ROZDZIAŁ II
Podmioty uczestniczące w postępowaniu egzekucyjnym
Organ egzekucyjny
Postępowanie egzekucyjne jest zorganizowanym ciągiem czynności organów egzekucyjnych i innych podmiotów postępowania, których sytuacja prawna jest określona przepisami procesowymi prawa egzekucyjnego.1 Organ egzekucyjny jest organem uprawnionym do rozstrzygania w sprawach dotyczących interesów wierzyciela, jak i zobowiązanego.2 Z chwilą wszczęcia postępowania egzekucyjnego pomiędzy organami egzekucyjnymi, wierzycielem i zobowiązanym powstaje stosunek procesowy, w ramach którego, na podstawie procesowego prawa egzekucyjnego, organ egzekucyjny orzeka o uprawnieniach i obowiązkach wierzyciela i zobowiązanego. 3
W tymże opracowaniu zostaną omówione wyłącznie organy egzekucyjne do obowiązków o charakterze niepieniężnym.
Organem egzekucyjnym w tym zakresie jest wojewoda, do którego zgodnie z art. 24 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie ( Dz. U. Nr 80, poz. 872 ze zm.) należą wszystkie sprawy z zakresu administracji rządowej w województwie, niezastrzeżone na rzecz innych organów administracji. Jest on także organem egzekucyjnym obowiązków charakterze niepieniężnym wynikających z decyzji z zakresu administracji rządowej wydanych przez przedsiębiorstwa państwowe i inne państwowe jednostki organizacyjne, spółdzielnie, a także przez stowarzyszenia, organizacje zawodowe i samorządowe oraz inne organizacje społeczne ( art. 20.3 ust. o postępowaniu egzekucyjnym).
Upoważnienie wojewody do pełnienia funkcji organu egzekucyjnego w sprawach świadczeń niepieniężnych nie jest rozwiązaniem najlepszym z punktu widzenia jednostki. Rozległy obszar obecnego województwa może, bowiem stwarzać trudności w „dotarciu” do tego organu. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie w art. 33 przewiduje możliwość zlecania w drodze porozumienia spraw należących do wojewody organom samorządu terytorialnego i samorządom innego rodzaju, jak też kierownikom państwowych osób prawnych i innych państwowych
1. W. Berutowicz, Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 1974, s. 388.
2. S. Jędrzejewski, E. Ochendowski, Postępowanie administracyjne, Toruń 1988, s. 180.
jednostek organizacyjnych na terenie województwa. 4 Zlecanie w drodze porozumienia jako swoistej formie publicznoprawnej dotyczy także egzekucji.
Organami egzekucyjnymi w sprawach obowiązków niepieniężnych będą również właściwe organy jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań własnych, zadań zleconych i zadań z zakresu administracji rządowej oraz obowiązków wynikających z decyzji i postanowień z zakresu administracji publicznej wydawanych przez samorządowe jednostki organizacyjne. Pojęcie organów jednostek samorządu terytorialnego wyjaśnia nam art. 5. 2 pkt. 6 KPA, który rozumie przez nie „organy gminy, powiatu, województwa, związków gmin, związków powiatów, wójta, burmistrza ( prezydenta miasta), starostę, marszałka województwa oraz kierowników służb, inspekcji i straży działających w imieniu wójta, burmistrza ( prezydenta miasta), starosty lub marszałka województwa, a ponadto samorządowe kolegia odwoławcze. Wójt, burmistrz, starosta czy marszałek mogą zlecać swe kompetencje swym zastępcom czy pracownikom odpowiednich urzędów. Będą oni wtedy działali w imieniu i w zastępstwie wymienionych wyżej organów. W postanowieniu z dnia 29 marca 1994 r. (sygn. Akt III PO 2/94; OSNAP 1994/6/103), SN uznał, że „egzekucja tytułu wykonawczego - wyroku sądu, nakazującego wydanie nieruchomości budynku mieszkalnego należy do zadań własnych gminy, egzekucji tego tytułu wykonawczego, na podstawie art. 20.1 pkt 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji dokonuje wójt ( burmistrz, prezydent ), względnie upoważniony przez niego pracownik urzędu gminy”.
Zakres kompetencji posiadają także kierownicy wojewódzkich i powiatowych służb, inspekcji lub straży. I tak, kierownik wojewódzkiej służby, inspekcji lub straży jest organem egzekucyjnym jedynie w odniesieniu do obowiązków o charakterze niepieniężnym wynikających z wydawanych w imieniu własnym lub wojewody decyzji i postanowień, natomiast kierownik powiatowej służby, inspekcji lub straży prowadzi egzekucję tylko tych podmiotów o charakterze niepieniężnym, które wynikają z wydawanych przez niego decyzji i postanowień. 5
W przypadkach określonych przepisami szczególnymi organami egzekucyjnymi obowiązków niepieniężnych są również organy Policji, ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2002 r. Nr 7, poz. 58 ze zm.), Agencji Bezpieczeństwa, ustawa z 24
4. R. Hauser, Z. Leoński, Postępowanie egzekucyjne w administracji-komentarz, Warszawa 2003, s. 71.
5. T. Jędrzejewski, M. Masternak, P. Rączka, Administracyjne…s. 73.
maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu ( Dz. U. Nr 74, poz 676), Służby Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej ( Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1230 ze zm.) i ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej ( Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229 ze zm.), ustawa z 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1399 ze zm.), Państwowej Inspekcji Pracy, ustawa z 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. z 2001 r. Nr 124 poz. 1362 ze zm.), czy ustawa z 4 marca 1955 r. o Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 1998 r. Nr 90, poz. 575 ze zm.) Powyższe organy pełnią funkcję organów egzekucyjnych w sprawach świadczeń niepieniężnych.
W przypadku należności niepieniężnych czynności egzekucyjne są wykonywane przez organ egzekucyjny lub wyznaczonego pracownika zwanego egzekutorem.
Egzekutorem jest pracownik organu egzekucyjnego, wyznaczony przez ten organ do prowadzenia czynności egzekucyjnych na stałe lub danej egzekucji czy nawet poszczególnych czynności egzekucyjnych. Do egzekutora należy podejmowanie przede wszystkim czynności technicznych, technicznych niekiedy także czynności prawnych, które ustawa nazywa łącznie czynnościami egzekucyjnymi. I tak np. egzekutor doręcza zobowiązanemu odpis tytułu wykonawczego i poucza o prawie wniesienia zarzutów, może wydalić z miejsca dokonywania czynności egzekucyjnych osoby zachowujące się niewłaściwie lub przeszkadzające w dokonywaniu tych czynności. 6
Ogólnie trzeba by powiedzieć, iż rolą organów egzekucyjnych jest wydawanie rozstrzygnięć w toku postępowaniu egzekucyjnego, najczęściej w formie postanowień i pełnienia funkcji kontrolnych nad egzekutorem. Art. 1a pkt 7 ust. o egzekucji administracyjnej przewiduje kompetencje do stosowania środków egzekucyjnych aktów prawnych. 7
Prócz właściwości rzeczowej organów egzekucyjnych omówionych powyżej, omówiona zostanie teraz ich właściwość miejscowa.
Właściwość miejscową organu egzekucyjnego ustala się zgodnie z art. 22 egzekucji administracyjnej, według miejsca zamieszkania (siedziby) zobowiązanego w kraju, a w braku zamieszkania w kraju - według miejsca jego pobytu. Inną reguła obowiązuje przy ustaleniu właściwości miejscowej organu egzekucyjnego sprawach o odebranie rzeczy lub opróżnienie budynków i pomieszczeń. W tym przypadku właściwość miejscową
6. E.Ochendowski, Postępowanie…, s. 161.
7. Z. Leoński, Administracyjne Postępowanie egzekucyjne, Poznań 2003, s. 60.
ustala się według miejsca wykonania obowiązku.8 W sprawach dotyczących nieruchomości oraz obiektów budowlanych właściwość organu egzekucyjnego ustala się według miejsca położenia tej nieruchomości lub budynku. W przypadku, gdy nieruchomość lub budynek są położone na obszarze właściwości dwóch lub większej liczby organów, organem właściwym do prowadzenia egzekucji jest organ, na którego obszarze znajduje się większa część nieruchomości lub budynku. Sąd stał na stanowisku, że: „jeśli mienie zobowiązanego znajduje się w okręgu kilku organów egzekucyjnych, wierzyciel może wnieść kilka wniosków, kierując je do właściwych miejscowo organów egzekucyjnych”, oraz „każdy organ prowadzi egzekucję z mienia znajdującego się w obrębie jego właściwości miejscowej. Zasada ta odpowiada konieczności podziału zadań między organami, zapobiegając równoczesnemu prowadzeniu egzekucji przez dwa organy w tej samej sprawie, co do tego samego mienia podlegającego egzekucji”, wyrok z 13 grudnia 1996 r. (I S.A./Lu 264/96, niepubl.). W sprawach dotyczących wykonywanej działalności gospodarczej, w sytuacji gdy stałe miejsce wykonywania tej działalności znajduje się poza miejscem zamieszkania lub siedziby zobowiązanego. W tym przypadku właściwość ustala się według miejsca wykonywania działalności gospodarczej .9
Gdy nie da się ustalić organu właściwego według powyższych kryteriów, odpowiednie zastosowanie będzie miał przepis art. 21. 2 Kodeksu Postępowania Administracyjnego.
Organy nadzoru i kontrolne
Stosownie do art. 23.1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, nadzór nad egzekucją administracyjną sprawują organy wyższego stopnia w stosunku do organów właściwych do wykonywania tej egzekucji. Nadzór nad egzekucją administracyjną sprawuje również wojewoda. Zgodnie, bowiem z art. 20 ust. 1 ustawy o administracji rządowej w województwie, wojewoda może w szczególnie uzasadnionych przypadkach wstrzymać, na czas określony, czynności każdego organu prowadzącego egzekucję administracyjną. Kontrolę przestrzegania w toku czynności egzekucyjnych przepisów ustawy przez wierzycieli i organy egzekucyjne w zakresie egzekucji
Administracyjnej obowiązków o charakterze niepieniężnym prowadzą właściwi
8. T. Jędrzejewski, M. Masternak, P. Rączka, Administracyjne…s. 74.
9. Ibidem, s. 75.
ministrowie, centralne organy administracji rządowej oraz inne organy administracji publicznej, jak również organy sprawujące nadzór nad jednostkami samorządu terytorialnego. Organy sprawujące nadzór są jednocześnie organami odwoławczymi „ dla postanowień wydanych przez nadzorowane organy egzekucyjne” (art. 23 ust. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji) oraz sprawują kontrolę przestrzegania w toku czynności egzekucyjnych przepisów ustawy przez wierzycieli i nadzorowane organy egzekucyjne, rozpatrują niektóre środki prawne wnoszone w postępowaniu egzekucyjnym oraz wydają w tych sprawach postanowienia np. w sprawach skargi na czynności egzekucyjne organu egzekucyjnego lub egzekutora oraz skargi na przewlekłość postępowania egzekucyjnego (art. 54), w sprawie skargi na czynności organu egzekucyjnego dotyczące obwieszczenia o licytacji (art. 110z), itd. 10
Kompetencje kontrolne posiadają także organy nadzoru nad samorządem, to jest wojewodowie oraz regionalne izby obrachunkowe.11
Organ rekwizycyjny
Nowelizacja wprowadza pojęcie organu rekwizycyjnego. Jest to organ egzekucyjny o tej samej właściwości rzeczowej, co organ egzekucyjny prowadzący egzekucję, któremu organ egzekucyjny zlecił wykonanie czynności egzekucyjnych. 12
Zlecając wykonanie czynności egzekucyjnych organ egzekucyjny sporządza odpis tytułu wykonawczego, oznacza cel, któremu ma służy, a także określa kwotowo zakres zlecenia. W zakresie czynności egzekucyjnych organ rekwizycyjny wykonuje prawa i obowiązki organu egzekucyjnego.
Wierzyciel
Podmiotem uprawnionym do żądania wykonania obowiązków w drodze administracyjnego postępowania egzekucyjnego jest wierzyciel .13
Wierzycielem będzie organ administracji rządowej lub samorządowej właściwy do
10. T. Jędrzejewski, M. Masternak, P. Rączka, Administracyjne…s. 80.
11. Z. Leoński, Samorząd terytorialny w RP, Warszawa 2002, s. 174.
12. K. Chorąży, W. Taras, A. Wróbel, Postępowanie administracyjne, egzekucyjne i sądowoadministracyjne, Kraków 2003, s. 227.
13. R. Hauser, Ochrona obywatela w postępowaniu egzekucyjnym w administracji, Poznań 1988, s. 19.
orzekania w I instancji - gdy źródłem powstawania egzekwowanych obowiązków będą jego decyzje lub postanowienia. Natomiast, gdy obowiązki te wynikają z orzeczeń sądów lub innych organów albo bezpośrednio z przepisów prawa, wierzycielem będzie organ lub instytucja bezpośrednio zainteresowana w wykonaniu tych obowiązków albo powołana do czuwania nad wykonaniem obowiązku. Nie rozporządza on procesem egzekucyjnym tak jak wierzyciel w postępowaniu cywilnym, ale ma obowiązek podjęcia działań do zastosowania środków egzekucyjnych. Sposób działania i obowiązki wierzyciela określają przepisy wykonawcze zawarte w rozdziale drugim rozporządzenia Ministra Finansów z 22 listopada 2001 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. Nr 137, poz. 1541). Podmioty „prywatne” natomiast mogą tylko za pośrednictwem wierzyciela wnosić o podjęcie działań mających na celu wszczęcie egzekucji administracyjnej, gdy mają w tym interes prawny. 14
Wierzycielem uprawnionym do żądania wykonania obowiązku w drodze egzekucji administracyjnej jest także organ lub instytucja państwa obcego, na zasadach i w zakresie określonych w ustawie lub ratyfikowanej umowie międzynarodowej, którą stroną jest Rzeczpospolita Polska. Najczęściej wierzycielem i organem egzekucyjnym będzie ten sam organ ale może się zdarzyć, że funkcje te będą pełniły różne podmioty.
Podstawową funkcją wierzyciela, jako podmiotu uprawnionego do żądania wykonania obowiązku, jest realizacja czynności zmierzających do wszczęcia egzekucji. Zadaniem wierzyciela jest zatem doręczenie zobowiązanemu pisemnego upomnienia, (chyba, że nie jest ono wymagane), sporządzenie tytułu wykonawczego oraz wystąpienie do organu egzekucyjnego z wnioskiem o wszczęcie egzekucji. Poza tym wierzyciel realizuje też wiele istotnych kompetencji w toku postępowania egzekucyjnego. Niektóre z nich są uprawnieniami typowymi dla strony postępowania, jak np. składanie środków zaskarżenia (np. zażalenia na postanowienia, skargi na przewlekłość postanowienia, itd.). Inne zaś wskazują na pełnienie przez wierzyciela funkcji współdysponenta postępowania egzekucyjnego (np. wyrażanie zgody na wyłączenie określonych składników majątkowych zobowiązanego spod egzekucji, udział w rozpatrywaniu zarzutów, kierowanie do organu egzekucyjnego wiążących wniosków sprawie umorzenia oraz zawieszenia postępowania egzekucyjnego).15
Połączenie funkcji wierzyciela i organu egzekucyjnego ręku jednego podmiotu
14. Z. Leoński, Administracyjne postępowanie…,s. 66.
15. T. Jędrzejewski, M. Masternak, P. Rączka, Administracyjne…s. 65.
powoduje, że niektóre czynności stają się bezprzedmiotowe (np. składanie wniosku o wszczęcie egzekucji). Ponadto ustawodawca zastrzega niektóre uprawnienia wyłącznie dla wierzyciela niebędącego organem egzekucyjnym (np. prawo do wniesienia zażalenia na postanowienie). Chodzi tu o wyeliminowanie tych sytuacji, w których wierzyciel, działający jednocześnie w charakterze organu egzekucyjnego, zaskarżałby własne czynności.
Zobowiązany
Zobowiązany jest najważniejszym podmiotem w procesie wykonania obowiązku administracyjnego, to na niego został nałożony obowiązek określonego zachowania się (działania lub zaniechania) i od niego zależy, w jakim trybie obowiązek zostanie wykonany, czy dobrowolnie czy pod przymusem. Jest stroną każdego stosunku prawnego zawiązywanego na tle wykonania obowiązku administracyjnego. Jeżeli nie zostanie on wskazany lub zostanie wskazana niewłaściwa osoba, decyzja o nałożeniu obowiązku jest nieważna. Wyrok NSA w Katowicach z 13 sierpnia 1996 r., S.A./Ka 1572/95 nie publ. mówi, że: „skierowanie decyzji podatkowej do osoby nie będącej podatnikiem stanowi przesłankę nieważności określoną w art. 156 1 pkt 4 k.p.a. Wprawdzie wspólnicy spółki cywilnej ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe spółki, ale ich odpowiedzialność wynika z przepisu art. 47 ust. 1 ustawy z 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych, którego w niniejszej sprawie nie zastosowano. Organ I instancji wymierzył zresztą podatek obrotowy z tytułu działalności spółki tylko jednemu, a nie obojgu wspólnikom, co ewentualnie Sąd mógłby ocenić w kategorii mniej istotnych uchybień proceduralnych”.
Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji nie zawiera definicji normatywnej zobowiązanego. Do określenia zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych wskazówek dostarcza kodeks postępowania administracyjnego. Stroną postępowania administracyjnego mogą być osoby fizyczne i osoby prawne, a także państwowe jednostki organizacyjne i organizacje społeczne, nawet jeżeli nie posiadają osobowości prawnej (art. 29). Art. 28 k.p.a. określa jako stronę każdego, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu administracji ze względu na swój interes prawny lub obowiązek.
Tak więc zobowiązanym może być osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej w rozumieniu kodeksu cywilnego, jeśli przepisy prawa administracyjnego przypisują takiej jednostce organizacyjnej pewne prawa i obowiązki lub postrzegają fakt wyodrębnienia jej interesów 16.
W toku postępowania egzekucyjnego może nastąpić zmiana osoby zobowiązanego. Ma wtedy odpowiednie zastosowanie art. 30.4 k.p.a., który brzmi: „ W sprawach dotyczących praw zbywalnych lub dziedzicznych w razie zbycia lub śmierci strony w toku postępowania na miejsce dotychczasowej strony wstępują jej następcy prawni”, a także art. 30, 5, stanowiący: „ W sprawach dotyczących spadków nie objętych jako strony działają osoby sprawujące zarząd majątkiem masy spadkowej, a w ich braku - kurator wyznaczony przez sąd na wniosek organu administracji publicznej”.
Zobowiązany może działać osobiście lub przez przedstawiciela ustawowego lub statutowego. Zobowiązany może ustanowić pełnomocnika. W odniesieniu do zobowiązanego mają zastosowanie odpowiednie przepisy rozdziału 6 działu I Kodeksu postępowania administracyjnego odsyłające do przepisów Kodeksu cywilnego sprawach zdolności do czynności prawnych. Treść art. 32 k.p.a., stanowi, iż strona może działać przez pełnomocnika, „chyba że charakter czynności wymaga jej osobistego działania” ( np. zobowiązany musi sam zgłosić się do poboru czy do szczepień ochronnych itp.)
Warto dodać, że ustawa egzekucyjna przewiduje szczególne rozwiązania dotyczące reprezentowania zobowiązanego w egzekucji administracyjnej z nieruchomości, gdy nie jest znane miejsce pobytu zobowiązanego. W takim przypadku organ egzekucyjny występuje do właściwego sądu o ustanowienie kuratora do zastępowania osoby nieobecnej. Ustanowiony w tym trybie kurator wykonuje swoje czynności także w interesie innych osób, którym w dalszym toku postępowania nie będą mogły być dokonane doręczenia. Jednakże kurator może reprezentować równocześnie tylko te osoby, których interesy nie są sprzeczne (art. 110c. 6)17.
Odróżniamy trzy kategorie podmiotów: zobowiązanego, podmiot odpowiedzialny za wykonanie obowiązku i osoby wykonujące obowiązek 18. Może zaistnieć taka sytuacja, że zobowiązany to podmiot, który jest odpowiedzialny za wykonanie obowiązku, choć sam go nie wykonuje, lub że zobowiązany lub wykonawca to jedna i ta sama osoba. Bywa jednak niekiedy odmiennie. Na niepełnoletniej osobie fizycznej ciąży obowiązek pobierania nauki. Jest ona wykonawcą obowiązku, ale zobowiązanym są rodzice lub
16. P. Przybysz, Egzekucja…, s. 83.
17. T. Jędrzejewski, M. Masternak, P. Rączka, Administracyjne…, s. 66.
18. J. Jendrośka, Zagadnienia prawne wykonania aktu administracyjnego, Wrocław 1963, s. 28.
przedstawiciele ustawowi, lub sprawujący opiekę nad dzieckiem. Jeśli zobowiązanym jest jednostka organizacyjna lub osoba prawna, to wykonawcą mogą być pracownicy tej jednostki, a odpowiedzialność za realizację obowiązków mogą ponosić osoby, do których należy czuwanie nad wykonaniem obowiązku przez zobowiązanego (grzywna w celu przymuszenia - art. 120.2 ).19
Zróżnicowanie osób zobowiązanych i osób wykonujących obowiązek nie jest dopuszczalne w przypadku obowiązków mających charakter obowiązków osobistych, ponieważ wtedy do istoty obowiązku należy fakt działania tej, a nie innej osoby. 20
Pozostali uczestnicy
Prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich i organizacja społeczna, jako podmioty postępowania egzekucyjnego, korzystają z możliwych do zrealizowania w tym postępowaniu uprawnień, które na mocy przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego przysługują im w postępowaniu administracyjnym sensu stricte. Po pierwsze, prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich i organizacja społeczna mogą zwracać się do właściwego organu z żądaniem wszczęcia postępowania egzekucyjnego w przypadkach, gdy wszczęcie następuje z urzędu. Podmioty te nie mogą natomiast żądać wszczęcie postępowania, gdy następuje ono na wniosek wierzyciela, ponieważ przesłanką wszczęcia postępowania jest wystawienie przez wierzyciela tytułu wykonawczego. Po drugie, wymienione podmioty mogą brać udział w toczącym się postępowaniu. Uczestnicząc już w postępowaniu mogą wnosić przewidziane w ustawie środki zaskarżenia oraz korzystać z innych uprawnień, jakie ustawa przyznaje wierzycielowi, zobowiązanemu oraz osobom trzecim. Organ egzekucyjny powinien zawiadomić prokuratora, Rzecznika Praw Obywatelskich lub organizację społeczną o wszczęciu postępowania, gdy uzna ich udział za uzasadniony i potrzebny. Gdy żądanie wszczęcia postępowania lub dopuszczenie do udziału w toczącym się postępowaniu pochodzi od prokuratora lub Rzecznika Praw Obywatelskich, organ jest nim związany. Oznacza to, że organ egzekucyjny nie może odmówić wszczęcia postępowania, gdy żąda tego prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich, Obywatelskich nie może nie dopuścić ich do udziału w toczącym się postępowaniu. Gdy z analogicznym żądaniem występuje organizacja społeczna, organ rozstrzyga co do przedmiotu żądania w drodze
19. Z. Leoński, Administracyjne…, s. 69.
20. P. Przybysz, Egzekucja…, s. 84.
postanowienia. Prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdym przypadku bezczynności organu, gdy tylko jest ona niezgodna z prawem, tzn. gdy istnieją podstawy do wszczęcia postępowania z urzędu. Prokurator może też włączyć się do wszczętego już postępowania w każdym przypadku, gdy uzna, iż jest to niezbędne dla zapewnienia przebiegu postępowania zgodnie z prawem. Rzecznik Praw Obywatelskich może skorzystać z analogicznych uprawnień, gdy jest to uzasadnione ze względu na ochronę praw i wolności człowieka i obywatela. Organizacja społeczna może wystąpić z przysługującym jej żądaniem, gdy przemawia za tym interes społeczny oraz cel statutowy tej organizacji. 21
W postępowaniu egzekucyjnym występuje grupa uczestników, którzy nie są wierzycielem, zobowiązanym ani też nie działają na prawach strony, jak np. prokurator czy organizacja społeczna. Uczestnikami o takim statusie są: świadek, osoby trzecie, dozorca.
Świadek to osoba, która występuje w postępowaniu egzekucyjnym z uwagi na potrzebę ochrony interesów zobowiązanego i zapewnienia należytego przeprowadzenia czynności egzekucyjnych. Świadka może powołać zobowiązany lub egzekutor. Jego rola w postępowaniu egzekucyjnym jest jednak inna niż w postępowaniu orzekającym. W postępowaniu egzekucyjnym świadek jest jedynie obecny przy czynnościach egzekucyjnych, egzekucyjnych więc w zasadzie tylko po to, aby obserwować przebieg owych czynności. W pewnych okolicznościach obecność świadka jest obligatoryjna. Według art. 51.2 egzekutor powinien powoływać dwóch świadków, gdy zobowiązany nie jest obecny przy czynnościach egzekucyjnych albo został wydalony z miejsca tych czynności, a nie zachodzi obawa udaremnienia wskutek tego egzekucji. Art. 52.2 obecność świadka jest niezbędna, kiedy czynności egzekucyjne są dokonywane w porze nocnej.22 Świadkiem w postępowaniu egzekucyjnym może być każda osoba fizyczna, pod warunkiem, że jest pełnoletnia. W charakterze świadka mogą być powołani także pełnoletni członkowie rodziny i domownicy zobowiązanego. Świadek podpisuje protokół z czynności egzekucyjnych. Świadkom przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych nie otrzymują wynagrodzenia.
Osoby trzecie to podmioty, które nie będąc zobowiązanym, roszczą sobie prawo do rzeczy lub prawa majątkowego, majątkowego którego prowadzi się egzekucję
21. Z. R. Kmiecik, Postępowanie administracyjne i postępowanie sądowoadministracyjne, Kraków 2003, s. 213.
22. E. Bojanowski, J. Lang, Postępowanie administracyjne, Warszawa 1999, s. 145.
administracyjną. Zgodnie z art. 38 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, osoby trzecie mają prawo występowania do organu egzekucyjnego z żądaniem wyłączenia rzeczy lub prawa majątkowego spod egzekucji. W przypadku nieuwzględnienia tego żądania, osobom trzecim służy zażalenie na wydane w tej sprawie postanowienie organu egzekucyjnego.
Dozorca jest osobą zobowiązaną do zapewnienia prawidłowego przechowywania i nie usuwania rzeczy zajętych w toku egzekucji przez egzekutora, jeżeli rzeczy ruchome nie zostają zabrane z miejsca prowadzenia egzekucji. Ze względu na zapewnienie skuteczności egzekucji ustanowienie dozorcy jest obowiązkiem prowadzącego egzekucję 23. Ewentualne wydatki poniesione w związku z przechowaniem rzeczy podlegają zwrotowi, o czym organ egzekucyjny orzeka w formie zaskarżalnego postanowienia (art. 100-102).
Zarządcą jest osoba, której powierzono sprawowanie zarządu zajętą nieruchomością. Do jego zadań należy wykonywanie czynności potrzebnych do prowadzenia prawidłowej gospodarki. Ma on prawo pobierania wszelkich pożytków z nieruchomości, rozporządzać nimi oraz prowadzić sprawy, które przy wykonywaniu takiego zarządu okażą się potrzebne. Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu zarządca może wykonywać tylko za zgodą zobowiązanego.
Wykonawca to podmiot uczestniczący w realizacji wykonania zastępczego, które jest środkiem egzekucji obowiązku o charakterze niepieniężnym. Wykonawcą jest osoba, której organ egzekucyjny zlecił wykonanie za zobowiązanego, na jego koszt, ciążącego na nim obowiązku o charakterze niepieniężnym (np. rozbiórkę budynku). Zlecenie wykonawcy zastępczego wykonania egzekwowanego obowiązku powoduje, że oprócz istniejącego wcześniej stosunku administracyjno-prawnego między organem egzekucyjnym a zobowiązanym, nawiązują się odrębne stosunki cywilnoprawne między organem egzekucyjnym a wykonawcą oraz między wykonawcą a zobowiązanym.24
Mianem pomocniczych organów egzekucyjnych można określić wezwane do pomocy w postępowaniu egzekucyjnym organy Policji, Straży Granicznej lub Agencji Bezpieczeństwa. Art. 46. 1 ustawy wzywa się je, jeżeli natrafi się na opór, który uniemożliwia lub utrudnia przeprowadzenie egzekucji bądź, gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że taki opór można natrafić. W przypadku, gdy opór stawia żołnierz w
23. Uprawnienia i obowiązki dozorcy analizuje R. Hauser w komentarzu do wyroku Sądu Najwyższego z 17 czerwca 1975 r.(II CR 279/75), FAwO, t. VI, Warszawa 1980, s.150.
24. T. Jędrzejewski, M. Masternak, P. Rączka, Administracyjne…, s. 93.
czynnej służbie wojskowej trzeba wezwać pomocy właściwego organu wojskowego, chyba że zwłoka grozi udaremnieniem egzekucji, a na miejscu nie ma organu wojskowego. Organy wzywane do udzielenia pomocy nie mogą jej odmówić.
W przypadku prowadzenia czynności egzekucyjnych w obrębie budynków wojskowych oraz zajmowanych przez Urząd Ochrony Państwa, Policję lub Straż Graniczną, a także na okrętach wojennych można dokonywać czynności egzekucyjnych dopiero po wcześniejszym zawiadomieniu właściwego komendanta i w asyście wyznaczonego przez niego organu. Organy te nazywane są organami asystującymi lub asystencyjnymi.25 Zasady udzielania przez wymienione organy pomocy i asysty określają przepisy wykonawcze do ustawy wydane przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji i Ministra Obrony Narodowej. 26
Do uczestników postępowania zaliczamy także biegłego skarbowego. Jest nim rzeczoznawca w określonej dziedzinie, uprawniony do wyceny majątku zobowiązanego i wpisany na listę biegłych prowadzoną przez izbę skarbową. Uprawnienia do szacowania wartości majątku mogą być nadane osobie, która korzysta w pełni z praw publicznych, posiada wykształcenie stwierdzone dyplomem ukończenia wyższej, średniej lub zasadniczej szkoły o profilu technicznym lub artystycznym lub posiada dyplom mistrza, w zawodzie lub kierunku odpowiadającym rodzajowi majątku, którego wartość podlega oszacowaniu oraz uzyskała opinie właściwego stowarzyszenia, organizacji zawodowej, szkoły wyższej lub innej instytucji stwierdzającej posiadanie przez tę osobę teoretycznych wiadomości w gałęzi techniki, sztuki, rzemiosła, a także innych umiejętności niezbędnych do oszacowania wartości majątku.
Wpis następuje na wniosek zainteresowanego w drodze postanowienia dyrektora izby skarbowej. Dyrektor izby skarbowej dokonuje wpisu na listę biegłych skarbowych, na podstawie wniosku osoby ubiegającej się o wpis, do którego oprócz wyżej wymienionych dokumentów, powinny być załączone dokumenty stwierdzające
25. B. Adamiak, J. Borkowski, Polskie postępowanie…, s. 423; J. Lang, E. Bojanowski, Postępowanie…, s. 145.
26. Rop. Min. Spraw Wewnętrznych i Administracji z 29 sierpnia 2001 r. w sprawie sposobu udzielania przez Policję lub Straż Graniczną pomocy lub asysty organowi egzekucyjnemu i egzekutorowi przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych (Dz. U. Nr 101, poz. 1106) i rop. Min. Obrony Narodowej z 16 stycznia 2002 r. w sprawie udzielania pomocy i asystowania przez Żandarmerię Wojskową lub wojskowe organy porządkowe przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych w administracji (Dz. U. Nr 8, poz.75).
tożsamość kandydata oraz jego niekaralność, opinia zakładu pracy, jeżeli kandydat jest pracownikiem oraz informacja dotycząca zakresu uprawnień, o które ubiega się kandydat na biegłego skarbowego.
Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji przewiduje przypadki, w których powołanie biegłego skarbowego do oszacowania wartości zajętej ruchomości jest obligatoryjne. Przykładowo - organ egzekucyjny ma obowiązek powołania biegłego skarbowego w przypadku wniesienia przez zobowiązanego skargi na oszacowanie rzeczy ruchomych wskazanych w art. 99. 3 ww. ustawy (tj. wyrobów użytkowych ze złota, platyny, srebra, jak również innych kosztowności, a także maszyn i innych urządzeń produkcyjnych oraz środków transportu). Powołanie zaś biegłego skarbowego dla oszacowania wartości innych zajętych ruchomości jest fakultatywne. W tym przypadku organ egzekucyjny może wezwać biegłego skarbowego, jeżeli uzna to za potrzebne.
18