Rozdział 25.
Publikowanie witryny
W poprzednich sześciu rozdziałach uczyłeś się tworzyć i testować strony WWW,
korzystając z własnego komputera i przeglądarki. Do tych celów nie jest nawet
konieczne łączenie się z siecią. Najprawdopodobniej utworzyłeś już swoją witrynę
WWW, nadając jej odpowiednią strukturę i umieszczając w niej rozsądną liczbę
troskliwie dobranych obrazów (zaopatrzonych w tekst alternatywny ALT). Powstał
przypuszczalnie także i tekst, wyważony i przemyślany oraz względne połączenia, a
wszystko zostało dokładnie przetestowane.
Jesteś więc gotów do opublikowania swojej prezentacji, aby inni użytkownicy sieci
mogli ją podziwiać i umieszczać na swoich stronach połączenia do niej prowadzące.
W tym i następnym rozdziale nauczysz się wszystkiego, co jest potrzebne, aby móc
opublikować wyniki swojej pracy. Ten rozdział podejmuje takie oto tematy:
do czego służy serwer i dlaczego jest Ci potrzebny,
gdzie możesz znalez
ć serwer WWW, na którym można umieścić witrynę,
jak zainstalować witrynę,
w jaki sposób określić adres URL,
jak testować strony WWW i jak radzić sobie z błędami.
Jak działa serwer WWW?
Aby móc opublikować strony WWW, niezbędny jest serwer WWW. Serwer WWW to
program działający na podłączonym do Internetu komputerze, czekający na połączenie
z przeglądarką i prośbę o plik. Po nadejściu takiej prośby, serwer odnajduje plik i
odsyła go do przeglądarki. Proces jest tak prosty, jak ten opis.
Serwery WWW i przeglądarki komunikują się ze sobą za pomocą protokołu HTTP
(ang. HyperText Transfer Protocol), czyli specyficznego języka utworzonego specjalnie
do obsługi próśb o pliki i transferu dokumentów hipertekstowych w sieci. Z tego
powodu serwery WWW nazywane są często serwerami HTTPD.
730 Część 9. Publikowanie na WWW
Litera D w skrócie HTTPD oznacza daemon. Daemon, zgodnie z terminologią obowiązującą
w systemie Unix, to program rezydujący w tle i oczekujący na prośby o pliki. W przypadku
ich nadejścia budzi się, obsługuje prośbę i ponownie zasypia. Nie musisz pracować pod
systemem Unix, by znalez
ć program działający tak jak ten. Serwery WWW działające na
dowolnych platformach są nazywane serwerami HTTPD. Ja zazwyczaj nazywam je po prostu
serwerami WWW.
Co jeszcze robią serwery?
Chociaż podstawowym celem serwera WWW jest odpowiadanie na prośby
nadchodzące od przeglądarek, lista obowiązków serwera obejmuje jeszcze parę innych
zadań. Kilka z nich poznasz w tym rozdziale.
Typy plików i MIME
W rozdziale 13. zatytułowanym  Multimedia: Dodawanie dz
więków, obrazów wideo
i innych elementów multimedialnych omówione zostały typy plików i sposoby
korzystania przez serwery i przeglądarki z rozszerzeń nazw plików w celu określenia
ich typów. Serwer jest zobowiązany poinformować przeglądarkę o rodzaju zawartych
na nim plików. Możesz tak skonfigurować serwer, by wysyłał informacje o
różnorodnych typach lub obsługiwał nowe i inne pliki oraz rozszerzenia. W tym
rozdziale kwestie te zostaną dokładniej omówione. W podrozdziale   Pytania do
Webmastera , umieszczonym w dalszej części rozdziału, poznasz kilka ważnych pytań,
jakie należy zadać dostawcy usług internetowych przed opublikowaniem witryny.
Zarządzanie plikami
Serwer WWW jest również odpowiedzialny za zarządzanie plikami na podstawowym
poziomie, zawiera się tu określanie umiejscowienia pliku oraz śledzenie jego
przemieszczania. Jeśli przeglądarka występuje o przesłanie pliku, który nie istnieje,
serwer WWW odsyła stronę z komunikatem 404: File Not Found. Serwery mogą być
również tak skonfigurowane, by tworzyły zamienniki plików (zamiennik pliku to ten
sam plik, ale dostępny pod inną nazwą), aby umożliwić przesyłanie plików pod różne
adresy (automatycznie wskazując przeglądarce nowy adres URL przemieszczonego
pliku) i zwrot pliku domyślnego lub wydruku katalogu, w przypadku, gdy przeglądarka
występuje o adres URL zakończony nazwą katalogu.
Do obowiązków serwera należy również przechowywanie raportów, w których zawarta
jest informacja o częstotliwości korzystania z pliku, w tym dane dotyczące witryny
korzystającej z pliku, daty oraz, w przypadku niektórych serwerów, typu przeglądarki
i adresu URL strony.
Rozdział 25. Publikowanie witryny 731
Skrypty CGI, programy i obróbka formularzy
Jednym z najbardziej interesujących zadań (i zarazem najbardziej złożonych), jakie
program serwera może wykonać jest uruchomienie zewnętrznego programu w oparciu
o dane wejściowe dostarczone przez użytkowników z przeglądarek. Te specjalne
programy są zazwyczaj nazywane skryptami CGI i stanowią podstawę tworzenia
interaktywnych formularzy oraz działających po stronie serwera map odsyłaczy (są to
obrazy, na których zdefiniowano czynne obszary, w zależności od tego, w którym
miejscu użytkownik kliknie, przeprowadzona zostanie inna operacja). Skrypty CGI
umożliwiają także tworzenie komunikacji pomiędzy serwerem a bazą danych lub innym
systemem informacji ulokowanym po stronie serwera.
Korzystanie ze skryptów CGI jest starszym sposobem obsługi formularzy. Obecnie
mamy już rozwiązania nie wymagające przetwarzania danych przez serwer. Istnieją
również języki skryptowe, takie jak VBScript i JavaScript. Niestety związane z nimi
zagadnienia wykraczają poza obszar tematyki naszej książki.
Obróbka pliku po stronie serwera
Niektóre serwery mogą poddawać pliki obróbce przed przesłaniem ich przeglądarkom.
Na najprostszym poziomie znajdują się włączenia realizowane po stronie serwera, mogą
one wstawiać na stronę datę, tekst lub uruchamiać program (wiele z programów reje-
strujących częstotliwość odwiedzin stron jest uruchamianych w ten sposób). Obróbkę
pliku po stronie serwera można wykorzystać w sposób bardziej wyrafinowany, na przy-
kład, aby modyfikować pliki na bieżąco pod kątem różnych przeglądarek lub by wyko-
nywać niewielkie fragmenty kodu skryptu.
Autoryzacja i zabezpieczenia
Niektóre serwery, zanim dopuszczą użytkownika do swoich zasobów, wymagają od
niego zarejestrowania się i podania nazwiska oraz hasła. Procedura ta nosi nazwę auto-
ryzacji (lub zabezpieczania hasłem) i staje się coraz powszechniejsza. Za pomocą auto-
ryzacji możliwe jest określanie użytkowników i haseł oraz ograniczanie dostępu do
pewnych plików i katalogów. Dostęp do plików lub całej witryny może być ogranicza-
ny w oparciu o nazwy witryn bądz
adresy IP, na przykład, by zapobiec przeglądaniu
plików przeznaczonych do użytku wewnętrznego przez osoby niepowołane, spoza Two-
jej firmy.
Autoryzacja lub zabezpieczanie hasłem umożliwia zabezpieczenie plików i katalogów
ulokowanych na Twoim serwerze WWW. Występujący o pliki użytkownicy muszą
przedstawić się, podając swoje nazwisko i hasło.
Kierując się względami bezpieczeństwa, niektóre serwery udostępniają obecnie mecha-
nizm zabezpieczania połączeń i transakcji, wykorzystujący protokół SSL firmy Netsca-
pe. SSL umożliwia autoryzację serwera (w celu udowodnienia, że serwer jest rzeczywi-
ście tym, za jaki się podaje) oraz kodowane połączenie pomiędzy przeglądarką i serwe-
rem, dzięki czemu przesyłane informacje pozostają tajne.
732 Część 9. Publikowanie na WWW
Znajdowanie serwera WWW
Zanim umieścisz swoją witrynę w sieci, musisz znalez
ć serwer WWW, z którego bę-
dziesz mógł skorzystać. Czy będzie to zadanie łatwe, czy nie, zależy od tego, jaki masz
dostęp do Internetu.
Korzystanie z serwera WWW w szkole lub w pracy
Jeśli korzystasz ze szkolnego lub służbowego podłączenia do Internetu, jest wysoce
prawdopodobne, że będziesz miał możliwość publikowania swoich stron WWW na
szkolnym czy firmowym serwerze. Szkoły i firmy korzystają zazwyczaj z szybkich łą-
czy, a także zatrudniają administratorów, taka sytuacja jest więc dla Ciebie wręcz idealna.
Wystarczy teraz spytać administratora systemu, konsultanta komputerowego, webma-
stera czy dostawcę usług sieciowych o możliwość dostępu do serwera oraz o niezbędne
procedury, które należy wykonać, by zainstalować swoje strony. O co pytać, dowiesz się
z dalszej części rozdziału.
Korzystanie z usług komercyjnych
Za dostęp do Internetu płaci się firmie dostarczającej Internet (ISP  Internet service
provider) lub też komercyjnemu serwisowi on-line. Wiele z nich pozwala na publikację
stron WWW w Internecie na swoich serwerach, aczkolwiek może być to związane
z dodatkowymi opłatami. Umieszczając stronę WWW na serwerze tego typu firm, nale-
ży liczyć się z różnymi ograniczeniami tematyki bądz
typu stron, rodzaju skryptów CGI
(czy też w ogóle możliwości posługiwania się nimi) oraz innych operacji związanych
z przetwarzaniem danych po stronie serwera. Więcej informacji o różnych sposobach
publikacji stron WWW można uzyskać w biurze obsługi klienta dostawcy Internetu czy
też za pomocą internetowych grup dyskusyjnych.
W ostatnich latach pojawiło się kilka firm zajmujących się wyłącznie obsługą publiko-
wania. Zazwyczaj serwisy te udostępniają metodę przesyłania plików do swoich witryn
(w większości wypadków są to archiwa FTP), miejsce na dysku twardym oraz połącze-
nie sieciowe, za pomocą którego uzyskujesz dostęp do swoich plików. Serwisy zapew-
niają także fachową obsługę witryny, dzięki której serwery działają poprawnie.
W większości wypadków opłata za korzystanie z takich usług serwisowych składa się
z comiesięcznej raty oraz kosztów dodatkowych, jeśli korzystasz z dużego obszaru dys-
ku twardego lub gdy popularność Twoich stron znacząco obciąża serwer. Niektóre
z serwisów zezwalają na korzystanie ze skryptów CGI do obsługi formularzy oraz
z map odsyłaczy, w których konfiguracji mogą Ci nawet pomóc. Są również takie ser-
wisy, które nadadzą swojemu serwerowi nazwę Twojego komputera, wygląda to wów-
czas tak, jakbyś dysponował w sieci własnym serwerem WWW. Wszystko to sprawia,
że korzystanie z usług komercyjnych witryn WWW jest bardzo kuszące.
Rozdział 25. Publikowanie witryny 733
Większość komercyjnych dostawców Internetu udostępnia w jednym z podkatalogów
swoich serwerów miejsce na publikację strony WWW. Adres tak umieszczonej strony
może wyglądać następująco: http://nazwaisp.net/~nazwaTwojegokonta. Istnieje również
możliwość uzyskania od dostawcy Internetu lub firmy udostępniającej miejsce na swo-
im serwerze konta z wirtualną nazwą domenową za bardzo rozsądną cenę.
Po ustawieniu konta tego typu należy zarejestrować wybraną nazwę domenową
w InterNIC1. Początkowy koszt rejestracji i uzyskania nazwy domenowej oraz adresu IP
może wynieść tylko 70$ za dwa lata. Po tym czasie wnosi się drobne opłaty za utrzy-
manie aktywnej nazwy domenowej. We wszystkich zastosowaniach i przypadkach
z zewnątrz wszystko będzie wyglądało tak, jakby Twoja witryna działała na własnym
serwerze WWW. Tak działający serwis może mieć, na przykład, adres:
http://www.mojawspanialawitryna.com/.
Wiele firm oferujących dostęp do Internetu lub miejsce na swoich serwerach WWW
pomaga przy rejestracji nazwy domenowej. Można to zrobić również na własną rękę
w Network Solutions  http://www.networksolutions.com/  firmie aktualnie zarzą-
dzającej rejestracjami InterNIC w Stanach Zjednoczonych, czy też w polskim NASK-u.
Pod adresem http://webhostlist.internetlist.com/ znajduje się spis firm oferujących usługi
utrzymania stron internetowych, dzięki niemu w łatwy sposób można znalez
ć
najkorzystniejszą ofertę. Spis odnośników do innych firm tego typu można znalez
ć w dodatku
A   Inne z
ródła informacji .
Warto tu zwrócić uwagę, iż w przeciwieństwie do Twojego głównego dostawcy Inter-
netu, który powinien znajdować się jak najbliżej firmy, ponieważ większa odległość od
siedziby firmy zazwyczaj wiąże się z większymi kosztami dzierżawy łączy, firma udo-
stępniająca miejsce na publikację stron WWW może znajdować się w dowolnym miej-
scu Internetu. Dlatego też można spokojnie skupić się na znalezieniu najtańszej i najlep-
szej oferty, nie kłopocząc się geograficznym umiejscowieniem danej firmy w świecie2.
Zakładanie własnego serwera
Jeśli jesteś naprawdę zdecydowany i nie chcesz iść na kompromisy przy tworzeniu
i publikacji stron WWW, rozwiązaniem jest założenie własnego serwera. Dzięki temu
będziesz mógł opublikować dowolną ilość danych o dowolnej treści. Będziesz również
mógł korzystać z formularzy, skryptów CGI, pluginów, zaawansowanych technologii,
takich jak kanały czy netcasting, map rysunków oraz wielu innych opcji specjalnych.
Inne sposoby publikacji stron WWW mogą utrudnić korzystanie z niektórych wymie-
nionych możliwości, tym niemniej założenie własnego serwera stron WWW nie jest
1
W przypadku polskich nazw domenowych (z końcówką .pl) opłata za utrzymanie rejestracji w domenie
krajowej wynosi 200 zł (plus podatek VAT). Wysokość rocznej opłaty za utrzymanie domen
funkcjonalnych i regionalnych wynosi za domenę funkcjonalną 150 zł (plus VAT), a za domenę regionalną
50 zł (plus VAT). Domeny te należy rejestrować w NASK-u  http://www.nask.pl/ (przyp. tłum.).
2
Z uwagi na wolne łącze Polski z resztą świata, nie jest to do końca prawdą. Jeśli witryna jest skierowana
dla osób spoza Polski, warto ją umieścić na serwerze zagranicznym  w przeciwnym wypadku, lepszym
rozwiązaniem będzie umieszczenie jej na jednym z polskich serwerów (przyp. tłum.).
734 Część 9. Publikowanie na WWW
rozwiązaniem dla każdego. Koszt, czas konieczny na utrzymanie serwera oraz dodat-
kowa wiedza techniczna wymagana do prowadzenia własnego serwera może nie tylko
zniechęcać przeciętnych użytkowników, lecz także wymagać wiedzy i doświadczenia,
którego nie posiadają.
Organizowanie i instalowanie plików HTML
Gdy uzyskałeś dostęp do serwera WWW, możesz opublikować witrynę, nad której
utworzeniem pracowałeś tak ciężko. Ale zanim umieścisz ją na serwerze, powinieneś
pomyśleć o właściwym zorganizowaniu plików. Konieczne jest także przemyślenie
kwestii umiejscowień poszczególnych plików, aby nie pogubiły się oraz by połączenia
działały poprawnie.
Pytania do Webmastera
Webmaster to osoba obsługująca Twój serwer WWW, może nią być administrator sys-
temu, działu obsługi klienta lub administrator sieciowy. Zanim opublikujesz swoje pliki,
powinieneś dowiedzieć się od Webmastera paru rzeczy o konfiguracji serwera. Podane
niżej pytania pomogą Ci także w dalszej części książki, gdy będziesz musiał określić
swoje możliwości względem serwera:
Gdzie mam umieścić moje pliki na serwerze? W wielu wypadkach Webmaster może
utworzyć dla Ciebie specjalny katalog. Dowiedz się, gdzie jest ten katalog i jak się
do niego dostać. W pewnych sytuacjach natomiast, a szczególnie dotyczy
to komputerów pracujących pod systemem Unix, możesz mieć możliwość
utworzenia specjalnego katalogu w katalogu domowym i przechowywania tam
swoich plików. W takim przypadku Webmaster poda Ci nazwę katalogu;
Jaki jest adres URL mojego katalogu najwyższego poziomu? Adres ten może się
różnić od ścieżki dostępu do plików;
Jaka jest nazwa domyślnego systemowego pliku indeksu? Plik ten jest ładowany
domyślnie, jeśli URL kończy się nazwą katalogu. Zazwyczaj jest to index.html,
ale czasami plik nazywa się default.html, Homepage.html lub jeszcze inaczej;
Czy mogę uruchamiać skrypty CGI? W zależności od serwera odpowiedz

na to pytanie może brzmieć  nie lub  tak, ale tylko w przypadku pewnych
programów i możliwości . Na razie nie musisz znać szczegółów tworzenia skryptów
CGI, temat ten jest szczegółowo omawiany w dalszej części książki;
Czy serwer obsługuje specjalne pluginy lub typy plików? Jeśli chciałbyś umieścić
na swojej stronie specjalne typy danych (Real Audio, Shockwave, Shockwave Flash
i inne podobne do nich pluginy lub rozszerzenia), Twój webmaster być może będzie
musiał zmienić konfigurację serwera w celu dostosowania go do obsługi tego typu
plików. Zanim więc utworzysz specjalne typy danych, sprawdz
, czy serwer potrafi
je obsłużyć;
Czy serwer obsługuje FrontPage Server Extensions? Microsoft FrontPage, bardzo
popularny program do tworzenia stron WWW w środowisku Windows
(i Macintosh), pozwala na tworzenia zaawansowanych stron WWW zawierających
Rozdział 25. Publikowanie witryny 735
formularze i inne dodatkowe cechy. Tym niemniej, niektóre możliwości FrontPage
można wykorzystać dopiero po zainstalowaniu na serwerze stron WWW dodatku
FrontPage Server Extensions. Jeśli więc chciałbyś z nich skorzystać, upewnij się,
że Twój ISP udostępnia tę możliwość;
Czy na moją witrynę nałożone są ograniczenia, a jeżeli tak, to jakie? Niektóre
witryny ograniczają podejmowaną tematykę (na przykład, do problemów
związanych z pracą) lub pozwalają na umieszczanie tylko kilku stron. Możliwe
są także ograniczenia dotyczące liczby osób jednorazowo odwiedzających Twoje
strony lub też ograniczenia sposobu publikowania. Upewnij się, że rozumiesz
ograniczenia systemu i potrafisz działać w ich obrębie.
Czy istnieje ograniczenie przepustowości łącza, jaką mogą zająć osoby
odwiedzające moją stronę? Pytanie to jest analogiczne do poprzedniego. Twój
dostawca Internetu może nie określić limitu liczby stron na serwerze, ale może się
okazać, że po przekroczeniu w ciągu miesiąca określonej zajętości przepustowości
łącza, będziesz musiał wnieść dodatkowe opłaty. Dlatego też przed umieszczeniem
na witrynie 10 MB plików i wzbogaceniu stron o obszerną grafikę, pliki dz
więkowe
oraz klipy wideo, warto zapytać, czy istnieje takie ograniczenie. Zazwyczaj
obciążenie przepustowości łącza jest powiązane z liczbą pobrań witryny (liczbą
wyświetleń podstron lub pobrań umieszczonych na nich plików);
Czy są już jakieś gotowe skrypty, które można wykorzystać przy tworzeniu stron
WWW? Jeśli nie masz ochoty tworzyć własnych skryptów rozbudowujących
możliwości tworzonych stron, zapytaj swojego dostawcę, czy nie udostępnia
gotowych, z których mógłbyś skorzystać. Przykładowo, wielu ISP udostępnia
skrypty pozwalające na umieszczenie na stronach WWW liczników. Mogą to być
również skrypty przetwarzające formularze, czy też inne tego typu.
Organizowanie plików za pomocą katalogów
Chyba najłatwiejszym sposobem zorganizowania każdej z prezentacji jest
umieszczenie wszystkich składających się na nią plików w jednym katalogu.
Jeśli dodatkowych plików jest wiele, na przykład, z powodu dużej liczby obrazów,
możesz zgromadzić je w podkatalogu katalogu głównego. Twoim celem powinno
być zebranie wszystkich plików w jednym miejscu, a nie rozrzucenie ich po całym
dysku twardym. Po uporządkowaniu plików, możesz skonfigurować połączenia,
by były względne w zakresie tego jednego katalogu. Jeśli zastosujesz się do tych
podpowiedzi, w prosty sposób uzyskasz możliwość przenoszenia katalogu na inne
serwery bez niszczenia połączeń.
Domyślny plik indeksu i poprawne nazwy plików
Serwery WWW zazwyczaj mają domyślny plik indeksu, który jest ładowany, gdy adres
URL kończy się nazwą katalogu, a nie pliku. W poprzednim podrozdziale dowiedziałeś
się, że jednym z pytań, które powinieneś zadać Webmasterowi, jest pytanie o nazwę te-
go domyślnego pliku. W przypadku większości serwerów nazywa się index.html (lub
index.htm dla systemu DOS). Pliki zawierające Twoją stronę główną lub indeks naj-
wyższego poziomu dla każdej witryny powinny nosić tę nazwę, aby serwer wiedział,
jaką stronę wysłać jako stronę domyślną. Z kolei każdy z podkatalogów, o ile zawiera
736 Część 9. Publikowanie na WWW
pliki HTML, także powinien mieć plik domyślny. Jeśli korzystasz z tej domyślnej na-
zwy pliku, adres URL do strony w nim zawartej będzie krótszy, ponieważ nie musisz do-
łączać rzeczywistej nazwy. Twój adres będzie się prezentował, na przykład, w ten sposób:
http://www.myserver.com/www, a nie tak: http://www.myserver.com/www /index.html.
Nazwa każdego z plików powinna posiadać właściwe rozszerzenie wskazujące typ pli-
ku, aby serwer mógł przyporządkować plik odpowiedniemu typowi. Jeśli postępowałeś
zgodnie z instrukcjami zawartymi w tej książce, nazwy wszystkich Twoich plików po-
winny mieć już takie rozszerzenia. Tabela 25.1 prezentuje listę najczęściej stosowanych
rozszerzeń nazw plików, z której możesz korzystać, by je sobie przypomnieć.
Tabela 25.1.
Popularne typy plików i rozszerzenia nazw
Format Rozszerzenie
HTML .html, .htm
Tekst ASCII .txt
PostScript .ps
GIF .gif
JPEG .jpg, .jpeg
AU Audio .au
WAV Audio .wav
MPEG Audio .mp2, .mp3
MPEG Video .mpeg, .mpg
QuickTime Video .mov
AVI Video .avi
Jeśli w swojej prezentacji stosujesz typy plików, których nie ma na tej liście, może to
wymagać konfiguracji serwera pod kątem ich obsługi. Temat zostanie rozwinięty w dal-
szej części rozdziału.
Instalowanie plików
Czy wszystko zorganizowane? Pozostało więc umieszczenie całości na serwerze. Od
momentu, w którym serwer uzyskuje dostęp do Twoich plików, są one formalnie opu-
blikowane w sieci. Jest to jedyny warunek, by stały się one bezpośrednio dostępne.
Ale gdzie jest odpowiednie miejsce na serwerze? Musisz o to zapytać Webmastera. Po-
winieneś również dowiedzieć się, jak dotrzeć do tego miejsca: czy wystarczy po prostu
skopiować pliki, zastosować FTP, by umieścić pliki na serwerze, czy też skorzystać
z innej jeszcze metody.
Rozdział 25. Publikowanie witryny 737
Przemieszczanie plików pomiędzy systemami
Jeżeli korzystasz z serwera WWW nie zarządzanego przez siebie, będziesz musiał prze-
syłać swoje pliki za pomocą protokołu FTP, Zmodem lub innej metody. Chociaż zawar-
te w plikach znaczniki HTML nie są czułe na zmianę systemu, to przemieszczanie sa-
mych plików pomiędzy systemami często skutkuje przykrymi niespodziankami.
W szczególności bądz
ostrożny, gdy zamierzasz wykonać niżej wymienione operacje:
przesyłanie plików w postaci binarnej. Twój protokół FTP lub program przesyłania
plików może udostępniać opcję przesyłania plików w postaci binarnej lub tekstowej
(lub jeszcze inne opcje). Całość zawartości, wszystkie pliki HTML, wszystkie
obrazy, wszystkie media, przesyłaj zawsze w formacie binarnym (nawet pliki, które
rzeczywiście są tekstowe bez problemu można przesyłać w postaci binarnej). Jeśli
pracujesz pod systemem Macintosh, najprawdopodobniej program przesyłu plików
udostępni Ci mnóstwo opcji o takich nazwach, jak MacBinary, AppleDouble
lub jeszcze dziwniejszych. Unikaj ich wszystkich. Potrzebujesz jedynie opcji
przesyłania danych w postaci binarnej lub danych surowych. Wybranie
jakiegokolwiek innego formatu może spowodować trudności po drugiej stronie;
definiowanie nazw plików. Jeśli przesyłasz swoje pliki na platformę działającą pod
systemem DOS (lub ściągasz pliki z takiego miejsca), musisz pamiętać
o obowiązującej tu zasadzie 8.3  mówi ona, że nazwy plików mogą mieć długość
tylko ośmiu znaków, a rozszerzenia nazw są trójznakowe. Jeśli Twój serwer jest
komputerem PC, a Twoje pliki powstały z myślą o innym systemie, musisz zmienić
ich nazwy oraz uaktualnić połączenia do nich prowadzące, aby powyższa zasada
była spełniona (przemieszczenie plików utworzonych na PC na inny system
zazwyczaj nie stanowi problemu). Bądz
także ostrożny, przesyłając pliki utworzone
na komputerze Macintosh na komputer działający w innym systemie, sprawdz
,
czy w nazwach nie użyto spacji lub innych dziwnych znaków. Staraj się, by były
tak krótkie, jak to tylko możliwe, korzystaj wyłącznie z liter i cyfr, a wszystko
będzie w porządku;
rozmiar liter. Niektóre systemy operacyjne i programy zarządzające plikami
wyświetlają wszystkie nazwy plików za pomocą małych liter (na przykład,
mojplik.html). W rzeczywistości jednak, nazwy plików w systemie DOS mogą być
napisane w całości kapitalikami (na przykład, MOJPLIK.HTML). Jeśli w kodzie
stron WWW odniesienia do takich plików będą napisane małymi literami
(a zazwyczaj tak właśnie jest), po umieszczeniu stron na serwerze rozróżniającym
małe i duże znaki w nazwach plików (dotyczy to, na przykład, serwerów
uniksowych) pojawią się puste odnośniki. Dlatego też przed wysłaniem strony
na serwer należy dwa razy sprawdzić rozmiary znaków w nazwach plików;
korzystanie z symboli powrotu karetki (CR) i wysunięcia linii (LF). W różnych
systemach koniec wiersza sygnalizowany jest w różny sposób, w przypadku
systemu Macintosh oznacza go powrót karetki, w systemie Unix jest to wysunięcie
linii, a DOS wykorzystuje zarówno jedno, jak i drugie. Przy przemieszczaniu plików
pomiędzy systemami w większości wypadków oznaczenia końca linii będą
konwertowane poprawnie, ale może się zdarzyć, że znaki nie zostaną właściwie
odczytane. W takim przypadku w Twoim pliku pojawią się podwójne odstępy
lub wszystko znajdzie się w jednym wierszu. Zazwyczaj nie jest to poważny
problem, ponieważ przeglądarki ignorują w plikach HTML fałszywe powroty
738 Część 9. Publikowanie na WWW
karetki lub wysunięcia linii. Tak więc obecność lub brak tych elementów nie jest
zbyt ważny. Może to mieć znaczenie jedynie w przypadku fragmentów
sformatowanych za pomocą elementu

   czasami, poprawnie sformatowany 
pod jednym systemem tekst przestaje być takim pod innym. Jeśli koniec linii 
sprawia Ci kłopoty, masz do wyboru kilka opcji. Wiele edytorów tekstu umożliwia 
zapisywanie plików ASCII w formacie odpowiednim dla innej platformy. Jeśli 
wiesz, na jaką platformę będziesz przesyłał swoje pliki, możesz je wcześniej 
odpowiednio przygotować. Zarówno Unix jak i DOS udostępniają proste filtry 
służące do konwertowania wysunięć linii. Nazywają się one dos2unix i unix2dos. 
Z kolei pliki utworzone pod systemem Macintosh można przekształcić w format 
odpowiedni dla systemu Unix za pomocą takiego oto polecenia systemu Unix: 
tr '\015' '\012' < staryplik.html > nowyplik.html. W tym 
przykładzie staryplik.html to oryginalna nazwa pliku, który może powodować 
kłopoty z końcami wierszy, a nowyplik.html to nazwa nowego pliku. 
Narzędzia zdalnego zarządzania plikami 
Nowe narzędzia umożliwiają Ci zdalne zarządzanie oraz aktualizowanie stron WWW 
umieszczonych na odległym serwerze. Większość narzędzi pochodzi z firm Netscape 
i Microsoft. 
FrontPage firmy Microsoft jest aplikacją przeznaczoną do tworzenia małych i średnich 
witryn WWW oraz zarządzania nimi. FrontPage udostępnia edytor stron typu WYSI-
WIG, program zarządzania połączeniami i dokumentami, jak również rozszerzenia ser-
wera (server extensions), które można stosować z różnymi serwerami, począwszy od pra-
cujących w systemie Windows serwerów firm Mircosoft i Netscape, aż po serwery dzia-
łające pod systemem Unix. 
Rozszerzenia pozwalają Webmasterom wzbogacać witryny o nowe możliwości, w tym, 
na przykład, o interaktywne grupy dyskusyjne czy inne interaktywne opcje. Dzięki roz-
szerzeniom możesz także, w przypadku dokonania w swojej witrynie zmian, korzystać 
z aplikacji FronPage jako programu do przesyłania plików na serwer. FrontPage pozwa-
la na umieszczenie witryny WWW na serwerze, bez względu na to, czy został na nim 
zainstalowany dodatek FrontPage Server Extensions. 
Netscape z kolei proponuje program LiveWire, w którym dostępne jest narzędzie o na-
zwie SiteManager. Za jego pomocą możesz przesyłać nową zawartość na serwer. W prze-
ciwieństwie do programu FrontPage, LiveWire jest przeznaczony do współpracy z ser-
werami WWW FastTrack i Enterprise firmy Netscape. Program udostępnia skrypty 
JavaScript wykonywane po stronie serwera i działające tylko z serwerami Netscape. 
Natomiast narzędzie SiteManager może być wykorzystywane do zarządzania dokumen-
tami i połączeniami dowolnej witryny oraz do przesyłania plików na serwer poprzez 
FTP. 
Innym narzędziem tego typu, co FrontPage i LiveWire jest Fusion autorstwa firmy Ne-
tObjects, dostępny pod adresem http://www.netobjects.com/ lub Macromedia Dreamwe-
aver (http://www.macromedia.com/). Programy te umożliwiają dokonanie zmian bez 
połączenia z serwerem i przesłanie do niego już zaktualizowanych plików. 
Rozdział 25.   Publikowanie witryny 739 
Jaki jest mój adres URL? 
Masz już serwer, na nim swoje strony, zainstalowane i gotowe do odwiedzania i chciał-
byś poinformować potencjalnych czytelników, że prezentacja istnieje. Wszystko, czego 
potrzebujesz, to adres URL. 
Jeśli korzystasz z komercyjnego serwera WWW lub z serwera, który ma swojego admi-
nistratora, wystarczy, że spytasz o adres URL (w zasadzie to pytanie miało być skiero-
wane do Webmastera). W innym wypadku musisz dojść do tego sam. Tak się szczęśli-
wie składa, że określenie adresu URL nie jest trudne. 
W rozdziale 5.    Wszystko o połączeniach  przedstawiałam strukturę adresu URL, 
przypominam, że adres składa się z trzech części: protokołu, nazwy serwera i ścieżki 
dostępu do pliku. Odpowiedzi na przedstawione poniżej pytania pomogą Ci określić 
każdy z elementów. 
  Czego używam do udostępniania plików? Jeśli odpowiedz
 brzmi: serwera WWW, 
Twoim protokołem jest http. Jeśli korzystasz z FTP lub Gophera, protokołem jest 
ftp lub gopher. Czyż to nie jest proste? 
  Jak nazywa się mój serwer? Chodzi tu o sieciową nazwę komputera, na którym 
ulokowany jest Twój serwer. Zazwyczaj, zaczyna się od liter www, na przykład, 
www.mojawitryna.com. Jeśli jest inaczej, nie martw się, nie ma to wpływu na to, 
czy ludzie dotrą do Twoich plików. Zauważ, że nazwa, z której będziesz korzystał, 
jest w pełni wyspecyfikowaną nazwą komputera, to znaczy nazwą, której użyliby 
potencjalni czytelnicy Twoich stron, by dostać się do Twojego serwera. Nazwa ta 
może się różnić od stosowanej przez Ciebie. Zazwyczaj składa się z kilku części, 
a jej końcówkami są: .com, .edu lub kod kraju (na przykład .uk, .pl, itp). 
W przypadku korzystania z połączeń SLIP lub PPP możesz nawet nie mieć nazwy 
sieciowej a jedynie numer, coś w rodzaju 192.123.45.68. Możesz go stosować 
zamiast nazwy. Jeśli serwer korzysta z portu innego niż 80, musisz także znać jego 
numer. Poda Ci go Twój Webmaster. 
  Jaka jest ścieżka dostępu do mojej strony? Ścieżka do strony głównej najczęściej 
rozpoczyna się od katalogu, w którym serwer przechowuje pliki stron WWW 
(wybranego w czasie konfigurowania serwera). Może on, lecz nie musi, 
być katalogiem głównym. Na przykład, jeżeli umieściłeś pliki w katalogu 
/home/www/pliki/ mojepliki, jako ścieżki w adresie URL mógłbyś użyć 
/mojepliki. Jest to kwestia konfiguracji serwera, jeśli więc nie potrafisz sam 
znalez
ć odpowiedzi na to pytanie, powinien ją znać administrator. 
Jeśli serwer został tak skonfigurowany, że masz możliwość przechowywania stron 
w katalogu osobistym, możesz odwoływać się do przechowywanych w nim stron 
za pomocą uniksowej konwencji korzystającej ze znaku tyldy (~). Nie musisz wtedy 
zamieszczać w adresie URL samej nazwy utworzonego katalogu. Jeśli więc mam 
stronę WWW home.html w katalogu public_html mojego katalogu osobistego 
(lemay), w adresie URL ścieżka zostanie zapisana w ten sposób: /~lemay/ 
home.html. 
740 Część 9.   Publikowanie na WWW 
Odpowiedzi na te trzy pytania utworzą adres URL. Jak zapewne pamiętasz (patrz roz-
dział 4.), adres URL wygląda tak: 
protokol://nazwaserwera.com:port/sciezka 
Powinieneś każdy z elementów nazwy zastąpić odpowiednimi wartościami, tak jak 
w poniższych przykładach: 
http://www.mymachine.com/www/tutorials/index.html 
ftp://ftp.netcom/pub/le/lemay/index.html 
http://www.commercialweb.com:8080/~lemay/index.html 
Testuj, testuj i jeszcze raz testuj! 
Teraz, gdy Twoje strony są dostępne w sieci, możesz to wykorzystać, by przetestować 
je na wielu platformach, z wykorzystaniem wielu przeglądarek. Dopóki nie zobaczysz 
swoich dokumentów na różnych platformach, nie będziesz w stanie tak projektować 
swoich dokumentów, by wszędzie prezentowały się równie dobrze, niezależnie od plat-
formy i przeglądarki. 
Spróbuj teraz przyjrzeć się swoim stronom. Rezultaty mogą Cię zaskoczyć. W rozdziale 27. 
   Testowanie, poprawianie i aktualizowanie stron WWW  nauczysz się, w jaki spo-
sób poradzić sobie z niektórymi błędami mogącymi wystąpić po umieszczeniu witryny 
na serwerze. W tym rozdziale omówimy kilka najczęściej spotykanych problemów. 
Usuwanie błędów 
Co możesz zrobić, gdy po przesłaniu plików na serwer próbujesz wyświetlić swoją 
stronę główną w przeglądarce i okazuje się, że coś jest nie tak? Przede wszystkim spójrz 
tutaj. 
Nie mam dostępu do serwera 
Jeżeli Twoja przeglądarka nie jest w stanie nawiązać połączenia z serwerem, nie jest to 
najprawdopodobniej problem, który możesz usunąć. Sprawdz
, czy wprowadziłeś po-
prawną nazwę serwera i czy jest ona kompletna (zazwyczaj ma końcówkę .com, .edu, 
.net itp.). Sprawdz
, czy nie zrobiłeś literówki w swoim adresie URL oraz korzystasz 
z właściwego protokołu. Jeśli Webmaster poinformował Cię, że Twój URL zawiera 
numer portu, spójrz, czy umieściłeś ten numer w swoim adresie (po nazwie komputera). 
Możesz również sprawdzić poprawność działania podłączenia sieciowego. Spróbuj skie-
rować się do innego serwera. Czy jesteś w stanie dostać się do strony głównej tego serwera? 
Jeśli żadna z podpowiedzi nie pomaga usunąć problemu, prawdopodobnie serwer jest 
wyłączony lub nie odpowiada. Twój Webmaster pomoże Ci określić przyczynę takiego 
stanu rzeczy. 
Rozdział 25.   Publikowanie witryny 741 
Nie mam dostępu do plików 
A co w przypadku, gdy po wywołaniu plików, wyświetlony zostanie komunikat Not Fo-
und lub Forbidden? Przede wszystkim, sprawdz
 poprawność adresu URL. Jeśli korzy-
stasz z URL, na którego końcu podawana jest nazwa katalogu, spróbuj wpisać na końcu 
faktyczną nazwę pliku i zobacz, czy ten trick poskutkuje. Sprawdz
 dokładnie ścieżkę 
dostępu do swoich plików, pamiętaj, że ścieżka w adresie URL może być inna niż 
ścieżka dostępu na rzeczywistym dysku. Pamiętaj także, że wielkość liter ma znaczenie. 
Jeżeli Twój plik nazywa się MyFile.html, sprawdz
, czy nie stosujesz czasem nazwy myfi-
le.html lub Myfile.html. 
Jeśli adres URL wydaje się być w porządku, kolejna przyczyna braku dostępu może 
wynikać z braku uprawnień dostępu do pliku, sprawdz
 je. W systemie Unix wszyscy 
użytkownicy powinni mieć prawo otwierania katalogów i czytania plików. Zaprezento-
wane poniżej polecenia pomogą Ci sprawdzić uprawnienia: 
chmod 755 nazwapliku 
chmod 755 nazwakatalogu 
Nie mam dostępu do obrazów 
Masz dostęp do swoich plików, ale wszystkie obrazy wyświetlane są jako ikony lub pu-
ste pola z ikoną błędu. Sprawdz
 przede wszystkim poprawność odwołań do obrazów. 
Jeśli zastosowałeś relatywne ścieżki, nie powinieneś mieć tego problemu. Jeśli podałeś 
pełne ścieżki lub adresy URL, to jest wysoce prawdopodobne, że po przesunięciu pli-
ków na serwer odwołania do Twoich obrazów przestały być aktualne (ostrzegałam!!). 
W niektórych przeglądarkach, przede wszystkim w Netscape, po wybraniu obrazu za 
pomocą prawego przycisku myszy (lub po wciśnięciu przycisku myszy Mac) wyświe-
tlane jest menu kontekstowe. Wybierz w nim pozycję View This Image, aby spróbo-
wać załadować obraz bezpośrednio, co da Ci adres URL obrazu, pod którym przeglą-
darka spodziewa się go znalez
ć (może to być zupełnie inny adres, niż Ty się 
spodziewasz). W ten sposób często można zdiagnozować problemy z dziwnymi ścieżka-
mi względnymi. 
Jeśli odwołania są poprawne, a obrazy były wyświetlane w trakcie prób na komputerze 
lokalnym, jedynym możliwym z
ródłem błędu może być przesyłanie plików między 
różnymi systemami. Jak wspominałam wcześniej, pliki zawierające obrazy powinny 
być przesyłane w formacie binarnym. Jeśli pracujesz na komputerze Macintosh, upew-
nij się, że przenosisz pliki w czystej surowej postaci. Nie stosuj formatów MacBinary 
lub AppleDouble, bo będziesz miał problemy po drugiej stronie. 
Połączenia nie działają poprawnie 
Dokument HTML jest wyświetlany wraz z obrazami, ale połączenia nie działają. Przy-
czyną jest prawdopodobnie to, że zastosowałeś ścieżki odnoszące się do systemu lokal-
nego. Odwołując się do plików, zastosowałeś bezwzględne ścieżki lub adresy URL pli-
742 Część 9.   Publikowanie na WWW 
ków. Podobnie jak w przypadku obrazów, nie powinieneś mieć tego problemu, jeśli za-
stosujesz relatywne ścieżki i będziesz unikał adresów URL plików. 
Pliki nie są wyświetlane poprawnie 
Twój plik HTML lub zawierający dane multimedialne jest poprawnie wyświetlany na 
komputerze lokalnym, działają również połączenia. Po przeniesieniu pliku na serwer 
przeglądarka wyświetla jedynie śmieci. Na przykład, zamiast pliku HTML na ekranie po-
jawiają się kody HTML, a obrazy lub dz
więki przeglądarka usiłuje wyświetlić jako tekst. 
Taki problem może pojawić się w dwóch sytuacjach: jeśli nazwy plików nie mają po-
prawnych rozszerzeń lub jeśli serwer nie jest przygotowany do obsługi plików o danych 
rozszerzeniach. W pierwszym wypadku, aby rozwiązać problem, powinieneś sprawdzić, 
czy korzystasz z poprawnego rozszerzenia, w którym wielkość liter także jest popraw-
na. Druga przyczyna jest taka, że serwer nie potrafi obsługiwać Twoich plików. Jeśli, na 
przykład, pracujesz pod systemem DOS, gdzie wszystkie pliki HTML mają rozszerze-
nia .htm, Twój serwer może ich nie rozpoznawać jako plików HTML (zdarza się to 
w przypadku starszych serwerów). Może się też zdarzyć, że korzystasz z nowszych 
form multimedialnych, których serwer nie rozumie. W każdym z przypadków serwer 
może zastępować Twoje pliki zawartością domyślną (zazwyczaj text/plain), którą 
następnie przeglądarka usiłuje obsłużyć (i bardzo rzadko jej się to udaje). 
Aby rozwiązać problem, konieczne jest takie skonfigurowanie serwera, by obsługiwał 
rozszerzenia dla tych multimediów, z których korzystasz. Musisz więc skontaktować się 
w tej sprawie z Webmasterem. Aby wprowadzić odpowiednie zmiany, Webmaster bę-
dzie potrzebował dwóch informacji: rozszerzenia pliku oraz zwracanego typu MIME. 
Jeśli nie znasz typu MIME, przeglądnij dodatek E. 
Warsztat 
Od tej chwili, wszystko, o czym będziesz się uczył, można porównać do lukrowania już 
upieczonego ciastka. Będziesz już tylko wzbogacał o dodatkowe elementy (interaktyw-
ność, formularze) witrynę, która jest już dostępna w Internecie. Gratuluję! Masz może 
ochotę na troszkę bitej śmietanki? 
Pytania i odpowiedzi 
P. Opublikowałem swoje strony na serwerze dostawcy usług sieciowych. Mój URL 
jest mniej więcej taki: http://www.najlepszy.com/users/mojestrony. Zamiast tego 
adresu URL chciałbym używać nazwy serwera, na przykład, http://www 
.mojestrony.com. Jak zrobić coś takiego? 
O. Masz dwie możliwości. Najprościej jest zapytać dostawcę, czy zgadza się, abyś miał 
własną nazwę domeny. Wielu dostawców ma swoje metody na konfigurowanie do-
meny, tak że w efekcie dalej korzystasz z ich usług i współpracujesz z nimi, zmienia 
Rozdział 25.   Publikowanie witryny 743 
się tylko Twój adres URL. Pamiętaj jednak, że posiadanie własnej nazwy może po-
ciągać dodatkowe opłaty. Jeśli jednak jest to dla Ciebie tak ważna sprawa, rozwiąż 
ją w ten sposób. 
Innym rozwiązaniem jest skonfigurowanie własnego serwera z własną nazwą dome-
ny. Ta opcja byłaby jednak znacznie kosztowniejsza niż poprzednia, a poza tym 
wymaga wiedzy dotyczącej zasad zarządzania siecią. W następnym rozdziale do-
wiesz się więcej na ten temat. 
P. Utworzyłem pliki zawierające obrazy na Mac-u, za pomocą programu Fetch 
FTP przesłałem je na serwer działający pod systemem Unix, przetestowałem 
wszystko   działało znakomicie. A teraz dostaję listy e-mail od różnych ludzi, 
że żaden z moich obrazów nie jest wyświetlany. Co się tutaj dzieje? 
O. Zazwyczaj, gdy przesyłasz pliki za pomocą programu Fetch, masz możliwość wybo-
ru formatu pliku z rozwijanego menu, w którym domyślnie wybraną opcją jest for-
mat MacBinary. Sprawdz
, czy nie zapomniałeś wybrać formatu binarnego. Format 
MacBinary działa poprawnie, dopóki korzystasz z komputera Mac. Zakładam, że na 
nim testowałeś prezentację i działała. Przesłane w ten sposób pliki nie będą jednak 
działały dobrze pod innym systemem. Aby mieć pewność, że nic złego się plikom 
nie przytrafi, przesyłaj je jako zwykłe pliki binarne. 
P. Utworzyłem moje pliki pod systemem DOS, nadając nazwom rozszerzenie .htm 
 zgodnie z tym, czego uczyłeś mnie w tej książce. Opublikowałem je w pracy 
pod systemem Unix. I mam teraz problem. Gdy usiłuję załadować moje strony 
do przeglądarki, zamiast stron wyświetlane są kody HTML. W domu wszystko 
działało doskonale. Co zrobiłem z
le? 
O. Na niektórych starszych serwerach taki problem może się pojawić. Twój serwer nie 
został tak skonfigurowany, by wierzyć, że pliki z rozszerzeniem .htm są rzeczywi-
ście plikami HTML. W związku z tym przypisał im domyślny typ   text/plain. 
Przeglądarka, sięgając po taki plik, uzyskuje informację, że jest on plikiem teksto-
wym. Tak więc to serwer jest przyczyną całego zamieszania. Problem da się rozwią-
zać na kilka sposobów. Najprościej jest poprosić Webmastera o dokonanie takich 
zmian w konfiguracji serwera, by pliki o rozszerzeniu .htm były wysyłane jako pli-
ki HTML, jest to bardzo prosta operacja, która w mgnieniu oka sprawi, że Twoje 
pliki zaczną poprawnie działać. 
Jeśli nie jesteś w stanie skontaktować się z Webmasterem lub nie może on dokonać 
odpowiedniej zmiany konfiguracji, pozostaje Ci jedynie zmienić nazwy po przesła-
niu plików na serwer. Pamiętaj, że w takim przypadku będziesz musiał zmienić tak-
że połączenia zawarte w tych plikach (ingerencja Webmastera byłaby znacznie lep-
szym rozwiązaniem). 
Quiz 
1. Czym jest serwer WWW i jakie są jego podstawowe funkcje? 
2. Podaj kilka sposobów uzyskania dostępu do Internetu. 
744 Część 9.   Publikowanie na WWW 
3. Czym jest domyślny plik indeksu i jakie są korzyści ze stosowania go 
we wszystkich katalogach? 
4. Na co powinno się uważać przy wysyłaniu plików do serwera? 
5. Co powinno się sprawdzić zaraz po umieszczeniu na serwerze plików swojej 
witryny? 
Odpowiedzi 
1. Serwer WWW to program zainstalowany na komputerze podłączonym do Internetu 
(lub intranetu). Program ten po otrzymaniu prośby o plik wyszukuje go i wysyła 
do przeglądarki. 
2. Dostęp do Internetu można uzyskać w domu lub w pracy, za pomocą komercyjnych 
dostawców Internetu lub serwisów on-line, można również założyć swój własny 
serwer WWW. 
3. Domyślny plik indeksu jest pobierany, gdy adres URL kończy się nazwą katalogu. 
Typowe przykłady nazw domyślnych plików indeksu to index.html, index.htm 
oraz default.htm. Korzystając z domyślnych nazw plików, można przejść do strony 
domowej w danym katalogu, wpisując adres URL http://www.mojawitryna.com/, 
zamiast http://www.mojawitryna.com/index.html. 
4. Wszystkie pliki powinny być przesyłane w formacie binarnym, należy zwracać 
uwagę na ograniczenia nazw plików, na małe i duże litery w nazwach plików 
oraz na znaki powrotu karetki i wysunięcia linii. 
5. Należy sprawdzić, czy przeglądarka jest w stanie odczytać umieszczone na serwerze 
strony WWW, czy można pobrać pliki z witryny oraz wszystkie odnośniki i rysunki 
działają tak, jak tego oczekiwałeś. Po stwierdzeniu, że wszystko działa tak, jak 
powinno, poproś wszystkich swoich znajomych i rodzinę o przetestowanie działania 
witryny na innych przeglądarkach. 
Ćwiczenia 
1. Przejrzyj dostępne oferty i zastanów się, gdzie chciałbyś umieścić swoją witrynę 
WWW. Zadzwoń do kilku dostawców i zapytaj, jakie korzyści płyną z umieszczenia 
witryny właśnie na ich serwerach. 
2. Umieść na serwerze stronę testową i sprawdz
 jej działanie (może być to nawet pusta 
strona, którą rozbudujesz póz
niej). Możesz w ten sposób samodzielnie sprawdzić, 
jak objawiają się niektóre problemy, zanim umieścisz w Internecie rezultat swojej 
ciężkiej pracy.