Acidofile - są to gatunki kwasolubne, natomiast gatunki unikające kwasowości nazywa się Acidofoby.

Adaptacje - procesy wytworzenia się w zmiennych warunkach środowiska dziedzicznych właściwości przystosowawczych, anatomicznych i fizjologicznych, w obrębie populacji. Polega na przeobrażeniu puli genetycznej populacji w wyniku długotrwałego działania - selekcji naturalnej usuwającej z populacji osobniki gorzej przystosowane. Sianowi istotę ewolucji organizmów.

Aeroby - org. żyjące w śród. Zawierającym wolny tlen atmosfer, bądź rozpuszczony w wodzie i korzystające z energii uwalnianej w procesach oddychania komórkowego tlenowego. Ilość energii jaka została - wyzwolona podczas oddychania aerobowego jest znacznie większa niż przy oddychaniu anaerobowyrn (beztlenowym). Aerobowy typ uwalniania energii jest oszczędny i występuje u zw. wyższych. Aeroby dzielimy na: -bezwzględne: nie znoszące braku tl. Wzg : mogące żyć zarówno w warunkach tlenowych jak i beztl. np. niektóre drobnoustroje, biolagi - heterotrofy (org. cudzożywne), które odżywiają się żywymi org. lub ich częściami. Ze wzg na rodzaj pożywienia oraz związane z nim miejsce w łańcuchach pokarmowych dzielone są na dwie grupy : Roślinożerne (filofagi) - mięsożerne (zoofagi). Dalszy podział wewn. w obrębie tych gr. związany jest z bliższą specjalizacją pokarmową. W obrębie fitofagów wyróżniamy: -glonożerne, -grzybożerne, -porostożerne. Wśród zoofagów wyróżniamy: -owadozerne, -żywiące się mięsem, -pijące krew. Do biolagow zaliczamy: bakterie, grzyby, niektóre rośliny, zwierzęta.

Aeterotrofy - org. cudzożywne niezdolne do produkcji, niezbędnych im substancji pokarmowych z prostych związków nieorganicznych. Odżywiają się innymi org. lub pochodzącą z nich materią.

Agregacja - proces łączenia się zw. w środowiska np. na zimowanie, mający korzystny wpływ na stan skupienia.

Agresja - rodzaj popędu występujący w populacji skierowany przeciwko osobnikom.

Agrocenoza - zrównoważony układ wzajemnie oddziałujących na siebie czynników, sterowanych przez człowieka dla osiągnięcia produkcji rolniczej. Jest to układ ekologiczny(ekosystem uproszczony) niezdolny do samoregulacji np. pole uprawne.

Akcje ekologiczne związki ekologiczne: mnogość oddziaływań i zależności występujących w ekosystemach decyduje o przebiegu procesów ekologicznych oraz o stosunkach wewnętrznych w obrębie łych układów, dzielimy je na cykl pierwotny (oddziaływanie organizmów na otoczenie) i cykl wtórny(obejmuje stosunki i oddziaływanie jednych organizmów na drugie).

Aktywność organizmów - ma duży wpływ na poziom metabolizmu; nakład energetyczny jest wprost proporcjonalny do szybkości poruszania się zwierząt. DEB = Σi(Ti × Ei); T - czas spędzony przy i-tej czynności; E - energetyczny koszt wykorzystania i-tej czynności w jednostce czasu. Ssaki szybko biegające, przekraczają swój DEB 3,4 krotnie, ptaki przekraczają go 10÷15 razy.

Akumulacja (kumulacja) - nieodwracalne zmiany środowiska, powodujące powst. nowych.

Albedo -jest to zjawisko częściowego odbicia energii docierającej do roślin zielonych, jest ono zależne zarówno od kata padania jak i od składu widna elektromagnetycznego. Rośliny zielone przeprowadzają selekcję promieniowania. Ilość odbijanego promieniowania widzialnego nie przekracza zazwyczaj 10%, promieniowanie podczerwone odbijane jest w 70%. Wartości albedo dla różnych zbiorowisk roślinnych są zmienne.

Allelopatia - oddziaływania organizmów. Ujemna warunkuje szkodliwe oddziaływanie jednego gatunku na drugi np. konkurencja dodatnia-obecność gatunku wpływa dodatnio na rozwój drugiego gatunku.

Anaeroby(anaerobionly) - beztlenowce, organizmy żyjące w śród. Nie zawierającym tlenu atmosf. lub zawierającym jego ślady. Korzystają z energii uwalnianej w procesach oddychania komórkow. beztlenowego. Do anaerobów bezwzględnych nie znoszących tlenu w środow. należą np. pasożyty wewnętrzne-tasiemce, przywry, pierwotniaki. Anaerobami względnymi są np. bakterie denitryfikacyjne, drożdże.

Anemogamia(wiatropylność) - proces zapylania kwiatów za pomocą wiatru. Rośliny wiatropylne produk. duże ilości pyłku, lekkiego suchego np. trawy oraz większość drzew leśnych: dąb, buk, grab, olsze, drzewa iglaste. Przenoszone ziarnko pyłku z pylników przedostaje się na okienko zalążka(nagonasienne) lub na znamię słupka (okrytozalążkowe). Zapylenie może nastąpić pyłkiem innego kwiatu (obcopylność) lub tego samego kwiatu (samopylność).

Asocjacja - asocjacja roślinna - typ zbiorowiska roślinnego, w fitosocjologii podstawowa jednostka florystycznej klasyfikacji roślinności, ma określoną strukturę i skład florystyczny, z tzw. gatunków charakterystycznych zespołów roślinnych są np. las dębowo-grabowy, sudecki zespół kosówki.

Atmofile(mezofilie) - organizmy wymagające znacznej wilgotności względnej powietrza.

Autotrofizm - organizmy mające zdolność syntezy zw. organicznych z nieorganicznych za pomocą energii promienistej lub uzyskanej w wyniku utleniania związków nieorganicznych.

Azot - krążenie w przyrodzie - azot w postaci wolnej zawarty jest w atmosferze, wchodzi on w obieg, przechodząc w azotany dzięki bakteriom nitryfikacyjnym. Azotany pobierane są przez rośliny w postaci roztworów wodnych i rozbudowanych aminokwasów. Następnie przechodzą przez poszczególne ogniwa łańcuchów troficznych i są przyswajalne przez rośliny w postaci azotanów. Te zaś wracają do obiegu, tylko cześć z nich zostaje odłożona w osadach głębinowych w postaci mineralnej. Tu azot pod wpływem mikroorganizmów zostaje wydzielony w postaci mocznika, a następnie do azotanów i przez bakterie nitryfikacyjne.

Bilans wodny organizmów - woda to nieodzowny składnik wszystkich tkanek, a jej ilość zmienia się w zależności od wieku oraz stanu organizmu i wynosi średnio 70 ÷ 80%. Stosunkowo dużo wody zawierają np. meduza 97%, soczyste owoce 90%, ślimak 84%, zarodek zwierzęcy 93%, płyny ustrojowe, osocze krwi 90%, limfa 95%, łzy 98%. Najmniej wody znajduje się w nasionach i zarodnikach 10 ÷ 15%, szkliwie zębowym 10%, kościach 20%, ścianie komórkowej roślin 10%. Woda jest powszechnym rozpuszczalnikiem związków ustrojowych i niezbędnym uzupełnieniem pokarmu każdego organizmu oraz związkiem uczestniczącym w przebiegu większości reakcji metabolicznych. Ponadto: stanowi środek transportu wewnątrz ustrojowego, uczestniczy w regulacji temperatury, ciśnienia osmotycznego, pH, uczestniczy w reakcjach hydrolizy, utrzymuje odpowiednie wymiary i kształty komórek, warunkuje jędrność komórki - turgor, stanowi płynne środowisko niezbędne do usuwania końcowych produktów przemiany materii.

Bioenergetyka - samodzielna dziedzina badań zajmująca się przekształcaniem energii w komórkach, org. i ekosystemach. Wszystkie ukł. żywe stanowią termodynamiczne ukł. otwarte. przez który przepływa strumień materii, materii i informacji Ukł. które mają

funkcjonować dzięki pobieranej ze środowiska onorgii. Źródłom energii jest o pr. Słoneczne, którą producenci zamieniają w procesie fotosyntezy na en. chemiczną.

Bioenergetyka - samodzielna dziedzina badań zajmująca się przekształcaniem energii w komórkach, org. i ekosystemach. Wszystkie ukł. żywe stanowią termodynamiczne ukł. otwarte, przez który przepływa strumień materii, materii i informacji. Ukł. które mają funkcjonować dzięki pobieranej ze środowiska energii. Źródłem energii jest e. promieniowania słońca, którą producenci zamieniają w procesie fotosyntezy na en. chemiczną.

Bioindykacja i bioindykatory - bioindykacja to wrażliwość organizmów na zmiany zachodzące w środowisku. Bioindykatory (gat. wskaźnikowe) to org. których obecność, brak, lub zachowanie się wskazuje na występowanie określonego składnika w środow. np. rak szlachetny, pstrąg, jętki.

Biomasa - ilość wagowa materii org. zawartej w organizmie zwierzęcia lub rośliny. Jest to także ilość materii org. wytworzonej przez populację, zespól organizmów danego środowiska, na danej przestrzeni, w jednostce czasu. Stanowi miarę produktywności biologicznej. W szeregu sukcesyjnym całkowita biomasa układu wzrasta.

Biotop i rodzaje - obszar zajęty przez określoną biocenozę, jednorodny pod względem warunków klimatycznych, glebowych i biotycznych. Biotop określa równe fizyczne i chemiczne środowisko, czyniąc biotop synonimem ekosystemu.

Budżet energetyczny heterotrofów: - B.e.h. oparty jest na zasobach energii zgromadzonej przez autotrofy. Substancje pobierane jako pokarm przez organizmy cudzożywne i zawarte w komórkach roślinnych, czy zwierzęcych, stanowią niekiedy jedne źródło materiałów w tym również wody i soli mineralnych jakie pobierają heterotrfy. Do heterotrtów zaliczamy większość bakterii, grzyby, niektóre rośliny pasożytnicze oraz wszystkie zwierzęta. Formy odżywiania heterotroficznego są bardzo rożne. Te, które odżywiają się żywymi org. biofagi, martwą częściamą roślin i zwierząt to saprofagi. Biofagi ze względu na rodzaj pożywienia oraz związane z nim miejsce w łańcuchu pokarmowym dzielone są na 2 grupy fitofagi(roślinne) i zoofagi(zwierzęce). Bilansowanie energii odbywa się dzięki schematowi. Energia spożyta lub konsumpcja (C) stanowi podst. Parametr budżetu energetycznego heterotrofów. Część energii zostaje wykorzystana do budowy tkanek organizmu, określamy ją jako procedurę (P), część zużywana jest jako paliwo w procesie przemiany materii. Ilość energii zasymilowanej. A = P+R = C - FU; Jest niższa niż dość ilość energii przyswojona w rzeczywistości, z tego względu wyróżnia się niekiedy ilość energii przyswojonej (D) D = P + R - U = C - F. Istotne znaczenie ma ocena całkowitej ilości energii biorącej udział w gospodarce wart. ta jest zawarta w pojęciu asymilacji.

Budżet energii - ocena energetyczna zjawisk ekologicznych oparta jest na danych określających zawartość, zapotrzebowanie i zużycie energii zarówno przez organizmy, jak i w całych układach. Energia zawarta w środowisku może być dzielona na dostępną oraz na niedostępną dla organizmów. Energia pobrana ze lodowiska może być zużyta w całości bądź tylko częściowo przez organizm. Stosunki energetyczne u autotrofów i heterotrofów kształtują się odmiennie. System zależności i stosunków energetycznych org. z jego otoczeniem jest bardzo złożony. Bilans energetyczny: ΔE = ΔRe + s; ΔE - przychód energii; ΔRe - przyrost retencji energii; s - straty energii.

Chemosynteza występuje u tych organizmów, które nie mają barwników absorbujących promieniowanie, może ona przebiegać bez promieniowania słonecznego, zachodzi u bakterii siarkowych, azotowych i żelazowych, których nazwy związane są z źródłami energii. Chemosynteza nie odgrywa większej roli w procesach zachodzących w biosferze, na tej drodze jest asymilowany jedynie 1% energii, znajdującej się w obiegu biologicznym refugium (refugia) - (lać) ostoja obszar o lokalnych warunkach sprzyjających przeżyciu gatunku, gdy na otaczających terenach osobniki tego gatunku wyginęły wskutek zmian. Mogą to być na przykład drobne zbiorniki wypełnione wodą morską, powstałe na w zagłębieniach skalnych oraz zagłębieniach dna morskiego, jaskiniach na okres odpływu. Skupione w nich organizmy roślinne i zwierzęce mają możliwość aktywnego życia. Mimo wypełnienia tych zbiorników wodą morską panujące tu warunki różnią się znacznie, głównie pod względem zasolenia, temperatury i zawartości tlenu od tych które panują w otwartym morzu.

Cykl hydrologiczny - proces całego krążenia wody hydrosfery w zamkniętym obiegu pod wpływem energii słonecznej i sił ciążenia.

Czyn. abiotyczne ekos. a)Światło - wpływ na rośliny ma wpływ na przeb. Fotosyntezy, pod wpływem światła zachodzi synteza chlorofilu, reakcje fototropiczne, decyduje o pion. rozm. roślin w zbiornikach wodnych. Światło decyduje o wilk liści, kształcie komórek miękiszu palisadowego, ułożeniu chloroplastów i ich ruchu, ułożeniu liści w mozaikę lub brzegiem do słońca. Wpływ zw. na aktywność życiową porę żerowania, cykle życiowe, wykształt. fotoreceptorow b)temperatura wpł. na rośl. każdy gat. ma optimum termiczne, enzymy rosi mają swoje optimum temp 20°C. Strefowy ukł. roślin wpł. na zw. każdy gat. ma swoje optimum termiczne, lądowe zmiennocieplne nie wyst w stref bardzo chłodnych, a w klimacie umiarkowanym w porze chłodnej zapadają w anabiozę, stałocieplne wyst. w stref równikowej, wiele gat. wymaga cyklicznych zmian pór roku c)wilgotność wpł. na rośl: kserofity hamują transpirację, sukulenty magazynują wodę lub rozwijają system korzeniowy, mezolity ograniczają transpirację, pod czas suszy giną bo maja słabo rozw system korzeniowy. wpł na zw zatrzymywanie wody w pęcherzu moczów metabolizm oszczędzający wodę, wydalanie kwasu moczowego, modyfikacją pokrywy ciała w kierunku zapobieżenia wysychaniu d) powietrze wpł. na rośl: odp ilość C0₂ potrzeb jest do fotosyntezy wiatr wpł pośrednio na rośl: przesuwanie podłoża, wysuszanie gleby oraz bezpośrednio przez zwiększenie transpiracji, zmianę kształtu i uszkodzenia mechaniczne, wiatr sprzyja zapylaniu i przenoszeniu diaspor komórkowego, powietrze jest środowiskiem życia wielu organizmów w tym owadów i ptaków.

Dolny i górny punki krytyczny - wyrażona liczbowo wartość progowa danego czynnika poniżej którego organizm nie może istnieć nazywana jest punktem krytycznym. Najniższe dopuszczalne natężenie danego czynnika jego dolna wartość progowa określana jest minimum lub dolny punkt krytyczny, najwyższe dopuszczalne natężenie czynnika maksimum lub górny punkt krytyczny.

Dominacja(współczynnik) - hierarchii socjalna, stanowi formę organizacji, występująca w grupowym życiu zwierząt, ustala się przez bezpośrednie kontakty miedzy osobnikami wchodzącymi w skład grupy, wyniku tych kontakłów tworzy się pomiędzy nimi stosunek nadrzędności i podrzędności.

Dysoperacja - oddziaływanie bezpośrednio lub pośrednio szkodliwe dla osobników. Stosunki dysoperacyjne zapewniają z reguły korzystniejsze warunki przetrwania dla całej grupy zasiedlającej dany obszar, chronią bowiem populację przed przegęszczeniem oraz zapewniają lepsze warunki pokarmowe.

Ekosystem - jednostka ekologiczna obejmująca biocenozę(zbiór populacji zamieszkującej określ. teren) i biotop( środowiska tych populacji), zachodzi w nich obieg materii i przepływ energii. Ekosystem charakteryzuje się m. in. swoistą strukt. gatunkową, troficzną i przestrzenną powstaje i ulega zmianom dzięki przekształcaniu środowiska przez jedne gatunki co wpływa na możliwości egzystencji innych(sukcesja)

Ekspansja - inwazja - zasiedlanie przez osobniki terenów nowych nie zajętych dotychczas przez żadną populację danego gatunku.

Eksploatacja populacji - problem e. p. ma podstawowe znaczenie ogólnobiologiczne. wiąże się również z zagadnieniem ochrony populacji gatunków zagrożonych, ma także podstawowe znaczenie dla gospodarki łowieckiej. Obejmuje on również dział badań zakresu ekologii eksperymentalnej, której celem jest wyjaśnienie prawidłowości przepływu energii w krótkich łańcuch pokarmowych oraz ustalenia optymalnej wydajności eksploatacji.

Eksploatcja - wykorzystanie; jedna z populacji ponosi straty druga eksploatująca korzysta ze związku.

Emisje populantów - emisja odpadów przemysłowych która została wchłonięta przez bionty. Jej wielkość określa się za pomocą bioindykatorów.

Endomit - gat lub inny takson wyst tylko w obręb. niewielkiego obszaru.

Endopasożytnictwo - endopasożyty (pasożyty wewnętrzne) są to organizmy pasożytujące w narządach wewnętrznych żywiciela stale lub czasowo we wszystkich lub w niektórych stadiach rozwoju np. liczne gatunki wiciowców, sporowce, tasiemce (Cestoda) tasiemiec nieuzbrojony (Taeniarhynchus saginatus).

Epidemia - zaraza, masowe zapadanie org na określoną chorobę zakaźną równocześnie lub w krótk. odstępach czasu.

Epiksylia - organizmy epiksyliczne to takie, które rozwijała się na butwiejącym drewnie, rozkładają celulozę.

Estywacja -sen letni, stan spoczynku organizmów umoż. przetrwanie zarówno wysok. temp jak i największej suszy.

Fazy walki o byt - pierwszym objawem walki o byt o charakterze konkurencji jest walka o samicę. W konkurencji walki o samicę zwycięża lepiej przystosowany genetycznie. Geny umożliwiają zwycięzcy ich przekazywanie potomstwu.

Fitocenoza, rodzaje - płaty roślinności - rośliny nie występują chaotycznie lecz grupują się w określone skupienia, przy czym grupy te złożone są z mniejszej lub większej , liczby gatunków, które łączy podobne wymagania ekologiczne względem środowiska. Zatem organizmy te tworzą zbiorowiska-fitocenozy. lch liczba na kuli Ziemskiej jest ogromna. Skupiają one różne gatunki, różną się od siebie fizjonomią oraz miejscem występowania. Wyróżnia się zbiorowiska(fitocenozy) np. mikroskopijne, porostów nadrzewnych, wodne, bagienne, pustynne, stepowe, leśne i inne. Wybiórczość pokarmowa w celu jej określenia tworzy się listy spożytych pokarmów, a z nich szereg preferencyjny. Preferencje wynikają z cechy smakowości. Smak - suma wszystkich bodźców odbieranych przez zmysły - ulubione dla zwierząt w toku ewolucji. O smaku decydują: właściwości odżywcze(np. zawartość białka), cechy fizyczne(np. miękkość), zawartość energii. Od tego co zwierzę preferuje zależy efekt żerowania danych konsumentów w środowisku. Całkowity wpływ zwierząt na ich bazę pokarmową zwykle przekracza konsumpcje i często jest widoczny dopiero po długim okresie czasu jako suma drobnych efektów żerowania.

Fitosocjologia - nauka o zbiorowiskach roślinnych (fitocenozach) i prawidłowościach grupowania się roślin; gł. działy fitosocjologii: morfologia zbiorowiska nauka o budowie i (strukturze fitocenoz), ekologia zbiorowisk(Synekologia), dynamika zbiorowisk(nauka o powstawaniu i rozwoju fitocenoz) oraz systematyka zbiorowisk, której zadaniem jest ustalenie typów fitocenoz i zgrupowanie ich w system naturalny.

Flora - Ogół gatunków roślinnych i niższych taksonów (podgatunek, forma, rasa) występujących na danym obszarze np. flora tatrzańska, flora glonów zalewu goczalkowickiego. flora + roślinność = szata roślinna; badaniem flory zajmuje się florystyka, która jest podstawą fitochronologii.

Fluktuacje - zmiany liczebności, nieuporządkowane, przypadkowe odchylenia od jej średniej wielkości. Wzór zgodnie z którym zachodzą fluktuacje jest charakterystyczny dla danego gatunku.

Fotosynteza - proces przyswajania przez rośliny CO₂, przy współudziale wody i udziale energii słonecznej i niektórych barwników, w wyniku czego powstaje materia organiczna - biomasa, oraz powstaje tlen. Słońce jest źródłem 99% energii decydującej o gospodarce cieplnej i powierzchniowych warunkach Ziemi. Atmosfera stanowi pierwszy filtr dla promieniowania Słońca. Odbija ona część promieniowania słonecznego, część jest pochłaniana. Czynnikiem decydującym o natężeniu promieniowania jest szerokość geograf. Promieniowanie docierające bezpośrednio do powierzchni Ziemi jest dodatkowo modyfikowane przez charakter zbiorowiska roślinnego. Zróżnicowane warunki promieniowania, występujące w zbiorów roślinnych, w których bujne ulistnienie powoduje pochłanianie światła w warstwie koron. Najwięcej światła dociera do dna lasów sosnowych, najmniej do dna lasów jodłowych. Do najciemniejszych lasów liściastych należą buczyny i dąbrowy. Występujący u krasnorostów barwnik wychwytuje światło widzialne, a następnie przekazuje chlorofilowi. Klon rosnący w Norwegii wymaga do życia 10 razy więcej światła niż klon rosnący w okolicach Wiednia. Liczne gatunki drzew w okresie młodości różana się b. bobrze pod zwanym okapem drzew. Można je zaliczyć do cieniolubnych podczas gdy inne w okresie; dojrzałości są światłolubne.

Gatunek biologiczny - grupa organizmów mających podobne cechy, wspólne pochodzenie i zdolne do krzyżowania się i wydawania płodnego potomstwa.

Gatunek charakterystyczny - takie gatunki, które występują tylko w obrębie zespołu roślinnego(tj. zbiorowisko roślinne odróżniające się od innych swoim składem gatunkowym) lub spotykane są tu częściej.

Gatunek synantropijny: A) Synantropijna roślinność - dzikie zbiorowiska roślinne występ. Na siedliska których po zniszczeniu przez człowieka pierwotna roślinność naturalna, roślinność synantropijna obejmuje zbiorowiska ruderalne i segetalne, przeważają tutaj terofity; składa się ona z gat. rodzimych które rozprzestrzeniły się z siedlisk naturalnych na wtórne(pokrzywa), bądź z gatunków obcych-wprowadzonych przez człowieka lub rozprzestrzeniających się samorzutnie(moczarka kanadyjska). Roślinn. synantrop. Jest często pionierska. B) Synantropijne zwierzęta - gat. zwierzęce przebywające stale lub okresowo w siedliskach człowieka lub w ich pobliżu w celu poszukiwania pokarmu, schronienia msc gniazdowania ale nie udomowione celowo np. bocian biały wróbel, mysz domowa, mucha domowa.

Gatunki wymierające wymieranie jest spowodowane tymi samymi czynnikami co rozwój ewolucyjny, a więc walkę byt i doborem naturalnym.

---