Tomasz Judym jako romantyk realizmu, chybiony pozytywista i Hamlet dzisiejszy
Jedną z powieści Stefana Żeromskiego są "Ludzie bezdomni". Głównym bohaterem jest dr Tomasz Judym, pochodzi z biednej rodziny robotniczej. Wykształcenie zdobył dzięki ciotce, która wzięła go na wychowanie po śmierci jego matki i opłaciła mu naukę. Żeromski w swoich Dziennikach nazwał Judyma "romantykiem realizmu, chybionym pozytywista i dzisiejszym Hamletem". Od razu po przeczytaniu tego stwierdzenia widać, że te określenia są całkiem przeciwstawne. Bohater jest jednostką mającą swoje idee i postawy, ale nieumiejącą pogodzić ich z epoką, w której żyje. Cechuje go bunt egzystencjalny, występuje przeciwko trudnym warunkom życia najuboższych. Nie może być szczęśliwy, kiedy wokół panuje tyle zła i nieszczęścia. Podejmuje więc samotną walkę, poświęcając się jej całkowicie. Jego działania przynoszą niewielkie rezultaty, ponieważ nie znajduje zrozumienia u większości społeczeństwa. Jako romantyk w swoim działaniu kieruje się uczuciem, nie umie realnie patrzeć na rzeczywistość. Pragnie sam dokonać rzeczy niemożliwej, a mianowicie chce naprawić świat, poprawić sytuacje najuboższych warstw. Przyjmuje postawę prometeizmu, czyli bierze odpowiedzialność za losy innych ludzi. Realizm to odtwarzanie w utworze literackim rzeczywistości w sposób zgodny z obserwacja, czyli tak jak naprawdę jest postrzegana przez człowieka, bez żadnych upiększeń. Opisy różnych miejsc w Warszawie i wsi bez ogródek pokazują nędzę tych miejsc. Judym zaś jako romantyk, nie zważając na rzeczywistość i swoje możliwości, pragnie zmienić ten stan rzeczy. Istnieje jeszcze realizm krytyczny, który negatywnie ocenia kapitalizm. Nie stwarzał możliwości działania dla takich ludzi jak Judym, który nie umiał pokonywać przeszkód stwarzanych przez ten ustrój. Judyma można nazwać pozytywistą, ponieważ w swoim działaniu kieruje się on ideałami i zasadami głoszonymi przez pozytywistów. Dotyczy to przede wszystkim pracy u podstaw odnoszącej się do podniesienia higieny i warunków życia ludności biednej, ale także do likwidacji przyczyn szerzenia się chorób i ubożenia ludności. Młody lekarz bez reszty poświęca się tym celom, jest społecznikiem i altruista, a za swoje działania nie oczekuje praktycznie zapłaty. Cokolwiek robi, czyni to dla innych, jego szczęście i dobro są nieważne. Odrzuca nawet miłość Joanny i spokojne życie jakie daje małżeństwo, gdyż uważa, ze to przeszkadzałoby mu w niesieniu pomocy potrzebującym. Przyjmując miłość Podborskiej łatwo stałby się dorobkiewiczem. Żeromski używa przymiotnika chybiony, gdyż działalność jego bohatera jest spóźniona w czasie. Choć pozytywizm jeszcze trwa, to zaczynają już dominować hasła Młodej Polski i dekadentyzmu. Inteligencja znudzona jest już hasłami niesienia pomocy najbiedniejszym, każdy dba o własne interesy i jest zajęty tylko sobą. Nie ma już miejsca na szczytne hasła. Ta postawa jest naturalna reakcja na poprzednia epokę. Judym jest praktycznie osamotniony w swoim działaniu i nie może już znaleźć zrozumienia wśród innych. Na przykład w odczycie na temat "Kilka uwag w sprawie higieny" zwraca się do lekarzy warszawskich z propozycjami współpracy. Program, który przedstawił mógłby zdobyć przychylność starszych kolegów, gdyby Judym nie sformułował go w formie żądań. Nie jest dobrym dyplomatą, nie umie iść na kompromisy, zjednywać ludzi dla swych racji. Nie potrafił zadowolić się małą, ale przynoszącą efekty działalnością, chciał od razu zmienić cały świat. Chociaż pracuje wytrwale jak każdy pozytywista to jego działania prawie zawsze kończą się klęską. Odchodząc z Cisów zmarnował to co tam zrobił, bo przecież nikt po nim nie poprowadzi szpitala i nie będzie leczył chłopów. Naszego bohatera można także utożsamić z Hamletem, ponieważ istnieje wiele analogii w ich postępowaniu. Obydwie postacie to bohaterowie tragiczni, którzy poświęcają swoje życie dla wyższego celu. Łączy ich także nieszczęśliwa miłość do kobiety, a wybierając wartości wyższe, zamykają sobie drogę do miłości, tracą ukochane osoby. Obu bohaterów cechuje bunt wobec aktualnej sytuacji i rozterki związane z rozmyślaniem nad sensem istnienia, a także wyobcowanie i niezrozumienie wśród innych. Cechy charakteru i sposób działania mają bardzo podobne, chociaż dzieli ich kilka wieków. Hamlet jako cel działania obrał dokonanie zemsty na mordercy ojca, a Tomasz może nawet nieświadomie walczy z biedą i zacofaniem środowiska, z którego pochodził. Obydwaj uważają, że swoje zamierzenia mogą spełnić tylko w pojedynkę, odrzucając szczęście osobiste i miłość kobiety. Słynne powiedzenie Hamleta "Ofelio idź do klasztoru" można porównać z wypowiedzią Judyma "Nie mogę mieć ani ojca, ani matki, ani żony, ani jednej rzeczy, którą bym przycisnął do serca z miłością, dopóki z oblicza ziemi nie znikną te podłe zmory. Muszę wyrzec się szczęścia.". Może Żeromski zmodyfikował postać Hamleta i umieścił go u schyłku XIX-ego wieku? Uważam, że Żeromski nazywając Tomasza Judyma "romantykiem realizmu, chybionym pozytywistą i dzisiejszym Hamletem" w kilku trafnych słowach scharakteryzował bohatera, którego sam stworzył. Bo któż lepiej zna swego bohatera jak nie sam twórca? Ocenianie Judyma nie jest łatwe. Jego postać to mieszanina pięknych intencji i zamiarów z samotnym, nieudolnym, nieefektywnym działaniem.