tech_ogrodnik_321[03].O1.04

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inŜ. Barbara Arciszewska
mgr inŜ. Ewa Marciniak-Kulka

Opracowanie redakcyjne:
mgr inŜ. Dariusz Kutkowski

Konsultacja:
mgr inŜ. Marek Rudziński

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[03].O1.04
„Planowanie upraw pod osłonami”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik ogrodnik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Rodzaje osłon

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Zastosowanie folii, włókniny i pojemników

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. RozmnaŜanie generatywne i wegetatywne

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Zasady i techniki siewu oraz sadzenia

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w rozwijaniu wiedzy i umiejętności w określonej dziedzinie

ogrodnictwa, jaką jest planowanie upraw pod osłonami.
Poradnik zawiera:
–

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
opanować, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

–

cele kształcenia tej jednostki modułowej,

–

materiał nauczania, który umoŜliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ć

wiczeń i zaliczenia sprawdzianów. szczególnie istotnymi treściami są zagadnienia

związane z opracowywaniem planów upraw, dobieraniem materiałów do upraw,
określaniem sposobów rozmnaŜania roślin, ocenianiem wartości siewnej nasion. pytania
sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczeń,

–

wiczenia, które zawierają wykaz materiałów i sprzętu pomocnych w ich realizacji,

–

sprawdzian postępów, wykonując który powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie,
co oznacza, Ŝe opanowałeś materiał rozdziału albo nie,

–

sprawdzian osiągnięć dotyczący poziomu opanowania materiału nauczania całej
jednostki modułowej wraz z instrukcją i kartą odpowiedzi,

–

wykaz literatury.
Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji.

JeŜeli masz będziesz miał trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, wówczas poproś
nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz określoną
czynność. Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.

Jednostka modułowa: Planowanie upraw pod osłonami, której treści teraz poznasz, jest

jedną z koniecznych do opanowania umiejętności uprawiania warzyw pod osłonami
w podstawach zawodu technik ogrodnik.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni lub w pomieszczeniach produkcyjnych musisz przestrzegać

regulaminów, przepisów bhp i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpoŜarowych,
wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

321[03].O1.02

Charakteryzowanie

czynników klimatycznych i glebowych

321[03].O1.04

Planowanie upraw pod osłonami

321[03].O1.03

Planowanie zabiegów uprawowych

321[03].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej

oraz ochrony środowiska

321[03].O1

Podstawy zawodu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wyróŜniać podstawowe elementy budowy roślin uprawnych,

−

określać wpływ czynników klimatycznych na wzrost roślin uprawnych,

−

określać wpływ czynników glebowych na wzrost roślin,

−

przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

przestrzegać zasad ochrony środowiska podczas pracy,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

rozróŜnić oraz rozpoznać typy i rodzaje osłon,

–

zaplanować efektywne wykorzystanie pomieszczeń pod osłonami,

–

określić fizykochemiczne właściwości podłoŜy i ziemi ogrodniczej,

–

przygotować podłoŜe i ziemię ogrodniczą pod uprawy,

–

scharakteryzować pojemniki stosowane w ogrodnictwie,

–

scharakteryzować zabiegi przygotowujące nasiona do siewu,

–

ocenić wartość siewną nasion przed wysiewem pod osłonami,

–

określić techniki i terminy siewu,

–

obliczyć ilość rozsady na jednostkę powierzchni, w zaleŜności od wartości uŜytkowej
materiału siewnego,

–

scharakteryzować techniki siewu, pikowania, sadzenia i przesadzania,

–

określić sposoby rozmnaŜania roślin ogrodniczych uprawianych pod osłonami,

–

scharakteryzować produkcję roślin rozmnaŜanych metodą in vitro.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Rodzaje osłon

4.1.1. Materiał nauczania

Rodzaje osłon

Wśród osłon wyróŜniamy: szklarnie, tunele wysokie i niskie inspekty oraz osłony

płaskie.
Szklarnie

W szklarniach moŜna prowadzić uprawę warzyw lub roślin ozdobnych, aby dostarczyć je

na rynek w określonym terminie, gdy warunki klimatyczne nie pozwalają wyprodukować ich
w  uprawie  polowej.  Największą  zaletą  upraw  szklarniowych  jest  moŜliwość  uzyskania
wysokiego  plonu  bardzo  dobrej  jakości,  w  określonym  terminie,  dzięki  stworzeniu  roślinom
optymalnych  warunków  wzrostu  i  rozwoju.  Rośliny  mogą  być  uprawiane  wyłącznie
w szklarni  lub  przenoszone  do  niej  na  część  cyklu  produkcyjnego  (np.  złocień  w  uprawie
doniczkowej). Dla zapewnienia ciągłych dostaw warzyw lub uprawy wielu roślin ozdobnych
moŜe  być  stosowana  uprawa  całoroczna,  jednak  wysokie  koszty  ogrzewania  i  małe
nasłonecznienie  w miesiącach  zimowych  skłaniają  producentów  do  wyłączania  szklarni
wolnostojących  z eksploatacji  w  najmniej  korzystnych  warunkach  świetlnych  i termicznych
oraz przechodzenia na uprawę w cyklu wiosennym i jesiennym tych roślin, u których jest to
moŜliwe.  Wysokie  koszty  ogrzewania  wymuszają  takŜe  konieczność  intensyfikowania
produkcji  poprzez  maksymalne  wykorzystanie  wolnego  miejsca,  optymalizację  rozstawy
roślin, określenie harmonogramu wykorzystania powierzchni i zastosowanie przedplonów.

W celu maksymalnego wykorzystania szklarni naleŜy określić dla poszczególnych

szklarni harmonogram ich wykorzystania. NaleŜy w nim uwzględnić niezbędny okres do
przygotowania szklarni do uprawy, termin rozpoczęcia i zakończenia uprawy. W przypadku,
gdy rośliny są przesadzane lub rozstawiane naleŜy określić powierzchnię przed i po
przesadzeniu (jest to szczególnie waŜne w mnoŜarkach).

Warunki uprawy roślin w szklarni

wiatło jest istotnym czynnikiem warunkującym wzrost roślin. W miesiącach zimowych

występuje  jego  niedobór.  Dla  lepszego  nasłonecznienia  korzystnie  jest  budować  szklarnie
w kierunku  wschód  –  zachód,  a  połacie  dachowe  nachylać  pod  kątem  30.  Istotny  wpływ
na naświetlenie  ma  równieŜ  przepuszczalność  szkła  i  stopień  zabrudzenia.  Przy  deficycie
ś

wiatła moŜna rośliny doświetlać w celu zwiększenia fotosyntezy, wywołania kwitnienia

w określonym terminie lub skróceniu czasu produkcji rozsady. Przy nadmiarze światła naleŜy
zastosować cieniowanie.

Temperatura w szklarni moŜe być sterowana poprzez system centralnego ogrzewania,

wietrzenie, cieniowanie. Szczególnie w większych obiektach stosowane jest automatyczne
sterowanie utrzymania temperatury na określonym poziomie. Wymagania cieplne roślin
zaleŜą od gatunku, fazy rozwojowej i pory dnia.

Wilgotność powietrza utrzymywana jest w szklarni w zaleŜności od uprawianego

gatunku  w  granicach  od  60–95%.  W  niskiej  wilgotności  powietrza  rośliny  mogą  więdnąć,
a takŜe  częściej  pojawiają  się  mszyce  i  przędziorki.  Przy  zbyt  wysokiej  wilgotności  spada
fotosynteza,  nasila  się  występowanie  chorób  grzybowych.  Często  spada  wartość  zdobnicza
kwiatów, a warzywa mają gorszy smak. Wilgotność powietrza moŜe być zwiększona poprzez
zamgławianie,  a  zmniejszona  poprzez  podniesienie  temperatury  lub  uchylenie  wietrzników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podobnie  jak  temperatura,  wilgotność  powietrza  moŜe  być  sterowana  automatycznie.
Wilgotność  podłoŜa  naleŜy  utrzymywać  na  optymalnym  poziomie  za  pomocą  instalacji
nawadniającej.

Szklarnie naleŜy budować na terenie płaskim lub o nieznacznym skłonie południowo-

-wschodnim lub zachodnim.

Uwzględniając miejsca uprawy w szklarniach, rośliny uprawiane są:

−

w gruncie,

−

na zagonach,

−

na belach słomy,

−

na wałach obornika,

−

na stołach,

−

w pojemnikach lub w pierścieniach,

−

na wełnie mineralnej,

−

w poŜywce przepływającej w obiegu zamkniętym.

Konstrukcja szklarni składa się: z fundamentu (ciągłego lub w formie stóp), na którym

znajduje się cokół, ramownicy, kalenicy, płatwi oraz szczeblin.

Do pokrycia szczytów, ścian bocznych i połaci dachowych najczęściej stosowane jest

szkło,  a sporadycznie  są  wykorzystywane  przezroczyste  poliwęglanowe  tworzywa  sztuczne.
Szyby  powinny  być  bezbarwne,  o  grubości  3–4  mm,  bez  skaz,  poniewaŜ  powodują  one
przypalanie  roślin  przez  promienie  słoneczne.  Dla  uszczelnienia  i  mocowania  szkła
stosowany  jest  kit  miniowy  lub  silikony.  WyróŜnia  się  dwa  rodzaje  szklarni  –  blokowe
i wolnostojące. Szklarnie wolnostojące mogą stać pojedynczo lub być połączone łącznikiem.
Ich  zaletą  jest  łatwiejsza  ochrona  roślin  przed  chorobami  i  szkodnikami,  moŜliwość
sukcesywnego ich włączania do produkcji, a wadami większe straty ciepła niŜ w szklarniach
blokowych  oraz  wyŜszy  koszt  budowy  (w  przeliczeniu  na  m

). Mniejsze szklarnie

wolnostojące słuŜące do rozmnaŜania roślin i produkcji rozsady nazywane są mnoŜarkami
w odróŜnieniu od szklarni produkcyjnych. Szklarnie blokowe nie posiadają wewnętrznych
ś

cian bocznych, a moŜliwość uszkodzenia połaci dachowych poprzez zalegający śnieg,

wymusza  konieczność  ogrzewania  w miesiącach  zimowych.  Nawet  szklarnia  wyłączona
z eksploatacji  musi  mieć  podgrzewane  rynny  umoŜliwiając  usunięcie  śniegu.  W  szklarniach
blokowych  jest  mniejsze  nasłonecznienie  ze  względu  na  cieniowanie  roślin  przez  elementy
konstrukcyjne.  Utrzymywanie  jednakowej  temperatury  i  wilgotności  w  tym  samym  czasie
w całym  obiekcie  skłania  producentów  do  uprawy  jednego  gatunku  roślin  lub  kilku
o podobnych  wymaganiach klimatycznych. Szklarnie blokowe są stosowane do produkcji ze
względu na niŜszy koszt budowy i mniejsze straty ciepła.

Szklarnie wymagają odpowiedniego wietrzenia i w wolnostojących zwykle przebiega ono

metodą naturalną, grawitacyjną przez otwory wentylacyjne – wietrzniki górne i boczne lub za
pomocą

wietrzenia

wymuszonego,

mechanicznego

–

wentylatorów

rękawów,

a w blokowych tylko są  wietrzniki górne. W szklarniach  wolnostojących  napęd elektryczny,
pneumatyczny,  bądź  hydrauliczny  wietrzników  w  dachu  ułatwia  ich  obsługę,  zwłaszcza
w czasie  zmiennej  pogody.  Poprzez  wymianę  powietrza  moŜna  obniŜyć  temperaturę  lub
wilgotność  względną  powietrza.  Szybkość  przepływu  powietrza  nie  moŜe  przekroczyć  0,3
m/s, poniewaŜ duŜa cyrkulacja jest przyczyną zbytniej transpiracji i więdnięcia roślin.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Schemat budowy szklarni wolnostojącej [opracowanie własne]

Aby obniŜyć temperaturę w szklarni stosuje się m.in. zacienianie. Najczęściej stosowane

techniki zacieniania szklarni to:
–

zacienianie wewnętrzne polegające na uŜyciu ruchomych zasłon tekstylnych,
wykonanych z tkanin elastycznych i mających określoną przepuszczalność światła,
umocowanych nad roślinami lub równolegle na połaci dachu,

–

zacienianie  zewnętrzne  to  instalowanie  cieniówek  w  formie  Ŝaluzji  na  zewnętrznej
stronie  dachu  szklarni,  które  umoŜliwiają  płynną  regulację  promieni  słonecznych
padających  na  rośliny  i  intensywność  światła.  Cieniówki  mogą  być  ustawiane  ręcznie,
mechanicznie lub automatycznie,

–

zacienianie  stałe  to  malowanie  oszklenia  specjalnymi  farbami  zacieniającymi,  które  są
zmywalne,  albo  stosowanie  roztworów  kredy  lub  gliny.  Wapno  budowlane  nie  jest
zalecane ze względu na  to, Ŝe jest trudne do usunięcia i powoduje matowienie szkła, co
w konsekwencji prowadzi do zmniejszenia przepuszczalności światła.
Szklarnie  są  pomieszczeniami  ogrzewanymi.  W  mniejszych  obiektach  są  stosowane

grawitacyjne systemy centralnego ogrzewania, a większych wymuszone.

Grawitacyjny system c.o. wymaga usytuowania kotłowni poniŜej poziomu ziemi, aby

woda  dzięki  róŜnicy  temperatur  mogła  krąŜyć  w  obiegu,  natomiast  wymuszony  powoduje
przepływ  czynnika  grzewczego  za  pomocą  pomp.  Piece  w  kotłowniach  mogą  być
przystosowane  do  spalania  róŜnego  rodzaju  materiałów  (węgla,  miału  węglowego,  koksu,
oleju  opałowego,  mazutu  czy  gazu).  Czynnikami  grzewczymi  moŜe  być:  ciepła  woda,  woda
przegrzana  (powyŜej  100°C),  para  wodna,  olej.  Szczególnie  w  większych  obiektach
stosowane  są  wymienniki  ciepła,  dzięki  którym  jest  łatwiejsze  sterowanie  temperaturą
w szklarni.  Z  pieca  czynnik  grzewczy  jest  rurami  doprowadzany  do  grzejników.  Najczęściej
wykorzystywane  typy  grzejników  to  grzejniki  rurowe  i  fawiery.  Ogrzewanie  grzejnikami
rurowymi  lub  fawierami  zapewnia  bardziej  wyrównaną  temperaturę,  zaś  ogrzewanie
powietrzne powoduje cyrkulację powietrza. Rury grzewcze naleŜy rozprowadzać jak najniŜej
przy  ścianach  lub  w  podłoŜu  co  ograniczenia  straty  ciepła,  likwiduje  przemarzania  podłoŜa
przy  ścianach.  JeŜeli  grzejniki  są  rozmieszczone  wysoko,  to  zimne  powietrze  od  szyb  przy

ramownica

kalenica

wietrznik kalenicowy

płatew pośrednia

szczebliny i szkło
połaci dachowej

płatew okapowa

wietrznik boczny

szczebliny i szkło
ś

ciany bocznej

cokół

fundament

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ziemi będzie spływało w dół do podłoŜa i chłodziło jego powierzchnię, a ciepłe powietrze
nagrzewa nadmiernie szyby połaci dachowej zwiększając straty ciepła.

Aby ograniczyć straty ciepła ściany boczne szklarni mogą być ocieplone za pomocą np.

folii komórkowej. W celu sterowania temperaturą stosowane są termometry połączone
z zaworami centralnego ogrzewania i siłownikami wietrzników.

WyposaŜenie szklarni mogą stanowić stoły zamontowane na stałe lub coraz częściej

przesuwne. Ich wielkość i usytuowanie zaleŜy od wielkości szklarni. Między stołami powinna
być moŜliwość przejścia, dlatego naleŜy pozostawić ok. 0,5 m. Szczególnie często są one
wykorzystywane do produkcji rozsady.

Innymi urządzeniami montowanymi w szklarni są lampy do doświetlania roślin.

Wykorzystywane są do doświetlania:
–

asymilacyjnego (zwiększenia fotosyntezy),

–

fotoperiodycznego (dla zwiększenia długości dnia).

Ze względu na wysokie koszty najczęściej doświetlanie asymilacyjne o wysokim

natęŜeniu stosowane jest podczas produkcji rozsady, a fotoperiodyczne, o niewielkim
natęŜeniu (ale wysokiej wydajności) dla wywołania kwitnienia u roślin ozdobnych.
Z dostępnych na rynku źródeł światła moŜna wyróŜnić następujące:
1.

Lampy  rtęciowe  lub  rtęciowo-Ŝarowe.  Charakteryzują  się  skutecznością  świetlną
w granicach  od  17–23  lm/W  (lampy  rtęciowe)  do  35–55  lm/W  (rtęciowo-Ŝarowe).
W praktyce  mają  ograniczone  zastosowanie,  bowiem  mała  skuteczność  świetlna
implikuje konieczność ich gęstego montaŜu w szklarni. Na przykład jedna lampa 400 W
wystarcza do oświetlenia jednego metra kwadratowego powierzchni uprawy. Lampy te są
jednak  tańsze  od  sodowych.  Powinny  być  umieszczane  od  60–80  cm  (250W)  do  120–
–150  cm (400W) nad wierzchołkami roślin.

Lampy  sodowe  (nisko-  i  wysokopręŜne).  Są  najczęściej  stosowane  w  produkcji
szklarniowej, bowiem ich skuteczność świetlna wynosi od 90–135 lm/W (lampy sodowe
niskopręŜne) do 110–140 lm/W (lampy wysokopręŜne). Ekstremum emitowanego światła
przypada  na  długość  fal  550–63  nm  (barwa  Ŝółta).  Lampa  ta  (szeroko  stosowana
w doświetlaniu roślin w Holandii) w porównaniu z niskopręŜną lampą sodową, wyróŜnia
się  o  około  15%  większym  strumieniem  świetlnym  oraz  o  30%  większą  emisją
w zakresie barwy niebieskiej.

Lampy Ŝarowe i fluoroscencyjne (świetlówki) są rzadko stosowane do doświetlania.
NawoŜenie pogłówne roślin w szklarni odbywa się razem z nawadnianiem. Nawozy

muszą całkowicie być rozpuszczalne w wodzie, a dla ustalenia właściwych stęŜeń stosowane
są dozowniki. W celu zabezpieczenia urządzeń nawadniających konieczne jest stosowanie
filtrów.

Dla określenia wilgotności podłoŜa stosowane są tensjometry. W celu zwiększenia

wilgotności  podłoŜa  i  powietrza  stosowane  jest  deszczowanie  i  nawadnianie  kropelkowe.
Nawadnianie  kropelkowe  stosowane  jest  w  formie  linii  kroplujących  lub  kapilar.  Zapewnia
ono  równomierne  rozprowadzenie  wody  pod  kaŜdą  roślinę,  przy  mniejszym  zuŜyciu  wody
i nie wymaga wysokiego jej ciśnienia. Najczęściej w sprzedaŜy znajdują się linie kroplujące,
jednak  kapilary  dochodzące  do  roślin  często  się  niedroŜne  z  powodu  niewłaściwej  jakości
wody  lub  stosowania  nawozów  niecałkowicie  rozpuszczalnych  w  wodzie.  Zaletą  tego
sposobu jest nawadnianie tylko podłoŜa, a rośliny nie są zwilŜone.

Deszczowanie za pomocą mikrozraszaczy podwyŜsza w większym stopniu wilgotność

powietrza. Pod osłonami mają zastosowanie dwa typy wkładek do zraszaczy: zamgławiające
i kroplujące. Zamgławiacze ze względu na mały wydatek wody (25l/h) stosowane są głównie
jako  dopełnienie  istniejącego  systemu  kroplowego  w uprawach  pod  osłonami  i  słuŜą  do
podniesienia  wilgotności  powietrza.  Wytwarzają  mgłę,  przez  co  ich  zasięg  (średnica)
maksymalny  nie  przekracza  1,2  m.  Najczęściej  są  instalowane  z antykapaczmi.  Składają  się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z:  głowicy,  wkładki  zamgławiającej,  dyszy  czarnej,  końcówki  bagnetowej.  Przy
zamontowaniu  wkładek  kroplujących  jest  większy  wydatek  wody,  która  rozchodzi  się  od
wkładek  w  większych  kroplach.  Stosowane  są  w  uprawie  roślin  wymagających  wyŜszej
wilgotności powietrza np. ogórka.

JeŜeli w szklarni prowadzi się uprawę w glebie lub przez kilka cyklów uprawowych

w tym samym podłoŜu, to wskazane moŜe być zastosowanie termicznego odkaŜania. W tym
celu  moŜna  wykorzystać  pług  parowy,  bronę  parową,  grzebień  parowy  lub  kotły  parowe
połączone  z  rurami  perforowanymi  w  podłoŜu  w  szklarni.  Podczas  parowania  gleby  jej
temperatura  powinna  osiągnąć  95°C  przez  co  najmniej  10  minut.  OdkaŜanie  chemiczne  za
pomocą formaliny lub Basamitu nie jest zalecane ze względu na bezpieczeństwo stosującego
i ochronę środowiska.

Rys. 2. Nawadnianie kropelkowe – schemat

[http://nawadnianie.pomp.pl/skrypt_pliki/kroplowniki.html]

Rys. 3. Nawadnianie kropelkowe

– emiter kroplujący

[http://www.nova-nawodnienia.pl/]

Rys. 4. Szklarnia wolnostojąca [www. ESPERE_ENC]

Rys. 5. Grzejnik fawier. [http://favier.webpark.pl/]

Tunele  wysokie  są  pokrywane  folią,  a szczyty  mogą  być  wykonane  z  folii,  szkła  lub
poliwęglanu.  Są  uŜywane  do  uprawy  wielu  gatunków  warzyw  i  roślin  ozdobnych.  Tunel
wysoki  najczęściej  ma  6  m,  9  m  lub  12  m  szerokości  i  od  30  m  do  50  m  długości.  Jego
wymiary wynikają z rozmiarów dostępnych na rynku folii. Samodzielnie wykonywany przez
ogrodnika  ma  najczęściej  konstrukcję  drewnianą,  natomiast  w  sprzedaŜy  są  takŜe  dostępne
tunele  z ocynkowanych  lub  winidurowych  rurek.  Budując  tunel  naleŜy  zwrócić  uwagę  na
zabezpieczenie konstrukcji drewnianej, a takŜe poprawne umocowanie folii.

Ze względu na rozproszenie światła w tunelu, naleŜy w nim uprawiać gatunki roślin

tolerujących rozproszone światło i wysoką wilgotność powietrza. Lepsze warunki cieplne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

panują w tunelach o duŜej kubaturze. Wilgotność powietrza jest wysoka, dlatego tunel naleŜy
regularnie wietrzyć otwierając drzwi i wietrzniki boczne (o ile występują).

Do ogrzewania tunelu stosuje się centralne ogrzewanie doprowadzające ciepło z kotłów

zainstalowanych  w  kotłowni.  Ciepła  woda  rozprowadzana  jest  w  tunelu  do  grzejników
wykonanych z rur rozprowadzonych wzdłuŜ ścian bocznych. Instalowane się teŜ nagrzewnice
wentylatorowe,  ogrzewane  spalanym  węglem  lub  koksem,  które  umieszcza  się  na  zewnątrz
tunelu,  a powietrze  doprowadza  się  do  jego  wnętrza  rurami.  Ogrzewanie  tunelu  ciepłym
powietrzem  polega  na  wywołaniu  cyrkulacji  powietrza  w  obiegu  zamkniętym,  wewnątrz
tunelu.  Powietrze  jest  wtłaczane  do  pomieszczenia,  a  stamtąd  wraca  do  nagrzewnicy,  gdzie
jest  zasysane  oraz  podgrzewane  i  ponownie  wdmuchiwane  do  tunelu.  W nagrzewnicach
spaliny odprowadzane są do komina i nie dostają się one do wnętrza tunelu. Do ogrzewania
tuneli uŜywa się teŜ piecyków węglowych lub piecyków opalanych trocinami, instalowanych
wewnątrz  tunelu,  a  ciepło  rozprowadza  się  rurami  kominowymi.  NaleŜy  zapewnić  właściwe
odprowadzanie  spalin,  np.  za  pomocą  rur  kominowych  wypuszczonych  na  zewnątrz  tunelu.
Pozostawienie spalin wewnątrz moŜe powodować zatrucia tlenkami węgla.

W tunelach moŜna prowadzić przyspieszoną i opóźnioną uprawę roślin. Uprawę roślin

w tunelach ogrzewanych moŜna rozpocząć w marcu, ale najlepiej zacząć od roślin o niŜszych
wymaganiach cieplnych, czyli np. rzodkiewki, sałaty (uprawianych jako przedplon). Po nich
w plonie głównym moŜna sadzić rośliny ciepłolubne. W ostatnich latach w tunelach uprawia
się wiele roślin uprawianych wcześniej tylko w gruncie np.: fasola, ziemniaki, truskawki.
Wynika to z konieczności przyśpieszenia lub opóźnienia zbiorów.
W okresie jesiennym, w tunelach i szklarniach uprawia się wykopane z pola i doniczkowane
złocienie. JeŜeli rośliny są uprawiane w nieogrzewanym tunelu, to zbytnie przyśpieszenie
wiosennego terminu sadzenia roślin moŜe się zakończyć ich wymarznięciem i koniecznością
ponownego obsadzania tunelu lub jego części.

Rys. 6. Wysoki tunel foliowy, którego szczyty są

pokryte szkłem [www.lapa.com.pl]

Rys. 7. Wysoki tunel foliowy, którego szczyty pokryte są

poliwęglanem [www.lapa.com.pl]

JeŜeli tunel nie jest ogrzewany, to przedwczesne sadzenie pomidorów czy ogórków nie

jest wskazane, poniewaŜ folia nie chroni dostatecznie przed przymrozkami. W tunelach tego
rodzaju  rośliny  uprawiane  są  na  kilka  sposobów  –  w  glebie,  na  balotach  słomy,  wałach
obornika, na zagonach na stołach lub cylindrach.
Niskie tunele foliowe są to pomieszczenia przeznaczone dla roślin o większych rozmiarach,
pokryte  folią,  o  wysokości  do  1,5  m.  Nie  zapewniają  roślinom  ochrony  przed  dłuŜej
trwającymi  przymrozkami,  dlatego  teŜ  nie  zaleca  się  ich  stosowania  do  przedwczesnych
wysiewów,  np.  ogórków.  Wczesną  wiosną  są  one  uŜywane  do  tymczasowej  ochrony  roślin,
w celu przyspieszenia ich wzrostu, a takŜe jako pomieszczenia do uprawy w pełnym jej cyklu.
Niskie  tunele  mogą  mieć  róŜnorodne  kształty  i  rozmiary  w  zaleŜności  od  gatunku
uprawianych  roślin.  Tunel  niski  ma  najczęściej  wysokość  40–60  cm  i  stosuje  się  go  na
zagonach  o  szerokości  1–1,2  m,  zaś  jego  długość  moŜe  sięgać  20  m.  Podobnie,  jak  tunele

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wysokie  wymagają  wietrzenia,  które  odbywa  się  przez  otwarte  drzwi  lub  podwinięcie
częściowe lub całkowite folii.
Inspekty  uŜywane  były  zwykle  do  przygotowywania  rozsady  warzyw  i  kwiatów
przeznaczonych  do  uprawy  gruntowej,  jak  równieŜ  uprawy  niskich  roślin.  Inspekty  dzieliły
się na ogrzewane i nieogrzewane, stałe lub przenośne.  Zapewniały  roślinom znacznie lepsze
warunki  cieplne  niŜ  niskie  tunele  foliowe.  Inspekty  stałe  mogą  być  wykonane  z  płyt,  desek
lub  elementów  betonowych,  zaś  inspekty  przenośne  z balotów  słomy.  Mają  one  kształt
skrzyni jednospadowej o szerokości 1,5 m lub dwuspadowej (tzw. belgijka) o szerokości 3 m
(kaŜde  skrzydło  ma  1,5  m  szerokości).  Ze  względu  na  duŜą  pracochłonność  uprawy
w inspektach  oraz  dostępność  tuneli  foliowych,  praktycznie  zostały  one  wycofane
z uŜytkowania.

Osłony z folii perforowanej lub włókniny są to płaskie osłony, które zakłada się na uprawę
roślin  w  gruncie,  na  zagonach  po  ich  wysiewie  lub  posadzeniu.  Panuje  w  nich  wyŜsze
stęŜenie dwutlenku węgla, niewiele wyŜsza temperatura niŜ na zewnątrz i wysoka wilgotność.
Nie  zapewniają  one  roślinom  ochrony  przed  długotrwałymi  przymrozkami.  Jednak  nieco
lepsze  warunki  świetlne  panują  w  osłonach  wykonanych  z  folii  niŜ  z  włókniny.  Osłony  te
mogą  zastąpić  tunel  niski,  poniewaŜ  panują  w  nich  podobne  warunki  mikroklimatyczne,  jak
w tego  typu  tunelach,  zaś  koszt  połoŜenia  takich  osłon  jest  znacznie  niŜszy.  Folia
perforowana  powoduje  przeciętnie  podwyŜszenie  temperatury  przed  świtem  o  około  4°C.
Osłony  z włókniny  są  dobrym  zabezpieczeniem  roślin  przed  szkodnikami.  Włóknina
zapewnia duŜą przewiewność oraz mniejszą wilgotność powietrza, przez co rośliny są mniej
naraŜone na choroby wywoływane przez grzyby.

Rodzaje ziemi i podłoŜy stosowanych w uprawie pod osłonami

Do uprawy roślin pod osłonami uŜywa się specjalnie przygotowanych podłoŜy, zgodnych

z  wymaganiami  uprawianych  roślin.  Często  powinny  być  lekkie,  przepuszczalne,  z  duŜą
zawartością  próchnicy,  dobrą  przepuszczalnością  wody  i  powietrza.  W  przypadku  uprawy
w glebie,  nie  moŜe  być  ona  cięŜka,  podmokła,  ani  zbyt  lekka.  Gleby  o  niskiej  zawartości
próchnicy nawozi się obornikiem, około 600–1000 kg na 100 m². Wiosną moŜna teŜ stosować
komposty, najlepiej przygotowane z kory drzew iglastych, w proporcjach około 5 m

na 100

m².  Składniki  pokarmowe  dostarcza  się  roślinom  w  postaci  nawozów  mineralnych.  Ziemia
pod osłonami moŜe być ściółkowana (mulczowanie) za pomocą folii, włóknin, kory sosnowej
i innych.
Torf wysoki ma włóknistą strukturę oraz jasnobrunatny lub brązowy kolor. Chłonie znacznie
więcej wody niŜ wynosi jego waga (do 10 razy) i utrzymuje prawidłowe stosunki powietrzne.
Nie  zawiera  czynników  chorobotwórczych,  ale  wymaga  wapnowania,  poniewaŜ  ma  kwaśny
odczyn,  pH  2,8–4,5.  Torf  odkwasza  się  dodając  3–5  kg  wapna  nawozowego,  albo  5–8  kg
kredy  na  1  m³  torfu,  w  zaleŜności  od  jego  odczynu.  Niewielka  zawartość  składników
pokarmowych  jest  jego  zaletą  ze  względu  na  moŜliwość  stworzenia  podłoŜa  o  dowolnej
zawartości  składników  pokarmowych.  NawoŜenie  torfu  powinno  się  odbywać  na  podstawie
analizy  chemicznej  składu.  PodłoŜe  z  torfu  wysokiego  ma  zastosowanie  w szklarni  zarówno
po  uzupełnieniu  nawoŜenia  i  odkwaszeniu,  jak  i  w  mieszankach  z  innymi  podłoŜami.
Stosowany  jest  podczas  wysiewu  nasion,  produkcji  rozsady,  oraz  jako  podłoŜe  do  uprawy
w połączeniu z kompostowaną korą. Torf przy niedoborze wody zbryla się, a przy nadmiarze
pogarszają  się  właściwości  powietrzne  podłoŜa,  dlatego  wskazane  jest  stosowanie  go
w mieszankach z innymi materiałami rozluźniającymi podłoŜe.
Torf  niski  ma  ciemnobrunatną,  niemal  czarną  barwę.  Jego  pH  wynosi  4,5–7,2,  zawiera
niewiele substancji organicznych, ma niedobór mikroelementów, ale zawiera dość duŜo azotu.
Torf  niski  nie  powinien  być  przesuszany,  gdyŜ  powoduje  to  zbrylanie  i  obniŜa  wchłanianie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wody.  SłuŜy  jako  dodatek  do  ziem  ogrodniczych,  poprawiając  jej  właściwości  fizyczne
i wnosząc substancje organiczne.
Substrat  torfowy  jest  to  odkwaszony  i  wzbogacony  nawozami  torf  wysoki,  stosowany
zarówno do produkcji rozsady, jak i w późniejszej uprawie roślin
Kora  drzew  iglastych  jest  to  podłoŜe  słuŜące  do  poprawiania  stosunków  powietrznych
w podłoŜach.  Trzeba  poddać  ją  kompostowaniu  przez  1  rok.  Najczęściej  stosowana  jest
w mieszaninie  razem  z torfem.  Kora  bywa  wykorzystywana  do  ściółkowania  przejść,
szczególnie w tunelach foliowych.
Słoma, która najczęściej uŜywane są bele (kostki) twardej słomy pszenicznej i Ŝytniej. Musi
być mocno zwilŜona duŜą ilością wody oraz poddana fermentacji przez bakterie rozkładające
celulozę i ligninę. Bakterie te Ŝywią się azotem, który dodaje się w postaci saletry amonowej
(1  kg  na  100  kg  słomy).  Słoma  po  obfitym  nawilŜeniu  i  okryciu  podłoŜem  (np.:  substrat
torfowy  z  korą)  zagrzewa  się  i  jest  uŜywana  dla  uprawy  roślin  ciepłolubnych  (np.  ogórka),
gdy  temperatura  spadnie  poniŜej  35°C.  Sporadycznie,  słomę  wykorzystuje  się  do
ś

ciółkowania.

Trociny,  które  pochodzą  tylko  z  drzew  iglastych,  mogą  być  uŜywane  jako  jednorodne
podłoŜe,  poniewaŜ  zawierają  substancje  fitotoksyczne  i  mogą  być  stosowane  jako  dodatek
(10–20% objętości) do podłoŜy mieszanych, np. do torfu niskiego.
Wełna mineralna jest podłoŜem inertnym, w przeciwieństwie do organicznych, nie mającym
kompleksu sorpcyjnego. Jego funkcją jest mechaniczne utrzymywanie systemu korzeniowego
i  zapewnienie  optymalnych  warunków  powietrzno-wodnych  w  środowisku  korzeniowym.
Wełna  jest  materiałem  przewiewnym,  chłonnym,  o  neutralnym  odczynie,  ale  nie  zawiera
składników  pokarmowych.  PodłoŜe  to  powinno  być  nawadniane  kropelkowo  i  naleŜy
dostarczać do niego poŜywkę zawierającą składniki pokarmowe.
Perlit jest podłoŜem inertnym stosowanym do rozmnaŜania wegetatywnego roślin. Zapewnia
im właściwe stosunki wodno–powietrzne w pierwszym okresie po sadzonkowaniu.
Ziemie ogrodnicze tworzone są z kompostowanych materiałów organicznych i uŜywa się je
do produkcji rozsady, uprawy w pojemnikach, na stołach, na zagonach. RozróŜnia się ziemie
pomocnicze (jednolite), powstałe z jednego rodzaju materiału, np. ziemia darniowa, gnojowa,
liściowa, wrzosowa, oraz z mieszaniny róŜnych substancji (np. torf z piaskiem). Nazwy ziem
pochodzą  od  gatunków  warzyw,  dla  których  są  przeznaczone,  np.  ziemia  ogórkowa  lub  od
etapu  produkcji,  np.  do  produkcji  rozsady.  Ziemie  ogrodnicze  wymagają  kompostowania
przez  12–36  miesięcy,  w  zaleŜności  od  stopnia  zdrewnienia  materiału  organicznego
i warunków  stworzonych  w  czasie  kompostowania.  Pryzmy  nawilŜa  się  wodą.  Dla
zwiększenia  zawartości  składników  pokarmowych  i  substancji  organicznej,  takŜe  gnojówką
i gnojowicą.  Przed  uprawą  naleŜy  ziemię  zdezynfekować  oraz  wykonać  jej  analizę
chemiczną.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie są typy szklarni?

Czym się charakteryzują warunki uprawy w wysokim tunelu foliowym?

Jakie wyróŜnia się rodzaje osłon do uprawy roślin i czym się one charakteryzują?

Jakie rodzaje podłoŜy stosuje się do uprawy roślin pod osłonami?

Czym charakteryzuje się torf wysoki?

Jakie są sposoby ogrzewania szklarni i tuneli?

W jaki sposób moŜna obniŜyć wilgotność powietrza pod osłonami?

Jakie są sposoby cieniowania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj projekt szklarni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.1.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

obejrzeć modele szklarni, ich projekty lub szkice,

zaprojektować sposób ogrzewania, wietrzenia, zacieniania,

określić sposób uprawy,

dobrać niezbędne wyposaŜenie,

wykonać projekt,

zaprezentować wykonaną pracę.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

modele szklarni,

−

projekty i szkice szklarni,

−

film lub prezentacja multimedialna dotycząca budowy i wyposaŜenia szklarni,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj efektywne wykorzystanie szklarni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.1.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać ze zrozumieniem materiały informacyjne dotyczące technologii uprawy
wybranych roślin, jednocześnie sporządzając notatki,

określić gatunki roślin uprawianych w szklarni,

zaproponować sposób uprawy,

określić okres na przygotowanie szklarni do cyklu uprawowego,

wykonać projekt określając cykle uprawy poszczególnych roślin,

zaprezentować projekt i uzasadnić przyjęte rozwiązania.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

technologie uprawy wybranych roślin,

−

film lub prezentacja multimedialna dotycząca wykorzystania szklarni,

−

plansze, foliogramy o uprawie warzyw i kwiatów pod osłonami,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Określ właściwości fizykochemiczne poszczególnych rodzajów podłoŜy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.1.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

określić właściwości fizyczne i chemiczne poszczególnych podłoŜy,

zapisać wnioski w formie tabeli lub notatki,

zaprezentować wnioski w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

próbki podłoŜy,

–

film lub prezentacja multimedialna na temat podłoŜy stosowanych w uprawach pod
osłonami,

–

materiały do pisania.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić dogodne miejsce do lokalizacji szklarni?

określić wyposaŜenie szklarni?

wykazać róŜnice między warunkami panującymi w tunelu i szklarni?

określić przeznaczenie perlitu?

określić, jakie róŜnice są między nawadnianiem za pomocą linii
kroplujących i zraszaczy?

scharakteryzować zalety uprawy szklarniowej roślin na wełnie
mineralnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Zastosowanie folii, włókniny i pojemników

4.2.1. Materiał nauczania

Właściwości oraz zastosowanie folii i włókniny

W uprawie niektórych gatunków warzyw rozpowszechnione jest ściółkowanie, zwane

mulczowaniem.  Zabieg  ten,  polega  na  przykryciu  powierzchni  gleby  materiałami
nieprzepuszczającymi  światła.  MoŜna  ściółkować  glebę  materiałami  organicznymi  (słoma,
trociny,  torf,  kora),  albo  tworzywami  sztucznymi  (czarna  folia,  czarna  włóknina).
Ś

ciółkowanie ma istotne znaczenie dla roślin ciepłolubnych (dyniowate, psiankowate)

uprawianych  w  stosunkowo  duŜej  rozstawie.  Czarna  folia  lub  włóknina  tworzy  warstwę
izolacyjną,  ochraniającą  glebę  przed  wyrastaniem  chwastów.  Gleba  ściółkowana  wpływa
pozytywnie  na  gospodarkę  wodną  roślin,  ograniczane  jest  jej  nadmierne  parowanie,
a w  przypadku  czarnej  włókniny  ułatwione  jest  przenikanie  wody  z  nawadniania  do  gleby.
Pod czarną folią i włókniną nasiona chwastów kiełkują, ale ich młode siewki giną na skutek
braku  światła.  Wadą  stosowania  folii  do  ściółkowania  jest  rozwój  chorób  grzybowych,
którym  sprzyja  wysoka  temperatura  i  wilgotność.  Mulczowanie  umoŜliwia  lepsze
wykorzystanie  przez  rośliny  składników  pokarmowych,  szczególnie  azotu,  dlatego  moŜna
ograniczyć nawoŜenie roślin tym składnikiem.

Do wiosennego osłaniania np.: sałaty głowiastej masłowej i kruchej oraz papryki zaleca

się  włókninę,  która  jest  droŜsza  od  folii  perforowanej,  ale  jej  uŜycie  jest  uzasadnione  ze
względu na duŜą przewiewność i niŜszą wilgotność powietrza, co poprawia zdrowotność tych
gatunków roślin. Pod włókniną jest korzystny mikroklimat, w okresach chłodu poprawiają się
warunki  cieplne,  natomiast  w  czasie  słonecznej  pogody  rośliny  nie  przegrzewają  się  i  nie
dochodzi do oparzeń sałaty, często występujących pod folią perforowaną.

W uprawach rozpoczynających się bardzo wczesną wiosną zaleca się stosowanie

podwójnego przykrycia roślin osłoną z włókniny i folii perforowanej. MoŜna równieŜ łączyć
płaskie przykrycie włókniną ze ściółkowaniem gleby czarną folią. Oprócz wpływu na
temperaturę gleby i jej wilgotność ta metoda chroni rośliny przed zachwaszczeniem.

Zarówno folię perforowaną, jak i włókninę uŜywa się dwu albo trzykrotnie w jednym lub

w  dwóch  sezonach  wegetacyjnych.  Głównym  czynnikiem  wpływającym  na  rozpad  folii
i włókniny  jest  światło  słoneczne.  Po  skończonym  okresie  uŜytkowania  osłony  przechowuje
się  w  ciemnych  pomieszczeniach.  ZuŜyta  folia  i  włóknina  zanieczyszcza  środowisko,
poniewaŜ  problem  powtórnego  zagospodarowania  osłon  nie  jest  jeszcze  kompleksowo
rozwiązany.

Charakterystyka wybranych rodzajów folii

Do ściółkowania przeznacza się folię cienką (0,03–0,06 mm), w formie taśmy

o szerokości 100–120 cm lub rękawa 50–60 cm, którą na duŜych powierzchniach rozkłada się
mechanicznie. Czynność tę moŜna połączyć z profilowaniem gleby oraz sadzeniem rozsady
lub siewem nasion w wykonane otwory.

Uprawa pod folią perforowaną i włókniną jest metodą prostą i tanią, poniewaŜ osłony

umieszcza  się  bezpośrednio  na  roślinach  z  pominięciem  konstrukcji  nośnej.  Dzięki  osłonom
w strefie wzrostu roślin jest korzystny mikroklimat. Niestety, podczas silnego nasłonecznienia
moŜe dochodzić do oparzeń słonecznych, szczególnie pod folia perforowaną.
Folia  polietylenowa  grubości  0,04–0,05  mm  jest  stosowana  do  płaskiego  przykrywania
uprawy  wczesnych  warzyw  kapustnych  i  ogórków.  Folia,  jako  półrękaw,  o  szerokości  150–
–160  cm  po  rozłoŜeniu  ma  szerokość  300–320  cm.  W  folii  są  wykonane  otwory  o  średnicy
1 cm, a na powierzchni 1 m² występuje 100 (typ A) lub 500 otworów (typ B).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do okrywania konstrukcji typowych, niskich tuneli foliowych, uŜywa się folii o grubości

0,1 mm, produkowanej w formie rękawa o szerokości 120 cm, który rozcina się i przykrywa
tunel mający 120 cm szerokości i 50 cm wysokości. Folie polietylenowe, o większej grubości
i róŜnych odcieniach i trwałości, przeznaczone są do nakrywania wyŜszych tuneli.
Folia bezbarwna o grubości 0,15 mm jest nieustabilizowana przeciwko promieniom UV, ma
mniejszą  wytrzymałość  na  zmiany  temperatury,  dość  szybko  matowieje  i  kruszeje.  Jest  to
folia jednosezonowa.
Folia niebieska UV-2 ogrodnicza ma grubość 0,165 mm i jest stabilizowana przeciwko UV.
Ma dobrą wytrzymałość na zmiany temperatury, jest ona dwusezonowa, zaś na tunelach typu
igołomskiego, moŜe być uŜywana przez trzy sezony.
Folia Ŝółta UV-3 ma grubość 0,165 mm i wytrzymuje trzy sezony.
Folia  zielona  UV-4  o  grubości  0,185  mm  jest  stabilizowana,  charakteryzuje  się  duŜą
wytrzymałością i jest czterosezonowa.
Folia róŜowa UV-5 o grubości 0,165 mm jest materiałem stabilizowanym, o podwyŜszonych
właściwościach termoizolacyjnych, ma większe rozproszenie światła i jest pięciosezonowa.
Folia przeciwmgielna AF moŜe być bezbarwna, niebieska lub mieć inne odcienie, o grubości
0,165  mm.  Folia  ta  wywołuje  kondensację  pary  wodnej,  której  efektem  jest  cienka  warstwa
zapobiegająca powstawaniu duŜych kropli wody. Folia ta moŜe być uŜywana przez dwa, trzy
sezony.
Folia  trzywarstwowa  ma  grubość  w  granicach  0,165–2,00  mm  i  składa  się  z  warstwy
wewnętrznej  o  właściwościach  antykondensacyjnych,  środkowej,  która  absorbuje  promienie
cieplne  i  zewnętrznej  odpornej  na  działanie  UV.  Folia  ta  jest  materiałem  wielosezonowym.
Długości okresów uŜytkowania i warunki klimatyczne, w tym szczególnie silne wiatry często
skracają  okresy  ich  uŜytkowania.  Folia  przeciwmgielna,  wedługg  doświadczeń  producentów
często  traci  swoje  właściwości  juŜ  po  roku,  a  przez  następny  okres  zachowuje  się  jak  folia
kilku sezonowa.

Tabela 1. Charakterystyka wybranych osłon z tworzyw sztucznych stosowanych w ogrodnictwie wg P. Siwka,

[7, s. 24]

Rodzaj osłony

Rodzaj tworzywa sztucznego

Szerokość

[m]

Wykorzystanie

w latach

Producent

ciółka

Czarna folia PE 0,05 mm
Czarna folia PP90

1.2

1.6, 3.2

1–2
2–3

ERG Bieruń St.
ZPL Wigolen

Płaskie
przykrycie

Folia perforowana PE
0,045 mm
Włóknina17 g/m

Wigofil

Włóknina 30 g/m

Wigolem

Włóknina 17 g/m

Covertan

Włóknina 17 g/m

Pegas–Agro

3.0

1.5, 3.2

1.6
4.0

1.6, 3.2

6.3, 12.6

1–2
1–2
2–3
1–2
1–2

ERG Bieruń St.
ZPL Wigolen
ZPL Wigolen
Corovin Niemcy
Pegas Czechy

Tunel niski

Folia PE 0,15 mm

2.4

1–2

ERG Bieruń St

Tunel igołomski
i wysoki

PE 0,165 mm, niebieska
PE 0,185 mm, zielona
PE 0,165 mm Antyfog
PE 0,15 mm, niebieska, Ŝółta
EVA 0,2 mm

6.0, 12.0
6.0, 12.0
6.0, 12.0
6.0, 12.0

12.0

2–3

4–5

ERG Bieruń St.
ERG Bieruń St.
ERG Bieruń St.
TVK Węgry
Pati Holandia

Stosowanie osłon jest skutecznym sposobem przyspieszania zbiorów wczesnych warzyw.

Zmniejsza  ryzyko  ich  uprawy,  poniewaŜ  na  terenie  całego  kraju  wiosenne  przymrozki
występują  z  róŜnym  natęŜeniem  i  częstotliwością.  Osłanianie  roślin  przeciwdziała  szkodom
wyrządzanym  przez  chłód  i  przymrozki.  Podczas  przymrozków  na  włókninie  osiada
i zamarza  woda,  która  tworzy  lodowatą  powłokę,  hamującą  wypromieniowanie  ciepła,
a temperatura  jest  pod  osłoną  przed  świtem  wyŜsza  o  około  4ºC.  Folia  perforowana
w mniejszym  stopniu  chroni  rośliny  przed  znacznymi  spadkami  temperatur,  jednak  równieŜ

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

warstwa lodu na jej wewnętrznej stronie, zapobiega wypromieniowaniu ciepła podczas
przymrozków.

Termin usunięcia włókniny z osłanianych roślin nie jest uzaleŜniony od warunków

pogodowych, jak w przypadku folii perforowanej, którą moŜna zdejmować w dni ciepłe, ale
pochmurne, a nawet deszczowe, najlepiej w godzinach przedwieczornych.

Charakterystyka wybranych rodzajów włókniny

Pegas-Agro to grupa włóknin polipropylenowych przeznaczonych do osłaniania roślin

i gleby,  dla  zapewnienia  roślinom  lepszych  warunków  wzrostu  oraz  poprawy  ich  cech
jakościowych.
Pegas-Agro  17  jest  włókniną  lekką  (lm²  waŜy  17  g),  słuŜącą  do  bezpośredniego,  bez
konstrukcyjnego  osłaniania  wysianych  lub  wysadzonych  roślin  w  okresie,  kiedy  warunki
zewnętrzne  są  jeszcze  dla  nich  niekorzystne  zarówno  w  gruncie,  jak  i  nie  ogrzewanych
tunelach.  Pegas-Agro  17  chroni  rośliny  przed  wahaniami  temperatury  w  ciągu  nocy  i  dnia,
przymrozkami i niskimi temperaturami, silnymi wiatrami, zbyt szybką utratą wody glebowej,
gwałtownymi  opadami,  uszkodzeniem  przez  gradobicie,  zanieczyszczeniem  pyłami,
szkodliwymi  owadami,  uszkodzeniami  przez  gryzonie  i  ptaki,  oparzeniami  słonecznymi,
opadami pyłów przemysłowych. Do roślin dobrze reagujących na osłanianie włókniną naleŜą:
sałata,  kapusta  wczesna,  kapusta  pekińska,  kalarepa,  kalafior,  rzodkiewka,  rzodkiew,
marchew, seler, ziemniaki wczesne, papryka słodka, truskawki.

Warzywa i inne rośliny wysiewane lub sadzone nakrywa się bezpośrednio po siewie lub

sadzeniu, natomiast rośliny uprawiane z wysiewu ozimego oraz dwu i wieloletnie osłania się
z  chwilą  ustabilizowania  się  temperatury  zewnętrznej  powyŜej  5°C,  tj.  od  połowy  marca.
Najlepsze  efekty  uzyskuje  się  gdy  osłona  zostanie  nałoŜona  przy  wilgotnej  powierzchni
gleby.  Aby  włóknina  nie  zniekształcała  osłanianych  roślin  naleŜy  rozłoŜyć  ją  luźno  na
obsianym lub obsadzonym zagonie. Włókninę naleŜy rozkładać zgodnie z kierunkiem wiatru.
Po rozłoŜeniu wymaga ona umocowania wzdłuŜ boków podłuŜnych i poprzecznych, zwykle
przez obciąŜenie brzegów.
Pegas-Agro  50  czarny  jest  włókniną  przeznaczoną  do  ściółkowania  (mulczowania)  gleby,
w celu  poprawienia  warunków  wzrostu  róŜnych  roślin  uprawnych.  Ściółkowanie  umoŜliwia
wyeliminowanie  chwastów  bez  stosowania  herbicydów,  ochronę  gleby  przed  utratą  wody
wskutek  parowania,  wydatną  poprawę  warunków  fitosanitarnych,  dzięki  czemu  rośliny  są
mniej naraŜone na poraŜenie chorobami, pędzenie i bielenie warzyw.

Włóknina czarna w odróŜnieniu od folii czarnej jest przepuszczalna dla wody, dlatego

woda z opadów lub nawadniania przenika do przykrytej gleby i nie dochodzi do braku wody
dla roślin uprawianych na glebie ściółkowanej. Najlepsze wyniki uzyskuje się podczas
ś

ciółkowania gleby w uprawie: sałaty, melona, pomidora, arbuza, truskawek, ogórka, papryki.

Do  ściółkowania  stosuje  się  najczęściej  pasy  włókniny  o  szerokości  od  80–120  cm.  Po  ich
nałoŜeniu  na  glebie  wynawoŜonej  i  naleŜycie  uprawionej,  brzegi  pasów  na  szerokość  ok.
10 cm  mocuje  się,  zagłębiając  je  w  rowku  w  ziemi.  Ściółkowana  powierzchnia  nie  powinna
mieć zagłębień, aby nie doszło do powstawania zastoisk wodnych na przykrytej powierzchni.
Włókniny  biała  Pegas-Agro  30  i  50  przeznaczone  są  do  osłaniania  zimowego  roślin
zimujących w gruncie, dla ochrony ich przed mrozami i wysuszającymi wiatrami.

Ochronne działanie przeciwmrozowe tych włóknin jest spotęgowane przez wodę

w szczelinach  włókniny,  która  zamarzając  tworzy  z  włókniny  dość  szczelną  powłokę
chroniącą  okryte  rośliny  przed  nadmiernym  spadkiem  temperatury.  Osłona  zimowa  jest
szczególnie  przydatna  w  bezśnieŜne  zimy,  kiedy  rośliny  pozbawione  są  ochronnej  warstwy
ś

niegu. W uprawach gruntowych osłony zimowe znajdują zastosowanie do osłaniania

zimującej pietruszki, porów, szpinaku. Mogą być równieŜ stosowane do osłaniania
zimujących roślin uprawianych w nie ogrzewanych szklarniach i tunelach foliowych. Istnieje

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wiele innych zastosowań dla włóknin Pegas-Agro, zarówno białych jak i czarnych, np. Pegas-
Agro  50  do  ocieplania  ścian  szklarni  i  tuneli,  Pegas-Agro  17,  50  do  cieniowania  szklarni,
Pegas-Agro  50  czarny  do  przyciemniania  lub  odcięcia  dopływu  światła  słonecznego,
wszystkie rodzaje białej włókniny Pegas-Agro do okrycia w czasie przymrozków.

Rodzaje pojemników i ich zastosowanie

W produkcji stosowane są następujące rodzaje pojemników:

–

wielokrotnego uŜycia – doniczki ceramiczne, z tworzyw sztucznych oraz pierścienie
winidurowe, a takŜe skrzynki wysiewne,

–

jednorazowego uŜycia – doniczki ziemne i torfowo-celulozowe, które wysadza się razem
z rośliną na miejsce stałe.

Doniczki  ceramiczne  mają  kilka  wad,  poniewaŜ  są  drogie,  łatwo  się  tłuką,  zniekształcają
system korzeniowy, utrudniona jest ich dezynfekcja, dlatego uŜywane są sporadycznie, tylko
w uprawie doniczkowych roślin ozdobnych.
Doniczki  z  tworzyw  sztucznych  w  kształcie  cylindrów,  maja  większą  pojemność  przy  tej
samej  średnicy,  co  doniczki  stoŜkowe,  zapewniają  roślinom  lepsze  warunki  wzrostu,
zwłaszcza rozwój systemu korzeniowego oraz są bardziej ekonomiczne. Wykorzystywane są
do  produkcji  rozsad  warzyw  i  kwiatów  (a  szczególnie  kwiatów  doniczkowych).  Szczególne
miejsce  w  produkcji  rozsady  zajmują  wielodoniczki  (palety  rozsadowe),  które  łatwiej  jest
napełniać i przestawiać.

Rys. 8. Wielodoniczki [http://www.jrk.com.pl/html-polski/]

Pierścienie  winidurowe  są  spinane  z  pasków  folii  winidurowej  sztywnej,  mają  podobne
zalety  jak  doniczki  z  tworzyw  sztucznych.  Jednak  z  powodu  braku  dna  ich  przesuwanie
powinno  być  ograniczone.  Mniejsze  cylindry  są  wykorzystywane  do  siewu  roślin  (np.:
ogórka) lub pikowania roślin, a większe pierścienie są przeznaczone do uprawy w nich roślin
na miejscu stałym.
Skrzynki  wysiewne  powinny  być  dostosowane  pod  względem  wielkości  do  wymiarów
stołów w szklarni lub tunelu i najczęściej mają wymiary 50 x 35 x 7 cm. Skrzynki wysiewne
mogą  być  wykonane  z  drewna  lub  tworzyw  sztucznych.  Skrzynki  drewniane  są  cięŜsze
i trudniejsze  do  dezynfekcji,  ale  koszty  ich  wykonania  lub  zakupu  są  niŜsze.  Zaletami
skrzynek  z  tworzyw  sztucznych  jest  dłuŜszy  okres  uŜytkowania  i  mniejszy  cięŜar.
Ujednolicone  wymiary  skrzynek  ułatwiają  wykonanie  dla  nich  znaczników  do  siewu  nasion
i pikowania rozsady.
Cienkościenne  torfowo-celulozowe  doniczki  Jiffy  pots  naleŜą  do  rozpowszechnionych
doniczek jednorazowego uŜycia. Ich ściany wykonane są z masy torfowo-celulozowej. Przed
uŜyciem  doniczki  obficie  nawilŜa  się  wodą,  natomiast  podczas  sadzenia  w  polu  krawędzie
doniczek  przykrywa  się  glebą,  co  zapobiega  nadmiernemu  parowaniu.  Jiffy  pots
produkowane  są  równieŜ  w  formie  sprasowanych  krąŜków,  które  po  wchłonięciu  wody
przybierają kształt walcowatych doniczek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Doniczki  ziemne  lub  torfowo-ziemne  są  produkowane  w  gospodarstwie  we  własnym
zakresie  za  pomocą  pras  zwanych  doniczkarkami,  które  mogą  być  pojedyncze
i wieloforemkowe  –  ręczne,  albo  o  napędzie  mechanicznym.  Komponentami  do  wyrobu
doniczek  są:  ziemia  gliniasta,  najlepiej  pochodząca  z  pola,  na  którym  były  uprawiane
wieloletnie rośliny motylkowe, torf wysoki odkwaszony, ziemia gnojowa, piasek, krowieniec,
a takŜe dodatki nawozów mineralnych. Proporcje powinny być tak dobrane, by  doniczki nie
rozsypywały się, a równocześnie nie były zbyt zwięzłe. Średnica doniczek jest zróŜnicowana
i wynosi od 4 do 12 cm w zaleŜności od rośliny. Ze względu na duŜą pracochłonność i zbyt
duŜe zagęszczenie podłoŜa obecnie nie są uŜywane.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Na czym polega ściółkowanie (mulczowanie)?

Jakie są zalety, a jakie wady stosowania folii?

Kiedy moŜna łącznie stosować osłony z folii i włókniny?

Jakie są rodzaje folii i do czego jest ona stosowana?

Do czego słuŜy czarna włóknina?

Jakie są rodzaje pojemników i czym się one charakteryzują?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj właściwości folii i włókniny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.2.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

obejrzeć film lub prezentację multimedialną dotyczącą właściwości folii i włókniny oraz

ich zastosowaniu w produkcji pod osłonami,

obejrzeć próbki folii i włókniny,

określić ich właściwości,

porównać właściwości folii i włókniny,

zebrać wnioski w formie tabeli,

przedstawić je na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

film lub prezentacja multimedialna na temat zastosowania folii i włókniny
w ogrodnictwie,

–

próbki róŜnych włóknin i folii,

–

materiały do pisania.

Ćwiczenie 2

Określ właściwości pojemników stosowanych w ogrodnictwie i dobierz je do produkcji

rozsady wskazanych warzyw.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.2.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

obejrzeć pojemniki stosowane w ogrodnictwie,

określić właściwości pojemników,

określić technologie produkcji rozsady określonych warzyw,

określić, jakie powinny być poŜądane cechy pojemników do produkcji rozsady

wskazanych warzyw,

dobrać pojemniki do produkcji rozsady pomidorów, ogórków, sałaty i kapusty,

zaprezentować i uzasadnić swój wybór.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

pojemniki stosowane w ogrodnictwie,

−

technologie uprawy pomidorów, ogórków, sałaty i kapusty.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić, jakich materiałów uŜywa się do ściółkowania pod osłonami?

określić, jakie są zalety, a jakie wady stosowania włókniny?

wyliczyć róŜnice między foliami polietylenowymi stosowanymi
w produkcji pod osłonami?

określić, dla jakich roślin najbardziej korzystny jest tunel pokryty
folią stabilizowaną?

określić właściwości doniczek z tworzyw sztucznych?

dobrać folie do określonych osłon?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. RozmnaŜanie generatywne i wegetatywne

4.3.1. Materiał nauczania

RozmnaŜanie generatywne – materiał siewny

RozmnaŜanie generatywnie (z nasion) jest moŜliwe dla większość roślin, poniewaŜ

posiadają  one  organy  generatywne,  którymi  są  kwiaty  i  poprzez  ich  zapylenie  oraz
zapłodnienie  z  zaląŜków  tworzą  się  nasiona.  Kwiaty  są  obupłciowe  lub  jednopłciowe
(rozdzielnopłciowe).  W  kwiatach  obupłciowych  powstają  pręciki  i  słupki.  Ten  rodzaj
kwiatów  występuje  w  większości  warzyw  –  psiankowatych,  strączkowych,  kapustnych,
rzepowatych,  itd.  Kwiaty  jednopłciowe  mają  albo  pręciki  –  kwiaty  męskie,  albo  słupki  –
kwiaty  Ŝeńskie.  Wśród  roślin  warzywnych  występują  teŜ  gatunki  poligamiczne,  np.  szpinak,
które maja kwiaty obupłciowe.

Jedna roślina jest zdolna wytworzyć od kilku do kilku tysięcy owoców, a wewnątrz

owocu  moŜe  znajdować  się  od  jednego  do  kilkudziesięciu  nasion.  Wielkość,  kształt  i  barwa
nasion oraz owoców są cechą poszczególnych gatunków i odmian. Niektóre są bardzo drobne
(np., rzodkiewki, koperku, begonii, petunii), inne grubsze (np. fasoli, dyni). W jednym gramie
mieści się, np. od 1 do 6 nasion fasoli, 30–60 ogórka, 800–900 marchwi i 2000–3000 selera.
Proces  kiełkowania  rozpoczyna  pęcznienie  nasion  na  skutek  właściwej  temperatury
i wilgotności  podłoŜa,  a  następnie  tworzy  się  korzonek  i  wyrasta  pęd.  Niektóre  rośliny  np.:
sałata,  wymagają  światła  do  kiełkowania.  Przyśpieszając  termin  siewu  lub  go  opóźniając
moŜna przyśpieszać lub opóźniać sadzenie na miejsce stałe i pierwsze zbiory. Do siewu musi
być  przygotowane  podłoŜe.  Termin  siewu  zaleŜy  od  gatunku  rośliny,  długości  okresu
kiełkowania  oraz  szczególnie  podczas  uprawy  pod  folią  od  warunków  klimatycznych.  Po
wysiewie nasion nie wolno przesuszyć podłoŜa, w przeciwnym razie rośliny nie wzejdą.

Ocena jakości materiału siewnego

Nasiona do wysiewu powinny być dobrze wykształcone, dojrzałe, dosuszone,

oczyszczone,  w  pełni  Ŝywotne,  jednorodnej  odmiany  oraz  nie  poraŜone  przez  choroby
i szkodniki.  Cechy  te  moŜna  sprawdzić  na  podstawie  ich  wyglądu  zewnętrznego,  zaś
dokładnej  oceny  wartości  siewnej  nasion  dokonuje  laboratorium.  O  wartości  siewnej  nasion
decyduje  ich  Ŝywotność,  czyli  zdolność  i  energia  do  kiełkowania,  a  takŜe  czystość  fizyczna
i odmianowa. Klasy jakości nasion, ich zdolności kiełkowania określa norma branŜowa.
Zdolność  kiełkowania  wyraŜa  się  procentem  nasion,  które  wykiełkowały  w  optymalnej
temperaturze, określonym czasie dla danego gatunku (np. dla rzodkiewki jest to 6 dni, grochu
–  8,  kapusty  –  10,  cebuli  –  12,  pomidora  –  14,  marchwi  –  21,  pietruszki  –  28).  Do  oceny
zdolności kiełkowania naleŜy wziąć 4 porcji po 100 nasion lub 8 porcji po 50 sztuk i losowo,
bez wybierania ułoŜyć w czterech jednakowych kiełkownikach. Po wykiełkowaniu oblicza się
procent nasion kiełkujących normalnie, czyli mających prawidłowo rozwinięte liścienie oraz
korzonki.  Nasiona,  które  nieprawidłowo  skiełkowały  to  te,  które  mają  tylko  korzonek,  nie
posiadają  pędu,  albo  jest  on  krótki,  poraŜony  chorobami  lub  pokryty  pleśnią.  Poza
laboratorium,  równieŜ  moŜna  przeprowadzić  badanie  zdolności  kiełkowania  odliczając
4 x 100 nasion, bez wybierania. KaŜdą setkę nasion układa się na zwilŜonej bibule lub flaneli,
następnie  materiał  z  nasionami  zawija  się,  wkłada  do  kopert  i  układa  cztery  obok  siebie
w naczyniu,  np.  w  miseczce  lub  na  talerzu.  Ziarna  zwilŜa  się  niezbyt  obficie  wodą,
i przykrywa  się  drugim  naczyniem.  KaŜdego  dnia  sprawdza  się,  czy  nasiona  są  wilgotne
i uzupełnia  wodę  w  miarę  potrzeb.  Po  tygodniu  trzeba  zliczyć  nasiona,  które  skiełkowały
i obliczyć  średnią  z  czterech  prób.  Dobry  materiał  powinien  skiełkować  w  co  najmniej  90%
w kaŜdej próbie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Energia  kiełkowania  jest  wyraŜana  procentem  nasion,  które  skiełkowały  w  ciągu  kilku
pierwszych  dni  po  wysiewie.  Ilość  dni  ustala  się  dla  kaŜdego  gatunku,  np.  procent
skiełkowanych  nasion  warzyw  kapustnych  oblicza  się  po  3  dniach,  ogórka,  sałaty
i rzodkiewki  –  po  4,  grochu  i  fasoli  –  po  5,  cebuli  –  po  6,  marchwi  –  po  7,  zaś  selera
i pietruszki po 10 dniach.
Czystość  fizyczna  nasion  oznaczana  jest  w  procentach  wagowych.  Nasiona  powinny  być
wolne  od  zanieczyszczeń  takich  jak  ziemia,  resztki  roślinne,  nasiona  chwastów  lub  innych
roślin. Do oznaczenia czystości nasion bierze się dwie jednakowe próbki po 100 g i oddziela
się  z  kaŜdej  z  nich  wszelkie  zanieczyszczenia  i  nasiona  uszkodzone.  Następnie  waŜy  się
nasiona  czyste,  odejmuje  się  ich  masę  od  100  g  i  otrzymuje  się  sumę  stanowiącą  ilość
zanieczyszczeń. Materiał siewny jest czysty, gdy ich ilość nie przekracza 10 g, a jeŜeli masa
zanieczyszczeń jest większa, to nasiona wymagają oczyszczenia.
Wartość  uŜytkowa  nasion  obliczana  jest  przez  mnoŜenie  liczb  oznaczających  zdolność
kiełkowania i czystość nasion, a wynik ten naleŜy podzielić przez 100. Na przykład, zdolność
kiełkowania badanych nasion wynosi 85%, zaś ich czystość 95%, czyli 85% x 95% : 100% =
= 8075 : 100 = 80,75%. Wartość uŜytkowa nasion wynosi 80,75%, zatem z ilości 100 g tych
nasion wyrośnie tyle roślin, co z około 80 g nasion czystych i kiełkujących w stu procentach.
Wartość  uŜytkowa  wskazuje,  ile  nasion  trzeba  wysiać,  aby  uzyskać  poŜądaną  gęstość  roślin
po  wschodach.  Potrzebną  ilość  nasion  do  wysiewu  oblicza  się  następująco:  przyjmując,  Ŝe
nasiona rzodkiewki mają zdolność kiełkowania 80%, zaś ich czystość wynosi 90%, a potrzeba
wysiać je w tunelu na powierzchni 1 m² w rozstawie 10 x 2 cm. Najpierw trzeba wyliczyć ich
wartość uŜytkową, czyli 80 x 90 : 100  = 72% a następnie sprawdzić zawartość nasion w 1 g.
Dla rzodkiewki jest to 150 sztuk w 1 g. NaleŜy teŜ określić normę siewu, czyli obliczyć, ile
nasion trzeba wysiać na 1 m

, by zapewnić maksymalny plon przy jak najmniejszym zuŜyciu

materiału siewnego. Ilość nasion oblicza się według wzoru:

10000 [cm²]:(10 x 2) [cm²/roślinę] = 500 roślin/m

, 72 x 150:100 = 108,

czyli 500 : 108=4,63 g.

RozmnaŜanie wegetatywne

RozmnaŜanie wegetatywne stosuje się w uprawie gatunków, które nie tworzą nasion,

np. czosnek, chrzan lub u roślin dających z nasion nie wyrównany, słaby jakościowo i nie
powtarzający cech rodzicielskich materiał, np. ziemniak czy rabarbar. RozmnaŜanie
wegetatywne moŜe być przeprowadzone:

−

przy  wykorzystaniu  wegetatywnych  organów  rozmnaŜania  roślin,  a  więc  cebul
(hiacynt,  lilie),  bulw  (frezja,),  kłączy,  odrostów  korzeniowych  (niektóre  draceny)
i rozłogów  (truskawka,  chlorophytum  i  fiołek).  Organy  te  stanowią  naturalny  sposób
rozmnaŜania tych roślin.

−

poprzez podział roślin (niektóre byliny np.: szczypiorek), polega on na rozerwaniu
wykopanej kępy roślin,

−

z wykorzystaniem zdolności resuscytacyjnych rośliny przy odkładach zwykłych,
powtarzanych i powietrznych, sadzonkach pędowych (zielnych półzdrewniałych
i zdrewniałych), liściowych i korzeniowych, a takŜe szczepienia.

Dzielenie cebul

Rośliny cebulowe mają skróconą łodygę, tzw. piętkę, a z niej wyrastają liście. W ich

kątach są pączki wytwarzające nowe cebulki, które z kolei po oderwaniu od rośliny matecznej
z fragmentem piętki rozwijają się samodzielnie po posadzeniu do gruntu. Jest moŜliwe takŜe
rozmnaŜanie z łusek cebul.
Dzielenie kłączy ma zastosowanie dla rabarbaru oraz niekiedy szparaga i bergenii. Rośliny te
są wieloletnie i wytwarzają silnie rozwinięte karpy złoŜone z pędów podziemnych, tzw.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kłączy  oraz  wyrastających  z  nich  korzeni.  U  rabarbaru  występują  kłącza  pionowe,  zaś
u szparaga poziome.
RozmnaŜanie z bulw stosuje się m.in. do rozmnaŜania ziemniaka, którego bulwy (najlepiej
o masie około 40 g) sadzi się w całości do gruntu.
RozmnaŜanie  z  odrostów  korzeniowych  jest  moŜliwe  u  roślin  je  wytwarzających  i  polega
na ich odejmowaniu od rośliny matecznej.
RozmnaŜanie  z  sadzonek  korzeniowych  stosuje  się  w  przypadku,  gdy  rośliny  nie  moŜna
podzielić  i  sporządzić  sadzonek  pędowych.  Wykorzystywane  są  fragmenty  korzeni  mające
zdolność  tworzenia  pąków  przybyszowych.  Ten  sposób  rozmnaŜania  wykorzystywany  jest
u pierwiosnków.
RozmnaŜanie  z  sadzonek  liściowych  stosowane  jest  u  m.in.  u  begonii  i  sansewiery.
Sadzonką są liście lub ich fragmenty umieszczone w podłoŜu.
Sadzonki  pędowe  w  zaleŜności  od  stopnia  zdrewnienia  pędu  dzielą  się  na  zdrewniałe,
półzdrewniałe i zielne.

Sadzonki zdrewniałe tworzone są z pędów pozbawionych liści. Najczęściej mają długość

15–25  cm.  Przygotowując  sadzonki  naleŜy  przyciąć  je  u  góry,  skośnie  pod  kątem  45   nad
oczkiem,  a  u  dołu  pod  oczkiem  pod  kątem  90 .  Sadząc  je  naleŜy  zagłębić  w podłoŜe  do
górnego  pączka.  Przygotowanie  sadzonek  niektórych  roślin  następuje  w  miesiącach  późno
jesiennych i zimowych, a wysadzenie dopiero wiosną np.: róŜa Noisetta cv. Manetti.

Sadzonki półzdrewniałe sporządza się z sadzonek, które w dolnej części są zdrewniałe,

a w górnej zielne. W górnej części pozostawia się liście. Przez sadzonki te rozmnaŜane są
pelargonie rabatowe, oraz niektóre róŜe np.: cv. Batter Times, cv. Talisman. Sadzonki
półzdrewniałe pobiera się i sadzi pod koniec okresu wegetacyjnego danej rośliny.

Sadzonki pędowe zielne odrywa się (tzw. sadzonki z piętką) lub tnie prostopadle do pędu.

W węzłach lub czasami w międzywęźlach powstają korzenie. Poprzez sadzonki zielne
rozmnaŜają się między innymi goździki ogrodowe i złocienie.

Sadzonkowanie powinno odbywać się w pomieszczeniach chłodnych i zacienionych.

Gotowe  sadzonki  naleŜy  szybko  wysadzić  do  perlitu,  piasku  lub  mieszanki  piasku  z  torfem.
Jedynie  sadzonkując  rośliny  o  grubych  mięsistych  liściach  (np.  z  rodziny  gruboszowatych)
lub  wytwarzających  duŜe  ilości  soku  mlecznego  (np.  fikusy)  naleŜy  po  wykonaniu  sadzonki
odczekać kilka godzin i usunąć ewentualne resztki soku mlecznego. Sadzonkowanie odbywa
się  najczęściej  w  szklarni  lub  tunelu.  Ze  względu  na  transpirację,  konieczne  jest  przy
sadzonkach  liściowych  i  pędowych  zielnych  i  półzdrewniałych  utrzymywanie  wysokiej
wilgotności  powietrza.  Procent  przyjęć  sadzonek  jest  zróŜnicowany  i  zaleŜy  między  innymi
od  pory  pobierania  sadzonek,  wilgotności  powietrza  i  podłoŜa,  rodzaju  podłoŜa,  gatunku
rośliny i rodzaju sadzonek, a takŜe temperatury i zdrowotności rośliny matecznej.
RozmnaŜanie  z  odkładów  stosowane  bywa  u  roślin  ozdobnych  i  polega  na  przyginaniu
pędów  do  ziemi,  ich  kulkowaniu,  a  następnie  przykryciu  tego  miejsca  podłoŜem.  Po
ukorzenieniu odcina się gotowe sadzonki. Rośliny o grubych i sztywnych pędach (np. fikusy,
draceny) moŜna rozmnaŜać przez odkłady powietrzne. Pęd w wybranym miejscu obejmuje się
przeciętą doniczką lub folią, do której nasypuje się podłoŜe. Po pewnym czasie z pędu tworzą
się  korzenie,  a  sadzonkę  odcina  się  od  pędu  rośliny  matecznej.  NaleŜy  zwrócić  szczególną
uwagę na wilgotność podłoŜa na pędzie rośliny matecznej, aby nie przesuszyć tworzących się
młodych korzonków.
Szczepienie.  Pod  osłonami  stosowane  bywa  szczepienie  –  czyli  połączenie  fragmentów
dwóch  roślin.  Roślina,  z  której  otrzymywana  jest  dolna  część  nazywana  jest  podkładką,
a górna odmianą szlachetną. Otrzymany szczep zachowuje w dolnej części cechy podkładki,
a w  górnej  rośliny  matecznej.  W warzywnictwie  stosuje  się  szczepienie  ogórków  na  dyni
figolistnej.  Jest  to  szczepienie  w  tzw.  „szparę  boczną”.  Siewki  obu  roślin  wysianych  obok
siebie nacina się skośnie i łączy za te nacięcia, a miejsce owija folią. Gdy się szczep zrośnie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odcina  się  dolną  część  ogórka  i  górną  dyni.  Istotne  jest,  aby  grubość  pędów  obu  roślin  była
zbliŜona,  dlatego  naleŜy  wysiać  je  w  odpowiednim  terminie,  nie  jednocześnie.  Innym
sposobem  rozmnaŜania  jest  okulizacja  stosowana  m.in.  u  róŜ.  Polega  ona  na  połączeniu
podkładki  z  oczkiem  odmiany  szlachetnej.  Po  zrośnięciu  się  i  wyrośnięciu  pędu  usuwa  się
część  podkładki  nad  oczkiem.  Szczegółowo  ten  sposób  jest  przedstawiony  w  jednostce
modułowej zakładanie i prowadzenie szkółki 321[03].Z1.02.

Wegetatywne rozmnaŜanie metodą in vitro

Wegetatywne rozmnaŜanie roślin in vitro (w szkle), zwane takŜe mikrorozmnaŜaniem,

jest to klonowanie roślin w sterylnych i ściśle kontrolowanych warunkach laboratoryjnych, na
specjalnie  dobranych  poŜywkach.  Nazwa  mikrorozmnaŜanie  bierze  się  stąd,  Ŝe  rośliny
potomne  uzyskuje  się  z  niewielkiego  fragmentu  rośliny,  zwykle  mikroskopijnej  wielkości.
Kultury organów części roślin, ich tkanek, pojedynczych komórek (pąki, pędy, zarodki, liście,
wierzchołki  wzrostu,  cebulki  przybyszowe)  są  rozmnaŜane  na  sztucznych  poŜywkach
w warunkach sterylnych.

Główne zastosowanie technologii kultur tkankowych polega na produkcji wysokiej

jakości jednorodnego materiału roślinnego, który  moŜe być rozmnaŜany niezaleŜnie od pory
roku i pogody, całorocznie, w warunkach wolnych od chorób. MikrorozmnaŜanie jest istotną
metodą  w  rozmnaŜaniu  rzadkich  genotypów,  trudnych  do  rozmnoŜenia  metodami
tradycyjnymi.  Ma  teŜ  duŜe  znaczenie  w  rozmnaŜaniu  materiału  wolnego  od  wirusów.
RozmnaŜanie  in  vitro  najczęściej  polega  na  pobudzeniu  i  rozmnoŜeniu  nowych  pędów
z istniejących  juŜ  pędów  na  poŜywkach  zestalonych  agarem.  W  ten  sposób  z  kaŜdego  pędu,
w ciągu kilku tygodni, formowane jest skupienie pędów. Następnie, nowo wytworzone pędy
są  oddzielane  od  pędu  macierzystego,  a  przeniesione  na  świeŜe  poŜywki  wydają  kolejne
pokolenie  pędów.  Metoda  ta  przypomina  tradycyjny  sposób  rozmnaŜania  przez  sadzonki.
Genetyczną  stabilność  rozmnaŜanego  materiału  moŜna  uzyskać  poprzez  pobudzanie  do
wzrostu  pędów  bocznych  otrzymanych  z  merystemów.  Metoda  ta  jest  moŜliwa  do
zastosowania dla większości gatunków roślin. Otrzymane rośliny są wolne od większości lub
nawet  wszystkich  endogennych  (wewnętrznych)  patogenów,  dlatego  lepiej  rosną  i  rozwijają
się  po  posadzeniu  do  gleby,  niŜ  rośliny  rozmnaŜane  tradycyjnymi  metodami.  RozmnaŜanie
przebiega  w  kilku  etapach,  które  w  zaleŜności  od  rodzaju  rośliny  ulegają  pewnym
modyfikacjom.   Rośliny  lub  ich  części  rosną  na  poŜywkach  w  szklanych  naczyniach
w warunkach  kontrolowanych  –  mają  zapewnioną  odpowiednią  dla  rodzaju  rośliny
intensywność  oświetlenia,  długość  dnia,  temperaturę  i  wilgotność  powietrza.  W  skład
poŜywek  wchodzą:  sole  mineralne,  cukry,  witaminy,  regulatory  wzrostu,  dodatki
organiczne i substancje zestalające poŜywkę – np. agar. Całkowita sterylność środowiska jest
warunkiem  powodzenia  rozmnaŜania   i  wzrostu  roślin  in  vitro  na  poŜywkach  zawierających
wszystkie  składniki.  PoŜywki  sterylizuje  się  termicznie  (w autoklawie)  lub  przez  filtrację.
Materiał  roślinny  zaś  odkaŜa  się  środkami  chemicznymi,  zawierającymi  aktywny  chlor  lub
tlen  oraz  antybiotykami  i  innymi  substancjami  wspomagającymi  odkaŜanie.  Wszystkie
manipulacje  wyjałowionym  materiałem  roślinnym  odbywają  się  w  atmosferze  sterylnego
powietrza z zachowaniem szczególnych środków ostroŜności, np. częsta sterylizacja narzędzi,
miejsc  cięcia,  opalanie  brzegów  naczyń.  RozmnaŜanie  metodą  in  vitro  składa  się  z  kilku
etapów.
1.

Uzyskanie  sterylnych  kultur  poŜądanych  odmian  (inicjacja)  polega  na  przeniesieniu  na
poŜywki  sterylnych  fragmentów  roślin  i  pobudzeniu  ich  do  wzrostu.  Fragmenty  roślin
uŜywane  do  inicjacji  kultur  to  pędy  wierzchołkowe,  boczne,  albo  ich  fragmenty.
W zaleŜności od gatunku i odmiany proces inicjacji trwa zwykle kilka miesięcy.

Stabilizacja kultur polega na zmniejszeniu rozmiarów pędów roślin i uzyskaniu materiału
o nie zdrewniałych tkankach, który po wielokrotnym przekładaniu na odpowiednie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

poŜywki  zaczyna  intensywnie  rosnąć  i  pozwala  rozpocząć  rozmnaŜanie  na  skalę
produkcyjną.  Etap  ten  trwa  od  3  miesięcy  do  2  lat,  zaleŜnie  od  odmiany  rozmnaŜanej
rośliny. Przyjmuje się, Ŝe etap ten kończy się po uzyskaniu około 100 wieloroślinek lub
500  pojedynczych  mikrosadzonek  z  odmiany.  Na  tym  etapie  rośliny  nie  posiadają
korzeni, a niezbędne składniki pobierają przez powierzchnię stykającą się z poŜywką lub
w niej zanurzoną.

RozmnaŜanie  na  skalę  produkcyjną  to  dzielenie  przy  uŜyciu  skalpela  wieloroślinek  na
pojedyncze  mikrosadzonki  i  umieszczanie  po  kilkanaście  sztuk  na  poŜywce  mnoŜącej,
która  zawiera  syntetyczne  cytokininy  (regulatory  wzrostu  konieczne  w  czasie
rozmnaŜania)  w kolbach  lub  słoikach.  Etap  ten  trwa  4–10  tygodni  i  jest  powtarzany
wielokrotnie,  aŜ  do  uzyskania  poŜądanej  ilości  roślin.  Nie  moŜna  go  powtarzać  zbyt
długo,  poniewaŜ  kultury  wyjałowione  tracą  swą  sterylność  i  wymagają  odnawiania.
Ponadto,  trzeba  dbać  o zdrowotność  oraz  duŜy  wigor  sadzonek  otrzymanych   metodą
laboratoryjną.

Elongacja  i  przygotowanie  do  ukorzeniania  polega  na  umieszczeniu  pojedynczych
roślinek  na  poŜywce  zawierającej  syntetyczne  auksyny  (regulatory  wzrostu
wspomagające  wytwarzanie  korzeni).  Mikrosadzonki  powiększają  swoje  rozmiary  i  po
upływie 3–4 tygodni opuszczają  sterylne warunki w laboratorium.

Aklimatyzacja  roślin  pochodzących  z  kultur  in  vitro  do  warunków  szklarniowych
i polowych  polega  na  hartowaniu  się  roślin  się  do  warunków  szklarni  i  szkółki,
wytworzeniu  własnego  systemu  korzeniowego,  mechanizmu  transpiracji,  warstw
ochronnych  tkanek  i uruchomieniu  własnego  procesu  fotosyntezy.  Rośliny  wyjęte
z poŜywki  są  oczyszczane  z  jej  pozostałości,  płukane  i  zabezpieczane  przed  chorobami
grzybowymi.  Następnie  wysadza  się  je  do  skrzynek  wypełnionych  czystym,  kwaśnym
torfem.  Roślinom  naleŜy  zapewnić  wysoką  wilgotność  powietrza  (100%   wilgotności
względnej),  temperaturę   22–25°C  i  oświetlenie  od  16  do  24  h.  Po  kilkunastu  dniach
mikrosadzonki  wytwarzają  korzenie  i  wówczas  trzeba  stopniowo  obniŜać  wilgotność
powietrza,  a  po  upływie  6  tygodni  skrzynki  z  roślinami  trzeba  całkowicie  odkryć.  Do
palet rozsadowych wysadza się rośliny po około 8 tygodniach od momentu opuszczenia
warunków  sterylnych.  ZaleŜnie  od  pory  roku  i  odmiany,  materiał  handlowy
w multiplatach,   gotowy  do  dalszego  przesadzania  uzyskuje  się  po  kolejnych  kilku
miesiącach  wzrostu  Po  kolejnym  przesadzeniu  uzyskuje  się  materiał  handlowy
w doniczkach.

4.3.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Czym charakteryzują się kwiaty jednopłciowe?

W jakich warunkach zaczynają kiełkować nasiona?

Co to jest czystość nasion?

Na czym polega rozmnaŜanie z bulw?

Jak się wykonuje sadzonki zdrewniałe?

Jakie są metody rozmnaŜania wegetatywnego roślin pod osłonami?

Czym charakteryzuje się rozmnaŜanie metoda in vitro?

Jakie warunki środowiskowe w szklarni powinny mieć rośliny z kultur in vitro?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj materiał do rozmnaŜania wegetatywnego oraz określ sposób rozmnaŜania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.3.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

rozpoznać rośliny,

określić właściwości roślin rozmnaŜanych wegetatywnie,

dokonać wyboru sposobu rozmnaŜania wegetatywnego wskazanych roślin,

przeprowadzić rozmnaŜanie,

zredagować notatkę,

przedstawić rezultat swojej pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

egzemplarze róŜnych gatunków warzyw i kwiatów lub ich fragmenty,

–

podłoŜe,

–

nóŜ i Ŝyletka,

–

materiały do pisania,

–

skrzynki i inne materiały wg potrzeb.

Ćwiczenie 2

Oznacz czystość nasion wybranych gatunków warzyw.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.3.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

zwaŜyć nasiona z zanieczyszczeniami,

określić cięŜar czystych nasion,

oznaczyć czystość nasion,

zebrać wnioski w formie notatki,

przedstawić wnioski.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

próbki nasion,

−

waga techniczna,

−

lupa,

−

pęseta,

−

miseczki,

−

papier,

−

kalkulator,

–

materiały do pisania.

Ćwiczenie 3

Określ energię oraz zdolność kiełkowania nasion rzodkiewki i kapusty.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.3.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

połoŜyć na talerzyki flanelę lub bibułę,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odliczyć po sto nasion i połoŜyć je na zwilŜonej wcześniej bibule lub flaneli,

systematycznie kontrolować wschody siewek,

określić energię i zdolność kiełkowania nasion,

przedstawić wyniki określające energię i zdolność kiełkowania nasion,

zaprezentować wyniki i wnioski z obserwacji.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

materiał siewny,

−

kalkulator,

−

bibuła lub flanela,

−

pęseta,

−

naczynia, np. talerzyki,

−

naczynie z wodą,

−

materiały do pisania.

Ćwiczenie 4

Oblicz ilość nasion marchwi potrzebnej do siewu na powierzchni 180 m² w rozstawie

15 x 8 cm. Nasiona marchwi mają zdolność kiełkowania 85%, ich czystość wynosi 90%,
a zawartość nasion w 1 g to 800 sztuk.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.3.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

obliczyć ilość nasion niezbędną do wysiewu,

przedstawić wyniki swojej pracy w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

kalkulator,

–

materiały do pisania.

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić metody rozmnaŜania wegetatywnego?

zdefiniować pojęcia podkładki i odmiany szlachetnej?

określić, w jaki sposób wykonać odkłady powietrzne?

wymienić zalety rozmnaŜania in vitro?

określić, w jaki sposób wykonać ocenę jakości materiału siewnego?

określić, w jaki sposób przygotowuje się sadzonki pędowe
półzdrewniałe?

określić, na czym polega rozmnaŜanie roślin przez podział?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zasady i techniki siewu oraz sadzenia

4.4.1. Materiał nauczania

Przygotowanie nasion do siewu

Nasiona wysiewane są do skrzynek wysiewnych, na stoły lub na rozsadnik.

Równomierne  i  szybkie  kiełkowanie  nasion  stanowi  jeden  z  najwaŜniejszych  czynników
mających  wpływ  na  prawidłowy  przebieg  uprawy.  Przygotowując  nasiona  do  siewu  naleŜy
wykonać następujące zabiegi:
Moczenie  nasion  –  nasiona  układa  się  w  płaskich  naczyniach  wypełnionych  wodą
o temperaturze  około  20–25°C.  Woda  powinna  lekko  przykrywać  nasiona.  Kiedy  zaczną
kiełkować, naleŜy je osuszyć, aby były sypkie.
Podkiełkowywanie  wykonuje  się  na  wilgotnej  bibule  w  temperaturze  około  25°C  przez
24–48  godzin  do  momentu  ukazania  się  zaczątków  korzeni.  Nasiona  trzeba  wysiać  do
wilgotnej gleby. Podkiełkowywanie wpływa korzystnie na oszczędność nasion, gdyŜ odrzuca
się te, które nie skiełkowały.
Piaskowanie  nasion  –  stosuje  się  do  nasion  cebuli  i  roślin  korzennych.  Po  ich  uprzednim
moczeniu,  nasiona  układa  się  warstwami  na  wilgotnym  piasku  i  przykrywa  się  nim  kaŜdą
z warstw  nasion.  Grubość  wszystkich  warstw  nie  powinna  przekroczyć  5  cm.  Nasiona
wyjmuje się z piasku wtedy, gdy zaczynają kiełkować.
Moczenie  nasion w  roztworach  soli  mineralnych  –  stymuluje  kiełkowanie,  zwiększa  ilość
kiełkujących  nasion  i  skraca  ich  okres  kiełkowania,  szczególnie  w  niŜszych  temperaturach.
Nasiona moczy się w roztworach soli mineralnych np. w roztworze azotanu potasowego.
Otoczkowanie  nasion  –  zwiększa  wielkość  drobnych  nasion  do  średnicy  3  mm  i  nadaje
nieregularnym nasionom kulisty kształt, aby ich wysiew był precyzyjny. Nasiona o wysokiej
zdolności  kiełkowania  poddaje  się  otoczkowaniu  w  specjalnych  bębnach.  Otoczka  jest
najczęściej  wykonana  z  materiałów  obojętnych,  np.  z  glinki  kaolinowej.  Aby  zapobiec
rozwojowi  chorób  po  wysiewie  nasion,  dodaje  się  do  niej  nawozy  mineralne  lub  środki
ochrony  roślin.  Składniki  otoczki  dobiera  się  indywidualnie  do  kaŜdego  gatunku  nasion.
Pękaniu  lub  rozpuszczaniu  się  otoczki  sprzyjają  optymalne  warunki  środowiskowe  oraz
prawidłowa  wilgotność  gleby  pod  osłonami.  Jednakowa  wielkość  nasion  po  kalibrowaniu
wpływa  korzystnie  na  dokładność  wysiewu  i  uzyskanie  roślin  wyrównanych  w  ich
poszczególnych fazach wzrostu.
Zaprawianie  nasion  ogranicza  występowanie  chorób  i  szkodników  Zaprawianie  chemiczne
na  sucho  polega  na  wymieszaniu  nasion  z  suchą  zaprawą.  OdkaŜenie  następuje  podczas
kiełkowania,  kiedy  preparat  rozpuści  się  w  glebie.  Zaprawianie  na  sucho  moŜna  stosować
nawet  na  kilka  dni,  albo  na  kilka  tygodni  przed  wysiewem  nasion.  Zaprawianie  na  mokro
wykonuje  się  przed  samym  siewem.  Zaprawianie  termiczne  to  moczenie  nasion  w  gorącej
wodzie  o  temperaturze  50°C  przez  25–30  minut,  albo  ogrzanie  ich  ciepłym  i  suchym
powietrzem.  Najczęściej  stosuje  się  je  profilaktycznie  do  przygotowania  nasion  kapustnych,
gdyŜ zapobiega powstaniu suchej zgnilizny kapustnych i bakteryjnego gnicia kalafiora.
Sposoby siewu

W uprawie pod osłonami wykorzystywane są następujące sposoby siewu:

−

rzutowy – (nasiona wysiewane ręcznie) do skrzynek, na stoły mnoŜarki lub na rozsadnik
tak, aby dość równomiernie pokryć powierzchnię podłoŜa,

−

rzędowy – (na uprzednio wyznaczone rzędy) wysiew do skrzynek, na stoły, na rozsadnik,

−

gniazdowy – (po kilka nasion w jedno miejsce) wysiew do cylindrów lub doniczek
(najczęściej stosowany w uprawie ogórków pod osłonami),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

punktowy – (polega na precyzyjnym umieszczeniu nasion w wyznaczonych miejscach)
moŜe być on stosowany tylko przy bardzo dobrze przygotowanym podłoŜu, a jego
zastosowanie pozwala przyspieszyć produkcję rozsady poprzez pominięcie pikowania.

Ogólna zasada określania głębokości siewu stanowi, Ŝe nasiona powinny być wysiewane na
trzykrotną swoją szerokość. Na głębokość siewu ma wpływ sposób kiełkowania nasion, a nie
zbliŜona wielkość nasion róŜnych gatunków roślin. Zbyt głęboki siew moŜe spowodować, Ŝe
rośliny nie wzejdą lub mogą się rozwijać nieprawidłowo oraz być zniekształcone. Z kolei zbyt
płytki siew wpływa niekorzystnie na wschody roślin, które mogą być nierówne.
Techniki siewu

Nasiona moŜna siać ręcznie (siew ręczny) lub przy uŜyciu róŜnego rodzaju siewników

(siew maszynowy).
Siew  ręczny polega na  wysiewie nasion z ręki lub z torebki. Dla uzyskania równomiernego
i niezbyt gęstego siewu, bardzo drobne nasiona miesza się z piaskiem przed wysiewem.
Siew maszynowy wykonuje się uŜywając róŜnych siewników (jedno– i wielorzędowych oraz
punktowych),  którymi  moŜna  regulować  odległości  pomiędzy  rzędami,  a  takŜe  głębokość
i normę  siewu.  Siew  maszynowy  zapewnia  proste  rzędy,  równomierną  gęstość  i  głębokość
siewu, przestrzeganie normy wysiewu oraz równe wschody nasion. Siewnik trzeba ustawić na
odpowiednią normę wysiewu zgodnie z instrukcją obsługi oraz wykonać tzw. próbę kręconą,
polegającą  na  sprawdzeniu  ustawienia  siewnika,  dla  określonej  partii  nasion.  W  tym  celu
naleŜy zmierzyć obwód koła sprzęŜonego z wałem aparatu wysiewnego i obliczyć ilość jego
obrotów  w  polu,  aby  siewnik  przy  określonej  odległości  rzędów  obsiał  planowaną
powierzchnię  pod  wysiew,  np.  100  m².  Następnie  wsypuje  się  nasiona  do  skrzyni  nasiennej,
podkłada  pojemnik  pod  redlice  i  kręci  uniesionym  kołem  siewnika  tyle  razy,  ile  obrotów
odpowiada  obsianiu  powierzchni  100  m².  Nasiona,  które  wypadły  z  siewnika  do  pojemnika
naleŜy  zwaŜyć.  Po  skorygowaniu  ustawień  siewnika  próbę  tę  wykonuje  się  aŜ  do  momentu,
kiedy  ilość  wysianych  nasion  podczas  próby  będzie  się  zgadzała  z  przewidzianą  normą
wysiewu.

Przygotowanie  skrzynki  wysiewnej  i  siew  do  niej  nasion  polega  na  nasypaniu  uprzednio
przygotowanego podłoŜa i wyrównania jego powierzchni. Następnie ugniatając powierzchnię
naleŜy  zwrócić  szczególną  uwagę  na  boki  i  rogi.  PodłoŜe  w  skrzynkach  powinno  być  ok.
1 cm  niŜej  niŜ  brzeg  skrzynek,  jeŜeli  jest  planowane  nakrywanie  ich  po  siewie  szybami.
W przypadku  siewu  rzędowego  lub  ręcznego  siewu  punktowego  naleŜy  zaznaczyć  miejsca
wysiewu,  a  następnie  wysiać  nasiona  (uprzednio  je  zaprawiając,  jeŜeli  jest  taka  potrzeba).
Następnie  przykrywamy  je  piaskiem  lub  suchym  podłoŜem  i  ugniatamy.  Po  zakończeniu
siewu podlewamy. W celu ograniczenia parowania wody i przyśpieszenia wschodów moŜna
skrzynki  przykryć  odpowiednio  dociętymi  szybami  do  czasu  pierwszych  wschodów.
W szklarniach  i  tunelach,  z instalacją  zamgławiającą  przykrywanie  skrzynek  nie  jest
konieczne, gdyŜ istnieje moŜliwość podwyŜszenia wilgotności w inny sposób.

Przygotowanie  podłoŜa  do  pikowania  i  wysadzania  roślin  ogrodniczych  polega  na
oczyszczeniu  od  chwastów,  chorób  i  szkodników.  Przed  siewem,  pikowaniem  lub
wysadzeniem  na  miejsce  stałe  korzystnie  jest  wykonać  analizę  chemiczną  podłoŜa  w  celu
korekty zawartości składników pokarmowych. Powierzchnia powinna być wyrównana, bryły
rozbite.  Korzystnie  jest  przed  siewem,  pikowaniem  i  wysadzaniem  zaznaczyć  podłoŜe
znacznikiem w celu dokładniejszego wyznaczania miejsca siewu lub sadzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady i techniki pikowania, sadzenia, przesadzania roślin
Pikowanie  polega  na  przesadzeniu  siewek  w  większej  rozstawie  i  uszczyknięciu  korzeni.
Wykonywane  jest  w  celu  pobudzenia  rośliny  do  tworzenia  korzeni  bocznych.  Zaletami
produkcji  roślin  z  rozsady  są  dobre  ukorzenienie  i  oszczędność  miejsca,  ale  niestety
pikowanie powoduje opóźnienie wzrostu o około 2 tygodni. Rośliny pikowane mogą być do
skrzynek, pierścieni, doniczek, na stoły lub do gruntu w tunelu lub szklarni. Wykonuje się je
zwykle w fazie liścieni lub po pojawieniu się pierwszego właściwego liścia. Pikowanie naleŜy
wykonać  przed  zagęszczeniem  siewek,  poniewaŜ  szybko  wybiegają,  jeśli  rosną  zbyt  gęsto
i mają  za  mało  światła,  a  zwiększona  wilgotność  między  roślinami  jest  przyczyną  chorób
grzybowych. Termin pikowania zaleŜy od gatunku roślin, daty siewu, panujących warunków
klimatycznych  (wilgotności  i  temperatury).  Podczas  pikowania  naleŜy  delikatnie  podwaŜyć
korzenie  trzymając  palcami  za  liścienie  i wyjąć  uprzednio  podlaną  rozsadę.  Następnie
wykonać  otwór  w  podłoŜu  i  trzymając  rozsadę  uszczyknąć  korzenie.  Następnie  włoŜyć  do
dołka  tak,  aby  nie  podwijały  się  korzenie,  poczym  wbijamy  ukośnie  kołek  obok  na  tą  samą
głębokość  co  poprzednio  i  dociskamy  w  stronę  sadzonki.  Pozostały  dołek  najczęściej  jest
zasypywany  przy  pikowaniu  następnej  rośliny.  Prawidłowo  pikowana  rozsada  po
pociągnięciu za liścień nie powinna wyjść z podłoŜa, a część liścienia powinna zostać urwana.
Po pikowaniu rośliny naleŜy podlać. Wskazane jest zacienienie szklarni do czasu przyjęcia się
rozsady.

Cechy  dobrej  rozsady  rośliny  są  krępe,  nie  wybiegnięte,  bez  objawów  niedoborów
składników pokarmowych (rozjaśnień barwy na liściach), korzenie jasne nie zdrewniałe.

Wysadzanie rozsady na miejsce stałe moŜe odbywać się ręcznie lub mechanicznie. Rozsadę
sadzi  się  najlepiej  z  bryłą  korzeniową  dokładnie  uciskając  podłoŜe  wokół  rośliny.
W przypadku  uprawy  na  wełnie  mineralnej  rośliny  stawia  się  na  niej  rozcinając  uprzednio
folię  w  tym  miejscu.  Przy  uprawie  na  wełnie  mineralnej  rozsadę  takŜe  moŜna  wysiewać
w małe  kostki  wełny.  Przed  wysadzeniem  na  miejsce  stałe  wskazane  jest  hartowanie  roślin,
czyli  poddanie  niŜszej  temperaturze  przy  niskiej  wilgotności  podłoŜa.  Pod  osłonami
hartowanie  moŜe  być  stosowane  dla  roślin  wysadzanych  do  gruntu,  a  takŜe  pod  niskie  lub
płaskie  osłony.  Przed  samym  wysadzeniem  i  bezpośrednio  po  korzystnie  jest  dokładnie  je
podlać.  Podobnie  jak  przy  pikowaniu  naleŜy  zwracać  uwagę,  aby  korzenie  nie  zostały
podwinięte,  a  bryła  z  systemem  korzeniowym  dokładnie  uciśnięta.  Sadzenie  odbywa  się
najczęściej za pomocą łopatki. Po posadzeniu naleŜy  rośliny podlać. Gęstość sadzenia roślin
zaleŜy  od  gatunku  i  odmiany,  a  takŜe  podłoŜa  i  sposobu  uprawy  sposobu  cięcia,  terminu
i miejsca uprawy.

Obliczanie ilości rozsady

Aby obliczyć ilość rozsady niezbędnej do obsadzenia 1ara w rozstawie 20 x 10 cm naleŜy

obliczyć powierzchnię zajmowaną przez jedną roślinę 20 x 10 = 200 [cm

] = 0,02 m

a następnie ilość rozsady na daną powierzchnię wiedząc, Ŝe 1 ar=100 m

, 100 [m

] / 0,02

/roślinę] = 5000 roślin. Ze względu na moŜliwe ubytki szczególnie przy rozsadzie rwanej

naleŜy dodać do tego około 10%. Z tego względu 5000 + 500 = 5500 sztuk. Dla rozsady
w doniczkach moŜna zmniejszyć zapas związany z ewentualnymi ubytkami w trakcie
sadzenia.

Przesadzanie stosowane jest najczęściej w doniczkowej uprawie roślin ozdobnych. Gdy

rośliny zwalniają wzrost i cała objętość doniczki jest przerośnięta przez system korzeniowy
naleŜy rośliny przesadzić do większych doniczek i pojemników. Z reguły są one szersze
o 2 cm. Przesadzanie odbywa się najczęściej wiosną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

W jaki sposób przygotowuje się nasiona do siewu?

Na czym polega zaprawianie nasion?

Jakie wyróŜniany sposoby siewu?

Jakie czynniki mają wpływ na redukcję gęstości siewu?

W jakiej fazie rozwojowej pikowane są siewki?

Kiedy przesadza się rośliny doniczkowe?

4.4.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wysiej do skrzynek nasiona wskazanych roślin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.4.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przygotować podłoŜe i skrzynkę wysiewną,

rozpoznać nasiona,

określić sposób siewu,

przeprowadzić siew z zastosowaniem przepisów bhp,

wykonać niezbędne czynności pielęgnacyjne bezpośrednio po siewie,

zaprezentować rezultaty swojej pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

nasiona roślin uprawianych z rozsady,

–

znacznik,

–

narzędzia i sprzęt do piaskowania, zaprawiania, moczenia,

–

skrzynki wysiewne z podłoŜem.

Ćwiczenie 2

Opracuj technologię produkcji rozsady dla określonej rośliny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.4.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać ze zrozumieniem materiały informacyjne o technologii produkcji rozsady,

określić cykl uprawowy i termin siewu,

wskazać podłoŜe i miejsce do siewu,

ustalić normę siewu,

obliczyć niezbędne zapotrzebowanie na nasiona i podłoŜe,

określić warunki termiczne, które naleŜy zapewnić,

określić czy będzie zachodziła konieczność doświetlania, jeŜeli tak to zaproponuj rodzaj
lamp,

10)

określić termin pikowania,

11)

wskazać miejsce pikowania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12)

określić powierzchnię zajmowaną przez zapikowane rośliny,

13)

określić orientacyjny termin wysadzenia rozsady,

14)

zaproponować rozstawę i sposób wysadzania rozsady,

15)

przedstawić i zaprezentować projekt technologii uprawy rozsady.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

technologia produkcji wybranego gatunku roślin,

–

przybory do pisania,

–

normy wysiewu,

–

film na temat produkcji rozsady.

4.4.3. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić zabiegi przygotowujące nasiona do siewu?

określić zadania pikowania?

opracować projekt produkcji rozsady?

określić sposób przygotowania skrzynki do wysiewu?

dobrać termin pikowania siewek?

określić cechy dobrej rozsady?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 35 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Szklarnie wolnostojące charakteryzują się tym, Ŝe
a)

moŜna je włączać do produkcji stopniowo, uprawiać róŜne gatunki roślin, łatwiej
identyfikować, zwalczać choroby i szkodniki.

występują w nich mniejsze straty ciepła niŜ w szklarniach blokowych.

koszt ich budowy jest znacznie niŜszy niŜ szklarni blokowych.

moŜna je wietrzyć tylko górnymi otworami wentylacyjnymi.

Tunel wysoki ma następujące wymiary:

5 m, 7 m, 10 m szerokości i od 20 do 35 m długości.

6 m, 8 m, 14 m szerokości i od 40 do 60 m długości.

6 m, 9 m, 12 m szerokości i od 30 do 50 m długości.

7 m, 9 m, 16 m szerokości i od 50 do 60 m długości.

Do płaskiego okrywania roślin stosuje się
a)

czarną włókninę.

folię wielosezonową.

folię perforowaną.

folię przeciwmgielną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Torf wysoki
a)

charakteryzuje się kwaśnym odczynem i wysoką zawartością składników
pokarmowych.

charakteryzuje się kwaśnym odczynem i niską zawartością składników
pokarmowych.

charakteryzuje się obojętnym odczynem i wysoką zawartością składników
pokarmowych.

charakteryzuje się obojętnym odczynem i niską zawartością składników
pokarmowych.

Mulczowanie zapobiega

tylko niszczeniu struktury gleby.

tylko wymywaniu składników mineralnych z gleby.

tylko nadmiernemu parowaniu wody z gleby.

niszczeniu struktury i wymywaniu składników mineralnych z gleby, nadmiernemu

parowaniu wody.

Siew ten jest modyfikacją siewu rzędowego. Stosuje się go w uprawie pod osłonami lub
w rozsadniku w produkcji rozsady bez pikowania. Nasiona umieszcza się pojedynczo
w wymaganych odstępach w rzędzie, przykrywa cienką warstwą ziemi i jest to
a)

siew punktowy.

siew gniazdowy.

siew rzutowy.

siew pasmowy.

Pojemniki  te  są  jednorazowego  uŜycia.  Ich  ściany  wykonane  są  z  masy  torfowo-
celulozowej.  Mogą  mieć  tradycyjny  kształt  doniczek  oraz  sprasowanych  krąŜków,  które
po wchłonięciu wody przybierają kształt walcowatych doniczek i są to
a)

wielodoniczki.

Jiffy pots.

doniczki torfowo-ziemne.

cylindry.

RozmnaŜanie generatywne to

rozmnaŜanie z cebul.

rozmnaŜanie z korzeni.

rozmnaŜanie z nasion.

rozmnaŜanie z kłączy.

RozmnaŜanie wegetatywne stosuje się w uprawie tych gatunków, które
a)

tworzą wiele nasion.

tworzą duŜe nasiona.

posiadają dobrze rozrośnięty system korzeniowy.

nie tworzą nasion lub dają z nasion nie wyrównany, słaby jakościowo i nie

powtarzający cech rodzicielskich materiał.

10.

W celu połączenia fragmentów dwóch roślin wykonuje się
a)

szczepienie.

odkłady powietrzne.

odkłady poziome.

mulczowanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11.

Otoczkowanie nasion
a)

zapewnia ochronę przed przymrozkami.

chroni nasiona przed wyschnięciem.

zwiększa wielkość drobnych nasion do średnicy co najmniej 3 mm i nadaje

nieregularnym nasionom kulisty kształt, aby ich wysiew był precyzyjny.

zwiększa wielkość nasion do poŜądanej wielkości i nadaje im podłuŜny kształt.

12.

Podczas pikowania roślinę wkładamy do wykonanego dołka, a następnie

wbijamy skośnie kołek głębiej niŜ poprzednio i dociskamy roślinę .

wbijamy skośnie kołek na tą sama głębokość co poprzednio i dociskamy roślinę.

wbijamy skośnie kołek płycej niŜ poprzednio i dociskamy roślinę.

wbijamy prosto kołek głębiej niŜ poprzednio i dociskamy roślinę.

13.

Hartowanie roślin polega na

schłodzeniu rozsady przy wysokiej wilgotności podłoŜa.

ogrzewaniu rozsady w celu szybszego wzrostu.

schłodzeniu rozsady przy ograniczeniu podlewania.

usuwaniu stoŜków wzrostu w celu zahamowania wzrostu.

14.

Inspekty są to
a)

elementy wyposaŜenia szklarni.

osłony słuŜące do produkcji rozsady i uprawy niskich roślin.

sposób rozmnaŜania roślin.

urządzenie do określenia występowania szkodników.

15.

W porównaniu z folią perforowaną włóknina stosowana do osłaniania roślin zapewnia im
a) duŜą przewiewność i niŜszą wilgotność powietrza, co poprawia zdrowotność tych

gatunków roślin, korzystny mikroklimat, lepsze warunki cieplne, ochronę przed
przegrzewaniem się i oparzeniami sałaty występującymi pod folią perforowaną.

ochronę przed chwastami.

wysokie pH gleby.

ochronę przed chorobami, szkodnikami i gryzoniami.

16.

Folia bezbarwna o grubości 0,15 mm, nieustabilizowana przeciwko promieniom UV, ma
a)

mniejszą wytrzymałość na zmiany temperatury, dość szybko matowieje i kruszeje.

duŜą wytrzymałość na zmiany temperatury.

większe rozproszenie światła.

podwyŜszone właściwości termoizolacyjne.

17.

Wegetatywne rozmnaŜanie warzyw metodą in vitro powoduje uzyskanie
a)

niejednorodnego materiału roślinnego.

materiału roślinnego z wewnętrznymi patogenami.

rzadkich genotypów, materiału wolnego od wirusów, wysokiej jakości jednorodnego

materiału roślinnego.

roślin charakteryzujących się niską jakością i słabą odpornością na choroby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18.

Wartość uŜytkowa 100 g nasion o czystości 90% i zdolności kiełkowania 95% wynosi
a)

95%.

90%.

80,75%.

75,8%.

19.

Potrzebna ilość nasion ogórka (60 sztuk w 1 g), – o czystości 90% i zdolności
kiełkowania 90% – do wysiewu

w cylindry o średnicy 12 cm na powierzchni

o powierzchni 3 m² stojących ciasno obok siebie (w rozstawie 12 x 12 cm) to około
a)

4 g.

6 g.

8 g.

12 g.

20.

W rozmnaŜaniu metodą in vitro elongacja i przygotowanie roślin do ukorzeniania
polegają na
a)

przeniesieniu

poŜywki

sterylnych

fragmentów

roślin,

np.

pędów

wierzchołkowych, bocznych i pobudzeniu ich do wzrostu.

zmniejszeniu rozmiarów pędów roślin i uzyskanie materiału o nie zdrewniałych
tkankach.

umieszczaniu po kilkanaście mikrosadzonek w kolbach lub słoikach na poŜywce
mnoŜącej, która zawiera regulatory wzrostu konieczne w czasie rozmnaŜania.

umieszczeniu pojedynczych roślinek na poŜywce zawierającej regulatory wzrostu
wspomagające wytwarzanie korzeni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...............................................................................

Planowanie upraw pod osłonami

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Fotyma M., Kryński K., Kuś J.: Technologia produkcji roślinnej. Hortpress, Warszawa
1999

Gawroński A.: Podstawy produkcji roślinnej. Hortpress, Warszawa 2000.

Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998

Kołota E., Orłowski M., Bac St., Biesiada A.: Podstawy ogrodnictwa WSiP, Warszawa

2000

Rączkowski B.: BHP w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002

Sitek J. R.: Uprawa, nawoŜenie roślin ogrodniczych. PWRIL, Warszawa 1997

Siwek P.: Warzywa pod niskimi osłonami. Hortpress, Warszawa 1999

Stępczak K.: Ochrona i kształtowanie środowiska. WSiP, Warszawa 2001

Zawadzki S.: Gleboznawstwo. PWRIL, Warszawa 1999

Czasopisma specjalistyczne:
–

Hasło Ogrodnicze,

–

Owoce Warzywa Kwiaty