Anatomia i fizjologia skóry
Skóra jest największym narządem ludzkiego ciała. U dorosłej osoby jej powierzchnia stanowi około 2 m2, waży 3 kg i ma średnio 3 mm grubości. W jej budowie anatomicznej wyróżnia się trzy warstwy: naskórek, skórę właściwą oraz tkankę podskórną.
Naskórek (epidermis )
Jest najbardziej zewnętrzną warstwą skóry. Składa się z komórek ściśle przylegających do siebie (keratynocytów), ułożonych w zachodzące na siebie warstwy. Daje to skórze możliwość zmiany kształtu podczas wykonywania ruchów. Warstwy nabłonka płaskiego tworzące naskórek łączą się ze skórą właściwą poprzez brodawki skórne. Pomiędzy komórkami warstwy podstawnej znajdują się melanocyty i komórki Langerhansa.
Zjawisko keratynizacji
Keratynocyty stale powstają w czynnych podziałowo, najgłębszych warstwach rozrodczych naskórka: podstawnej i kolczystej. Pod wpływem kolejnych pokoleń keranocytów dokonuje się ich wędrówka. Podczas tej biernej wędrówki zachodzą w nich istotne zmiany- ulegają rogowaceniu, odwodnieniu, a ich metabolizm stopniowo słabnie aż wreszcie zamiera. Białka żywych komórek naskórka przekształcają się w tzw. skleroproteiny- białka włókniste, keratynę, odporną na wpływy chemiczne i nierozpuszczalną w wodzie. Martwe komórki warstwy zrogowaciałej złuszczają się. Proces ten trwa około 1 miesiąca, przy czym migracja komórek z warstwy podstawnej do warstwy rogowej trwa 2 tygodnie.
Naskórek jest najbardziej aktywną biologicznie warstwą- spełnia wiele funkcji, m.in. dzięki obecności keratyny pełni funkcję ochronną, dzięki melaninie- chroni przed promieniowaniem ultrafioletowym.Naskórek stanowiąc zewnętrzną powłokę chroni organizm przed wnikaniem drobnoustrojów.
Skóra właściwa (cutis/ corium )
Zbudowana jest z mocnej tkanki łącznej poprzetykanej naczyniami włosowatymi. W graniczącej z naskórkiem warstwie brodawkowatej występują fibrocyty wytwarzające włókna oraz komórki układu odpornościowego: histiocyty, komórki tuczne, limfocyty. W sieci elastycznych włókien kolagenowych znajdują się sploty naczyń krwionośnych i chłonnych oraz liczne zakończenia nerwowe. W obrębie tej struktury znajdują się również gruczoły potowe i łojowe. Wszystkie składowe są luźno ułożone w międzykomórkowej substancji podstawnej, której zrąb strukturalny tworzą liczne włókna kolagenowe, retikulinowe i sprężyste. Włókna kolagenowe są głównym składnikiem budulcowym skóry, stanowiąc około 72% jej suchej masy. Cechuje je rozciągliwość i oporność na urazy mechaniczne. Od kondycji włókien zależy wygląd zewnętrzny skóry- wraz z wiekiem, a także pod wpływem czynników środowiskowych, m.in. promieniowania ultrafioletowego stają się kruche. Przejawia się utratą jędrności i młodzieńczego wyglądu.
Włókna sprężyste tworzą siatkę oplatającą włókna kolagenowe. Są bardzo rozciągliwe (do 50%), odpowiadają za rozciągliwość i sprężystość skóry. Budują je aminokwasy, a przestrzenie między nimi wypełnia bezpostaciowa substancja glikoproteinowa Włókna retikulinowe stanowią siatkę w warstwie brodawkowatej w okolicy naczyń krwionośnych itp. Substancja podstawna, określana mianem matriks skóry, to śluzowielocukry, kwas hialuronowy i chondroitynosiarkowy, białka i glikoproteiny.
Skóra właściwa zapewnia utrzymanie właściwości mechanicznych skóry oraz służy za rezerwuar wody - proteoglikany.
Tkanka podskórna (subcutis )
Zbudowana jest przede wszystkim z komórek tłuszczowych różnej wielkości zgrupowanych w tzw. zraziki tłuszczu. Ponadto znajdują się tu naczynia krwionośne i chłonne oraz włókna nerwowe. Pełni funkcje podporowe i chroni przed urazami mechanicznymi. Stanowi jednocześnie magazyn energetyczny organizmu. Tkanka podskórna ma różną grubość w poszczególnych okolicach ciała, a w niektórych nie występuje wogóle np. na powiekach.
Przydatki skóry
Mieszek włosowy jest strukturą złożoną z nabłonka i tkanki łącznej. Tkanka łączna tworzy brodawkę włosa zaopatrzoną w włókna nerwowe i naczynia. Z nabłonka powstaje natomiast sam włos i jego pochewka. Pomiędzy brodawką a warstwą nabłonkową znajdują się komórki barwnikowe (melanocyty) nadające włosu odpowiednią barwę.
Paznokcie są wytworem naskórka, zatem zbudowane są z macierzy płytki paznokcia, z której powstaje zrogowaciała płytka paznokciowa oraz znajdującego się pod płytką łożyska. Paznokieć otoczony jest wałem naskórkowym stabilizującym płytkę.
Gruczoły potowe mogą występować na całej skórze, jako gruczoły erykrynowe, które biorą udział w termoregulacji poprzez wydzielanie potu lub mogą być rozmieszczone w bliskim sąsiedztwie mieszków włosowych, jako gruczoły apokrynowe. Te ostatnie mieszczą się głównie w okolicach pach, odbytu, okolicy płciowej, brodawek sutkowych i powiek, a produkowanie wydzieliny możliwe jest dopiero po okresie dojrzewania.
Gruczoły potowe zbudowane są z części wydzielniczej, przewodu odprowadzającego wytwarzaną wydzielinę oraz jego ujścia.
Gruczoły łojowe występują zawsze w asyście mieszka włosowego. Ich wydzielina uchodzi pomiędzy pochewkę a włos, a tylko nieznaczna część uchodzi bezpośrednio na skórze. Łój usuwany jest dzięki działalności mięśnia przywłosowego, a sam tworzy barierę ochronną przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych w tym bakterii. Wydzielanie podlega regulacji hormonalnej, czyli największe jest w czasie dojrzewania.
Główne funkcje skóry
Skórny system termoregulacji
Skóra jest głównym narządem regulacji temperatury organizmu. Pośredniczy pomiędzy organizmem a środowiskiem zewnętrznym. Niezależnie od temperatury otoczenia ciało zdrowej osoby utrzymuje 36.6oC. Służą temu dwa rodzaje mechanizmów- pierwszy to kurczenie i rozszerzanie naczyń włosowatych, drugi zaś angażuje gruczoły potowe.
Istotą pierwszego mechanizmu jest fakt, iż zakończenia czuciowe ciepła i zimna wywołują rozszerzanie lub kurczenie naczyń w zależności od temperatury. Pod wpływem niskich temperatur naczynia włosowate kurczą się zaś pod wpływem wysokich- rozszerzają. Przy rozszerzonych naczyniach włosowatych napływa więcej krwi i szybciej następuje wychłodzenie organizmu. W niskich temperaturach krążenie jest utrudnione, co zapobiega ochładzaniu organizmu.
Istotą drugiego mechanizmu jest czynność gruczołów potowych wydzielających słonawy pot, który parując schładza organizm. Gruczoły potowe są w stanie wydzielić nawet 10 litrów potu by uchronić w ten sposób organizm przed przegrzaniem.
Ochronny płaszcz skóry
Powłoka skórna zabezpiecza organizm przed utratą płynów oraz przed wnikaniem drobnoustrojów do wnętrza organizmu. Ochronę przed drobnoustrojami zapewnia kwaśna powłoka hydro- lipidowa pokrywająca naskórek. W jej skład wchodzi m.in. wydzielina gruczołów łojowych oraz pot. Ponadto istnieje jeszcze jedna zapora w postaci warstwy zrogowaciałych komórek, które przepuszczają jedynie cząsteczki o odpowiednim ładunku elektrycznym.
Przed wnikaniem mikroorganizmów chroni również nieustanne złuszczanie się martwych komórek nabłonkowych. Skóra wytwarza również substancję podobną do hormonów (interleukinę), która współdziała podczas mobilizacji systemu odpornościowego organizmu. Ponadto obecne w niej komórki Largenhansa wychwytują mikroorganizmy oraz inne antygenty by "zaprezentować" je limfocytom T, które są odpowiedzialne za powstanie odpowiedniej odpowiedzi układu odpornościowego. Skóra stanowi zatem istotną część układu immunologicznego. Dodatkowo chroni przed zanieczyszczeniem powietrza, dymem papierosów, promieniami słonecznymi.
1