy zakres ubezpieczenia, faktyczną wartość ubezpieczeniową, a także składkę ustala się ex post na podstawie periodycznych raportów składanych przez ubezpieczającego lub prowadzonego przez niego dziennika ubezpieczeń gdzie bieżąco rejestrowane są obiekty i transakcje podlegające ubezpieczeniu. Stosowana najczęściej w transporcie gdzie jest duża liczba pojedynczych transakcji (przesyłek),

2. obrotowe - umowa może obejmować albo całość ubezpieczonego transportu realizowanego przez dane przedsiębiorstwo w czasie trwania ubezpieczenia lub część transportu realizowana na określonej trasie. Specyficzne jest to, że wartość ubezpieczenia i składkę ustala się po zakończeniu bieżącego okresu ubezpieczenia na podstawie wartości transportu obrotowego wykazanego w księgach handlowych czyli nie ma potrzeby prowadzenia ewidencji w celu wyłącznie ubezpieczeniowym, co jest uproszczeniem techniki ubezpieczenia, stanowi to wyraz zaufania zakładu do ubezpieczającego,

3. odpisowe - również najczęściej występuje w transporcie. Specyfika polega na tym, że z góry określa się przewidywaną wartość przesyłek, które będą transportowane i tą wartość traktuje się jako sumę ubezpieczeniową, która obowiązuje w czasie trwania stosunku ubezpieczeniowego. Na jej podstawie określa się wysokość składki ubezpieczeniowej. Następnie wartość każdej zrealizowanej przesyłki jest na bieżąco odpisywana od zadeklarowanej przez ubezpieczającego sumy ubezpieczenia (stąd nazwa). W pewnym momencie dochodzi do wyczerpania sumy ubezpieczeniowej i wtedy ubezpieczenie może być wznowione poprzez podanie nowej sumy i opłacenie dalszej składki. Ta polisa jest stosunkowo rzadko w praktyce stosowana, gdyż jest skomplikowana.

Uproszczone sposoby zawierania umowy dotyczą ubezpieczenia zawieranego czasowo. Zakład Ubezpieczeń posługuje się dokumentem, które jest wnioskiem i polisą:

1. część obejmująca wszystkie elementy zawarte we wniosku - podpis ubezpieczającego,

2. część stanowiąca polisę i pokwitowanie zapłaty składki - podpis ubezpieczającego i Zakładu Ubezpieczeń.

Zawarcie ubezpieczenia przy użyciu automatów - przy podróżach samolotem od następstw nieszczęśliwych wypadków. Monetę wrzuca się do automatu jako składkę ubezpieczeniową, a wniosek wrzucamy do urny.

TREŚĆ UMOWY

Obejmuje strony, przedmiot, ryzyka objęte ochroną, warunki ubezpieczenia, obowiązki stron, czas trwania ubezpieczenia

Przedmiot

• w ubezpieczeniach majątkowych (KC)

• każdy interes majątkowy, który nie jest sprzeczny z prawem i daje się ocenić w pieniądzu

• dobra istniejące w formie zdematerializowanej lub wierzytelności

• wartości przyszłe i wartości ujemne(zobowiązania z tyt. OC)

• może obejmować jeden określony obiekt majątkowy lub wiele obiektów należących do jednego(ubezpieczenie jednostkowe, indywidualne) lub wielu właścicieli(ubezpieczenia zbiorowe)

Szczególnym rodzajem ubezpieczeń zbiorowych są ubezpieczenia generalne, które w jednej umowie obejmują dobra majątkowe wielu przedsiębiorstw i to zarówno te które istnieją w trakcie zawierania umowy jak i te które powstaną w trakcie obowiązywania umowy.

• w ubezpieczeniach osobowych

• dobra osobiste człowieka, niemajątkowe

• jednej osoby - ubezpieczenia jednostkowe

• lub wielu osób - ubezpieczenia zbiorowe, grupowe

• ubezpieczenia zbiorowe - gdy ubezpieczający zawiera umowę na rzecz wielu osób

• ubezpieczenia grupowe - gdy jedna umowa obejmuje grupę osób, z których każda jest ubezpieczona na swój własny rachunek.

Ryzyka

W umowie ubezpieczenia wymienia się ryzyka obejmowane ochroną ub. taksatywnie lub zawiera się stwierdzenie, że przedmiot jest ubezpieczony od wszystkich rodzajów ryzyka. Określenie poszczególnych rodzajów ryzyk - definiuje się ryzyka. Ryzyka wyłączone z ochrony- najczęściej są to szkody spowodowane na skutek działań wojennych, terrorystycznych, strajków, zamieszek.

Warunki

OWU - przepisy prawne dt. poszczególnych ubezpieczeń danego działu, grupy, rodzaju, które ustalają prawa i obowiązki stron oraz normują ich postępowanie wynikające z umowy. Stanowią integralna część umowy, a ubezpieczający powinien się z nimi zapoznać przed podpisaniem umowy. OWU w ubezpieczeniach dobrowolnych formułują zakłady, a w ubezpieczeniach obowiązkowych- OC kierowców, rolników, budynków w gospodarstwach rolnych od ognia i innych zdarzeń losowych - ustawodawca, pozostałe ubezpieczenia obowiązkowe oferowane są na warunkach ustalonych przez Ministra Finansów w drodze rozporządzenia.

Minimalny zakres informacji zawartych w OWU został określony w art. 12 ustawy o działalności ub..

Możliwe jest zawarcie umowy ub. na zasadach odbiegających od OWU- - należy sporządzić protokół rozbieżności, z ubezpieczający powinien mieć czas na wyrażenie sprzeciwu.

Przepisy OWU muszą być zgodne z ogólnym porządkiem prawnym obowiązującym w danym kraju, w Polsce: z KC, kodeksem morskim, ustawie o działalności ub., ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych.

Oprócz OWU można formułować warunki dodatkowe, szczególne - postanowienia nietypowe wprowadzone do umowy ze względu na szczególne okoliczności związane z indywidualną umową - dołączone do umowy lub zamieszczone w tekście polisy (klauzule polisowe)

OBOWIĄZKI UBEPIECZJĄCEGO:

1. podstawowe - zapłacenie składki ub.,

2. dodatkowe(obowiązują z ustawy o ub. ob., działalności ub., KC, KM, OWU, klauzul polisowych):

• obowiązki przed zawarciem umowy - deklaracje ryzyka (815§1) tzn. ubezpieczający ma obowiązek podać do wiadomości Zakładowi Ubezpieczeń zgodnie z prawdą wszystkie okoliczności mające wpływ na ocenę ryzyka (niebezpieczeństwo).

Wyróżniamy trzy sposoby deklaracji:

• anglosaski (274§1KM) , system deklaracji spontanicznych - polega na tym, że ubezpieczający bez uprzednich pytań Zakładu Ubezpieczeń sam od siebie informuje go o okolicznościach dt. ubezpieczonego ryzyka,

• kontynentalny (815§1KC) , system odpowiedzi na pytania - polega na tym, że dawana deklaracja dotyczy tylko znanych ubezpieczającemu okoliczności, o które pytał Zakład Ubezpieczeń (w formularzu wniosku - oferty lub w innych pismach),

• mieszany - polega na tym, że ubezpieczający odpowiada zgodnie z prawdą na pytania oraz zwraca uwagę Zakładowi Ubezpieczeń na jego zdaniem ważne okoliczności nawet jeśli o nie nie pytał,

• sankcje za naruszenie - ubezpieczyciel:

• jest wolny od odpowiedzialności (815§3KC, 834KC) - w ubezpieczeniach na życie, jeżeli ubezpieczający zataił jakąś prawdę, to po 3 latach od zawarcia umowy zakład nie może podnosić zarzutu, że ten podał nieprawdę

• może odstąpić od umowy (275KM)

• może zwiększyć składkę (275§2KM)

• obowiązki w trakcie trwania umowy (po zawarciu umowy):

• obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa obiektom ubezpieczonym,

• notyfikacja ryzyka (815§2KC) - obowiązek informowania ubezpieczyciela o istotnych zmianach które mają wpływ na wystąpienie wypadku( nie w ub. na życie),

• obowiązki z chwilą powstania wypadku ubezpieczeniowego -obowiązek ratowania (826§1KC) ubezpieczający zobowiązuje się do użycia wszelkich dostępnych środków aby zmniejszyć czy ograniczyć skutki szkody, zlikwidować zagrożenie, zabezpieczyć miejsce wypadku; zakład pokrywa koszty tych działań w granicach sumy ub., jednak muszą być udowodnione, celowe choć bezskuteczne.

OBOWIĄZKI UBEZPIECZYCIELA

1. podstawowe - terminowa wypłata odszkodowania (817KC)

2. dodatkowe

• wydanie dowodu ub. (polisy lub certyfikatu) (809KC)

• doręczenie OWU (6,5 ust.ub; 812)

• protokół rozbieżności między umową a OWU (7,2 ust.ub)

• pisemne zwrócenie uwagi i wyznaczenie co najmniej 7dniowego terminu do złożenia sprzeciwu (przy kontrofercie) (811§1KC)

Ustalenie wysokości świadczenia:

Szkoda całkowita - świadczenie stanowi 100% sumy ubezpieczenia

Szkoda częściowa - ustalany jest stopień uszczerbku na zdrowiu; wypłacany jest % sumy ubezpieczenia

Ustalenie wysokości ODSZKODOWANIA:

Sposób zależy od systemu w jakim ubezpieczenie zostało zawarte

RÓŻNE SYSTEMY UBEZPIECZENIA:

1. system ubezpieczeń na sumy stałe -suma ub. może być wyznaczana wg wartości nowej (odtworzeniowej), wartości technicznej (rzeczywistej) , jako wartości księgowej, jako wartość upłynnienia, jako wartość otaksowana albo wartość kosztorysowa.

1. wartość nowa - idea ubezpieczenia polega na tym, że ubezpieczenie pozwala odtworzyć nowy przedmiot majątkowy dzięki wypłacie odszkodowania, którego wysokość nie odpowiada wartości rzeczywistej zniszczonego przedmiotu lecz wartości nowego przedmiotu. W szkodzie całkowitej - zakup nowego przedmiotu ub. o parametrach takich jak zniszczony przedmiot. W szkodzie częściowej - naprawa przedmiotu ub. przy pomocy nowych części. Przesłanką jest m.in. umożliwienie kontynuowania działań gdy podmiot gospodarczy nie jest w stanie zakupić nowej maszyny. Najczęściej Zakład Ubezpieczeń stawia warunek, iż stopień zużycia przedmiotu ubezpieczenia nie powinien przekroczyć 40% wartości nowej. Każdy zakład może ustalić inny %. W polisie ustala się wartość nową na pierwszy dzień ubezpieczenia. Gdy nastąpi wypadek, ta wartość może być inna ze względu na np. inflację - może wystąpić niedoubezpieczenie na dzień szkody. Istnieją dwa rozwiązania aby uniknąć tych zmian:

• klauzula inflacyjna,

• w przypadku budynków i budowli dopuszcza się maksymalny procent wzrostu wartości odtworzeniowej w okresie obowiązywania polisy oraz dodatkowo w tzw. prawdopodobnym maksymalnym okresie odtworzenia od daty wygaśnięcia polisy,

• wartość rzeczywista (techniczna) - odpowiada wartości nowej pomniejszonej o faktyczne zużycie techniczne mienia.

Klauzula inflacyjna również jest tutaj stosowana, ale w praktyce w granicach 5% nie stosuje się tej klauzuli. Odszkodowanie jest wypłacane na podstawie kosztów potwierdzonych rachunkami, kosztów które zostały poniesione na przywrócenie mienia do stanu sprzed szkody. Maksymalna wysokość odszkodowania to suma ubezpieczeniowa,

3. wartość księgowa brutto - wartość początkowa mienia z uwzględnieniem kolejnych przeszacowań jego wartości. Odszkodowanie za szkodę częściową nie może przekroczyć tej części wartości księgowej brutto mienia dotkniętego szkodą, która odpowiada procentowemu stopniowi jego uszkodzenia,

4. wartość upłynnienia - stosuje się gdy stopień zużycia majątku jest na tyle duży, że nie pozwala na dalsze użytkowanie. W takim przypadku wartość ta to cena sprzedaży tych produktów (wartość rynkowa).

Odszkodowania = wartość upłynnienia oszacowanej na dzień szkody pod warunkiem, że nie nastąpi niedoubezpieczenie,

5. wartość otaksowana - rzadko stosowana, ustalana na podstawie taksy (ocena dokonana przez rzeczoznawców powołanych przez Zakład Ubezpieczeń lub ubezpieczającego). Wartość ta może być równa wartości przedmiotu ubezpieczeniowego w stanie nowym i w stanie istniejącym w danym momencie (z uwzględnieniem amortyzacji). Stosowana gdy przedmiot ubezpieczenia ma jakieś dodatkowe walory np. artystyczne, kolekcjonerskie.

6. wartość kosztorysowa - wartość ubezpieczenia majątkowego budynków, które są w stanie remontu, budowy czy przebudowy.

2. system ubezpieczeń na sumy zmienne - stosuje się przy ubezpieczeniu środków obrotowych lub mienia przyjętego do komisowej sprzedaży. Suma ub. to najwyższa wartość majątku obrotowego przewidywanej w okresie ub.. Istotą jest możliwość skorygowania zapłaconej składki odpowiednio do faktycznego kształtowania się wartości majątku w okresie ubezpieczenia - ustalana na podstawie periodycznych raportów ubezpieczającego. Na początku okresu ubezpieczenia ubezpieczający płaci składkę zaliczkową (depozytową), która nie podlega zwrotowi. Po upływie okresu ub. składka ta ulega rozliczeniu.

3. system ubezpieczeń solidarnie na sumy stałe - stosuje się w ubezpieczeniach majątku znajdującego się w różnych miejscach, placówkach, dla których rachunkowość jest prowadzona centralnie przez ubezpieczającego. Suma ubezpieczenia stanowi ogólna wartość majątku we wszystkich placówkach stanowiąca własność lub pozostająca do dyspozycji ubezpieczającego.

4. system ubezpieczeń solidarnie na sumy zmienne

5. system ubezpieczeń na pierwsze ryzyko - stosowany przy ubezpieczeniach od kradzieży z włamaniem i rabunku dla każdego mienia ruchomego a także dla gotówki oraz mienia osobistego pracowników przy ubezpieczeniu od pożaru i innych zdarzeń losowych. Można także ubezpieczyć koszty, które towarzyszą szkodzie. Sumę ubezpieczenia ustala we własnym zakresie ubezpieczający kierując się przewidywaną maksymalną wartość straty jaka może nastąpić w przypadku jednego wypadku ubezpieczeniowego. Stosując ten system należy zdawać sobie sprawę z tego, że wypłata odszkodowania nie pomniejsza sumy ubezpieczenia, chyba że w umowie strony postanowią inaczej. Odszkodowanie maksymalne równa się sumie ubezpieczenia. Gdy szkoda jest niższa niż suma ubezpieczeniowa to odszkodowanie równe jest wartości szkody. Wypłacone odszkodowanie nie konsumuje sumy ubezpieczenia. Stawki taryfowe są wyższe od stawek w innych systemach, ale obliczana składka jest niższa bo jest ustalona jest od niższej sumy ubezpieczenia. W pozostałych systemach ubezpieczeń stosowana jest zasada odpowiedzialności proporcjonalnej, która polega na tym, że stosunek odszkodowania do szkody jest równy stosunkowi sumy ubezpieczeniowej do wartości ubezpieczeniowej. Taki sposób obliczania odszkodowania jest stosowany oddzielnie do każdej pozycji polisowej. Każda pozycja polisowa stanowi osobne ubezpieczenie.

6. system ubezpieczeń na wartość częściową - stosowany w ubezpieczeniach od kradzieży z włamaniem oraz rabunku w sytuacji gdy ubezpieczyciel traktuje ten rodzaj ubezpieczenia jako dodatek do ubezpieczenia od ognia, które to nie może funkcjonować samodzielnie. System ten stanowi alternatywę do systemu ubezpieczeń na pierwsze ryzyko. Ubezpieczający deklaruje do ubezpieczenia kradzieżowego kwotę która może stanowić dowolną część wartości mienia ruchomego zgłoszonego do ubezpieczenia od ognia. Nie musi się tutaj sugerować maksymalną wartością szkody w przypadku wystąpienia wypadku ubezpieczeniowego. Stanowi to limit odszkodowawczy dla ubezpieczeń kradzieżowych. Jest konsumowany przez każde wypłacone odszkodowanie, ale istnieje możliwość jego doubezpieczenia (dodatkowa składka). Składka jest obliczana od pełnej sumy mienia przyjętej w ubezpieczeniu od ognia. Stawki taryfowe są uzależnione nie od rodzaju ubezpieczonego mienia, ale od branży w jakiej działa ubezpieczający. Może być ona obniżana jeśli ubezpieczający zdeklaruje do ubezpieczenia kradzieżowego kwotę niższą od wyznaczonego przez ubezpieczyciela limitu. Główna różnica między tym systemem a systemem ubezpieczeń na pierwsze ryzyko to to, że tutaj ma zastosowanie zasada proporcji. Odszkodowanie ustala się w kwocie wysokości szkody, ale nie więcej niż górna granica odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń. W przypadku niedoubezpieczenia, odszkodowanie nie pokryje w pełni szkody. Przy ustalaniu wysokości szkody uwzględnia się przydatność tych przedmiotów do dalszego użytku, przeróbki, sprzedaży (tzw. wartość pozostałości). Do wysokości szkody dolicza się udokumentowane koszty ratunku, czyli koszty wynikłe z zastosowania środków mających ograniczyć wielkość strat nawet jeśli środki te okazały się bezskuteczne. OWU oraz klauzule polisowe mogą określać korekty np. udział własny ubezpieczającego, franszyza integralna i redukcyjna.

PODSTAWĘ W USTALENIU WYSOKOŚCI ODSZKODOWANIA W SYSTEMACH UBEZPIECZEŃ 1-4 STANOWIĄ TRZY WIELKOŚCI:

1. suma ubezpieczeniowa,

2. rzeczywista wartość ubezpieczonego majątku,

3. wysokość szkody.

W przypadku stosowania systemu ubezpieczeń na pierwsze ryzyko odszkodowanie ustala się na podstawie dwóch czynników:

1. suma ubezpieczeniowa,

2. faktyczna wysokość szkody.

PODSTAWĘ W USTALENIU WYSOKOŚCI ODSZKODOWANIA W SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ NA WARTOŚĆ CZĘŚCIOWĄ STANOWI:

1. rachunek strat sporządzony przez ubezpieczającego lub stan faktyczny szkody

2. protokół szkody sporządzony przez likwidatora szkód przy udziale ubezpieczającego

Całość działań związanych z ustalaniem okoliczności wypadku ub. przeprowadzonych przez zakład - likwidacja roszczeń

Osoby przeprowadzające te dochodzenia - likwidatorzy szkód

Cel likwidacji:

• ustalenie odpowiedzialności zakładu

• likwidator ma za zadanie ustalić okoliczności towarzyszące wypadkowi, przyczynę wypadku, czy zakład jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania, wysokość szkody, przy odpowiedzialności proporcjonalnej - wartość ubezpieczenia w dniu szkody

Terminy wypłaty odszkodowania określa KC, OWU.

Sprawy sporne rozwiązywane są polubownie, lecz nie obywa się bez sądu niekiedy.

ROSZCZENIE REGRESOWE - w stosunku do sprawcy szkody. Zakład Ubezpieczeń ma obowiązek wypłacenia odszkodowania nawet gdy osoba trzecia (sprawca szkody) jest zobowiązany do naprawienia tej szkody. Z chwilą wypłaty odszkodowania przechodzą na zakład prawa przysługujące ubezpieczającemu od osób trzecich z tytułu wyrządzenia szkody. Prawa te są ograniczone do wysokości wypłaconego odszkodowania. Jeżeli odszkodowanie pokryło tylko część szkody, ubezpieczający ma pierwszeństwo w zaspokojeniu pozostałej części szkody przed roszczeniem regresowym Zakładu Ubezpieczeń.

Instytucja regresu

• zadania represyjne w stosunku do sprawcy szkody

• zadania o charakterze prewencyjnym - dochodzenie regresowe ubezpieczyciela jest zwykle bardziej skuteczne niż dochodzenie roszczeń odszkodowawczych osób poszkodowanych

• regresy zmniejszają sumę wydatków zakładu z tytułu odszkodowań - ma wpływ na wysokość składki, zwłaszcza tam gdzie regresy występują najczęściej (ubezpieczenia transportowe)

• brak zastosowania do ubezpieczeń osobowych

PODZIAŁ UBEZPIECZEŃ ZE WZGLĘDU NA CZAS TRWANIA UMOWY UBEZPIECZENIA:

1. ubezpieczenia krótkoterminowe - umowa ubezpieczenia na okres krótszy niż 1 rok,

2. ubezpieczenia roczne - umowa ubezpieczenia na okres 1 roku,

3. 
   
   ubezpieczenia długoterminowe - umowa ubezpieczenia na okres dłuższy niż 1 rok,

4. ubezpieczenia bezterminowe - okres nie jest z góry określony;

są dzielone na okresy ubezpieczenia, najczęściej roczne, składka jest opłacana w ratach, które odpowiadają poszczególnym okresom

Data zawarcia umowy ubezpieczenia nie zawsze równa jest dacie rozpoczęcia odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń. Uzależnione jest to np. od opłacenia składki lub spełnienia innych warunków przez ubezpieczającego.

W niektórych przypadkach OWU wymagają aby upłynął czas od nawiązania umowy do rozpoczęcia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. Okres ten to OKRES WYCZEKIWANIA, OKRES KARENCYJNY (KARENCJA).

Celem jego stosowania jest zapobieganie sytuacjom, w których umowa jest zawierana gdy już grozi bezpośrednie nastąpienie wypadku lub gdy ubezpieczający przewiduje, że taki wypadek w najbliższym czasie wystąpi.

Np. ubezpieczenie na życie gdy nie przeprowadza się badań lekarskich.

Umowa ubezpieczeniowa i odpowiedzialność zakładu kończą się wraz z upływem terminu, na który umowa została zawarta.

OWU mogą przewidywać, że umowa zawarta na co najmniej 12 miesięcy ulega automatycznemu odnowieniu na następny okres 12 miesięczny (bez wyrażania woli stron) - KLAUZULA PROLONGACYJNA (głównie ubezpieczenia obowiązkowe)

Stosunek ub. może się rozwiązać przed upływem terminu, na który umowa została zawarta. Może to nastąpić na skutek wypowiedzenia lub odstąpienia od umowy (deklaracja ryzyka nie nastąpiła w sposób prawidłowy, w trakcie trwania umowy nastąpiło nadmierne ryzyko, ubezpieczający nie zapłacił składki w terminie, zostaną ujawnione okoliczności, przy których nadmiernie rośnie ryzyko wypadku ubezpieczeniowego). Odstąpienie od umowy może nastąpić na skutek zmiany ryzyka objętego ochroną, jeśli ta zmiana została spowodowana przez ubezpieczającego lub została dokonana za jego zgodą. Nastąpienie wypadku i wypłata odszkodowań nie powoduje automatycznego wygaśnięcia stosunku ubezpieczeniowego, ponieważ z tytułu jednej umowy można wielokrotnie otrzymywać odszkodowanie/świadczenie. Wygaśnięcie stosunku, rozwiązanie umowy nastąpi, gdy zostanie wyczerpana suma ub./gwarancyjna czyli gdy OWU przewidują konsumpcję sumy ub. przez odszkodowanie. Zwykle OWU dają możliwość wypowiedzenia umowy obu jej stronom po nastąpieniu wypadku, ale przy zachowaniu terminów wypowiedzenia przewidzianego w przepisach. Fakt odmowy wypłaty odszkodowania np. na skutek wykazania rażącego niedbalstwa, winę umyślną ubezpieczonego nie powodują automatycznie wygaśnięcia stosunku.

ABANDON - specyficzny przypadek wygaśnięcia umowy. Dotyczy ubezpieczeń morskich i polega zrzeczeniu się przez ubezpieczającego na rzecz Zakładu Ubezpieczeń wszelkich praw do przedmiotu ubezpieczeniowego np. zaginionego czy zatopionego statku w zamian za wypłatę odszkodowania, która równa się pełnej sumie ubezpieczenia.

Umowa ubezpieczenia jest dwustronna, a więc wygasa na skutek: (814, 830KC)

• śmierci ubezpieczającego lub gdy utraci on pełną zdolność do czynności prawnych

• likwidacji/upadłości zakładu

• zniszczenia, zużycia, utraty przedmiotu ubezpieczenia (rozwiązanie umowy, która ma charakter kauzalny)

• w ubezpieczeniach na życie wygaśnięcie powoduje wykup polisy ub.

• niezapłacenia w terminie składki/raty składki (nie dt. to ubezpieczeń obowiązkowych i ubezpieczeń dobrowolnych, gdy taki skutek przewidziała umowa lub OWU, a zakład wysłał monit przypominający o niezapłaconej składce do ubezpieczającego i wyznaczający termin, w którym tę składkę należy uregulować, a ubezpieczający w tym terminie tej składki nie zapłacił)

RODZAJE OKRESÓW KARENCYJNYCH:

1. okres formalny - okres obowiązywania umowy ubezpieczeniowej,

2. okres materialny - okres, w którym trwa odpowiedzialność Zakładu Ubezpieczeń,

3. okres techniczny - okres składkowy, w którym ubezpieczający opłaca składki.

Okresy te nie zawsze się pokrywają.

REASEKURACJA

Reasekuracja to ubezpieczenia pośrednie dt. wtórnego i dalszego podziału ryzyk, stanowi przedłużenie (rozproszenie) ubezpieczenia.

UMOWA REASEKURACJI - przez taką umowę reasekurator (zwany cesjonariuszem) w zamian za odpowiednią opłatę przyjmuje od zawodowego ubezpieczyciela (zwanego cedentem), odpowiedzialnego wyłącznie i w pełni wobec ubezpieczonych za ubezpieczone ryzyko, całość lub część tych ryzyk i zobowiązuje się do zwrotu w określonych okolicznościach całości lub części sum zapłaconych lub należnych ubezpieczonym od ubezpieczyciela-cedenta z tytułu szkód w tych ryzykach (R. Picard, A. Besson).

(z tytułu reasekuracji reasekurator nie ma żadnych zobowiązań wobec ubezpieczającego)

Umowa reasekuracji jest umową zawieraną pomiędzy stronami (cedentem i reasekuratorem), przez którą cedent zobowiązuje się cedować a reasekurator zgadza się przyjąć ustalony udział w ryzyku na warunkach określonych w umowie (C.E. Golding).

Z FORMALNOPRAWNEGO punktu widzenia reasekuracja jest umową na mocy której jeden zakład ub. - zwany cedentem - odstępuje (ceduje) całość lub część ubezpieczonego ryzyka lub grupy ubezpieczonych ryzyk określonego rodzaju, wraz z odpowiednią częścią składek, innemu zakładowi ub. - zwanego reasekuratorem - który ze swojej strony zobowiązuje się do zapłaty cedentowi odpowiedniej części świadczeń wypłaconych ubezpieczającym. (E. Montalbetti)

(określenie stron umowy, czego dt. cała transakcja - podziału ryzyka)

REASEKURACJA jest ubezpieczeniem ubezpieczenia. Umowa reasekuracji nie dotyczy bezpośrednio ubezpieczającego lub ubezpieczonego.

KOASEKURACJA ubezpieczenie bezpośrednie

• jeden ubezpieczający ubezpiecza określony przedmiot w dwóch lub więcej zakładach ub. na podstawie jednej umowy ub.

• koasekuratorzy partycypują w ryzyku określonej części (zazwyczaj %)

• sposób wzajemnych rozliczeń pomiędzy koreasekuratorami określa POROZUMIENIE KOASEKURACYJNE (UMOWA KONSORCJALNA), w którym ubezpieczający nie bierze udziału

PODZIAŁ KOASEKURACJI:

1. zewnętrzna - każdy z koasekuratorów odpowiada wobec ubezpieczającego samodzielnie i bezpośrednio w granicach przyjętych do ubezpieczenia sum. Ubezpieczający każdemu koasekurantowi płaci oddzielnie składki - i w razie wypadku - od każdego koasekuratora dochodzi odpowiedniej części świadczenia, prowadzi oddzielnie postępowanie likwidacyjne i procesy odszkodowawcze. Zawarte jest to w jednej umowie.

W systemie lidera - każdy z koasekuratorów odpowiada wobec ubezpieczającego bezpośrednio i samoistnie, lecz kontakt w czasie trwania umowy utrzymuje tylko lider (koasekurator prowadzący), reprezentuje siebie (w imieniu własnym) i pozostałych koasekuratorów na zasadzie pełnomocnictw. Lider otrzymuje za to odpowiednie wynagrodzenie od pozostałych koasekuratorów,

2. wewnętrzna - tylko jeden z koasekuratorów odpowiada wobec ubezpieczającego za całe ryzyko. Pozostali koasekuratorzy odpowiadają wobec koasekuratora głównego na podstawie i w zakresie umowy koasekuracji (POROZUMIENIE WEWNĘTRZNE) (on otrzymuje składkę i ma kontakt z klientem). Dogodna dla ubezpieczającego bo płaci jedną składkę koasekuratorowi głównemu.

Jeżeli koasekurator upadnie, to ubezpieczający poniesie konsekwencje.

Jeżeli reasekurator upadnie, to zakład ub. poniesie konsekwencje.

RETROCESJA - podział ryzyka celowo, gdy zakład/reasekurator przejął na siebie ryzyko, które nie może pozostawić na własnym udziale ze względu na jego ograniczoną pojemność akceptacyjną.

Reasekuracja/ retrocesja - w przypadku kumulacji udziałów w ryzykach pochodzących z jednego obszaru, których realizacja może spowodować nadmierną koncentrację zobowiązań.

U


koasekuracja umowa






ZU₁ ZU₂ ZU₃ ubezpieczenia bezpośrednie






umowa reasekuracji cesja

retrocedent R₁ cesjonariusz ubezpieczenia pośrednie


umowa retrocesja

retro cesjonariusz R₂

Wtórny podział ryzyka dokonuje się również przez:

1. porozumienie pool'owe reasekuracyjne - reasekurator przejmuje na siebie ryzyko od zakładu, a następnie pozostawia na swoim udziale część tego ryzyka, resztę przekazuje do pool'u. Jest ona dzielona między uczestnikami tego pool'a, w ramach pool'u następuje wzajemne kompensowanie działalności reasekuracyjnej. Porozumienie pool'owe stanowi pomoc dla reasekuratorów w przypadku kumulacji udziałów w ryzykach pochodzących z jednego obszaru, których realizacja może spowodować nadmierną koncentrację zobowiązań. Może być ono korzystne gdy przyjęte udziały w ryzykach nie mogą pozostać na udziale własnym ze względu na ograniczoną zdolność akceptacyjną reasekuratora. Przedmiotem są ryzyka duże, nietypowe. Pool jest to wspólna kasa, z której kompensowane są straty, dzielona jest między wszystkich członków pool'u.

2. captive reasekuracyjny (reasekuracja u podmiotów powiązanych) - reasekuracja części lub całości produktów ubezpieczeniowych dokonywana jest u podmiotów, które prowadzą dystrybucję ubezpieczeń (sponsorzy np.: agenci, banki, dealerzy samochodowi). Tworzą one specjalną firmę prowadzącą reasekurację. Ma to na celu zwiększenie dochodowości działalności ubezpieczeniowej, bo stworzone zostają dodatkowe bodźce, motywacje dla bezpośrednich dostawców ubezpieczeń, którzy przyjmując reasekurację jednocześnie są zainteresowani tym, aby przebieg ubezpieczenia był jak najbardziej dochodowy. Zmniejsza się fluktuacja agentów ubezpieczeniowych. Zakłady, podmioty pomagają tej firmie (zarządzanie, kapitał początkowy) - są zainteresowane udziałem w zyskach z ubezpieczeń zakładu w zakresie ryzyk, które dostarczają, podmioty te uzyskują większy wpływ na produkty ub., mają większy prestiż.

3. firmowanie (fronting) - rodzaj umowy reasekuracyjnej, w której stosunki między stronami tej umowy w praktyce sprowadzają się do tego, że zakład odgrywa rolę pośrednika ubezpieczeniowego, który sprzedaje produkty ubezpieczeniowe reasekuratora. Zakład Ubezpieczeń zawiera umowę we własnym imieniu z ubezpieczającym, a później ryzyko ceduje na reasekuratora. W zamian za to otrzymuje prowizję, uczestniczy w zysku reasekuratora osiągniętym z tytułu ubezpieczeń osiągniętymi w ramach firmowania. Reasekurator może administrować reasekurowanymi polisami.

Takie praktyki są źle traktowane przez nadzór ubezpieczeniowy. Zakład musi przeanalizować motywy kierujące reasekuratorem przy ubieganiu się o firmowanie, musi sprawdzić jego wiarygodność finansową, bo w przypadku niewypłacalności reasekuratora, całość zobowiązań obciąża ubezpieczyciela, on w całości odpowiada za ryzyko wobec ubezpieczającego.

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA POWSTAWANIA STOSUNKU UBEZPIECZENIOWEGO I REASEKURACYJNEGO

1. interesu - w celu ochrony swego majątku reasekurator i zakład są zainteresowani podziałem ryzyka

2. odszkodowawcze - reasekurator wywiązuje się ze swoich zobowiązań pod warunkiem wypłaty przez zakład należnych ubezpieczonemu odszkodowań i świadczeń

ubezpieczenie - odszkodowanie nie powinno być wyższe od faktycznie poniesionej szkody

3. dobrej wiary - dt. relacji wzajemnych; ze względu na fakt, że zawieranie umowy i jej wykonanie odbywa się na podstawie materiałów dostarczonych przez cedenta (np. opis ryzyka, wysokość składki i odszkodowania), konieczne jest występowanie „wiary najwyższej” między stronami umowy

ubezpieczenie - ubezpieczający rzetelnie informuje Zakład Ubezpieczeń o wszelkich istotnych okolicznościach dotyczących ubezpieczonego ryzyka

W umowie reasekuracji występują te same elementy techniczne, które występują w umowie ubezpieczenia, ale są inaczej opisywane. Zasadnicza różnica co do przedmiotu:

1. przedmiotem w ubezpieczeniach majątkowych jest dobro majątkowe,

2. przedmiotem w ubezpieczeniach osobowych jest dobro osobiste,

3. przedmiotem reasekuracji jest ogólna sytuacja majątkowa lub finansowa reasekurowanego Zakładu Ubezpieczeń.

ZASADY KSZTAŁTUJĄCE UMOWĘ REASEKURACJI

• umowa reasekuracji dotycząca poszczególnego ryzyka zawierana jest poprzez podpisanie polisy reasekuracyjnej, natomiast objęcie umową większej liczby lub wszystkich ryzyk danego rodzaju wymaga spisania specjalnej umowy zawierającej postanowienia stron umowy,

• w umowie ubezpieczenia treść OWU ustala jednostronnie zakład (adhezyjność) i on ponosi odpowiedzialność za nieprecyzyjne ich określenie - stąd praktyka interpretacji na korzyść ubezpieczającego; w umowie reasekuracji (równorzędność i swoboda zawierania umów) nie preferuje się żadnej ze stron, wymaga się jedynie przestrzegania zasady dobrej wiary,

• do obowiązków reasekuratora należy dokładne badanie zgłoszeń szkód i kontrola, czy powstaje jego odpowiedzialność,

• ZASADA AKCESORYJNOŚCI - reasekurator ma prawo przy wystąpieniu szkody podniesienia w stosunku do cedenta takich samych zarzutów, jakie przysługują cedentowi w stosunku do ubezpieczającego,

• czas trwania umowy i jej rozwiązanie:

• oznaczony - rozwiązanie automatycznie po jego upływie

• nieoznaczony - rozwiązanie umowy następuje w drodze pisemnego wypowiedzenia (klauzula wypowiedzeniowa - kto, kiedy, w jakich warunkach może wypowiedzieć) (najczęściej na dzień 31 grudnia) lub natychmiastowego wypowiedzenia na piśmie (kłopoty finansowe reasekuratora, upadłość)(najwięcej).

CECHY UMOWY:

1. charakter zobowiązaniowy (jest dwustronnie zobowiązująca, w trakcie jej zawarcia i obowiązywania powstają uprawnienia i przysługujące im obowiązki dla każdej ze stron),

2. kwalifikowana (strony umowy zawsze są te same - reasekurator i zakład),

3. odpłatna (cedent ma obowiązek zapłacenia składki reasekuracyjnej),

4. konsensualna (dochodzi do skutku na podstawie złożenia przez strony umowy zgodnych oświadczeń woli),

5. nienazwana - jej treść nie jest przewidziana przez żadną z umów nazwanych, w KC. Stosunek prawny umowy reasekuracji jest wewnętrzny - między reasekuratorem a cedentem - reasekurator nie ma żadnych obowiązków ani uprawnień wobec ubezpieczonego.

PRZESŁANKI PRZEMAWIAJĄCE ZA TRAKTOWANIEM UMOWY REASEKURACJI JAKO UMOWY NIENAZWANEJ

• Brak norm prawnych regulujących szczegółowo zasady reasekuracji,

• Przepisy prawne poszczególnych państw zawierają najczęściej jedynie stwierdzenia, że można coś takiego stosować oraz postanowienia administracyjne określające: rozmiar i obszar monopolu w stosunku reasekuracji, zasady i rozmiary reasekuracji dokonywanej na rynku międzynarodowym. (Składki odpływają za granicę, a rząd chce zatrzymać kapitał),

• Przepisy prawne większości państw stanowią, że przepisów umowy ubezpieczenia nie stosuje się do umowy reasekuracji.

ROZSTRZYGANIE SPORÓW WYNIKAJĄCYCH Z UMÓW REASEKURACJI ze względu na:

• brak szczegółowych uregulowań prawnych

• międzynarodowy charakter kontraktów reasekuracji

Spory są najczęściej rozstrzygane drogą polubownego ARBITRAŻU z uwzględnieniem KLAUZULI KOMPROMISOWEJ - gdy wyniknie spór strony powołują sędziów arbitrażowych (komisję), którzy nie kierują się prawem, ale przyjętymi praktykami opierając się na zasadzie najważniejszej dobrej woli. Strony zobowiązują się uznawać werdykt komisji.

Przyczyny sporów:

• złożoność sporów i potrzeba dobrej (teoretycznej i praktycznej) znajomości zagadnień dt. ubezpieczeń i reasekuracji w aspekcie międzynarodowym,

• ponieważ umowy reasekuracyjne opierają się na najwyższej dobrej wierze stron, spory powinny być rozstrzygane nie na mocy prawa formalnego, lecz na zasadach słuszności przez organ obiektywny - niezależnych arbitrów.

FUNKCJE REASEKURACJI

1. Z. Dutkowiak

1. funkcja stabilizatora wyniku finansowego ubezpieczyciela,

2. funkcja zwiększania możliwości akceptacyjnych ubezpieczyciela,

3. funkcja wzmacniania podstaw finansowych ubezpieczyciela.

2. E. Montalbetti

4. funkcje techniczne

5. funkcje finansowe

3. A. Banasiński

6. funkcja podstawowa

7. funkcje uzupełniające

1. wahania wyniku finansowego zakładu są następstwem realizacji dużych ciężkich ryzyk nie znajdujących wyrównania w jego portfelu lub dużego skupienia w jednym okresie skutków ryzyk normalnych czyli zwiększenie szkodowości w zakładzie. Jako środek zaradczy wykorzystuje się reasekurację - umożliwia podział ryzyka poprzez przeniesienie jego części lub całości na reasekuratora i zostawienie na udziale własnym ubezpieczyciela tylko takiej części ryzyka, która nawet przy szkodzie całkowitej nie naruszyłaby równowagi finansowej operacji ubezpieczeniowych. Prawidłowe określenie udziału własnego nie jest sprawą prostą, bo jest uzależniona od wielu czynników, ale występuje jedna prawidłowość: w im większym stopniu wyrównany jest portfel ubezpieczeń, tym większą część ryzyka ubezpieczyciel może pozostawić na udziale własnym, zaś wyrównanie portfela zależy od tego, czy jego wielkość i struktura odpowiadają wymogom jakie powinny być spełnione aby nastąpiło działanie prawa wielkich liczb czyli ponieważ portfel składa się z wielu różnych rodzajów ryzyka ubezpieczyciel powinien dążyć do tego, aby w każdej z tych grup znajdowała się dostatecznie duża liczba ryzyk możliwie jednorodnych. W praktyce osiągnięcie pełnej jednorodności jest niemożliwe, a ze względu na konkurencję, zakład stara się nie odrzucać ofert klientów. W efekcie przyjmuje do portfela też takie ryzyka, które znacznie różnią się od ryzyk, które wcześniej przyjął. Dla osiągnięcia jednorodności portfela konieczny jest podział ryzyka poprzez reasekurację.

2. zakład może przejąć od ubezpieczającego ryzyko, którego sam nie jest w stanie zrównoważyć. Może je przejąć, ponieważ część tego ryzyka przekaże reasekuratorowi. Przejmowanie przez ubezpieczyciela ryzyk do ubezpieczenia, które przekraczają jego potencjał finansowy stanowi ze względu na konkurencję, ze względów technicznych warunek rozwoju zakładu. Żeby stworzyć przesłanki rozwoju ubezpieczeń zawierane są umowy reasekuracyjne. Poprzez reasekurację zwiększają się możliwości akceptacyjne zakładu. W Polsce Zakład Ubezpieczeń może zatrzymać na udziale własnym pojedyncze ryzyko, którego suma ubezpieczeniowa nie przekracza 25% łącznej wysokości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych oraz kapitałów własnych.

3. w wielu krajach samo rozpoczęcie działalności ub. poprzedzone jest przedstawieniem programu reasekuracji bo reasekuracja pomaga zakładom osiągnąć wyznaczone przepisami prawnymi standardy, a spełnienie ich jest kontrolowane przez organy nadzoru. Jeśli nie są spełnione te standardy to organ nadzoru stosuje sankcje wobec ubezpieczyciela. Zakład Ubezpieczeń musi utrzymywać odpowiednią relację między wysokością składek (lub wysokością odszkodowania czy świadczenia), a posiadanymi środkami własnymi. Jeśli zakład rozwija swoją działalność, wzrasta wysokość składki, więc równowaga zostaje zachwiana. Organ nadzoru nakłada sankcje, ale aby ich uniknąć zawiera się umowę reasekuracji. Wtedy do wyliczenia wymaganej relacji brane są pod uwagę składki na udziale własnym ubezpieczyciela, ewentualnie odszkodowania na udziale własnym.

Funkcja reasekuracji jako czynnika umożliwiającego rozwój ubezpieczeń - reasekuracja ułatwia wprowadzanie na rynek nowych produktów, wariantów ubezpieczeń, ułatwia przyjęcie do ubezpieczenia ryzyk unikalnych, dużych, o charakterze katastrofalnym.

Stabilizujący charakter reasekuracji - reasekuracja umożliwia przywrócenie przedmiotom ub. stanu sprzed szkody. Reasekuracja realizowana jest często w skali międzynarodowej, co umożliwia wyrównanie strat doznanych przez gospodarkę danego kraju ze strony zagranicznej, wpływa na bilans płatniczy, jest rodzajem handlu zagranicznego - przedmiotem wymiany są gwarancje reasekuracyjne. Przyjmowanie ryzyk zagranicznych do reasekuracji przez reasekuratorów krajowych to NIEWIDZIALNY EKSPORT. Odstępowanie ryzyk reasekuratorowi zagranicznemu to NIEWIDZIALNY IMPORT. Ta reasekuracja może być korzystna, jeśli eksport i import będą zrównoważone, a niekorzystną sytuację mają ubezpieczyciele, którzy działają na słabo rozwiniętych rynkach ub. - import przewyższa eksport.

Na rzecz cedentów reasekuratorzy świadczą pomoc techniczną, merytoryczną:

• uczestniczenie reasekuratora we wprowadzeniu na rynek nowych produktów

• przyjmowanie do ubezpieczenia ryzyk dużych, nietypowych

• obsługa roszczeń odszkodowawczych

• szkolenie pracowników zakładu

• organizowanie systemów informatycznych

SYTUACJE POWODUJĄCE KONIECZNOŚĆ ZASTOSOWANIA REASEKURACJI

• ubezpieczenie dużych ryzyk (katastrofalnych, unikalnych, co do których brak jest informacji wystarczających do dostatecznej oceny statystycznej)

• wprowadzenie nowych rodzajów i wariantów ubezpieczeń

• zmiana struktury portfela ubezpieczeń (jeżeli zakład ub. chce odstąpić od niektórych ubezpieczeń, może całość ryzyka odstąpić reasekuratorowi)

• konieczność wzmocnienia podstaw finansowych zakładu ub. (jeżeli dalsze rozszerzanie działalności prowadziłoby do osłabienia jego podstaw finansowych)

Reasekuracja nie może stanowić sposobu poprawy kondycji finansowej zakładu ub. Będącej rezultatem:

• wadliwej taryfikacji ryzyka

• złego zarządzania zakładem

• niewłaściwych decyzji inwestycyjnych

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ZAKRES STOSOWANJE REASEKURACJI

• właściwości zakładu ub. (kapitały - im większe kapitały tym mniejsza potrzeba reasekuracji;

portfel ubezpieczeń - portfel powinien być duży, zrównoważony, jednorodny, aby szło zastosować prawo wielkich liczb - im więcej przesłanek spełnionych tym mniejsza potrzeba reasekuracji;

czas funkcjonowania - im dłuższy ten czas tym mniejsza potrzeba reasekuracji)

• poziom rozwoju rynku ub. i skala udziału w rynku danego zakładu (na rynku słabo rozwiniętym będzie występował duży popyt na reasekurację, ale podaż będzie ograniczona)

• podaż reasekuracji

FORMY REASEKURACJI

• rola jaką odgrywa w umowie reasekuracyjnej cedent i reasekurator

• reasekuracja bierna - odstępowanie ryzyka reasekuratorowi

• reasekuracja czynna - przyjmowanie ryzyka od ubezpieczyciela lub innego reasekuratora





reasekuracja bierna krajowa


reasekuracja bierna zagraniczna










reasekuracja czynna krajowa





reasekuracja czynna zagraniczna

• forma organizacyjno - prawna (spółki akcyjne, towarzystwa reasekuracji wzajemnej)
















































kierunek ubezpieczenia


kierunek reasekuracji biernej

kierunek reasekuracji czynnej




Te wzajemne powiązania to WZAJEMNA WYMIANA INTERESÓW.

ALIMENT - oddawany interes reasekuracyjny mierzony wysokością składki reasekuracyjnej

KONTRALIMENT - otrzymywany interes reasekuracyjny mierzony składką otrzymaną

Aby zasada wzajemnej wymiany interesów była korzystna dla wszystkich stron to aliment musi być proporcjonalny do kontralimentu

• forma zobowiązania stron - umowa reasekuracji:

• fakultatywna - najstarsza; stanowi indywidualną transakcję dt. jednego ryzyka, pozostawia obu stronom umowy swobodę: cedent ma swobodę wyboru ryzyka, które przeznaczy do reasekuracji i wysokości oferowanego udziału w ryzyku; reasekurator sam decyduje czy przyjąć oferowany mu udział w ryzyku. Należy zbadać ryzyko i ustalić wysokość składki reasekuracyjnej, odbywa się to na zasadach handlowych (porównanie popytu i podaży). Wady: umowa pracochłonna, czasochłonna, kosztochłonna; rola uzupełniająca na rynku reasekuracji.

• obligatoryjna - podstawowa rola na rynku. Umowa zobowiązuje cedenta do przekazywania udziałów we wszystkich ryzykach lub w określonych działach i rodzajach ubezpieczeń. Umowa zobowiązuje reasekuratora do akceptowania cesji tych ryzyk zgodnie ze z góry określonymi warunkami, limitami. Stosowana jest gdy istnieje potrzeba pokrycia reasekuracyjnego dużej ilości ryzyk. Składka reasekuracyjna ustalana jest jako % składki ubezpieczeniowej uzyskanej przez cedenta. Stosowana ze względu na wygodę i korzyści dla obu stron umowy -

cedent: każde ryzyko, portfel ryzyk zdefiniowanych w umowie ma automatyczne pokrycie, umowy dt. dużej liczby ryzyk, większe prowizje dla cedenta niż w umowach fakultatywnych;

reasekurator: ciągły dopływ ryzyk do reasekuracji, większe udziały w ryzyku reasekuratora.

Występuje tutaj prosty sposób rozliczeń cedenta i reasekuratora. Cedent nie musi informować reasekuratora o wszystkich szczegółach umowy ub. Umowa zawierana jest na okresy wieloletnie lub na czas nieoznaczony (klauzula wypowiedzeniowa). Negocjacje mają charakter strategiczny.

• fakultatywno - obligatoryjna (otwartego pokrycia, mieszana) - z niechęcią przyjmowane przez reasekuratora bo daje tylko cedentowi swobodę podejmowania decyzji w jakich ryzykach i w jakich wysokościach będzie cedował udziały reasekuratorowi, zaś reasekurator musi przyjąć nadane mu ryzyko na umówionych z góry warunkach. Określone są ramy wzajemnej współpracy (limity, warunki). Cedent może dokonywać antyselekcji ryzyka. Reasekurator ma zaufanie do cedenta, zna go. Składka reasekuracyjna wyznaczana jest indywidualnie lub stanowi % składki ub.

• podział ryzyka




















• reasekuracja proporcjonalna - (tradycyjna, stosowana powszechnie do końca XIX wieku), udział reasekuratora w każdym oddanym mu do pokrycia ryzyku jest ustalany w umówionym stosunku do udziału cedenta, także udział reasekuratora w składkach i szkodach ustala się w takim samym stosunku w jakim został określony jego udział w ryzyku. Reasekurator dzieli los cedenta (jeśli cedent ponosi straty to reasekurator również je ponosi).

• kwotowa - cedent zobowiązuje się do przekazania reasekuratorowi udziałów we wszystkich ryzykach danego udziału, a reasekurator zobowiązuje się do ich przyjęcia. Udział reasekuratora jest taki sam w każdym ryzyku danego rodzaju i zazwyczaj jest określany jako % ich sumy ubezpieczenia. Reasekurator może określić granice swojej odpowiedzialności. Limit ustalany jest w odniesieniu do możliwie największej straty (np. cargo)

Przykład: udział reasekuratora wynosi 75% - w przypadku każdej cesji każdą składkę i każdą szkodę przemnożymy przez 75%



każda składka



każda cesja 75%

każda szkoda

Obsługa umów: prosta, mało czasochłonna, mało pracochłonna. Odpowiednio do swoich udziałów cedent przekaże reasekuratorowi odpowiednią część składek pomniejszoną o odpowiednią prowizję reasekuracyjną (która jest wyższa niż przy innych umowach reasekuracji), ponieważ umowa taka zapewnia reasekuratorowi wysoki zbiór składek, co jest konsekwencją tego, że reasekurator uczestniczy we wszystkich ubezpieczeniach cedenta. Reasekurator uczestniczy także w kosztach ponoszonych przez cedenta.

Nie dochodzi do pełnego wyrównania portfela składającego się z udziałów własnych ubezpieczeń.

Wada: nie dochodzi do osiągnięcia celów techniczno - ubezpieczeniowych i kalkulacyjnych cedenta.

Zastosowanie umowy kwotowej:

• występowanie jednolitego portfela,

• firmy jednobranżowe i takie gdzie jeden rodzaj ryzyka dominuje w portfelu

• zakłady rozpoczynające działalność, nowy dział, rodzaj ubezpieczeń

• małe zakłady

• ubezpieczenia gradowe, transportowe, komunikacyjne

• stosowana po to, aby chronić kapitały własne zakładu

Przykład: w portfelu znajdują się 3 rodzaje ryzyk, udział reasekuratora 20%, równowaga operacji zachowana przy 500 mln każdego ryzyka

reasekurator zakład ub.

I ryzyko 400 mln zł 400x20%=80 mln 400-80=320 mln

II ryzyko 625 mln zł 625x20%=125 mln 625-125=500 mln

III ryzyko 800 mln zł 800x20%=160 mln 800-160=640 mln

I ryzyko - reasekuracja nie potrzebna, równowaga była zachowana

II ryzyko - reasekuracja spełniła swój cel, ryzyko było za duże

III ryzyko - po zastosowaniu reasekuracji udział cedenta jest za duży

• ekscedentowa - stosowana przez duże zakłady, przy dużym wyrównaniu technicznym portfela

wyrównanie techniczne portfela - stosunek składki do maksymalnej odpowiedzialności umownej, składka powinna kilkakrotnie przewyższać odpowiedzialność umowną.

Cedent zatrzymuje na swoim udziale odpowiednio skalkulowaną część ryzyka. Udział własny cedenta ustalony jest na podstawie obserwacji statystycznej i kalkulacji aktuarialnych.

Maksymalne udziały własne cedenta - ZACHOWEK WŁASNY CEDENTA

Nadwyżka sumy ub. ponad zachowek własny ubezpieczyciela - EKSCEDENT

Umowy ustalają maksymalny udział w poszczególnych grupach ryzyka, który reasekurator jest zobowiązany przyjąć do pokrycia. Ten udział to zazwyczaj wielokrotność zachowka.

Jeśli maksymalny udział reasekuratora wynosi 9 to występuje 9 linii lub maksimów reasekuracyjnych.

Ekscedent nie służy do ochrony kapitałów własnych, ale nadaje się do zyskania pojemności. Mając zwiększoną pojemność akceptacyjną można skuteczniej konkurować na rynku.

Decyzja o wysokości zachowka:

1. Na jaką maksymalną stratę na ryzyko może sobie pozwolić cedent?

2. Z jaką szkodowością powinien się liczyć w poszczególnych rodzajach ubezpieczeń?

Wysokość zachowka ustalana jest odpowiednio do stopnia zagrożenia. Im wyższy jest stan zagrożenia, tym na niższym poziomie ustalany jest zachowek. Zachowek ustalany może być do stopy składki.

Obsługa umów: skomplikowana, pracochłonna, czasochłonna, konieczność indywidualnego badania każdego rodzaju ryzyka najpierw przez zakład, a później przez reasekuratora.

Umowy ekscedentowe znacznie częściej są stosowane niż umowy kwotowe, ponieważ są korzystniejsze dla cedenta, z tego względu, że prowadzą do maksymalnie możliwego wyrównania portfela zatrzymany na udziale własnym cedenta. Mniejsza część składek ub. zostaje odstąpiona reasekuratorowi.

• kwotowo - ekscedentowa - portfel jest głównie reasekurowany kwotowo, a nadwyżka sum ubezpieczenia ryzyk ponad ustaloną kwotę jest reasekurowana ekscedentowo.

• reasekuracja nieproporcjonalna - XX wiek. Inna metoda reasekuracji - odrywa się od udziału w ryzyku oryginalnym. Przedmiotem jest szkoda lub szkodowość. W zamian za udział w szkodzie lub szkodowości reasekurator otrzymuje składkę.

• nadwyżki szkód - stosowana, gdy ubezpieczycielowi chodzi o bezpośrednie zabezpieczenie równowagi finansowej operacji ub. (a nie wyrównanie ryzyka), która jest zachwiana w przypadku dużych szkód. Umowy zazwyczaj są zawierane w formie obligatoryjnej. Na podstawie umowy reasekurator jest zobowiązany do pokrycia tej części szkód, które są wyższe od sumy udziału własnego cedenta w szkodzie, a niższe od ustalonej w umowie sumy określającej górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela.

Udział własny cedenta w szkodzie - PRIORYTET

Zakres pokrycia reasekuracyjnego - WARSTWA SZKODOWA

Umowa może być jedno- lub wielowarstwowa, warstwy mogą być różnej wielkości.

Gdy wystąpi więcej szkód mieszczących się w parytecie, ograniczona zostaje skuteczność umowy reasekuracji szkód. Gdy szkody przekraczają wysokość parytetu - przejmuje je reasekurator, co polepsza wynik osiągany przez cedenta. Składkę reasekuracyjną określa się w drodze negocjacji , przy czym obowiązują pewne zasady: im niższy priorytet i im wyższy zakres pokrycia reasekuracyjnego, tym wyższa składka reasekuracyjna. Jeśli umowa jest wielowarstwowa to najniższa warstwa szkodowa zaraz po priorytecie jest warstwą najbardziej narażoną - jest to POKRYCIE PRACUJĄCE, warstwa najbardziej kosztowna.

Obsługa umów: prosta, cedent ma obowiązek zawiadomić reasekuratora o każdej szkodzie z tytułu której powstaje zobowiązanie reasekuratora. Reasekurator po przeprowadzeniu dochodzeń przekazuje swój udział w szkodzie cedentowi. Prowizja nie jest wysoka, niższa niż w umowach proporcjonalnych. Umowa nadwyżki szkód jest chętnie zawierana przez reasekuratora, ponieważ takie umowy, jeśli nie wystąpią wysokie szkody, przynoszą im wysokie zyski.

• nadwyżki szkodowości - SZKODOWOŚĆ - relacja między wysokością odszkodowań i wysokością składki.

Umowa dt. całego portfela ubezpieczeń danego rodzaju i ma na celu zabezpieczenie interesów finansów cedenta przed skutkami nadmiernie wysokiej szkodowości. Reasekurator zobowiązuje się do wyrównania cedentowi nadwyżki szkodowości ponad wyznaczony limit. Zaleta: cedent zna z góry najwyższą możliwą szkodowość dt. jego udziału w ryzyku, ale aby cedent również był zainteresowany szkodowością, po przekroczeniu priorytetu umowa może przewidywać, że ubezpieczyciel przejmie też określony % ze szkód przekraczających priorytet. Składka stanowi % wpływów ubezpieczyciela za składek ubezpieczeniowych w danym dziale ryzyka. Umowy nadwyżki szkodowości stosowane są przy ubezpieczeniach gradowych.

26

odstępowanie

odstępowanie

krajowy reasekurator

cedent krajowy

zagraniczny reasekurator

cedent krajowy

przyjmowanie

krajowy cedent

reasekurator krajowy

przyjmowanie

zagraniczny cedent

reasekurator krajowy

reasekurator

cedent

e

d

e

n

t

zakład ubezpieczeń

i reasekuracji

Ubezpieczyciel

U

U

C

C

C

R

R

R

Ubezpieczający

ubezpieczeni

reasekuratorzy

cedenci

Umowa reasekuracji

Umowa reasekuracji proporcjonalnej

Umowa reasekuracji nieproporcjonalnej

nadwyżki szkodowości

nadwyżki szkody

kwotowe

ekscedentowe

kwotowo-ekscedentowe

---