Modele polityki społecznej w badaniach porównawczych
W badaniach wyróżnia się aspekt aksjologiczny (cele, jakie sobie stawia) polityki społecznej i jej aspekt praktyczny. Aspekt aksjologiczny jest nacechowany ideologicznie, dlatego jest przedmiotem dyskusji w społ. demokratycznym. Aspekt praktyczny jest rozwijany przez specjalistów. De facto pewne modele już się wykształciły i są one połączeniem tych aspektów. W badaniach porównawczych bada się uwarunkowania historyczne, które doprowadziły do powstania różnych model polityki społecznej.
Modele polityki społecznej jako typy idealne w ujęciu Maxa Webera
Typ idealny to konstrukcja teoretyczna, której próżno by szukać w rzeczywistości. Nie jest ona ani bezzałożeniowa ani obiektywna. Jest to narzędzie badawcze - nie jest to program, ani plan i nie można na jego podstawie tworzyć polityki społecznej tylko można ją badać, opisywać i wyjaśniać. Nie powinien on służyć ocenie - pod tym względem musi być obiektywny. Jest to typ idealny w sensie logicznym (opisuje „tak jest”). Jest to środek badawczy a nie cel sam w sobie.
Wybrane typologie polityki społecznej
Ponieważ nie można porównywać środków nie analizując celów badacz typów modeli polityki społecznej musi badać także ideologie społeczne. A ponieważ te ostatnie to też typy idealne to ich dobór przesądza o oryginalności typologii. Konstruowanie modeli zaczyna się w latach 70tych, kiedy przełamany zostaje paradygmat Titmussa, czyli jeden pogląd normatywny na założenia państwa opiekuńczego. Wraz z wyłonieniem się nowej lewicy i prawicy powstają alternatywne koncepcje polityki społecznej.
1.4. Typologie trójdzielne (trzy stanowiska ideologiczne)
R. Titmuss
Model Marginalny - opierający się na założeniu, że istnieją dwie drogi zaspokajania potrzeb: rynek i rodzina. Dopiero jak te dwa zawodzą powinno uruchamiać się programy socjalne. Model wspierający.
Model Motywacyjny - polityka społeczna powinna stanowić dopełnienie polityki ekonomicznej. Potrzeby zaspokajane według zasług, wkładu pracy itp. Model samopomocowy.
Model instytucjonalno-redystybucyjny - pol. Społ. Jako czynnik integrujący społeczeństwo. Każdemu według potrzeb niezależnie od rynku.
Typologie te koncentrują się na ideologii, jaką maja dane modele w założeniach aksjologicznych. Nie uwzględniają uwarunkowań historycznych, dlatego trudno się je przyporządkowuje do różnych krajów.
Uproszczony trójdzielny schemat Titmussa
Schematy trójdzielne koncentrują się na ideologii (nie na uwarunkowaniach historycznych czy na celach i strategiach). Możemy wyodrębnić trzy takie ideologie odpowiadające mniej więcej tradycyjnemu podziałowi na lewicę, prawicę i centrum:
Podejście (do problemu dystrybucji dóbr) Laissez-faire - wolny wybór, wzrost ekonomiczny
Podejście socjalistyczne - zasada równości, prawo do uczestnictwa wszystkich
Podejście liberalne - gwarancja potrzeb, indywidualizm
Uzyskujemy wtedy continuum, na którym możemy umieszczać kolejne polityki. Wadą jest to, że nie uwzględnia różnic odcieni pomiędzy rozwiązaniami pośrednimi takimi jak GB i Niemiec.
Typologia Espinga-Andersena (1990)
Uwzględnia uwarunkowania historyczne i nie opiera się na abstrakcyjnych ideologiach tylko wyróżnia typy władzy i na nich opiera modele.
Model liberalny - selektywne programy pomocowe skierowane do wybranych grup o najniższych dochodach; stygmatyzacja świadceniobiorców (USA)
Model konserwatywny - obowiązkowe powszechne ubezpieczenia pracownicze; odpowiedź na naukę Kościoła i korporacjonizm. (Niemcy i reszta kontynentu)
Model socjaldemokratyczny - ideologia socjalizmu; pełne bezpieczeństwo socjalne i wyrównanie poziomów życia; równość najwyższych standardów. (Skandynawia)
Typologie czwórdzielne
Typologia C. Jones
Uważa ona, że oddzielnie należy rozważać wydatki na cele socjalne i ideologie. Ideologia ujęta jest w koncepcjach kapitalizmu dobrobytu.
Kapitalizm dobrobytu - model motywacyjny, świadczenia związane z pracą, równość szans, współzawodnictwo
Kapitalizm dobrobytu - model instytucjonalno-redystrybucyjny, świadczenia obywatelskie, sprawiedliwość społeczna.
I tak:
RFN
|
|
USA |
GB |
Wg tej koncepcji nie da się modeli uszeregować, ale jest ona lepsza do opisu państw.
Typologia N. Ginsburga
Podkreśla znaczenie ruchów społecznych w kształtowaniu polityki socjalnej. Wzoruje się na Andersenie, ale uwzględnia cechy dodatkowe takie jak nierówność klas, ras i płci. Kapitalizm to system patriarchalny i kolonijny, dlatego państwo opiekuńcze ma celu łagodzenie jego skutków także w w/w nierównościach.
Modele trójdzielne łatwiej prezentują dylematy polityki społecznej (czy ma być anty- czy pro państwowa, prawicowa czy lewicowa, kolektywna czy indywidualna) za to modele czterodzielne łatwiej pozwala przyporządkować model konkretnemu państwu.
Weber wyróżnia rzeczywistości: empiryczną, postulowaną, typów idealnych. Niedobrze jest mieszać je ze sobą. O ile `sądy wartościujące' są całkowicie nieuprawnione, o tyle `odniesienie do wartości' jest naturalnym zabiegiem (tak jak opieranie modeli na ideologiach).
Dlatego szukanie rozwiązań optymalnych przez politykę społeczną to dla webera działalność nienaukowa. Jednakże modele teoretyczne są przydatne w praktyce.
Ideologiczne modele polityki społecznej
Cechy polityki społecznej każdego państwa:
Zakres praw socjalnych
Rodzaj stratyfikacji społecznej dokonywanej przez instytucje p.s.
Relacje między państwem, rynkiem a rodziną
Te trzy czynniki uwarunkowanie są ideologicznie stąd nacisk Andersena na nią - nie wystarczy porównać poziom wydatków socjalnych.
Liberalny model polityki społecznej
Istotne jest dążenie do ograniczenia skali redystrybucji (programy celowe, albo zmniejszenie nakładów na powszechne). Zwolennicy uważają, że interwencjonizm państwowy nie tylko nie likwiduje problemu, ale wręcz tworzy kastę `klientów', uzależnionych. Drugi argument, natury ideologicznej, mówi o nie ograniczaniu możliwości dysponowania własnymi dochodami. Pomoc ma charakter przeciwdziałania ubóstwu - to trochę stygmatyzuje. Ubezpieczenia powszechne są marginalizowane, bowiem akcent pada na samozaradność obywateli i działalność filantropijną. Efektem tego są np. ubezpieczenia prywatne i `trzeci filar' - albo drugi filar, czyli zarządzanie ist. państwowymi na wzór rynkowy.
Konserwatywny model polityki społecznej
Ukształtowany w XIX w. w Niemczech był odpowiedzią na idee korporacjonizmu i nauczanie kościoła. Realizowana zwłaszcza przez chadeków. Odrzucenie leseferyzmu i socjalizmu, próba utrzymania porządku i przeciwdziałania negatywnym skutkom industrializacji (kompensacyjny charakter świadczeń).
Wpływy Hegla - był on przeciw wolnemu rynkowi, który prowadzi do atomizacji. Przemawiał za silną rodziną, i silnym aparatem państwowym. Stąd korporacyjne programy socjalne, czyli np. pracownicze ubezpieczenia socjalne. Odwołanie do solidaryzmu.
Wpływ nauk kościoła - `płaca rodzinna', pomocniczośc państwa, głowa gospodarstwa itp. Uznaje się, że w procesie industrializacji rodzina straciła swoja siłę i pozycję i dlatego musi być ona wspierana przez państwo. Ważny (tak jak w koncepcji liberalnej) jest wkład samorządów, ale te realizują nie tylko zadania własne, ale także zlecone. Także korporacje. Ubezpieczenia społeczne - to podstawa. Uprawnienia związane są z zatrudnieniem (a nie z obywatelstwem, albo deprawacją potrzeb). Rodzina otrzymuje pochodne świadczenia socjalne
Zasada solidarności, którą można określić jako zasadę wzajemności jest podstawową zasadą polityki społecznej.
Obecnie model konserwatywny jest w kryzysie - niewydolność świadczeniowa, deregulacja rynku pracy, [specyficzna struktura familijna (dużo rozwiedzionych, samotnych) - to argument obustronny], wysokie koszty pracy (pracodawca ponosi koszty ubezpieczenia).
Socjaldemokratyczny model polityki społecznej
Jest to dziwne połączenie liberalizmu i socjalizmu - antyrynkowy charakter polityki, ale i duża niezależność jednostki. Nastawienie na zmianę a nie na doraźna pomoc.
Najważniejsza jest jednostka, której pomaga się, dlatego ze jest obywatelem i dlatego że dystrybucja przez rynek i rodzinę jest nierówna a podstawa jest egalitaryzm. Solidaryzm - tak, ale obywatelski nie korporacyjny - progresywny system podatkowy. Model zbiurokratyzowany, - ale zdecentralizowany. Duża ingerencja w życie prywatne. Programy selektywne do wyrównywania poziomów.
Teraz kryzys, bo złoża nie sa niewyczerpane a bieda się nie zmniejsza. Nowy kierunek równouprawnienie kobiet - żadnej płacy rodzinnej bo to ustanawia głowę rodziny i model patriarchalny. Teraz polityka społeczna powinna zająć się naprawianiem tego co stworzyło państwo opiekuńcze.
M. Rymsza
Urynkowenie państwa czy uspołecznienie rynku?
Wysokie wydatki socjalne
Kapitalizm
dobrobytu
Kapitalizm
dobrobytu
Niskie wydatki socjalne
Wyszukiwarka