WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

Wykład 4 - 03.11.2006r

SYSTEM PRAWNY

System prawny jest to uporządkowany zbiór norm prawnych w dostatecznym stopniu jednolity, zupełny i zróżnicowany hierarchicznie.

System prawny możemy podzielić na:

• system typ:

- system prawa stanowionego (ustawowy) - charakteryzuje się tym, że źródłem prawa są akty normatywne (przede wszystkim ustawy) z najwyżej usytuowaną pod względem hierarchicznym ustawą zasadniczą (konstytucją). Mamy tutaj ścisłe rozdzielone tworzenie prawa od jego stosowania czy stanowienia, a mianowicie prawo tworzą organy powołane na mocy konstytucji (w szczególności parlament)zaś stosują to prawo sądy. Innymi słowy w czystym modelu systemu ustawowego nie mamy do czynienia z prawotwórczą rolą sądów. Sędziowie są „ustami ustawy”. System prawa stanowionego jest charakterystyczny dla systemów kontynentalnych.

- system prawa precedensowego (common law) - system ten jest charakterystyczny dla państw anglosaskich. Cechą charakterystyczną systemu common law jest to, że sędziowie mogą tworzyć prawo. Sądy wyższych instancji, korzystające z autorytetu, mogą stanowić tzw. precedensy, które będą obowiązywać na mocy zasady stare deisis (ma ono moc wiążącą w innych przypadkach). Ten precedens przypomina w swojej strukturze normę o charakterze generalnym. Precedens zbudowany jest z dwóch elementów:

* ratio decidendi - to istotny element, który będzie wiązał sądy stosujące prawo w innych podobnych pod istotnymi względami przypadkach

* opiter dicta - zawiera elementy indywidualizujące konkretny stan faktyczny (kazus)

Sądy stosują prawo, ale z uwagi na zawarte w tym prawie niedociągnięcia ich rola jest prawotwórcza. Sądy niższej instancji odwołują się do orzeczeń sądów wyższych instancji, a w szczególności do orzeczeń sądu najwyższego.

- system prawa państw muzułmańskich - opiera się na prawie wywodzącym się z Koranu

- system prawa państw „wolnorynkowych” - opiera się na zasadach demokratycznego państwa prawa.

• system konkretny

CECHY, KTÓRE WSKAZUJĄ NA TO, ŻE MAMY DO CZYNIENIA Z SYSTEMEM PRAWNYM:

• zupełności:

- obowiązywania (walidacyjna) - mówi nam o relacji pomiędzy określoną normą a systemem prawnym. Możemy mówić, że system prawa ma charakter zupełny pod względem obowiązywania jeżeli o każdej normie jesteśmy w stanie powiedzieć czy należy ona do systemu prawa czy do niego nie należy. Możemy mówić o trzech kategoriach obowiązywania norm w systemie prawa:

1. systemowe (tetyczne) - norma obowiązuje w systemie prawa pod tym względem gdy:

• Została utworzona przez powołany do tego organ w sposób zgodny z określonymi normami o charakterze proceduralno - kompetencyjnym, a ponadto została promulgowana (ogłoszona) w odpowiednim akcie prawnym.

Niekiedy mamy do czynienia z instytucją vacatio legis, z sytuacją gdy określona norma została już ustanowiona przez powołany do tego podmiot, a ponadto została promulgowana w określonym akcie (Dziennik Ustaw, Monitor Prawniczy), a mimo tego nie obowiązuje ona jeszcze ponieważ ustawodawca wyraźnie wskazał datę, od której ma ona wiązać adresata. Instytucja vacatio legis ma służyć zapoznaniu się przez podmioty prawa z określonym aktem. Ma służyć wzmocnieniu zasady pewności i bezpieczeństwa prawnego. Vacatio legis trwa zazwyczaj 14 dni (jeżeli ustawodawca nie postanowił inaczej. Niekiedy może trwać dłużej).

• Norma ta nie została formalnie derogowana (nie zostało uchylone jej obowiązywanie przez inny akt prawny).

• Jest uznaną konsekwencją norm należących już do systemu prawa. Nie może być sprzeczna z normami należącymi już do systemu prawa, a jeżeli jest sprzeczna to sprzeczność tą da się usunąć poprzez zastosowanie odpowiednich reguł kolizyjnych bądź dyrektyw interpretacyjnych.

2. aksjologiczne - norma prawna powinna co do zasady respektować i być zgodną z wartościami powszechnie akceptowanymi w danej kulturze.

3. faktyczne - norma obowiązuje, gdy jest stosowana. Czasami możemy mieć do czynienia z sytuacją gdy norma przestaje obowiązywać dlatego, że w praktyce nikt jej nie przestrzega (tzw. „odzwyczajenie” wtedy, gdy norma przestaje obowiązywać per desue tudo).

- kwalifikacyjna (materialna) - zupełność ta dotyczy relacji pomiędzy każdym zachowaniem się człowieka a systemem prawnym. Z punktu widzenia tej zupełności możemy powiedzieć czy dane zachowanie jest zakazane, nakazane, dowolne czy prawnie indyfirentne (obojętne). W prawie karnym obowiązuje ogólna reguła, że co nie jest nakazane ani zakazane, to jest dozwolone. Z punktu widzenia tej zupełności możemy powiedzieć, że określone zachowanie może rodzić dwojakie konsekwencje: negatywne bądź pozytywne.

* negatywne - określone zachowanie z punktu widzenia prawa nie wywołuje żadnych skutków prawnych.

* pozytywne - zachodzą wówczas, gdy dane zachowanie wywołuje dane skutki prawne.

Mogą polegać na:

• zobowiązaniu danego podmiotu do jakiegoś zachowania, nałożenia na niego sankcji,

• aktualizacji istniejącego stosunku prawnego.

• konieczności egzekwowania istniejącego stosunku prawnego.

- proceduralna - mamy do czynienia z tzw. generalnym nakazem rozstrzygnięcia, zgodnie z którym powołany do tego organ ma obowiązek rozstrzygnąć określone zagadnienie prawne o ile jest do tego właściwy pod względem formalnym.

SYSTEM SĄDOWNICTWA POLSKIEGO

W Polsce wyróżniamy:

• sądy powszechne (sąd rejonowy, sąd okręgowy, sąd apelacyjny). W ich ramach istnieje podział na określone wydziały, które będą orzekać w sprawach należących do poszczególnych kategorii.

- sąd rejonowy - wydziały: cywilny, karny, pracy i ubezpieczeń społecznych, grodzki, rodzinny i do spraw nieletnich, gospodarczy oraz ksiąg wieczystych. Właściwość sądów rejonowych do orzekania w danej sprawie zależy od rangi charakteru danej sprawy (miejscowa, rzeczowa, funkcjonalna).

* miejscowa - w sprawach cywilnych zasadą jest miejsce zamieszkania lub siedziby pozwanego. Są dwie strony procesu cywilnego ( powód i pozwany). Właściwość przemienna (przy umowach)

* właściwość rzeczowa ( w sprawach o roszczenia majątkowe do 75 tysięcy złotych rozstrzyga sąd rejonowy, powyżej 75 tysięcy złotych rozstrzyga sąd okręgowy. O roszczeniach niemajątkowych rozstrzyga sąd okręgowy. Sprawy karne rozstrzygane są przez sąd rejonowy (w przypadku występków) oraz przez sąd okręgowy ( w przypadku zbrodni). W przypadku spraw spadkowych sprawa odbywa się w sądzie w miejscu ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy (chyba, że nie jest ono znane))

* właściwość funkcjonalna (sprawy spadkowe cywilne - sądy cywilne)

• sądy administracyjne

• sądy szczególne (wojskowe, garnizonowe itd.)

MOŻLIWOŚĆ ZASKARŻANIA ORZECZEŃ

• Sąd rejonowy I instancji - wydaje orzeczenia co do istoty sprawy:

- postanowienie (orzeczenia w postępowaniach nieprocesowych)

- wyrok (orzeczenia w procesach)

Przysługuje apelacja do sądu okręgowego II instancji

• Sąd rejonowy - orzeczenia incydentalne (spadkowe)

- postanowienie

- zarządzenie

Przysługuje zażalenie do sądu okręgowego II instancji

•Sąd okręgowy I instancji - przysługuje apelacja do sądu apelacyjnego

• II instancją jest sąd okręgowy lub sąd apelacyjny - przysługuje skarga do Sądu Najwyższego.

Sądy administracyjne wojewódzkie --> Naczelny Sąd Administracyjny (rozstrzyga odwołania od izb skarbowych, izb celnych).

HIERARCHICZNOŚĆ

można mieć do czynienia z dwoma rodzajami relacji norm niższego i norm wyższego rzędu oraz hierarchiczności aktów prawnych.

4

---