Okresy literackie - Pozytywizm

 

Zagadnienie Podstawowe informacje 

Czas trwania 1863–1890

 (od powstania styczniowego do pojawienia si

ę 

modernistycznych pr

ądów w sztuce) 

Filozofia

 – krytyczna wobec romantycznej metafizyki i mistycyzmu 

– buduje wiedz

ę o świecie za pomocą metody empirycznej (empiryzm) 

– wysoko ceni nauki przyrodnicze jako jedyne stosuj

ące metodę 

prawdziwie naukow

ą, przenosi metodologię nauk przyrodniczych do nauk 

spo

łecznych (scjentyzm) 

– g

łosi idee praw ewolucji i postępu w rozwoju społeczeństw (m.in. 

Herbert Spencer) 

– celem refleksji filozoficznej jest doskonalenie jednostki jako cz

ąstki 

spo

łeczeństwa i ludzkości, miarą wartości ludzkich czynów jest ich 

u

żyteczność (utylitaryzm, John Stuart Mill) 

– zagadnienia religijne filozofii nie interesuj

ą, w filozofii przeważa 

materializm 

Sztuka – realistyczna, o tematyce historycznej i wspó

łczesnej, największa 

rola malarstwa 

– za granic

ą pojawia się impresjonizm 

Zagadnienia polityczne – powstanie styczniowe i jego konsekwencje: 

utrata autonomii Królestwa Polskiego, wywózki    na Syberi

ę i 

wyw

łaszczenia 

– brak widocznych szans na odzyskanie niepodleg

łości 

– odr

ębne problemy poszczególnych zaborów 

Sytuacja spo

łeczna, czynniki gospodarcze – ograniczone jest szkolnictwo 

w j

ęzyku polskim (sytuacja jest zróżnicowana w poszczególnych zaborach 

i pogarsza si

ę stopniowo w zaborze niemieckim i rosyjskim, a poprawia w 

austriackim) 

– uw

łaszczenie chłopów we wszystkich zaborach 

– trwa rozwój przemys

łu i miast, w miastach zacierają się tradycyjne 

podzia

ły stanowe – rośnie rola pieniądza jako wyznacznika sytuacji 

spo

łecznej 

– ogromnie ro

śnie rola prasy i czasopism, dzięki nim wydatnie poszerza 

si

ę krąg odbiorców literatury, pojawia się zawód dziennikarza 

Wp

ływy zewn., język literatury – zdecydowanie przeważa proza, 

najwa

żniejszym gatunkiem literackim staje się powieść 

– j

ęzyk dąży do precyzji i konkretu, unika zbędnego patosu i efektów 

poetyckich 

Cele i g

łówne cechy literatury – początkowo bardzo zaangażowana w 

realizacj

ę programu społeczno-ekonomicznego (praca u podstaw: 

d

źwiganie ludowej oświaty i dobrobytu, praca organiczna: propagowanie 

nowych form 

życia gospodarczego i społecznego, które usprawnią 

funkcjonowanie spo

łeczeństwa pojętego jako organizm) 

– pocz

ątkowo tendencyjna: miarą wartości literatury ma być jej tendencja 

spo

łeczna 

– z czasem realizuj

ąca założenia światowych prądów literackich — 

realizmu i naturalizmu 

– mo

że i powinna ukazywać problemy jednostki, ale zawsze na szerszym 

tle spo

łecznym 

– pojawia si

ę tworzona przez wybitnych artystów literatura kierowana do 

dzieci (Konopnicka) 

– d

ążenie do niepodległości drogą walki zbrojnej usunięte na dalszy plan 

Tematyka – wspó

łczesna tematyka społeczna: problem edukacji szerokich 

rzesz ch

łopskich, emancypacji kobiet, asymilacji żydów, nadmiernej roli 

arystokracji, niesprawiedliwo

ści społecznych 

– historyczna, niekiedy z aluzjami do wspó

łczesności 

– unika fantastyki, trzyma si

ę realiów, pojawia się problematyka miejska 

Typ autora mocno zwi

ązany ze społeczeństwem, świadomy jego potrzeb i 

problemów, s

łużący mu swą wiedzą i talentem 

Typowy bohater dzia

łacz: przedsiębiorczy, wykształcony, kierujący się 

rozs

ądkiem, a nie porywami uczuć, orientujący się w osiągnięciach nauki i 

techniki i doceniaj

ący je, realizujący program pozytywistyczny; praca jest 

miernikiem jego warto

ści; 

Żyd: aktywny, nowocześnie myślący, silnie związany z polskim 

spo

łeczeństwem (silne dążenia części Żydów do asymilacji); 

ubogie dziecko: pozbawione szans edukacyjnych, bez swojej winy 

skazane na wegetacj

ę (dziecko po raz pierwszy staje się samodzielnym 

bohaterem literackim) 

Zasady poezji – na ogó

ł jest odrzucana przez zaangażowanych pisarzy i 

krytyków, spychana na margines 

– istniej

ąca poezja realizuje zasady sylabotonizmu 

– cz

ęsto nawiązuje do motywów ludowych, podejmuje tematy społeczne 

(Konopnicka, Asnyk) 

Uprawiane gatunki literackie; najbardziej znane dzie

ła nowela: Henryk 

Sienkiewicz Latarnik, Boles

ław Prus Katarynka 

opowiadanie: Boles

ław Prus Antek, Maria Konopnicka Nasza szkapa 

powie

ść tendencyjna: Eliza Orzeszkowa Marta, Pan Graba, Jan Lam 

Wielki 

świat Capowic 

powie

ść realistyczna: Bolesław Prus Lalka, Eman•cy•pantki, Eliza 

Orzeszkowa Nad Niemnem, Henryk Sienkiewicz Rodzina Po

łanieckich 

powie

ść naturalistyczna: Adolf Dygasiński Zając, Antoni Sygietyński Na 

ska

łach Calvados 

powie

ść historyczna: Bolesław Prus Faraon, Henryk Sienkiewicz Quo 

vadis 

obrazek poetycki: Maria Konopnicka W piwnicznej izbie, Ja

ś nie doczekał 

felieton: Boles

ław Prus Kroniki 

reporta

ż: Henryk Sienkiewicz Listy z podróży do Ameryki