Dzia∏ C7

Szukamy pracy

Wyprawka Maturzysty

2005

N

ielegalne zatrudnienie
istnieje prawdopodobnie
od tak dawna jak system
rynkowy. Encyklopedia

PWN w nast´pujàcy sposób okre-
Êla

szarà stref´

albo inaczej

czarnà

gospodark´

(zwanà te˝

gospodarkà

cienia

): „Podziemna dzia∏alnoÊç

gospodarcza, nie deklarowana
dla celów opodatkowania, nie ob-
j´ta oficjalnà statystykà i niemo˝-
liwa do dok∏adnego zmierzenia;
rozró˝nia si´ dwa rodzaje czarnej
gospodarki: dzia∏alnoÊç niezgod-
nà z prawem, np. handel narko-
tykami, oraz zgodnà z prawem,
ale nie rejestrowanà ze wzgl´dów
podatkowych”.

Ujawnienie si´ na polskim

rynku pracy negatywnych prak-
tyk, takich jak: nielegalne za-
trudnienie, inna nielegalna pra-
ca zarobkowa oraz nielegalne
poÊrednictwo pracy i nielegalne
wykonywanie pracy przez cu-
dzoziemców spowodowa∏o, ˝e

Sejm w ustawie z 14 grudnia
1994 r. o zatrudnieniu i przeciw-
dzia∏aniu bezrobociu wprowa-
dzi∏ kontrol´ przestrzegania
przepisów ustawy (tzw. kontrol´
legalnoÊci zatrudnienia). Zada-
nie to jest realizowane przez Od-
dzia∏y Kontroli LegalnoÊci Za-
trudnienia umiejscowione w Wy-

dzia∏ach Polityki Spo∏ecznej
urz´dów wojewódzkich. W la-
tach 1995-2004 s∏u˝by kontroli
legalnoÊci zatrudnienia prze-
prowadzi∏y 426 047 kontroli;
w wyniku stwierdzonego naru-
szenia przepisów prawa skiero-
wano 93 047 wniosków o ukara-
nie. O rozmiarach pracy ,,na
czarno” Êwiadczy fakt, ˝e w 2004
r. stwierdzono w 3731 podmio-
tach wykonywanie pracy „na
czarno” a˝ przez 7441 osób.

Wchodzisz w doros∏e ˝ycie, a to na-

k∏ada na Ciebie obowiàzek poznania
przepisów prawa.

Szczególnie wni-

kliwie zapoznaj si´ z przepisami
prawa pracy. Je˝eli tak si´ zdarzy,
˝e b´dziesz musia∏ zarejestro-
waç si´ w powiatowym urz´dzie
pracy, a nast´pnie znajdziesz so-
bie prac´, to pami´taj, ˝e (zgod-
nie z art. 74 ustawy z dnia 20
kwietnia 2004 r. o promocji za-
trudnienia i instytucjach rynku
pracy),

jesteÊ obowiàzany w ciàgu

7 dni zawiadomiç swój powiatowy
urzàd pracy o podj´ciu zatrudnienia,
innej pracy zarobkowej lub pozarol-
niczej dzia∏alnoÊci oraz o zaistnieniu
innych okolicznoÊci powodujàcych
utrat´ statusu bezrobotnego albo
utrat´ prawa do zasi∏ku.

Je˝eli nie

dope∏nisz tego obowiàzku, to tym
samym dopuÊcisz si´ naruszenia
przepisu art. 119 ust. 2 wspom-
nianej ustawy, zaÊ kontrola legal-
noÊci zatrudnienia skieruje do
sàdu rejonowego wniosek o uka-
ranie Ci´ grzywnà nie ni˝szà ni˝
500 z∏.

Nie pracuj

na czarno!

Praca w tak zwanej szarej strefie
funkcjonuje we wszystkich paƒstwach,
bez wzgl´du na stopieƒ ich rozwoju,
zamo˝noÊç spo∏eczeƒstwa oraz
obowiàzujàcy system podatkowy
i prawny. W Polsce – wysokie bezrobocie
i obcià˝enia podatkowe przedsi´biorców
sprawiajà, ˝e wielu ludziom wydaje si´
ona jedynà mo˝liwà formà zarabiania lub
dorabiania do pensji. Pami´taj jednak,
˝e nie tylko ∏amiesz w ten sposób
prawo, ale te˝ nara˝asz si´ na wiele
niebezpieczeƒstw i wymiernych strat.

1

Koniecznie zapami´taj!

„Ustnie zawarta umowa o prac´ wymaga pisemnego
potwierdzenia najpóêniej w dniu rozpocz´cia pracy”. Niedope∏nienie przez
pracodawc´ tego obowiàzku stanowi wykroczenie, o którym mowa w art. 281
pkt. 2 Kodeksu pracy. Pami´taj o tym, je˝eli b´dziesz pracodawcà, a jeÊli
b´dziesz pracobiorcà, to poproÊ szefa o umow´. B´dziesz pracowa∏ „na
czarno” tylko wtedy, gdy sam si´ na to zgodzisz. Je˝eli po podj´ciu
zatrudnienia oka˝e si´, ˝e pracujesz „na czarno”, zg∏oÊ ten fakt do
Paƒstwowej Inspekcji Pracy lub do Oddzia∏u Kontroli LegalnoÊci Zatrudnienia.
Na pewno uzyskasz pomoc. W latach 1995-2004 s∏u˝by kontroli legalnoÊci
zatrudnienia dokona∏y 60 049 przypadków tzw. legalizacji (tzn. dobrowolnego
podpisania przez pracodawców umów o prac´ lub umów cywilnoprawnych
z pracownikami, którzy do dnia kontroli wykonywali prac´ „na czarno”).

!

Dzia∏ C7

Szukamy pracy

Wyprawka Maturzysty

2005

Co sprzyja
pracy „na czarno”?

Jednym z czynników sprzyja-

jàcych nielegalnemu zatrudnie-
niu jest wysoka stopa bezrobocia
powodujàca, ˝e wielu bezrobot-
nych jest zdeterminowanych, by
podjàç prac´ na dowolnych wa-
runkach, byle tylko zarobiç. Po-
nadto w Polsce a˝ oko∏o 86 proc.
bezrobotnych nie ma prawa do
zasi∏ku. Faktem jest, ˝e praco-
dawcy, korzystajàc z du˝ej poda-
˝y na rynku pracy, zaostrzajà
swoje wymagania nie tylko co do
wykszta∏cenia, ale i doÊwiadcze-
nia, którego m∏odzi ludzie na ogó∏
przecie˝ nie majà. Niestety, za-
miast zatrudniaç ludzi m∏odych,
cz´sto zatrudniajà „na czarno”
cudzoziemców. W 2004 r. s∏u˝by
kontroli legalnoÊci zatrudnienia
stwierdzi∏y 1795 przypadków
nielegalnego zatrudnienia cudzo-
ziemców z 48 paƒstw (najwi´cej
z Ukrainy, Bia∏orusi i Bu∏garii).
Cudzoziemcy nielegalnie pracujà
na budowach, w handlu, w us∏u-
gach, np. jako opiekunki do dzie-
ci lub osób starszych, pomoce do-
mowe, osoby sprzàtajàce, itd.,
cz´sto w warunkach, na jakie nie
zgodzi∏by si´ ˝aden Polak.

Zdaniem pracodawców, wa˝nà

przyczynà istnienia pracy „na czar-
no” sà wysokie koszty pracy i obcià-
˝enie podatkowe. Zastrze˝enia pra-
codawców budzà te˝ – w dalszym
ciàgu, mimo przyj´tych zmian –
niektóre zapisy Kodeksu pracy.

To fakt, ˝e praca „na czarno”

wyst´puje na polskim rynku pra-
cy i prawdà jest, ˝e Paƒstwowa
Inspekcja Pracy oraz s∏u˝by kon-

troli legalnoÊci zatrudnienia sta-
rajà si´ ograniczaç t´ patologi´,
ale najwa˝niejsze jest, jak m∏o-
dzi ludzie wchodzàcy na rynek
pracy reagujà na propozycj´ pra-
cy „na czarno”. To równie˝ od
Ciebie zale˝y, czy zmniejszy si´
akceptacja spo∏eczna dla pracy
„na czarno”.

Gdzie si´ to dzieje?

WartoÊç obrotów w nielegalnej

strefie zatrudnienia w Polsce jest
przez specjalistów szacowana ja-
ko mniejsza ni˝ w niektórych kra-
jach na zachodzie, ale problem
jest powa˝ny – tym bardziej, ˝e
nie jesteÊmy krajem zamo˝nym
i nie mo˝emy pozwoliç sobie na
strat´ przychodów, które obecnie
omijajà bud˝et paƒstwa.

Wed∏ug opinii specjalistów sà

firmy, w których nawet tylko jed-
na trzecia pracowników jest ofi-
cjalnie zarejestrowana – reszt´
zatrudnia si´ „na czarno”, kiedy
sà potrzebni.

Dlaczego nie warto
pracowaç „na czarno”?

Mo˝e si´ zdarzyç, ˝e i Tobie ktoÊ

zaproponuje prac´ bez umowy, ale
za to – bez potràcania z wynagro-
dzenia podatku i sk∏adek na ubez-
pieczenia spo∏eczne, co mo˝e wy-
daç Ci si´ korzystne, atrakcyjne
finansowo i formalnie (transakcja
„z r´ki do r´ki”). Ale nie daj si´
zwieÊç tym kuszàcym pozorom –
ich konsekwencje mogà si´ oka-
zaç dla Ciebie bardzo dotkliwe.
Je˝eli nie stanowi dla Ciebie wy-
starczajàcego argumentu fakt ta-
kiego nieetycznego post´powa-

nia oraz pope∏nienia prawnego
wykroczenia – to powinieneÊ
wziàç pod uwag´, co na tym po
prostu tracisz.

Na saksy – rozwa˝nie!

Wielu spoÊród naszych roda-

ków nadal podejmuje prac´ za
granicà, czyniàc to (bardziej lub
mniej Êwiadomie) nielegalnie.
GdybyÊ i Ty mia∏ si´ zdecydowaç
na taki w∏aÊnie wyjazd, warto ˝e-
byÊ wiedzia∏, jakie wià˝e si´ z tym
niebezpieczeƒstwo.

Przede wszystkim – uwa˝aj na

poÊredników. Dzia∏a w Polsce spo-
ro oszustów, czasem nawet ofe-
rujàcych swe us∏ugi w og∏osze-
niach prasowych, którzy proponu-
jà – oczywiÊcie za sutà op∏atà – za-
∏atwienie pracy za granicà. Bywa,
˝e ludzie jadàcy „za chlebem” bez
rozeznania obcego rynku, bez zna-
jomoÊci realiów tamtejszego ˝y-
cia, a wreszcie nie potrafiàcy po-
rozumieç si´ w obcym j´zyku, sà
„wystawiani do wiatru”; na miej-
scu okazuje si´, ˝e podany przez
poÊrednika adres nie istnieje, albo
nie ma tam ˝adnej firmy. Czasem
zaÊ praca mo˝e i jest, ale w takich
warunkach i za takie pieniàdze, ˝e
lepiej od razu wracaç do domu.

Przykrà konsekwencjà przy∏apania

na nielegalnym zatrudnianiu (na za-
chodzie tak samo jak w Polsce) mo˝e
byç deportacja, najcz´Êciej po∏àczo-
na z zakazem powtórnego wjazdu do
kraju, z którego Ci´ wyrzucono.

Polskie media wielokrotnie opi-

sywa∏y tragiczne skutki nielegal-
nej pracy podejmowanej przez na-
szych rodaków za granicà – wyrzu-
canie ludzi przez pracodawc´ bez

2

Gdzie najcz´Êciej zatrudniajà „na czarno”?

Do ∏amania prawa dochodzi i w wielkich, i w mniejszych
firmach, choç o wiele cz´Êciej w tych drugich. Cz´Êciej
te˝ mo˝na si´ z takà patologià spotkaç w bran˝ach,
w których naj∏atwiej ukryç nielegalnà dzia∏alnoÊç.
Tak jest np. w budownictwie, w handlu, nielegalnej
produkcji, w przemyÊle lekkim (tekstylia, obuwie).
Wielkie pole do omijania przepisów stanowi
równie˝ sfera us∏ug, w tym: opieka nad dzieçmi,
pomoce domowe, korepetytorzy, „z∏ote ràczki”, itp.

1995 r. – 805 tys. osób,

2000 r. – 885 tys. osób,

2002 r. – 910 tys. osób,

2003 r. – 924 tys. osób.

Liczba pracujàcych w szarej
strefie gospodarczej
(Ma∏y Rocznik Statystyczny
Polski 2004 r.):

Dzia∏ C7

Szukamy pracy

Wyprawka Maturzysty

2005

3

Siedem powodów, dla których nie warto pracowaç „na czarno”

po pierwsze

je˝eli nie podpisa∏eÊ ˝adnej umowy, to absolutnie nie mo˝esz mieç pewnoÊci, ˝e choç prac´ wykonasz, to dosta-
niesz za to jakiekolwiek wynagrodzenie. Nieuczciwy pracodawca mo˝e si´ wyprzeç tego, ˝e u niego pracowa∏eÊ,
albo po prostu zniknàç wraz z Twoimi pieni´dzmi (teoretycznie mo˝esz dochodziç swego w sàdzie, ale praktycz-
nie jest to ma∏o realne, ˝ebyÊ cokolwiek osiàgnà∏, bo mo˝esz nie mieç Êwiadków, a poza tym sam si´ na prac´
bez umowy zgodzi∏eÊ; Twoja strata);

po trzecie

pracujàc nielegalnie nie p∏acisz obowiàzkowych sk∏adek na ubezpieczenie emerytalne; nie robi tego – oczywiÊcie
– równie˝ Twój pracodawca. Efekt? JeÊli przez ca∏e ˝ycie b´dziesz pracowa∏ w ten sposób, nie dostaniesz
emerytury. JeÊli nawet póêniej zatrudnisz si´ legalnie, to i tak musisz si´ liczyç z tym, ˝e Twoja emerytura b´dzie
ni˝sza od tej, która nale˝a∏aby Ci si´ w przypadku op∏acania sk∏adek regularnie;

po czwarte

nielegalnie zatrudniajàcy Ci´ pracodawca nie odprowadza za Ciebie tak˝e sk∏adek na ubezpieczenie zdrowotne,
chorobowe i wypadkowe; a wi´c licz si´ z tym, ˝e gdy zachorujesz nawet na banalne przezi´bienie, oka˝e si´,
˝e nie masz prawa do leczenia w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego: musisz zap∏aciç za wizyt´
u lekarza – a w dodatku za okres choroby Twój sprytny pracodawca Ci nie zap∏aci, skoro nie pracujesz. Nie
mo˝esz te˝ liczyç na to, ˝e – jak to jest w przypadku ubezpieczonych pracowników – za d∏u˝szy okres usprawiedli-
wionej nieobecnoÊci w pracy z powodu choroby dostaniesz zasi∏ek z ZUS-u;

po piàte

pewnie za jakiÊ czas zechcesz za∏o˝yç rodzin´; mo˝e byç tak, ˝e Twój wspó∏ma∏˝onek b´dzie bez pracy i nie b´dzie
zarejestrowany jako osoba bezrobotna; jeÊli Ty b´dziesz pracowaç legalnie, to ubezpieczeniem zdrowotnym
obj´ta b´dzie te˝ pozostajàca na Twoim utrzymaniu rodzina;

po szóste

w razie jakiegokolwiek nieszcz´Êliwego wypadku przy pracy lub choroby zawodowej – jako osoba, która nie ma
op∏aconych sk∏adek na ubezpieczenie wypadkowe, nie masz ˝adnych szans na otrzymanie Êwiadczeƒ
z tytu∏u wypadków przy pracy i chorób zawodowych (podobnie jak Twoja rodzina);

po siódme

pracujàc nielegalnie – nie mo˝esz przedstawiç zaÊwiadczenia z pracy o wysokoÊci zarobków i rodzaju zawartej
umowy, a wtedy tracisz mo˝liwoÊç za∏o˝enia konta w banku, uzyskania kredytu, zakupów ratalnych, itp.

przepracowany czas, który jest nie udokumentowany, nie liczy Ci si´ jako sta˝ pracy, od którego zale˝y wiele
innych uprawnieƒ pracowniczych, np. wymiar urlopu u przysz∏ego legalnego pracodawcy;

po drugie

Jak widzisz, lepiej, ˝ebyÊ kilka razy pomyÊla∏, nim podejmiesz decyzj´ o nielegalnej pracy,

a póêniej gorzko tego ˝a∏owa∏.

Dzia∏ C7

Szukamy pracy

Wyprawka Maturzysty

2005

zap∏aty, historie osób, które uleg∏y
w miejscu pracy wypadkom i mu-
sia∏y (bez odszkodowania) wracaç
na leczenie do kraju, itp.

Szczególne niebezpieczeƒstwa

czyhajà za granicà na dziewcz´-
ta, które – skuszone obietnicami
nieêle p∏atnych posad gospodyƒ
domowych, opiekunek do dzieci
lub do ludzi starszych – ruszajà
w nieznane i zbyt póêno orientu-
jà si´, ˝e tak naprawd´ wpad∏y
w ∏apy handlarzy ˝ywym towa-
rem. Pozbawione dokumentów,
cz´sto wi´zione i bite, sà zmusza-
ne do pracy w domach publicz-
nych. Wiele razy pisa∏y o takich
przypadkach nasze gazety, poka-
zywa∏y dokumentalne programy
telewizje, przestrzega∏o stowa-

rzyszenie La Strada; niestety, wi-
daç nie doÊç skutecznie, bo wcià˝
nie brak kolejnych m∏odych ofiar
mira˝u dorobienia si´ na saksach.

JeÊli zatem chcia∏byÊ wyjechaç do

pracy na zachód, najpierw dobrze si´
do tego przygotuj. Najlepiej skorzy-
staj z pewnych poÊredników – urz´-
dów pracy, niektórych organizacji
studenckich lub innych, rodziny czy
znajomych, do których masz pe∏ne za-
ufanie.

Bezpieczniej jest wyje˝d˝aç

w grupie – znajdê kolegów, którzy
wyjadà z Tobà. Przed wyjazdem
dowiedz si´ dok∏adnie, o jakà
prac´ chodzi i na jakich warun-
kach masz jà wykonywaç. Zadaj

sobie te˝ trud i dowiedz si´ cze-
goÊ o kraju, do którego zamie-
rzasz si´ udaç, o panujàcych tam
obyczajach, o przepisach, które
mogà Ci´ dotyczyç (w tym o pra-
wie pracy).

Dobrze by∏oby równie˝, gdy-

byÊ zna∏ choç w podstawowym
stopniu j´zyk, w jakim mówi pra-
codawca (na ogó∏ wsz´dzie przy-
daje si´ znajomoÊç angielskiego,
choç nie zawsze wystarcza).

Ju˝ na miejscu, ale jeszcze przed

podj´ciem pracy, upewnij si´ co do
oferowanych Ci warunków i koniecz-
nie – jeÊli to tylko mo˝liwe – podpisz
umow´. Decydujàc si´ bowiem na nie-
legalnà prac´ ∏amiesz prawo i nara-
˝asz si´ na spore k∏opoty.

4