PEDAGOGIKA RELIGII- wskazuje na swoisty przedmiot badań, a więc procesy szeroko pojętej edukacji i socjalizacji religijnej oraz związane z nimi zadania badawcze.
STATUS NAUKOWY
Szczegółowe ujęcia pedagogiki jako dyscypliny naukowej i kierunku badań są uzależnione m.in.:
uwarunkowań konfesyjnych
stosunku danego Kościoła bądź wspólnoty religijnej do otaczającego świata
zrozumienia zakresu dwóch nauk stanowiących zasadniczy punkt odniesienia-teologii i pedagogiki
I PODEJŚCIE:
W tradycji naukowej Europy kontynentalnej utrwaliło się rozróżnienie pojęć „ katechetyka” i „pedagogika religii”.
W tradycji anglosaskiej rzadziej używa się terminu katechetyka, a katechezę lub nauczanie religii łączy się w refleksji pedagogicznej z całością wychowania chrześcijańskiego (religijnego)
Obszar badawczy ped. rel.: edukacja religijna
Przedmiot pedagogiki religii: konkretna pedagogia religijna, a więc doktryna wychowawcza i jej wdrażanie w Kościele bądź wspólnocie relig.
Pedagogikę religii można ujmować jako kierunek badań w ramach teologii i zarazem jako naukę pomocniczą, będącą uzupełnieniem katechetyki i częścią teologii pastoralnej (praktycznej). Ped.rel. nie stanowi tu oddzielnej dyscypliny, ale polega na pedagogicznym rozszerzeniu refleksji pedagogicznej.
Zadanie: pomoc w usprawnianiu tzw. Formacji religijnej człowieka poprzez włączenie do refleksji katechetycznej dorobku pedagogiki, a zwłaszcza koncepcji uczenia się i nauczania.
koncepcja ta sformułowana w XIX/XX w.
Normatywnych przesłanek dla przekazu i wychowania religijnego dostarcza teologia, natomiast ped.rel. jest jej nauką pedagog.
II PODEJŚCIE:
Ped.rel. jako kierunek badań i dyscyplina naukowa o charakterze teologicznym i pedagogicznym, wytwarzającą podstawową wiedzę humanistyczną i społeczną oraz wiedzę stosowaną.
Przedmiot badań: ogół procesów edukacji i socjalizacji religijnej w Kościele
III PODEJŚCIE:
Ped.rel. dyscyplina teologiczna i pedagogiczna, sytuująca się na pograniczu teologii i pedagogiki, podkreślająca istnienie wspólnego przedmiotu badań, a mianowicie edukacji religijnej
ROZWÓJ PEDAGOGIKI NA ŚWIECIE
XIXw- tendencje do łączenia refleksji ped. i teolog. reprezentowane przez Friedricha Daniela Ernsta Schleiermachera, Tuiskona Zillera
Max Reschle wprowadza nazwę „pedagogika religii”- pedagogika rel.uznana za naukę stosowaną i nową subdyscyplinę teologii pastoralnej
czasopismo: „Christlich-padagogische Blatter”
lata 30 XX wieku- zahamowanie procesu świadomości pedagogicznoreligijnej przez ówczesną sytuację polityczną i materialną reorganizację katechetyki
lata 50- ponowne podjęcie dialogu między teologią i ped.
lata 70- instytucjonalizacja dyscypliny w Niemczech- na wydziałach teolog. uniwersytetów zaczęto oficjalnie używać nazwy „ewangelicka pedagogika religii”
istotny wpływ na poszerzenie dociekań katechetycznych ma Sobór Watykański I
lata 80- pedagogika religii coraz częściej pokonujekonfesjonalizm, rozpoznaje swój wymiar ekumeniczny
przedstawiciele: Gottfried Adam, Peter Biehl, Hans- Jurgen Fraas, Johannes Lahnemann, Heinz Schmidt
70/80 lata- zaczyna się umiędzynarodowienie pedag.religijnej- z nauki niemieckiej na europejską
1906 (chicago) czasopismo Religous Education:
PEDAGOGIKA RELIGII W POLSCE:
1.pojęcie pedagogika religii przyjęło się dopiero w latach 90 XX w
2.na początku XX wieku salezjanin Walenty Gadowski postulował metodyczne pogłebianie katechezy
3.lata 30- Karol Banszel domaga się utworzenia katedry pedagogiki religii na wydz. Teologii ewangelickiej
4.po II wojnie świat. Teoria nauczania i wychowania religijnego była rozwijana prawie wyłącznie na uczelniach katolickich
5.Stefan Kunowski (KUL) inspiracja doktryną wychowawczą Kościoła i dorobkiem pedag.humanist.
6.po II Soborze Watykański powstaje program tzw. Dydaktyki katechetycznej, opracowany m.in. przez Władysława Kubika i Jana Szpeta
7.w latach 90 uwidaczniają się trzy nurty
I nurt wiązał się z wizją uprawiania katechetyki jako subdyscypliny teologii pastoralnej, otwartej na dorobek innych nauk
II nurt-podejmowanie zagadnień edukacji religijnej w kontekście analiz teoretycznych podstaw pedagogiki i wychowania ( Franciszek Adamski, Marian Nowak )m konkretnych katolickich koncepcji wychowania (Alina Rynio, Czesław Kustra), środowisk wychowawczych (Józef Wilk), czy też psychologicznych aspektów religijności ( Józef Król)
III nurt- w 1990 W. Kubik utworzył sekcję pedagogiki religijnej w Wyższej Szkole Filozoficznej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie. Reprezentanci w Polsce: Jerzy Bagrowicz, Bogusław Milerski, Romuald Niparko, Cyprian Rogowski. Wypracowali oni teoretyczne podstawy edukacji religijnej w różnych środowiskach dydaktycznych w kontekście społeczeństwa pluralistycznego, podjęli refleksję dotyczącą pedagogicznego statusu nauczania religii w szkole czy wychowawczego wymiaru szkoły. Czasopisma: „ Paedagogia Christiana”, „ Keryks”
KONCEPCJE I ICH ZNACZENIE PEDAGOGICZNE
Antropologia religijna jako podstawa edukacji
Ped.religii świadomie odwołuje się do określonych założeń antropologii religijnej. Chrześcijaństwo, judaizm, islam reprezentują wizję człowieka jako istoty, której natura pozostaje skżona. Przekonanie to jest zaszyfrowane w micie o upadku człowieka. Uznanie teologicznej kategorii grzechu oznacza nie tylko, że człowiek do samorealizacji potrzebuje innych ludzi i Boga, lecz że projekty doskonałego i szczęśliwego społeczeństwa mają charakter utopijny. Człowiek jest powołany do rozwoju ku dojrzałości. W pedag. religii wiara w możliwości człowieka jest zawsze połączona ze swoistym pesymizmem antropologicznym. Z tego też względu pedagog.religii z dystansem odnosi się m.in. do naturalizmu pedagogicznego, antypedagogiki czy projektów descholaryzacji, traktując je jako utopie, które zapominają o skażeniu natury ludzkiej.
Kolejnym elementem antropologii religii jest antyredukcjonizm, a więc sprzeciw wobec scjentystycznych i materialistycznych koncepcji, które zróżnicowanie kultury ludzkiej próbowały sprowadzić do jednej lub kilku określonych i kontrolowanych cech genetycznych. Podkreśla się, że w życiu bardzo ważną rolę odgrywa duchowość.
Człowiek jako podmiot edukacji
Współczesna pedagogika religii uznaje człowieka za podmiot edukacji. Jak pisał J. Maritain- dziecko zanim stanie się dzieckiem XX wieku, amerykańskim, europejskim czy dzieckiem opóźnionym najpierw jest dzieckiem ludzkim. Zanim dziecko stanie się uczniem katolickim, żydowskim czy muzułmańskim, jest przede wszystkim człowiekiem. Dlatrgo nie ma nic trudniejszego dla nas jak stanie się człowiekiem
Edukacja jako proces odnowy życia
Pojęcie edukacji wywodzi się od słowa educare, wskazującego pierwotnie na zjawisko „wydobywania na jaw” czy też „ prowadzenia czegoś ku górze”. Jako takie zostało odniesione do ogółu oddziaływań międzygeneracyjnych kształtujących zdolności życiowe: fizyczne, poznawcze, estetyczne, moralne i religijne, prowadzących człowieka ku górze, a więc czyniących z niego istotę dojrzałą duchowo.
Zdaniem przedstawicieli pedagogiki religii, pojęcie edukacji, obejmując zarówno proces edukacji i wychowania, odnosi się do ogółu oddziaływań służących formowaniu całokształtu zdolności życiowych.
Pedagogika religii wskazuje na wymiar ontyczny edukacji, która dąży do kształtowania sposobów bytowania i zmiany jakości życia człowieka. W tym kontekście, odwołując się do kategorii pedagogicznych i teologicznych, edukację religijną traktuje się jako proces odnowy życia poprzez konfrontację człowieka ze świadectwami wiary, uwzględniając jego współczesne problemy i pytania
Edukacja jako egzystencjalna hermeneutyka tekstów.
Zdaniem przedstawicieli nowego nurtu, nazwanego hermeneutycznym, podstawowym zadaniem edukacji religijnej powinna być rozumiejąca interpretacja egzystencji, dokonywana przede wszystkim za pośrednictwem form kulturowych, głównie tekstów, mająca pomóc uczniowi w chrześcijańskim samorozumieniu i w ogólnej orientacji w świecie.
Jako pierwsi teoretyczne podstawy tego nurtu opracowali: M. Stallman, H. Stock i G. Otto. Krytykowali oni instrumentalizację treści nauczania. Według nich szkoła skoncentrowała się na realizacji funkcji adaptacyjnych i rekonstrukcyjnych, zapominając o zadaniach hermeneutycznych- o powinności kształtowania samorozumienia uczniów.
W Biblii jest zaszyfrowana głębsza prawda o życiu człowieka. Dostęp do niej osiąga poprzez interpretację egzystencjalną tekstów, a więc nie tyle ukierunkowaną na odtworzenie ich genezy, ile na pozyskanie poprzez nowych sposobów samorozumienia, a więc na zmianę jakości życia człowieka poprzez „odnowienie umysłu”.
Rozwój człowieka nie polega na negowaniu i emancypacji z tradycji kulturowej, ale na jej ciągłej interpretacji
Edukacja jako hermeneutyka doświadczeń
Teoria i praktyka wychowania winny bowiem uwzględniać konkretny kontekst życiowy ucznia oraz bazować na jego elementarnych doświadczeniach. Dlatego też hermeneutyka tekstu powinna zostać uzupełniona o hermeneutykę doświadczenia w kontekście konkretnych sytuacji.
Edukacja religijna i humanistyczna powinna odwoływać się do podstawowych doświadczeń człowieka, a mianowicie zagadnień ważnych życiowo, doświadczeń elementarnych.
W wychowaniu religijnym nie chodzi w pierwszym rzędzie o transmisję doktrynalnych prawd, ale o wykształcenie religijnego sposobu samorozumienia, orientacji i działania.
6. Edukacja jako dialog
poszukiwanie sensu egzystencjalnego powinno odbywać się na drodze dialogu. Nauczyciel powinien być osobą zdolną nie tylko do słuchania, ale i do składania świadectwa własnym przekonaniom.
Proces wychowawczy nie może być pozbawiony elementów subiektywnych.
Edukacji nie można ograniczać do jednostronnej transmisji.
Pedagogika religii, nie rezygnując z przekazywania obiektywnych informacji i konfrontowania z wielością znaczeń- wzmacnia nie tylko sztuką oglądu wielości, lecz również wyboru.