Konspekt wykłady z ekonomii

Ekonomia

Prowadzący : dr Alina Naruniec, (mail: anaruniec@ans.pw.edu.pl)

Zakład Polityki Społeczno-Gospodarczej,
Wydział Administracji i Nauk Społecznych

Przedmiot i zakres ekonomii. Główne problemy ekonomii. Granica
możliwości produkcyjnych.

Rynek. popyt, podaż. Funkcjonowanie rynku.

Istota i funkcje przedsiębiorstwa. Rachunek kosztów i korzyści.

Struktury rynkowe – modele rynku.

Rynek pracy. Bezrobocie.

Wprowadzenie do makroekonomii. Ruch okrężny produktu
i dochodów w gospodarce. Rachunek produktu i dochodu narodowego.

Wzrost i rozwój gospodarczy. Koniunktura gospodarcza.

Budżet państwa i polityka fiskalna.

Pieniądz i współczesny system bankowy. Bank centralny i polityka
monetarna.

Inflacja i jej skutki.

10.

Handel międzynarodowy i polityka handlowa.

11.

Globalizacja

Poniższy materiał opracowano na podstawie:
R. Milewski, E.Kwiatkowski, „Podstawy ekonomii.  PWN, Warszawa, 2006
S. Marciniak i inni: „Makro i mikroekonomia. Podstawowe problemy”, PWN,
Warszawa, 2006,
D. Begg i inni: „Makroekonomia”, PWE, Warszawa, 2007,
B. Czarny, R.Rapacki, Podstawy ekonomii, PWE, Warszawa, 2002
Z. Matkowski,  Podstawy ekonomii – Mikroekonomia,  Warszawa, 2002
E. Skawińska i In. Makroekonomia, PWE, Warszawa 2010

Temat 1

1. Co to znaczy ekonomia?

Przedmiot ekonomii

Cel i metoda ekonomistów

Dobra

Potrzeby

Zasoby ekonomiczne

Rzadkość zasobów i dóbr

Granica możliwości produkcyjnych

Wybór i koszt alternatywny

Mikro i makro ekonomia

Ekonomia pozytywna i normatywna

Główne problemy ekonomii

2. Systemy ekonomiczne

gospodarka tradycyjna

gospodarka rynkowa

gospodarka kierowana

gospodarka mieszana

transformacja systemowa w Polsce

3. Podstawowe podmioty gospodarcze

gospodarstwo domowe

przedsiębiorstwo

4. Główne problemy ekonomii

5. Granica możliwości produkcyjnych

1. Ekonomia jako nauka

Przedmiot ekonomii i zakres ekonomii

Każda społeczność staje przed koniecznością rozwiązania trzech podstawowych problemów
codziennej egzystencji:

jakie dobra i usługi, czyli co wytwarzać

jak je wytwarzać i

dla kogo je wytwarzać

Ekonomia  to  nauka  o  gospodarowaniu,  tzn.  o  prawach  dotyczących  trzech  faz  procesu
gospodarczego: produkcji, podziału i konsumpcji. Tak więc mówiąc  o ekonomii, będziemy
mieli na myśli naukę, której przedmiotem jest analiza procesów gospodarczych.

Ekonomia  zajmuje  się  przede  wszystkim  badaniem,  co,  ile,  jak  i  dla  kogo  wytwarza
społeczeństwo.  Głównym  zadaniem  ekonomii  jest  godzenie  sprzeczności  między
nieograniczonymi  potrzebami  ludzi  a  ograniczonymi  możliwościami  zaspokojenia
potrzeb.

Pojęcie rzadkości w ekonomii.
Rzadkość jest stosunkiem użyteczności do ilości dobra, czyli użytecznością zawartą w jednostce danego
dobra. Dobro jest użyteczne wówczas, gdy ma zdolność zaspokajania potrzeb. Bogactwem narodu są
materialne i niematerialne dobra rzadkie. Rzadkość jest pojmowana jako fakt świadczący, o tym, że
dobra nie występują w takich ilościach, aby można je było mieć.

Zaspokojenie potrzeb jest uniwersalnym celem prowadzenia działalności gospodarczej. Jest to
jednocześnie bodziec do wykorzystywania różnorodnych zasobów.

Przez zasób rozumiemy nagromadzenie różnych składników (elementów) niezbędnych w
procesach  produkcyjnych.  Pierwotni  ludzie  korzystali  z  takich  zasobów  naturalnych,  które
były  gotowe  do  użycia  bez  dodatkowej  obróbki  (woda,  jagody,  inne  owoce  natury).  Później
ludzie  zaczęli  przystosowywać  i  przetwarzać  zasoby  naturalne  na  swój  użytek.  Następnie
człowiek zaczął tworzyć i produkować elementy składające się na zasoby nie występujące w
gotowej postaci w przyrodzie oraz wytwarzać inne zasoby użyteczne gospodarczo.

Zasoby

Aby współcześnie możliwy był rozwój gospodarczy, konieczne są różnorodne zasoby. Przy
ocenie ich gospodarczej roli należy pamiętać, że relacje między poszczególnymi grupami
zasobów ulegają zmianie, przede wszystkim w wyniku postępów nauki i techniki. W
ekonomii wzrostu i rozwoju gospodarczego ważną rolę odgrywa nagromadzenie lub
posiadanie zasobu czynników produkcji, czyli czynników rozwoju gospodarczego. Należy
wydzielić co najmniej cztery grupy zasobów w danej gospodarce. Są to:

Z – zasoby ludzkie (podaż pracy, systemy organizacji i motywacji ludzi do pracy)
K – zasoby kapitału rzeczowego (fizycznego), włącznie z ziemią i bogactwami naturalnymi
T- technologia, czyli stan i organizacja  wiedzy służącej celom produkcyjnym
H  –  kapitał  ludzki,  czyli  stan  wiedzy  oraz  umiejętność  i  zdolność  pracowników  do
posługiwania  się  dostępnymi  technologiami,  których  poziom  jest  odzwierciedleniem
możliwości kapitału rzeczowego.

Podstawy ekonomii – Mikroekonomia, Z.Matkowski, Warszawa, 2002

Mikro- i makro- ekonomia.Podstawowe problemy, S.Marciniak i in., PWN, Warszawa, 2006

Jest to oczywiście jedna z możliwych kwalifikacji zasobów. Wskazuje ona na rosnące
znaczenie nowoczesnych czynników produkcji. Obecnie główną rolę odgrywa kapitał ludzki,
oznaczony literą H.

Potrzeby

Jak  już  wspomniano,  celem  gospodarowania,  niezależnie  od  formy  systemu  gospodarki
rynkowej,  jest  zaspokajanie  potrzeb  ludzkich.  Potrzeby  to  wszystko  co  jest  potrzebne,
nieodzowne,  konieczne,  czyli  takie  bez  których  nie  można  się  obejść.  Możemy  je  również
określić  jako  okoliczności  zmuszające  do  takiego,  a  nie  innego  postępowania.  Jednak
wspólnym elementem wszystkich określeń jest konieczność.

Według rodzaju oraz sposobu ich zaspokajania potrzeby dzieli się też na: egzystencjonalne,
socjalne, produkcyjne, konsumpcyjne, indywidualne i zbiorowe, materialne i duchowe.

Potrzeby egzystencjonalne, to potrzeby zdeterminowane przez czynniki biologiczne. Zalicza
się do tego rodzaju, żywienie, możliwość mieszkania, snu, odpoczynku.

Potrzeby  socjalne,  obejmują,  poza  wymienionymi  potrzebami  egzystencjonalnymi,  także
potrzeby w zakresie higieny i kultury i oświaty.

Podział na potrzeby produkcyjne i konsumpcyjne jest ewidentny. Potrzeby produkcyjne, tzn.
związane  z  działalnością  gospodarczą,  oznacza  potrzeby  w  zakresie  czynników  produkcji,
czyli  zasobów.  Potrzeby  konsumpcyjne  obejmują  zaś  potrzeby  egzystencjonalne  i  socjalne
oraz tzw. wyższe potrzeby.

Potrzeby  są  w  większości  zaspokajane  indywidualnie,  ale  część  jest  zaspokajana  w  sposób
zorganizowany zbiorowo. Do zbiorowego zaspokajania potrzeb zalicza się przede wszystkim:
bezpieczeństwo  wewnętrzne  i  zewnętrzne,  potrzeby  w  zakresie  oświaty  i  rozwoju  nauki,
sprawiedliwości, ochrony zdrowia oraz ochrony środowiska naturalnego.

Potrzeby  ludzkie  charakteryzują  się  następującymi  cechami:  są  nieograniczone,  mają
ograniczoną  pojemność,  stale  się  odradzają,  są  zmienne,  mają  charakter  obiektywny,  mają
charakter społeczny.

Możemy  je  podzielić  na  kilka  kategorii:  podstawowe  (naturalne),  wyższego  rzędu,
teraźniejsze, przyszłe.

Mikroekonomia i makroekonomia

Mikroekonomia  bada  prawa  postępowania  jednostek  gospodarujących:  gospodarstw
domowych  i  przedsiębiorstw.  Opisuje  i  objaśnia  funkcjonowanie  rynków  poszczególnych
towarów i czynników produkcji.

Makroekonomia opisuje funkcjonowanie gospodarki jako całości, kładąc nacisk na wzajemne
związki zachodzące w gospodarce.

A więc mikroekonomia zajmuje się szczegółową analizą działań poszczególnych podmiotów
gospodarczych. Makroekonomia analizuje problemy ogólnogospodarcze i współzależności
zachodzące w gospodarce.

Podział na mikro- i makroekonomię dotyczy jednak nie tyle przedmiotu, co sposobu

analizy. Te same lub podobne kategorie mogą być przedmiotem analizy mikro- i
makroekonomicznej: np. płaca pojedynczego pracownika i średnia płaca w gospodarce
narodowej, inwestycje dokonywane w przedsiębiorstwie i suma nakładów inwestycyjnych w

gospodarce.  Podział  na  mikro-  i  makroekonomię  dotyczy  często  innego  punktu  widzenia:  te
same  kategorie  i  procesy  mogą  być  rozpatrywane  z  punktu  widzenia  indywidualnych
podmiotów  gospodarczych  (mikroekonomia)  lub  z  punktu  widzenia  ogólnogospodarczego
(makroekonomia).

Linia  graniczna  między  mikroekonomią  i  makroekonomią  nie  jest  zresztą  ostra,  a  wszystkie
części ekonomii zasilają się wzajemnie i uzupełniają. W ostatnich latach występuje tendencja
do zacierania różnicy między makro-, mezo-, mikro.

Ekonomia pozytywna i normatywna

W ekonomii współistnieją dwa nurty, dwa podstawowe kierunki metodologiczne: pozytywny
i normatywny.

Ekonomia  pozytywna  objaśnia,  jak  jest,  dlaczego  i  co  z  tego  wynika  czyli  opis  istniejącej
rzeczywistości,  zajmowaniem  się  światem  takim  jakim  on  jest  a  nie  jaki    powinien  być.
Zwolennicy takiego podejścia powstrzymują się od sądów wartościujących. Celem ich badań
i  opisów  jest  ustalenie  wpływu  zmian  wielkości  ekonomicznych  (zmian  cen,  płac,  kursów
walutowych itp.) na efektywność działalności gospodarczej.

Ekonomia  normatywna  ocenia  rzeczywistość  i  postuluje,  jak  powinno  być  oraz  co  należy
zrobić,  aby  było  lepiej.  Ekonomia  pozytywna  bada  rzeczywiste  działanie  gospodarki,
ekonomia  normatywna  zaś  zaleca,  co  powinno  się  czynić.  Zwolennicy  tej  metodologii
dokonują  ocen  wartościujących,  stwierdzając,  jakie  ich  zdaniem  powinny  być  płace,
zatrudnienie, czy poziom produkcji, jaka polityka gospodarcza jest sprawiedliwa jaka nie.

Założenia upraszczające

Szerokie  zastosowanie  w  teorii  ekonomii  ma  założenie  ceteris  paribus  -  „przy  innych
czynnikach nie zmienionych”. Pozwala ono wyeksponować i przeanalizować wpływ jednego
lub  kilku  najważniejszych  czynników  określających  daną  zmienną  (lub  dane  zjawisko)  przy
pominięciu innych, mniej istotnych determinant. Na przykład, funkcja popytu względem ceny
przedstawia  zależność  między  wielkością  zapotrzebowania  a  ceną  dobra  przy  założeniu,  że
inne czynniki określające wielkość popytu nie ulegają zmianie.

3. Podstawowe podmioty gospodarcze

Najczęściej wyodrębniamy trzy typy podmiotów gospodarczych:

przedsiębiorstwo,

gospodarstwo domowe,

państwo

Przedsiębiorstwo to zespół ludzi bądź pojedynczy ludzie, dysponującymi określonymi
ś

rodkami (np. ziemia, lokal biurowy, maszyny, urządzenia, surowce) niezbędnymi do

regularnego  prowadzenia  działalności  gospodarczej  w  sferze  produkcji,  obrotu  towarowego
czy  usług.  Celem  tej  działalności  jest  uzyskanie  jak  największych  dochodów.
Przedsiębiorstwem  jest  jednoosobowy  zakład  fotograficzny,  restauracja,  kopalnia  węgla,
zakład ubezpieczeniowy itd.

Gospodarstwo domowe to najmniejsza komórka społeczna, najczęściej rodzina, która
wspólnie gromadzi dochody i wspólnie je wydaje w celu zaspokojenia swoich potrzeb
konsumpcyjnych. Gospodarstwo domowe pełni dwie funkcje:

konsumpcyjną

produkcyjną

Państwo  to  złożona, zróżnicowana  wewnętrznie,  wieloszczeblowa  struktura  administracyjna
społeczeństwa zajmującego określone terytorium. Państwo dysponuje władzą ustawodawczą,
wykonawczą i sądowniczą.

Na  ogół  nie  występują  różnice  poglądowe  dotyczące  roli  przedsiębiorstwa  i  gospodarstw
domowych  w  gospodarce.  Natomiast  spory  dotyczące  roli  państwa  toczą  się  od  dawna  i  są
nadal aktualne.

4. Główne problemy ekonomii

Dotychczas nie udało się zbudować takiego systemu gospodarczego, który zapewniłby
zadowalający dostatek materialny całemu społeczeństwu.

Najtrudniejszym – zarówno w przeszłości jak i współcześnie problemem

ekonomii jest pogłębiająca się nierówność rozkładu bogactwa.

2) Podstawowe problemy: nadmierna nierówność rozkładu dochodów (bogactwo i bieda)
3) Skala nierówności ekonomicznych (koncentracja kapitału)
4) Przepaść między bogatymi i biednymi w świecie – nie tylko w skali globalnej ale również
w najbogatszych, przodujących krajach (brak pracy)

Trendy rozwojowe w gospodarce światowej i ich skutki

1) rozwój demograficzny
2) gospodarka zasobami ziemi (wyczerpywanie zasobów, ekologia)
3) rozwój gospodarki żywnościowej
4) granice ekologicznego rozwoju

5. Krzywa możliwości produkcyjnych

Gospodarowanie jest zawsze zdeterminowane istniejącymi zasobami i stosowanymi
technologiami. Możliwości wyborów gospodarczych, jakie istnieją w momencie
podejmowania decyzji, ilustruje poniższa granica możliwości produkcyjnych.

Zakładamy, że gospodarka wytwarza tylko dwa dobra: A i B w ilościach Q

i Q

Angażując wszystkie posiadane zasoby gospodarka może wytworzyć różne kombinacje
ilościowe dóbr A i B mieszczące się na krzywej możliwości produkcyjnych, np. kombinacje C,
E, F, D.

Krzywa możliwości produkcyjnych pokazuje największą możliwą produkcję jednego dobra

przy danej produkcji drugiego dobra (przy stałych zasobach oraz technologii).

Wszystkie kombinacje położone na tej krzywej (C, E, F, D) są efektywne, tzn. oznaczają

pełne wykorzystanie zasobów.

Kombinacje nieefektywne - np. G, kombinacje nieosiągalne - np. H

Krzywa możliwości produkcyjnych

Temat 2
Rynek

Co to jest rynek

Popyt

Podaż

Cena równowagi

Efektywność rynku

Rynki wolne, rynki regulowane

Cena maksymalna

Cena minimalna

Rynek, popyt, podaż

Pod pojęciem rynku  rozumie się całokształt warunków ekonomicznych,  w których dochodzi
do  zawierania    transakcji  kupna  i  sprzedaży  między  sprzedawcami    oferującymi  towary  i
usługi  a  nabywcami  reprezentującymi  potrzeby  poparte  określonymi  funduszami
nabywczymi.

Czyli rynek to określone miejsce kupna i sprzedaży.

Rynek można sklasyfikować według różnych kryteriów podziału:

według miejsca i przedmiotu wymiany (np. rynek jabłek w Jabłonnej, rynek
diamentów w RPA)

według sumy transakcji (rynek mały, rynek duży)

według

zasięgu

geograficznego

(rynek

lokalny,

regionalny,

krajowy,

międzynarodowy)

Podstawowymi  elementami  rynku  są:  popyt,  podaż  i  cena,  a  zachodzące  między  nimi
zależności przyczynowo-skutkowe nazywa się mechanizmem rynkowym

Rynek jako regulator procesów gospodarczych pełni wiele funkcji, najważniejsze z nich:

- dokonuje wyceny różnych dóbr,
- jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów ,
- jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystywania   zasobów gospodarczych,
-  jest  weryfikatorem  społecznej  przydatności  produkcji  oraz  mechanizmem  dostosowania
produkcji do potrzeb.

Mechanizm  rynkowy,  pełniąc  swe  funkcje  rozwiązuje  trzy  podstawowe  problemy
ekonomiczne:
- co, jakie rodzaje i ilości dóbr,
- jak, z jakich zasobów i za pomocą jakich technik,
- dla kogo, mają być wytwarzane dobra i jak powinny być rozdzielane?

Towar to dobro lub usługa przeznaczone do wymiany.
Wymiana  jest  koniecznym  warunkiem  rynku,  która  ma  zazwyczaj    formę  towarowo-
pieniężną.

Cena w mechanizmie rynku ma kluczowe znaczenie.

Wyróżnia  się  dwa  przypadki,  kiedy  wzrost  cen  może  powodować  nie  spadek,  a  wzrost
popytu, które nazwane zostały paradoksami.

Paradoks Giffena – opisał on przypadek gdy niskie zbiory wywołały wzrost cen chleba, co
jednak  nie  spowodowało  spadku  jego  konsumpcji,  lecz  wręcz  przeciwnie  nastąpił  wzrost
popytu  na  chleb  wśród  ubogiej  ludności  robotniczej.  Przy  niskich  budżetach  wzrost  ceny
chleba  uniemożliwiał  zakup  innych  artykułów  spożywczych.  Spadek  dochodów  realnych,
wywołany wzrostem cen chleba, zmusza ludność ubogą do zmiany struktury konsumpcji.

Paradoks  Veblena  –  inaczej  efekt  prestiżowy.  Dotyczy  dóbr  luksusowych,  które  są
przedmiotem pokazowej konsumpcji, np. biżuteria, jachty, drogie samochody itd. Dobra te są
nabywane nie ze względu na ich wartości użytkowe lecz na ich wysoką cenę. Posiadanie tych
dóbr  zapewnia  odpowiedni  prestiż  i  jest  wyróżnikiem  wysokiego  statusu  majątkowego  i
społecznego.

Prawo  Engla  –  badał  on  prawidłowości  dotyczące  relacji  między  wzrostem  dochodu  a
wydatkami  na  żywność.  Engel  stwierdził,  iż  wraz  ze  wzrostem  dochodu  spada  udział
wydatków na żywność. Oznacza to, że wydatki na żywność rosną w tempie wolniejszym od
przyrostu dochodu.
Inaczej  zachowują  się  wydatki  na  odzież  i  mieszkanie.  Udział  tych  wydatków  na  ogół  nie
zmienia się wraz ze zmianą dochodu.
Natomiast wydatki na samochody, meble, podróże, biżuterię wzrastają w tempie szybszym od
tempa wzrostu dochodu.

Popyt to ilość dobra, jaką nabywcy gotowi są zakupić.

Co wpływa na popyt?
Wielkość popytu na określone dobro zależy od następujących czynników:

a) poziomu cen danego dobra,

b) ceny innych dóbr (komplementarnych i substytucyjnych),

poziomu realnych dochodów ludności,

liczba potencjalnych nabywców,

preferencji i gustów i konsumentów,

oczekiwań (dotyczących przyszłego poziomu cen i dochodów, dostępności dóbr itp.).

Jednym z ważniejszych czynników określających wielkość popytu danego dobra jest
cena danego dobra.

Zależność popytu od ceny nazywana jest prawem popytu:
Wzrost  ceny  określonego  dobra  przy  niezmienności  innych  czynników  powoduje  spadek
wielkości popytu na to dobro, i na odwrót – obniżka ceny wywołuje wzrost wielkości popytu.

Podaż jest to relacja między ilością dobra, którą producenci skłonni oferować w danym
okresie, a ceną, przy założeniu, że inne zjawiska na rynku nie ulegną zmianie.
Podaż to ilość dobra oferowana do sprzedaży na rynku.

Od czego zależy podaż?
Wielkość podaży zależy przede wszystkim od wielkości produkcji, która jest określana przez
następujące czynniki:
a)

poziom ceny danego dobra,

ceny czynników produkcji

cele działalności przedsiębiorstwa,

stosowane techniki i technologie,

ceny innych dóbr.

Jednym z ważniejszych czynników określających wielkość podaży jest cena danego dobra.

Wielkość podaży danego dobra zmienia się w tym samym kierunku, co jego cena.
Wyższej cenie dobra odpowiada większa jego ilość dostarczana na rynek, natomiast
mniejsza cena ogranicza wielkość podaży. Zależność ta nazywana jest prawem podaży.

Równowaga rynku

Przedstawienie na wspólnym układzie współrzędnych krzywej popytu na dane dobro z
krzywą podaży umożliwia ustalenie ilości sprzedawanej i nabywanej na rynku oraz określenie
równowagi rynkowej.

W warunkach całkowicie wolnego rynku (tzw. konkurencji doskonałej) żaden dostawca i
ż

aden nabywca towaru nie ma wpływu na cenę. Cena ustala się na rynku na takim poziomie,

który zrównuje wielkość popytu z wielkością podaży.

Rynek jest w stanie równowagi, gdy wielkość popytu równa się wielkości podaży (D = S).

Cena równowagi (P

) - cena zapewniająca zrównanie popytu z podażą.

Ilość równoważąca (Q

) - ilość towaru odpowiadająca warunkom równowagi.

E - punkt równowagi.

Mechanizm równowagi

1. Cena wyższa od ceny równowagi - nadwyżka podaży (S > D)

Zapasy rosną - sprzedawcy obniżają cenę - rośnie popyt oraz maleje podaż.
Cena spada tak długo, aż nastąpi zrównanie wielkości popytu z wielkością podaży.

2. Cena niższa od ceny równowagi - nadwyżka popytu (D > S)

Duże zapotrzebowanie - cena wzrasta - popyt maleje oraz rośnie podaż.
Cena rośnie do poziomu, przy którym wielkość popytu zrówna się z wielkością podaży.

   .

Cena (P)

Ilość (Q)

Cena (P)

S > D

D > S

Ilość (Q)

Kontrola cen

Ceny minimalne (gwarantowane) stosowane są zwłaszcza w skupie artykułów rolnych.
Cel: zapewnienie odpowiednich dochodów producentom.

Ceny  maksymalne  mają  zastosowanie  w  handlu  detalicznym  w  zakresie  podstawowych
produktów żywnościowych (chleb, mleko, cukier), niektórych leków, środków higieny itp.
Cel: ułatwienie dostępu do tych dóbr ludziom uboższym.

Temat 3

Istota i funkcje przedsiębiorstwa. Rachunek kosztów i korzyści
1.

Struktury rynkowe

Istota i cele przedsiębiorstwa

2. Organizacja i wielkość przedsiębiorstwa

3. Własność a decyzje

4. Utargi i koszty

5. Zysk

6. Koszt alternatywny

7. Podstawowe dokumenty

Istota i cele przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo jest jednostką organizacyjną prowadzącą działalność gospodarczą,
wyodrębnioną w sensie ekonomicznym, prawnym i organizacyjnym.

Cel przedsiębiorstwa (prywatnego)

maksymalizacja zysku.

(problem pana i sługi- rozdzielenie własności i kontroli)

Nieco inne są zasady funkcjonowania przedsiębiorstw publicznych w gospodarce

rynkowej.  Z  reguły  posiadają  one  duży  zakres  samodzielności  i  działają  na  rozrachunku
gospodarczym,  wedle  podobnych  zasad  jak  przedsiębiorstwa  prywatne.  Mają  jednak
określony  z  góry  profil  produkcyjny  i  często  narzucone  odgórnie  konkretne  zadania
produkcyjne,  a  nawet  ceny.  Przedsiębiorstwa  te  niejednokrotnie  korzystają  z  subwencji,  ulg
podatkowych i innych form pomocy rządowej. Osłabia to rolę rachunku ekonomicznego.

Istnieją różne rodzaje przedsiębiorstw, które wyróżnia się według:

formy własności,

liczby pracowników,

wielkości przychodów,

typu działalności gospodarczej oraz

zasięgu geograficznego.

Podstawy ekonomii – Mikroekonomia, Z. Matkowski, Warszawa, 2002

Ze względu na formę własności rozróżniamy:

•

przedsiębiorstwa prywatne,

•

przedsiębiorstwa spółdzielcze,

•

przedsiębiorstwa państwowe.

Ze względu na wielkość rozróżniamy przedsiębiorstwa:

•

małe,

•

rednie,

•

duże.

•

małe (do 50 pracowników), a obrót lub bilans roczny co najwyżej 10 mln euro.

•

rednie (od 50 do 250 pracowników), a jego dochód roczny nie przekracza 50 mln euro

•

duże (ponad 500 pracowników)

Mikroprzedsiębiorstwo zatrudnia do 10 osób i notuje obrót lub sumę bilansową do 2 mln
euro.

Sektor  małych  i  średnich  przedsiębiorstw.  Firmy  te  tworzą  głównie  osoby  fizyczne
pracujące  na  własny  rachunek  -  są  to  przedsiębiorstwa  jednoosobowe,  wśród  nich  firmy
rodzinne i zakłady rzemieślnicze.

Podstawowe formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw to:

Spółki prawa handlowego:

Osobowe:

Spółki jawne, partnerskie, komandytowe i komandytowo-akcyjne

Kapitałowe:

Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne

Spółka jawna - to firma będąca własnością dwóch lub więcej osób fizycznych, które

dzielą się zyskiem i są współodpowiedzialne za ewentualne straty. Wspólnicy odpowiadają za
zobowiązania firmy również majątkiem własnym.

Spółki partnerskie – tworzą przede wszystkim podmioty wykonujące wolne zawody

(prawnicy, architekci, lekarze i in.) Odpowiedzialność wspólników jest ograniczona tzn.
partner nie odpowiada za zobowiązania spółki wynikające z działalności innych partnerów,

Spółki komandytowe – w której jeden lub więcej wspólników odpowiada za

zobowiązania  firmy całym swoim majątkiem

Spółka  z  ograniczoną  odpowiedzialnością  -  spółka,  za  zobowiązania  której  właściciele
odpowiadają tylko do wysokości wniesionych udziałów.
Minimalny kapitał zakładowy wynosi 5 tys. PLN.
Wspólnicy tworzą stały zespół partnerów, wyłączenie jednego z nich wymaga decyzji sądu.
Organami  spółki  są  zgromadzenie  wspólników,  podejmujące  najważniejsze  dla  niej  decyzje
większością głosów.

W  spółce  akcyjnej  współwłaściciele,  czyli  akcjonariusze,  nie  odpowiadają  za  zobowiązania
przedsiębiorstwa, zysk jest dzielony proporcjonalnie do wielkości akcji (udziałów), podobnie

decyzje  na  walnym  zgromadzeniu  akcjonariuszy  zapadają  z  zachowaniem  zasady
proporcjonalności udziałów w kapitale spółki.
Liczba  akcji  decyduje  o  tym,  czy  akcjonariusz  zdobywa  znaczącą  pozycję  w  spółce,  czy  też
zajmuje miejsce marginalne

Utargi, koszty i zyski

Podstawowe pojęcia

Utarg (przychód ze sprzedaży) jest to ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży dóbr i usług w
ciągu jakiegoś okresu. Koszty to nakłady poniesione na wytworzenie tych dóbr lub usług (w
firmie  handlowej  -  koszty  zakupu  towarów  powiększone  o  koszty  handlowe).  Zysk  to
nadwyżka utargów nad kosztami.

Zestawienie wszystkich przychodów i kosztów działalności przedsiębiorstwa za określony

okres pozwala obliczyć wynik finansowy: zysk lub stratę. Takie zestawienie nazywa się
rachunkiem wyników.

Dla kontroli stopnia płynności i ilości faktycznie posiadanych środków pieniężnych - obok

zestawienia  utargów  i  kosztów  -  należy  prowadzić  zestawienie  przychodów  i  wydatków
pieniężnych.  Brak  gotówki  mogą  odczuwać  nawet  te  przedsiębiorstwa,  które  osiągają
wysokie zyski, jeżeli ich klienci zwlekają z płaceniem rachunków.

Koszty produkcji obejmują:

•

koszty ogólne,

•

koszty surowców, materiałów i energii,

•

koszty siły roboczej (płace wraz z dodatkami, składki na fundusz ubezpieczeń, podatki od
zatrudnienia),

•

amortyzację środków trwałych,

•

odsetki od pożyczonego kapitału.

Amortyzacja to księgowa miara zużycia środków trwałych (maszyn i urządzeń oraz

budynków),  liczona  w  ciężar  kosztów  od  księgowej  wartości  tych  środków,  według  norm
(stóp amortyzacji) ustalanych przez rząd. Amortyzacja nie jest adekwatną miarą faktycznego
zużycia  środków  trwałych.  Jako  element  kosztów  obciąża  ceny  wytwarzanych  dóbr  i  usług.
W ten sposób następuje stopniowo zwrot wydatku poniesionego na zakup danej maszyny czy
budynku.  Im wyższe są stopy odpisów amortyzacyjnych, wliczanych do kosztów, tym lepiej
dla  przedsiębiorstwa,  ponieważ  w  sprawozdaniu  finansowym  wykaże  ono  niższy  zysk  i
zapłaci mniejszy podatek.

Zasób środków trwałych oraz zapasy surowców, materiałów i wyrobów gotowych tworzą

majątek  rzeczowy  przedsiębiorstwa,  jego  kapitał  fizyczny  (nazywany  dalej  w  skrócie
kapitałem).  Oprócz  kapitału  rzeczowego  majątek  przedsiębiorstwa  obejmuje  kapitał
finansowy  (gotówkę,  wkłady  pieniężne  na  rachunkach  bankowych  oraz  różne  papiery
wartościowe, w tym akcje innych firm, weksle dłużników oraz obligacje).

Bilans przedsiębiorstwa to zestawienie wszystkich posiadanych aktywów (majątek

rzeczowy,  gotówka,  papiery  wartościowe,  wkłady  na  rachunkach  bankowych  i  należności  u
odbiorców)  oraz  pasywów,  tzn.  zobowiązań  (nie  zapłacone  rachunki  i  długi,  zaciągnięte
kredyty).  Kapitał  własny  jest  równy  nadwyżce  aktywów  nad  zobowiązaniami.  W  bilansie
spółki figuruje on po stronie pasywów, gdyż w istocie rzeczy należy do akcjonariuszy.

Od zysku brutto wykazanego w rachunku wyników firma płaci podatek dochodowy

(zazwyczaj płaci także inne rodzaje podatków, wliczane do kosztów). Czysty zysk po
opodatkowaniu (zysk netto) w spółce akcyjnej dzielony jest na dwie części: zysk do podziału

między  akcjonariuszy  (otrzymują  oni  dochód  od  akcji  zwany  dywidendą)  oraz  zysk
zatrzymany,  przeznaczony  na  cele  rozwojowe  (inwestycje)  bądź  na  spłacenie  zobowiązań.
Zysk  zatrzymany  zwiększa  wartość  aktywów  przedsiębiorstwa  bądź  zmniejsza  rozmiary
zobowiązań.

2. Struktury rynkowe- modele rynku

Podstawowe modele  rynku

Sytuacja rynkowa, w której działa przedsiębiorstwo, determinuje jego zachowywanie.  Firmy
małe, działające wśród konkurencyjnych firm, zachowują się zupełnie inaczej niż duże firmy
monopolistyczne.  Zachowanie  się  firm  wpływa  m.in.  na  decyzje  dotyczące  wielkości  i
struktury produkcji, wysokość cen itd.

Wyodrębnia się zazwyczaj cztery typy struktur rynkowych:

- konkurencję doskonałą,
- konkurencję monopolistyczną,
- oligopol i
- monopol.

Jako kryteria wyodrębniania różnych typów rynku przyjmuje się:
- liczbę firm działających na rynku,
-  mobilność  czynników  produkcji  (swobodę  wejścia  nowych  przedsiębiorstw  na  rynek  i
wyjścia z niego),
- cechy produktów (stopień ich zróżnicowania)
- stopień kontrolowania cen przez firmę,

Cechy wyróżniające podstawowe modele rynku

Cecha

Konkurencja
doskonała

Konkurencja
monopolistyczna

Oligopol

Czysty monopol

Liczba firm dużo

wiele

kilka

jedna

Rodzaje pro-
duktu

standardowy

zróżnicowany

standardowy lub
zróżnicowany

unikatowy, brak
bardzo bliskich
substytutów

Kontrola nad
ceną

adna

pewna, ale w
wąskim zakresie

ograniczona
wzajemną
współzależnością,
znaczna w

znaczna

Warunki
wejścia na
rynek

bardzo łatwe

względnie łatwe poważne

przeszkody

wejście jest nie-
możliwe

Konkurencja
niecenowa

adna

znaczny nacisk
na
reklamę, nazwę
lub znak firmowy

znaczna,
związana
zwłaszcza ze
zróżnicowaniem

głównie reklama
typu public re-
lation

Przykłady

rolnictwo

handel
detaliczny,
produkcja butów
lub sukienek

produkcja stali,
samochodów

sieć wodociągo-
wa, telefoniczna

ródło: S.Jankowski, Cz.Pietras za: D. Kamerschen, R.B. McKenzie, C. Nardinelli,

Ekonomia, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność", Gdańsk 1991, s. 564.

Konkurencja doskonała

Konkurencja doskonała istnieje wtedy, gdy spełnione są następujące warunki:

Na rynku występuje duża liczba producentów i kupujących. Każdy z producentów wytwarza
znikomą  część  łącznej  produkcji  gałęzi.  Zmiana  wielkości  produkcji  przez  pojedynczego
producenta  nie  ma  wpływu  na  łączną  podaż  rynkową.  Poszczególni  producenci  nie  mają  w
związku z tym wpływu na ceny. Cena jest niezależna od producenta.

Istnieje  doskonała  mobilność  czynników  produkcji  (swobodny  ich  przepływ  między
poszczególnymi gałęziami produkcji) oraz swoboda zakładania nowych przedsiębiorstw. Nie
ma barier wejścia na rynek. Przedsiębiorstwa mogą też swobodnie wyjść z rynku.

Oferowane  do  sprzedaży  towary  są  jednorodne.  Oznacza  to,  że  mają  one  jednakowe  lub
bardzo mocno zbliżone cechy użytkowe. Reklama i marka firmowa nie odgrywają żadnej roli.

Kupujący i sprzedający mają doskonałą znajomość rynku, czyli dysponują pełną informacją o
rynku. Oznacza to, że producenci mają dobre rozeznanie dotyczące cen, kosztów i możliwości
sprzedaży na rynku, a konsumenci mają pełne informacje o cenach, jakości i dostępności dóbr.

Przykłady rynków: marchew, jabłka, ziemniaki (rolnictwo).

W warunkach konkurencji doskonałej przedsiębiorstwo jest jednym z licznych podmiotów  na
rynku  określonego  dobra.  Na  przykład  zwiększenie  rozmiarów  produkcji  ziemniaków  przez
jednego  producenta  nie  wpłynie  istotnie  na  wzrost  całkowitej  podaży  ziemniaków  i  nie
spowoduje  obniżki  ich  ceny.  Na  rynku  doskonale  konkurencyjnym  cena  jest  bowiem
wielkością  niezależną  od  producenta.  Cena    jest  ukształtowana  przez  rynek  i  poszczególni
producenci nie mają na nią wpływu. Rolnicy będą mogli sprzedać każdą ilość ziemniaków po
cenie rynkowej, wynoszącej np. 1,50.

Monopol
pełny występuje wówczas, gdy spełnione są następujące warunki:
Na rynku działa jeden producent - sprzedawca  i wielu kupujących.
Nie  ma  możliwości  wejścia  na  rynek  opanowany  przez  jedynego  producenta,  co  może
wynikać z przyczyn technicznych, ekonomicznych lub administracyjno-prawnych.
Produkty wytwarzane przez monopol nie  mają bliskich substytutów.
Uczestnicy rynku dysponują doskonałą informacją o rynku.
Przykład – sieć wodociągowa, energetyczna, telefoniczna.

Do najczęściej wymienianych barier wejścia na rynek monopolistyczny zaliczamy:

Rząd  lub  władze  lokalne  przyznają  tylko  jednemu  przedsiębiorstwu  prawo  do  wyłącznej
produkcji danego dobra,
Przedsiębiorstwo może wejść w posiadanie patentu, praw autorskich lub znaków firmowych,
uniemożliwiających kopiowanie technologii lub produktów przez innych producentów
Monopol  może  wynikać  z  prawa  własności  do  specyficznych,  niepowtarzalnych,
występujących  w  niewielkiej  ilości  zasobów  naturalnych,  potrzebnych  do  produkcji  danego
dobra.
Monopol może być związany z rosnącymi korzyściami skali, co oznacza, iż jeden producent,
wytwarzając taniej niż pewna liczba mniejszych firm, jest w stanie zaspokoić całkowity popyt
rynkowy.

Przedsiębiorstwa monopolistyczne mają wpływ na podaż i ceny. Kontrolując sytuację na
rynku mogą one ograniczać podaż i sprzedawać po wyższych cenach. Co oznacza również, że
podejmując decyzję o zwiększeniu rozmiarów produkcji przedsiębiorstwo powinno się liczyć
z koniecznością obniżenia ceny.

Konkurencja monopolistyczna

Występuje w gałęziach, które charakteryzują się następującymi cechami:

Na rynku działa wielu producentów i wielu nabywców.
Istnieje  nieograniczona  swoboda  wejścia  nowych  firm  na  rynek  danej  gałęzi,  a  nowi
producenci są w stanie podjąć produkcję bliskich substytutów istniejących już produktów.
Produkty  wytwarzane  przez  różne  firmy  nie  są  jednorodne,  są  zróżnicowane  pod  względem
cech  użytkowych  oraz  mają  bliskie  substytuty,  zaś  nabywcy  zwracają  uwagę  na  wyroby
firmowe.  Istnieje  konkurencja  poza  cenowa:  dzięki  reklamie  i  takim  cechom  jak  np.  marka,
wygląd, opakowanie produkt może być wyodrębniony w świadomości odbiorców.
Producenci i konsumenci mają doskonałą informację o rynku.
Przykłady:  małe  sklepiki  osiedlowe,  restauracje,  salony  fryzjerskie  i  kosmetyczne  –  czyli
usługi, handel. Pojawiają się zwykle na rynkach lokalnych.

Konkurencja cenowa nie jest głównym sposobem zwiększania udziału w rynku. Firmy kładą
raczej nacisk na konkurencję niecenową:

- zróżnicowanie produktów, które polega na nadawaniu wyrobom cech, które odróżniają je od
produktów  konkurentów.  Dotyczy  to  np.  funkcji  spełnianych  przez  produkt,  użytych
materiałów, wzornictwa

-  popularyzacji  marki  firmowej,  celem  jest  spowodowanie  lojalności  nabywców  wobec
konkretnej marki.

-  wprowadzanie  aktywnej  promocji  sprzedaży.  Zwolennicy  reklamy  wskazują,  że  reklama
informuje,  umożliwia  wzrost  produkcji  i  sprzedaży,  wzmaga  konkurencję  i  wymusza
ulepszanie produktu. Przeciwnicy mówią o nierzetelności informacji zawartych w reklamach
oraz  marnotrawstwie środków.

Oligopol

Charakteryzuje się następującymi cechami:
Na rynku występuje niewielka liczba producentów oraz duża liczba kupujących.
Swoboda  wejścia  na  rynek  jest  ograniczona  względami  technologicznymi  lub
ekonomicznymi.
Produkty wytwarzane przez oligopol mogą być zarówno jednorodne jak i zróżnicowane.
Producenci i konsumenci mają doskonałą informację o rynku.
Istnieje  silna  współzależność  między  firmami,  każda  z  firm  musi  brać  pod  uwagę  działania
innych firm.
Przykłady: rynek samochodów, komputerów, produkcja stali, cementownie, cukrownie.

Oligopol  to  forma  rynku  pośrednia  między  konkurencją  monopolistyczną  a  monopolem.
Zachowania  firm  oligopolistycznych  zależą  od  zachowań  i  reakcji  konkurencji.  Mimo  wielu
różnorodnych cech firmy oligopolistyczne stoją przed dylematem:

-  czy  przyjąć  strategię  współdziałania,  porozumieć  się  i  realizować  wspólną  strategię
działania, czy też walczyć z konkurentami o jak największy udział  w rynku.

Porozumienia mogą być legalne i jawne. Powstają wówczas kartele określające reguły
działania np. rozmiary produkcji lub rynki zbytu. Mogą być nielegalne i tajne – określane
jako zmowy.

Wszelkie porozumienia mają na celu uniknięcie walki konkurencyjnej i maksymalizację
zysku. Uzgadniając:
- politykę cenową, - rozmiary produkcji, - dzieląc rynki zbytu przedsiębiorstwa
oligopolistyczne zachowują się jak monopolista – mogą maksymalizować zyski poprzez
ograniczenie produkcji i podnoszenie cen.
Oligopoliści akceptują też często tzw. przywództwo cenowe największego lub najbardziej
efektywnego z przedsiębiorstw działających na rynku.

Temat 4

Rynek pracy

Bezrobocie

Czynniki wpływające na podaż pracy

Decyzje  ludzi  o  ilości  przepracowanego  czasu  sprowadzają  się  do  wyboru  między  czasem
wolnym  a  dobrami,  które  można  nabyć  za  wynagrodzenie.  Na  wybór  ten  wpływa  wiele
czynników:

1.  Poziom  płacy  realnej.  Wzrost  płacy  powoduje  zazwyczaj  zwiększenie  podaży  pracy;
spadek sprawia że oferta pracy spada.

(płace  są  ceną  siły  roboczej  na  rynku  pracy.  Rozróżnia  się  płacę  nominalną  i  realną.  Płaca
nominalna to suma jednostek pieniężnych otrzymywanych  przez pracownika od pracodawcy.
Płaca realna to suma dóbr i usług, jakie można nabyć za płacę nominalną).

2. Poziom dochodów z innych źródeł niż praca. Jeśli jest on „wysoki”, ludzie raczej nie są
skłonni  dużo  pracować.  Natomiast  bez  środków  utrzymania  ludzie  chętniej  przyjmą  ofertę
pracy.

3.  Koszty  podjęcia  pracy.  Dotyczy  to  kosztów  dojazdu  do  pracy,  ubrania  roboczego,
utraconego  zasiłku,  wydatków  na  opiekę  nad  dziećmi.  (żłobki,  nianie,  postęp  techniczny:
automatyczne pralki,  zmywarki itd.).

4. Normy kulturowe. Np. kobieta poświęcają się wyłącznie rodzinie i kobieta pracująca.

5. Polityka prowadzona przez rząd. Jeśli rząd nakłada wysokie podatki dochodowe,
prowadzi do ograniczenia podaży pracy.

Krzywa podaży pracy

Krzywa indywidualnej podaży pracy pokazuje zależność między stawką płac a
wielkością podaży pracy, czyli określa, ile czasu dany człowiek chce pracować przy
każdej stawce płac.

Podstawy ekonomii, B. Czarny, R. Rapacki, PWN, Warszawa, 2002

Jednak niekiedy krzywa podaży pracy „zawraca”, gdy powyżej pewnego wynagrodzenia jego
podwyżka powoduje -  paradoksalnie – spadek ilości oferowanej pracy.

Ludzie bowiem zaczynają cenić czas wolny, który jest teraz dobrem wyższego rzędu. Mając
dostatecznie wysokie dochody, mogą decydować się na wydłużenie czasu wolnego kosztem
ograniczenia czasu pracy.

Krzywą  podaży  dla  rynku  otrzymujemy  przez  zsumowanie  krzywych  indywidualnej
podaży  pracy,  a  pokazuje  ona  zależność  między  stawką  płac  i  wielkością  podaży  pracy
całego rynku w danym okresie.

Popyt na pracę

Popyt na czynniki produkcji (w tym pracę), jest popytem pochodnym, ponieważ wynika z
popytu na dobra, do wytworzenia których te czynniki są używane.

Popyt na siłę roboczą to określona liczba ludzi w wieku zdolności do pracy i taką zdolność
mających, na którą jest zapotrzebowanie przy danej cenie i w określonym czasie ze strony
pracodawców. Wpływa nań:

- liczba i rodzaj pracodawców,
- poziom techniki i technologii,
- sposób zarządzania przedsiębiorstwami
- stopień wykorzystania zdolności wytwórczych u pracodawców

Krzywa indywidualnego popytu na pracę pokazuje zależność między stawką płac a
wielkością popytu w danym okresie i pokrywa się z krzywą przychodu krańcowego z
pracy.

Pracodawca  zatrudnia  pracowników  tak  długo  aż  dodatkowe  przychody  otrzymane  dzięki
zatrudnieniu kolejnego pracownika będą przewyższać koszty poniesione na jego zatrudnienie.

Równowaga na rynku pracy

Punkt przecięcia rynkowej krzywej  podaży i rynkowej krzywej popytu wyznacza stawkę płac
w równowadze i wielkość zatrudnienia w równowadze.

Bezrobocie
Zasoby siły roboczej - część populacji w wieku produkcyjnym, która pracuje lub szuka pracy

Bezrobotni to część zdolnych do pracy zasobów siły roboczej, poszukujących pracy i
niezatrudnionych.

Stopa bezrobocia - odsetek siły roboczej, która nie ma pracy, lecz chce i może pracować

Wyróżniamy m.in. następujące rodzaje bezrobocia:

–

bezrobocie frykcyjne

–

bezrobocie strukturalne

–

bezrobocie sezonowe

–

bezrobocie cykliczne

Bezrobocie frykcyjne utrzymuje się, gdyż potrzeba czasu, by dopasować podaż pracy do
popytu na pracę

•

raczej krótkookresowe i dobrowolne

Bezrobocie strukturalne istnieje, ponieważ poszukujący pracy często:

•

nie posiadają kwalifikacji poszukiwanych przez pracodawców

•

nie mieszkają w regionach, gdzie posiadane przez nich umiejętności są
poszukiwane przez pracodawców

•

Generalnie długookresowe, jest większym problemem niż bezrobocie frykcyjne

Bezrobocie sezonowe spowodowane jest  przez sezonowe zmiany w popycie na pracę na
przestrzeni roku

Bezrobocie cykliczne występuje w okresach recesji wynika z niedostatku popytu na pracę.

Pełne zatrudnienie:

–

ma miejsce wówczas, gdy występuje jedynie bezrobocie frykcyjne,
strukturalne lub sezonowe

–

nie oznacza zerowego bezrobocia

–

uwzględnia jedynie bezrobocie naturalne

Bezrobocie, które towarzyszy stanowi równowagi na rynku pracy nazywane jest bezrobociem
równowagi, bądź bezrobociem naturalnym. Podstawowymi typami bezrobocia
naturalnego są bezrobocie frykcyjne i strukturalne.

Koszty bezrobocia:

•

Koszty osobiste

–

utrata zarobków

–

zwiększony stres

–

utrata pewności siebie

–

zwiększona skłonność do przestępczości, samobójstwa

•

Koszt ekonomiczny

Temat 5

I. Wprowadzenie do makroekonomii. Ruch okrężny produktu i dochodów w gospodarce

Definicja – makroekonomia:
Główne problemy makroekonomii:

•

inflacja - procentowy przyrost przeciętnego poziomu cen dóbr i usług w ciągu roku

•

bezrobocie – liczba osób zarejestrowanych jako poszukujące pracy i jednocześnie nie mających
zatrudnienia.

•

produkcja i wzrost gospodarczy – Realny PNB jest miarą całkowitego dochodu gospodarki
narodowej. Przyrost realnego PNB określa się mianem wzrostu gospodarczego.

•

polityka makroekonomiczna – przedmiot dyskusji w społeczeństwie , co może zrobić rząd (zestaw
narzędzi), kwestie pozytywne i normatywne

1. Ruch okrężny

•

Gospodarstwa domowe oferują przedsiębiorstwom podaż usług czynników produkcji, przedsiębiorstwa
zaś wykorzystują te czynniki do produkcji dóbr i usług.

•

Tym usługom odpowiadają pewne płatności.

•

Gospodarstwa domowe otrzymują dochody z tytułu świadczonych usług (płace, czynsze, zyski),
wypłacane przez przedsiębiorstwa za dostarczone i wykorzystane czynniki wytwórcze.

•

Następnie gospodarstwa domowe wydają swoje dochody na zakup od przedsiębiorstw dóbr i usług,
dając tym samym przedsiębiorstwom pieniądze potrzebne do zapłacenia za usługi czynników
wytwórczych wykorzystane w produkcji.

W rzeczywistości gospodarstwo domowe nie wydają całości swoich dochodów na konsumpcję.
•

Nadwyżkę dochodów nad konsumpcją, w postaci oszczędności, odprowadzają np. do banków.

•

Banki z kolei wolne środki finansowe udostępniają przedsiębiorstwom na finansowanie inwestycji.

•

Zdarzenia te mają miejsce na rynku finansowym, który został uwzględniony na poniższym schemacie.

Dochód narodowy.
Liczenie dochodu narodowego i produktu narodowego należy do najtrudniejszych problemów ekonomicznych i
statystycznych, ma ono podstawowe znaczenie dla wszystkich analiz ekonomicznych.

Produkt krajowy brutto (PKB):

–

rynkowa wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych w danym okresie przez czynniki
produkcji zlokalizowane na terenie danego kraju, bez względu na to, do kogo one należą,
PKB=C+I+G+NX

Produkt narodowy brutto (PNB) to rynkowa wartość wszystkich finalnych dóbr i usług wytworzonych w
danym okresie przez czynniki produkcji należące do obywateli danego kraju, bez względu na to, gdzie są one
zlokalizowane, PNB=PKB+Dn

PKB w cenach rynkowych =C+I+G+NX
PKB w cenach czynników produkcji = C+I+G+NX-Te
Produkt narodowy netto (PNN) uzyskujemy pomniejszając wartość PNB o wielkość amortyzacji środków
trwałych. PNN=PNB-Am

Dochód narodowy obliczamy, odejmując od produktu narodowego netto w cenach rynkowych podatki
pośredni, DN=PNN-Te.

Dochody osobiste (DO) oznaczają całkowity dochód uzyskiwany przez obywateli przed opłaceniem podatków.

Dyspozycyjne dochody osobiste (DDO) to dochody po zapłaceniu podatków, to kwota, jaką gospodarstwa
domowe mogą przeznaczyć na konsumpcję.

Produkt gospodarki może być liczony trojako:

–

jako strumień wytworzonych produktów

–

od strony wydatków na krajową produkcję

–

od strony dochodów czynników produkcji

PKB jako strumień produktów

–

wszystkie dobra i usługi finalne, wytworzone w danym roku

PKB od strony wydatków

–

suma wydatków na wszystkie dobra i usługi finalne, wytworzone w danym roku

PKB od strony dochodów

–

suma wynagrodzenia właścicieli wszystkich czynników produkcji

Wytworzone dobra dzielimy na:

–

Pośrednie: są wykorzystywane w procesie produkcji jako nakłady do wytwarzania innych dóbr

–

Finalne: nabywane przez ostatecznych użytkowników

Ograniczenia w rachunku dochodu narodowego.

•

Produkcja gospodarstw domowych jest omijana w rachunkach makroekonomicznych

–

opieka nad dziećmi, pranie robione w domu, sprzątanie w ogródku itp.

•

Nieuwzględniane są także transakcje, tzw. szarej strefy – nie zarejestrowanej działalności gospodarczej.

•

PKB nie uwzględnia także czasu wolnego, pojęcia jakości oraz różnorodności

•

Pomijane są także efekty zewnętrzne (np. zatrucie środowiska)

Wartość bieżąca i nominalna

•

Bieżąca wartość to wartość w złotych równa kwocie, za jaką dobro lub usługa były kupione w chwili
transakcji

•

Jeżeli PKB liczony jest w oparciu o wartości bieżące, wówczas nazywamy go nominalnym PKB

•

Realny PKB jest wartością PKB mierzonego przy użyciu stałych cen (w cenach z tzw. roku bazowego)

•

Rok bazowy jest rokiem wzorcowym, w odniesieniu do którego mierzymy PKB w innych latach

•

Deflator PKB to wskaźnik ogólnego poziomu cen dóbr i usług uwzględnionych w PKB

Temat 6

Wzrost i rozwój gospodarczy

Zjawisko wzrostu gospodarczego

Wielkość produkcji w gospodarkach zmienia się: jednych dóbr wytwarza się coraz więcej, produkcja innych
zamiera, pojawiają się nowe produkty. W wielu krajach realna wartość dóbr wytwarzanych przez gospodarkę
zwykle rośnie z roku na rok.

Wzrostem gospodarczym nazywamy powiększenie się realnej wartości PKB lub realnej wartości PKB per
capita.

Tempo wzrostu gospodarczego ekonomiści opisują za pomocą stopy wzrostu gospodarczego.

Jest to zjawisko stosunkowo nowe. Przez wiele tysiącleci stopa wzrostu gospodarczego była bliska zeru.
Produkcyjność pracy była bardzo mała. Dopiero pod koniec XVIII w. stopa wzrostu podniosła się z około
zera do 0,5%.

Produkcyjnością pracy nazywamy ilość dóbr wytwarzanych przez pracownika w jednostce czasu.

Cechą charakterystyczną jest wielkie zróżnicowanie poziomu życia i tempa wzrostu w różnych krajach świata.

Granice wzrostu gospodarczego

Czy wzrost gospodarczy jest zjawiskiem trwałym czy przejściowym? Czy długofalowy wzrost jest pożądany?

Wzrost gospodarczy wiąże się z procesem wykorzystywania zasobów naturalnych, proces ten jest szybszy nim
szybsza jest dynamika wzrostu gospodarczego. Ze względu na ograniczoność zasobów stawiamy pytanie czy
możliwe jest utrzymanie wzrostu gospodarczego przez dłuższy czas?

Już w 1798 r. Thomas Robert Malthus ogłosił prawo ludnościowe. Według różnych późniejszych raportów
są przewidywane daty wyczerpania się zasobów wielu surowców.

Czy wzrost jest rzeczywiście potrzebny?

Na przykład niektórzy radykałowie wysuwają postulaty zerowego wzrostu. Oto ich argumenty:

Podstawy ekonomii, B. Czarny, R. Rapacki, PWN, Warszawa, 2002

•

wzrostowi towarzyszą szkodliwe skutki uboczne, zanieczyszczenie środowiska, efekt cieplarniany.

•

wzrost

jest

skutkiem

wielu

niepotrzebnych

dóbr ................................. ???jest efekt manipulowania przez producentów

potrzebami nabywców.

•

wzrostowi towarzyszą negatywne konsekwencje dla pracowników, chodzi o stres związany z

rywalizacją o ekonomiczny sukces, o brak zadowolenia z rosnącej ilości posiadanych dóbr.

•

wzrost nie rozwiązuje kwestii sprawiedliwości, ważniejszy od wytwarzania coraz większej ilości dóbr

jest sprawiedliwy podział tego, co już wytworzono.

•

Obrońcy wzrostu twierdzą, iż umożliwił on poprawę warunków pracy, przyrodę można chronić nie

zamykając fabryki, co tworząc odpowiednie bodźce ekonomiczne, należy nie dzielić po równo biedy,

lecz powiększać produkcję w taki sposób aby nawet najbiedniejsi mogli żyć coraz lepiej.

Korzyści ze wzrostu gospodarczego

•

wzrost poziomu życia

•

wpływ na styl życia, nowy model konsumpcji

•

redystrybucja dochodu narodowego, zmiana bez naruszenia osiągniętego poziomu przez którąś z

grup społecznych

•

wzrost ilości i jakości dóbr oraz usług oraz czasu wolnego

•

większe możliwości obronne

•

prestiż narodowy, zaufanie międzynarodowe

Dążenie do lepszego zaspokojenia potrzeb i wyższej stopy życiowej jest jedną z ważniejszych aspiracji

yciowych manifestowanych przez ludzi we współczesnym świecie.

Przyczyny wzrostu:

•

wzrost nakładów pracy

•

wzrost produkcyjności pracy

w tym:

•

coraz więcej kapitału rzeczowego

•

coraz więcej kapitału ludzkiego

•

postęp techniczny i organizacyjny

•

korzyści skali

•

zmiany struktury zatrudnienia

•

inne czynniki

Czynniki wzrostu gospodarczego

historyczne (wzrost jest funkcją: kapitału, ziemi, pracy, surowców,);

modelowe, w którym wyróżnia się czynniki bezpośrednie (zatrudnienie i wydajność pracy) i
pośrednie (majątek produkcyjny, efektywność, inwestycje) wzrostu gospodarczego;

systemowe, na podstawie różnych kryteriów - klasyfikuje się czynniki wzrostu jako:

czynniki tradycyjne;

czynniki nowoczesne;

postęp w kierowaniu gospodarką (zmiany strukturalne)

społeczne (infrastruktura społeczna i ekonomiczna)

rynkowe (konkurencja i równowaga)

ilościowe: przyrost zasobów np. zatrudnienia, kapitału;

jakościowe: wzrost wydajności pracy, produktywności kapitału, postęp naukowo-techniczny i
technologiczny.

Hipoteza konwergencji i efekt doganiania

Rozwój gospodarczy

oprócz zmian ilościowych, wyrażanych za pomocą wskaźników wzrostu gospodarczego, obejmuje
również zmiany jakościowe w strukturze społeczno-ekonomicznej kraju.

To proces łączący w sobie:

zrównoważony wzrost wartości PKB (PNB),

zmiany strukturalne procesów produkcji (zmiany jakości wytwarzanych dóbr i usług, zmiany
struktury asortymentowej)

postęp technologiczny (doskonalenie techniki, pracy,
zarządzania)

zmiany na gruncie społecznym, politycznym oraz instytucjonalnym,

polepszenie warunków życia ludności kraju.

Wybrane wskaźniki jakościowe
Wartość wskaźnika HDI – Human Development Index określana jest na podstawie trzech wielkości:

Indeksu przewidywanej długości życia

Indeksu edukacji

Indeksu PKB

Wskaźnik rozwoju płci (GDI),
Wskaźnik aktywności zawodowej kobiet (GEM),
Wskaźnik ubóstwa dla krajów rozwijających się
Indeks wolności gospodarczej
Współczynnik Giniego
Wzrost a rozwój gospodarczy
Gospodarka może wykazywać wzrost gospodarczy, który jednak nie musi sprzyjać rozwojowi gospodarczemu.
Tylko wzrost gospodarczy służący sfinansowaniu inwestycji zmieniających strukturę rzeczową aparatu
wytwórczego, technologie produkcji, strukturę i jakość wytwarzanych dóbr i usług może się przyczynić do
rozwoju ekonomicznego.
Oddziaływanie państwa na wzrost gospodarczy

pobudzanie skłonności do oszczędzania i do przekształcania oszczędności w inwestycje;

sprzyjanie innowacjom, pobudzania i ułatwianie modernizacji aparatu wytwórczego

Cykl koniunkturalny

Pojęcie cyklu koniunkturalnego. Fazy cyklu

Podstawy ekonomii, R.Milewski, E.Kwiatkowski, PWN 2006

Dochód  narodowy,  produkcja,  konsumpcja,  zatrudnienie  i  inwestycje,  nie  rosną
równomiernie;  ich  tempo  wzrostu  charakteryzuje  się  okresowymi  wahaniami.  Te  okresowe
zmiany poziomu aktywności gospodarczej nazywamy cyklem koniunkturalnym.

Wyróżnia się zwykle cztery fazy cyklu:

•

kryzys,

•

depresję,

•

ożywienie i

•

rozkwit.

Między  poszczególnymi  fazami  zachodzi  związek  przyczynowo-skutkowy,  co  oznacza,  że
mechanizmy  i  procesy  zachodzące  w  jednej  fazie  cyklu  warunkują  mechanizmy  i  procesy  w
następnej fazie.

Przebieg  cykli  jest  nieregularny.  Cykle  różnią  się  między  sobą  długością  poszczególnych  faz
oraz amplitudą wahań.

Faza  kryzysu  charakteryzuje  się  nadprodukcją,  czyli  przewagą  podaży  w  porównaniu  z
efektywnym  popytem.  Powoduje  to  spadek  wielkości  gospodarczych,  przy  czym  tempo
spadku poszczególnych wielkości jest różne.

Faza  depresji  odznacza  się  względną  stabilizacją  gospodarki  na  obniżonym  poziomie.  W
pewnym  momencie  tej  fazy  gospodarka  osiąga  najniższy  poziom  -  jest  to  tzw.  dolny  punkt
zwrotny.

Fazę  ożywienia  cechuje  wzrost  poszczególnych  wskaźników  aktywności  gospodarczej.  Gdy
wielkości  te  osiągną,  w  porównaniu  z  poprzednim  cyklem,  stosunkowo  wysoki  poziom,
zaczyna się

Faza rozkwitu, charakteryzująca się dalszym wzrostem poszczególnych wskaźników, ale już
w zwolnionym tempie. Dynamika poszczególnych wielkości jest zróżnicowana.

Górny punkt zwrotny zapoczątkowuje fazę kryzysu i nowy cykl.

fazy: A-B - kryzys; B-C - depresja;
C-D - ożywienie; D-E - rozkwit

Rozpiętość  między  górnym  punktem  zwrotnym  a  dolnym  punktem  zwrotnym  określamy
mianem  amplitudy  wahań  koniunkturalnych.  Zwiększanie  się  amplitudy  oznacza,  że  cykl  ma
charakter bardziej wybuchowy, a jej zmniejszanie się oznacza złagodzenie przebiegu cyklu.

We  współczesnej  literaturze  ekonomicznej  zamiast  wymienionych  wyżej  czterech  faz  cyklu
coraz częściej wyodrębnia się jedynie dwie fazy:

•

fazę spadkową (określaną też jako faza recesji), która łączy fazy kryzysu i depresji
(zastoju), oraz

•

fazę wzrostową (fazę ekspansji), łączącą ożywienie i rozkwit.

Interwencjonizm państwowy

Instrumenty i formy interwencjonizmu

Temat 7

Poj

cie i funkcje bud

etu pa

stwa

Budżet państwa jest to plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej
polityki społecznej, gospodarczej i obronnej.

Budżet państwa składa się z dochodów i wydatków centralnych władz państwowych (budżet centralny),
władz lokalnych (budżety lokalne) i ubezpieczeń społecznych.

O włączeniu określonych rodzajów dochodów i wydatków do budżetu centralnego lub do budżetów terenowych
decyduje ich znaczenie dla gospodarki. Z budżetu centralnego finansuje się:

-  wydatki na administrację centralną,
- wymiar sprawiedliwości,
- obronę narodową.

W  gestii budżetów lokalnych znajduje się zazwyczaj gospodarka komunalna i mieszkaniowa, oświata, ochrona
zdrowia, kultura, utrzymanie porządku publicznego, infrastruktura. Władze lokalne realizują zadania własne oraz
zadania zlecane im przez państwo, wynikające z przyjętej polityki społeczno-gospodarczej.

Jest on sporządzany na okres jednego roku oraz zatwierdzany przez władzę ustawodawczą.

Jako najważniejsze funkcje budżetu traktuje się zazwyczaj funkcje fiskalną, redystrybucyjną,
stymulacyjną i alokacyjną.

Funkcja fiskalna polega na gromadzeniu dochodów budżetowych umożliwiających utrzymanie aparatu
państwowego oraz realizację określonych zadań.

Źródło: R. Milewski, Podstawy Ekonomii, PWN 2006

Funkcja redystrybucyjna umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego, takich
jak: zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego rożnych regionów oraz niwelowanie
nadmiernego zróżnicowania dochodów rożnych grup społecznych i tworzenie warunków bezpieczeństwa
socjalnego dla grup najuboższych.

Funkcja stymulacyjna polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze
i społeczne. Za pomocą odpowiednio skonstruowanych systemów podatkowych oraz wydatków budżetowych
można np. wpływać na poziom dochodu narodowego i zmiany strukturalne w gospodarce, kształtować poziom
akumulacji i tempo wzrostu gospodarczego, regulować poziom i kierunki konsumpcji.

Funkcja alokacyjna umożliwia dokonywanie zmian struktury wytworzonego dochodu narodowego. Państwo,
dysponując odpowiednimi dochodami budżetowymi, może przesunąć pewne zasoby czynników produkcji do
wytwarzania dóbr publicznych, neutralizacji ujemnych efektów zewnętrznych, prowadzenia prac badawczo-
rozwojowych itp.

Dochody budżetu państwa. Podatki

ródłami dochodów budżetowych państwa są:

podatki,

cła,

dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw,

opłaty skarbowe,

opłaty sądowe,

opłaty notarialne

Podstawą dochodów budżetowych są podatki. Pozostałe źródła odgrywają. w praktyce niewielką rolę.

Podatki są to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na
podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych. Płatnikami
podatków mogą być osoby fizyczne i prawne.

Podatki mogą być klasyfikowane w różny sposób, ze względu na przedmiot opodatkowania wyodrębnia się:

podatki dochodowe, pobierane od dochodów osobistych ludności oraz dochodów od osób
prawnych,

podatki konsumpcyjne (inaczej podatki od wydatków), nakładane na dobra i usługi będące
przedmiotem obrotu, np. podatek obrotowy, VAT, akcyza.

podatki majątkowe, płacone od posiadanego majątku oraz od przenoszenia praw do majątku
(np. podatki spadkowe).

Kolejny podział – podatki bezpośrednie i pośrednie.

Bezpośrednie są nakładane na dochody i majątek. Podatki nakładane są na wydatki określane są jako
pośrednie.

Obciążenia podatkowe mogą być naliczane proporcjonalnie, progresywnie lub regresywnie.

Opodatkowanie jest proporcjonalne wówczas, gdy wszyscy podatnicy płacą ten sam procent swoich dochodów,
czyli obowiązuje jedna stopa podatkowa. Zazwyczaj podatki od dochodów osób prawnych mają charakter
proporcjonalny.

Opodatkowanie progresywne występuje wówczas, gdy osoby uzyskujące wyższe dochody obciążone są wyższą
stopą podatkowa.

Opodatkowanie regresywne polega na tym, ze wraz ze wzrostem dochodu nakładane są coraz mniejsze
procentowe stawki podatkowe.

Największe znaczenie mają podatek od towarów i usług, stanowi on przeciętnie 30% dochodów budżetowych
państwa z tytułu podatków. Istotny też jest podatek od dochodów osobistych ludności (PIT), dostarcza on ok.
26% dochodów sektora publicznego.

Obecnie wspólną cechą gospodarek rynkowych jest niski udział podatków od przedsiębiorstw w dochodzie
budżetu państwa, nie przekraczają one 10%.

Wydatki budżetu państwa

Wielkość i struktura wydatków publicznych odzwierciedlają rolę, zakres i kierunki działalności państwa. Z
punktu widzenia przeznaczenia można wyodrębnić trzy grupy wydatków publicznych:

1) wydatki związane z tradycyjnym pełnieniem przez państwo takich funkcji jak: obrona narodowa,

administracja i wymiar sprawiedliwości;

2) wydatki związane z realizacją celów społecznych „państwa dobrobytu” (oświata, kultura, ochrona

zdrowia, świadczenia socjalne itp.);

3) wydatki wynikające z pełnienia funkcji interwencyjnych w gospodarce (oddziaływanie na inwestycje,
subsydia dla rolnictwa, przedsiębiorstw państwowych i prywatnych oraz wydatki transferowe i In.)

Deficyt budżetowy i dług publiczny

Wzrastające wydatki rządowe mogą być finansowane z takich źródeł, jak:

podatki,

pożyczki zaciągane u społeczeństwa,

sprzedaż części majątku państwa,

dodatkowa emisja pieniędzy,

kredyty zagraniczne.

Powszechniejszą niż podnoszenie podatków formą zdobywania środków na pokrycie wydatków
publicznych są pożyczki zaciągane przez rząd u ludności i przedsiębiorców oraz w bankach i instytucjach
finansowych. Prowadzi to do powstawania długu publicznego.

Dług publiczny jest finansowym zobowiązaniem państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek.

Temat 8

Pieniądz i współczesny system bankowy.

1. Rynek pieniądza
Pieniądz to powszechnie akceptowany w danym kraju środek płatniczy, służący do regulowania różnego typu
zobowiązań.

►

rodek wymiany – pośredniczy w transakcjach wymiany dóbr, (w gospodarce barterowej gdzie nie ma

pieniądza, ludzie wymieniają towar za towar),

►

jednostka rozrachunkowa- w pieniądzu wyrażone są ceny i prowadzone rozliczenia,

►

rodek przechowywania wartości (tezauryzacji), pieniądz jest jedną z form gromadzenia i

przechowywania bogactwa,

►

miernik odroczonych płatności, lub inaczej jednostka rozrachunkowa w długim okresie – pozwala
określić wzajemne prawa i zobowiązania dwóch stron transakcji.

Rodzaje pieniądza

►

Pieniądz gotówkowy (banknoty i bilion)

►

Pieniądz bezgotówkowy, (pieniądz mający formę zapisu na rachunku bankowym, którego podstawą
może być depozyt klienta lub kredyt udzielony przez bank; płatności dokonywane są za pomocą
polecenia przelewu, czeku, karty kredytowej itp.)

►

Pieniądz symboliczny (jednostka pieniądza warta jest więcej niż materiał, z którego została wykonana,
o czym informuje umieszczony na niej znak-symbol,)

►

Pieniądz towarowy (jednostka pieniądza warta jest tyle, ile wart jest materiał, z którego została
wykonana, np. złoto)

Karty kredytowe to substytuty pieniądza — spełniają tylko niektóre jego funkcje. Mogą służyć do zapłaty za
towary, jednak dowód zapłaty kartą kredytową nie może być wykorzystany do dokonania dalszych zakupów

Korzyści z istnienia pieniądza

zmniejszenie się kosztów transakcyjnych,

specjalizacja

konkurencja

rachunek ekonomiczny

System bankowy

Banki komercyjne – to przedsiębiorstwa, które przechowują cudze pieniądze, płacąc właścicielom odsetki.
Zgromadzone wkłady pożyczają, za wyższe wynagrodzenie, przedsiębiorstwom, konsumentom i państwu.

Główne ich funkcje obejmują:

•

pośredniczenie w rozliczeniach finansowych między jednostkami gospodarczymi,

•

gromadzenie wkładów oszczędnościowych i przechowywanie powierzonych rezerw pieniężnych,

•

udzielanie kredytów jednostkom gospodarczym i gospodarstwom domowym.

Oprocentowanie depozytów jest zróżnicowane  w zależności od okresu ich przechowywania. Wkłady
długoterminowa  są  oprocentowane  wyżej  niż  krótkookresowe  lub  a  vista  (na  żądanie),  gdyż  dają
bankom  większą  swobodę  dysponowania  depozytami,  a  ponadto  są  forma  rekompensaty  za
wyrzeczenie się dysponowania gotówką przez osoby posiadające oszczędności,

Duży wpływ na decyzje dotyczące deponowania oszczędności w bankach ma porównanie wysokości
stopy procentowej ze stopą inflacji. Jeżeli stopa procentowa przewyższa stopę inflacji, otrzymujemy
dodatnia realna stopę procentowa. W sytuacji odwrotnej mamy ujemną realna stopę procentową,
zniechęcającą do przechowywania oszczędności w banku.

Ważna funkcja banków jest obsługa rozliczeń finansowych i obiegu pieniądza między rożnymi
podmiotami życia gospodarczego. Banki prowadzą rachunki bieżące dla przedsiębiorstw, instytucji i
osób fizycznych, przeprowadzają rozliczenia między różnymi podmiotami krajowymi i zagranicznymi,
regulują płatności oraz dokonują bezgotówkowych przelewów bankowych.

Banki przyjmując depozyty i udzielając pożyczek, występują w charakterze wyspecjalizowanych
pośredników finansowych między oszczędzającymi a inwestorami. Udzielając kredytu, bank ponosi
ryzyko związane z ewentualnym brakiem możliwości spłaty kredytu wraz z należnymi odsetkami przez
kredytobiorców.

KREDYT

W sensie ekonomicznym kredyt polega na odstąpieniu przez jedną ze stron (wierzyciela) drugiej stronie
(dłużnikowi) określonej wartości w pieniądzu lub w towarze w zamian za obietnicę zwrotu w ustalonym
terminie równowartości łącznie z wynagrodzeniem za jej udzielenie, czyli odsetkami.

We współczesnej gospodarce kredyty są ważnym źródłem finansowania działalności gospodarczej.
W ustabilizowanej gospodarce rynkowej, gdzie istnieje sprawny system oceny ryzyka związanego z
planowanym przez firmę przedsięwzięciem, pożyczkobiorcy mogą liczyć na otrzymanie około połowy
ś

rodków finansowych potrzebnych do realizacji przedsięwzięcia.

W zależności od przedmiotu pożyczki można wyodrębnić dwa rodzaje kredytu: towarowy i pieniężny:

Kredyt towarowy (kupiecki, handlowy) umożliwia prowadzenie działalności handlowej w sytuacji, gdy
potencjalni nabywcy nie mają wystarczających środków finansowych, aby kupić towar w momencie oferowania

go  do  sprzedaży,  a  równocześnie  sprzedawcy  nie  mogą  znaleźć  nabywców,  którzy  mogliby  natychmiast  im
zapłacić  gotówką.  Kredyt  towarowy  jest  kredytem  krótkóterminowym.  Szczególną  formą  kredytu  towarowego
jest sprzedaż ratalna.

Kredyt pieniężny polega na udzieleniu przez wierzyciela pożyczki pieniężnej w zamian za określone odsetki.

Z  punktu  widzenia  przeznaczenia  udzielane  firmom  kredyty  bankowe  można  podzielić  na  kredyty
obrotowe i inwestycyjne.

Kredyty mogą być przyznawane w walucie krajowej lub w dewizach.

Motywy trzymania pieniądza

►

Motyw transakcyjny trzymania pieniądza oznacza, że ludzie trzymają pieniądze, ponieważ planują
zakupy różnych dóbr, a momenty przypływu gotówki nie pokrywają się w czasie z momentami
wydatków.

►

Motyw przezorności trzymania pieniądza polega na tym, że ludzie z góry decydują się trzymać pewien
zasób pieniądza na pokrycie nieprzewidzianych wydatków. Związany z niepewnością w rozkładzie
wydatków i dochodów

►

Motyw portfelowy trzymania pieniądza wynika z niechęci ludzi do ryzyka. Ludzie wolą trzymać
aktywa o niskiej, ale pewnej stopie zysku (np. pieniądze na rachunkach bankowych), niż inne aktywa o
wysokiej, ale niepewnej stopie zysku. Dzielenie portfela inwestycyjnego między aktywa o wysokim i
niskim stopniu ryzyka

Mechanizm kreacji pieniądza bankowego

►

Udzielając kredytów, banki muszą utrzymywać określoną część swoich rezerw w postaci gotówki lub
innych płynnych aktywów. Bank centralny określa stopę rezerw obowiązkowych, tzn. minimalny
stosunek rezerw gotówkowych do wkładów (depozytów) w bankach komercyjnych.

►

Można obliczyć, ile pieniądza zostanie wykreowane z początkowej wpłaty 1000 zł. Służy temu
mnożnik kreacji pieniądza bankowego, który jest odwrotnością stopy rezerw obowiązkowych.

►

Przy stopie rezerw obowiązkowych wynoszącej 20% współczynnik kreacji depozytów wynosi 5, gdyż
D=1/0,2=5, co przy depozycie pierwotnym w wysokości 1000 zł oznacza, ze depozyty bankowe w
całym systemie bankowym wzrosty do 5000 zł.

►

Formuła ta oparta jest na założeniach, ze banki komercyjne utrzymują rezerwy na poziomie stopy
rezerw obowiązkowych oraz ze uzyskane kredyty w całości przekształcane są w depozyty bankowe.

Banki

Wkłady pieniężne

(depozyty bankowe)

Rezerwy

obowiązkowe

(20%)

Rezerwy nadwyżkowe =

kredyty

A
B
C

E
F

1000

800
640
512
409
327

200
160
128
103

82
65

800
640
512
409
327
262

Banki A-F

3688

738

2950

Pozostałe banki

1312

262

1050

System

bankowy

ogółem

5000

1000

4000

Temat 9
Inflacja i jej skutki

Inflacja to jest utrzymujący się wzrost poziomu cen. Nie każdy wzrost cen stanowi inflację

Miernikiem inflacji jest stopa inflacji.

Deflacja jest to utrzymujący się spadek poziomu cen.

Stabilność cen, która jest celem każdej gospodarki, jest to sytuacja, w której stopa inflacji jest
bliska zeru.

Przyczyny inflacji i jej rodzaje:

–

popytowa

–

kosztowa

Inflacja popytowa pojawia się w gospodarce w wyniku wzrostu zagregowanego popytu (C, I,
G). Poziom cen jest ciągnięty przez zwiększony popyt nabywców.

Inflacja kosztowa pojawia się w gospodarce w wyniku wzrostu kosztów produkcji
spowodowanych wzrostem cen np. energii lub płac. Poziom cen jest pchany przez koszty.

Nieoczekiwana inflacja powoduje w gospodarce znacznie więcej problemów w gospodarce
niż inflacja oczekiwana, ponieważ zmienia realną wartość pieniądza

Konsekwencje inflacji:

–

Powoduje redystrybucję bogactwa i dochodów pomiędzy:

–

pożyczkobiorcami

–

pożyczkodawcami

–

pracownikami na kontraktach terminowych

–

pracodawcami

–

Zniekształca relacje cenowe

–

Powoduje wahania produktu i zatrudnienia

–

Wpływa na alokację zasobów

Temat 10
Handel międzynarodowy i polityka handlowa

Znaczny spadek kosztów transportu i łączności spowodował gwałtowne zwiększenie się
obrotów handlowych.

Handel pozwala lepiej dzielić wyprodukowane dobra.

Handel pozwala efektywniej produkować. Otwarcie granic rozszerza rynek:

- wzmaga się konkurencja,
- rośnie produkcja i powstają korzyści skali, czyli zmniejsza się przeciętny koszt produkcji.
- handel pozwala osiągnąć jeszcze inne korzyści ze specjalizacji. Kraje posiadające przewagę
w  wydajności  w  produkcji  pewnych  dóbr  osiągają  większe  korzyści  niż  produkując
wszystkiego „po trochu”. Kraje osiągają tzw. korzyści komparatywne.

Polityka handlowa

Wolny  handel  –  oznacza  całkowicie  nieskrępowaną  wymianę  międzynarodową.  Jest  to
związane z koncepcją liberalizmu gospodarczego.

Protekcjonizm  oznacza  –  oddziaływanie  na  międzynarodową  wymianę  dóbr.  Celem  tej
polityki  jest  podniesienie  konkurencyjności  towarów  krajowych  na  rynkach  zagranicznych.

Głównymi formami protekcjonizmu jest wprowadzenie ograniczeń ilościowych lub ceł w
stosunku do towarów importowanych.

Ś

rodki polityki handlowej mogą mieć charakter pośredni oraz bezpośredni.

Do  pośrednich  instrumentów  należą  wszystkie  instrumenty  regulacyjne,  np.  przepisy
sanitarne,  normy  w  zakresie  miar  i  wag,  opakowania  i  oznakowania  składu  chemicznego,
regulacje przemysłowe i dewizowe itp.

Bezpośrednie  instrumenty polityki handlowej obejmują przede wszystkim cła.

Cła  (określane  także  jako  bariery  taryfowe)  są  opłatami  pobieranymi  przez  państwo  przy
przekraczaniu  towarów  przez  granicę.  Obecnie  mają  one  przede  wszystkim  charakter  ceł
wwozowych, czyli są płacone  towarów importowanych.

Oprócz  ceł    może  być    stosowana  polityka    ustalania  kontyngentów,  które  oznaczają
ograniczenia  ilości  przekraczających  granicę.  Kontyngenty  na  towary  importowane  są
nakładane  w  celu  ochrony  niektórych|  gałęzi  produkcji  przed  konkurencją  zagraniczną.
Ustalanie  kontyngentów  eksportowych  może  mieć  na  celu  ochronę  rynku  wewnętrznego
nadmiernym wywozem niektórych towarów.

Instrumentem  oddziaływania  na  handel  zagraniczny  są  także  |umowy  handlowe    regulujące
wielkość  obrotów  między  różnymi  krajami.  Mogą  one  być  zawarte    o  charakterze
dwustronnym l u b  wielostronnym.

Subwencje  eksportowe,  oznaczają  wszelkiego  rodzaju  premie  subsydia,  ulgi  lub  ułatwienie
przyznawane przez państwo eksporterom.

Dumping,  jest  to  forma  promowania  eksportu  za  granicą,  polega  na  sprzedaży  towaru  za
granicą po cenie, która nie pokrywa kosztów jego wytworzenia.

Polski handel zagraniczny po 1989 r.

Udział Polski w handlu światowym towarami w wybranych latach okresu 1990-2007 (%)
Wyszczególnienie

1990

1995

2000

2003

2004

2005

2006

2007

Import
Eksport

0,28
0,42

0,55
0,44

0,68
0,54

0,87
0,71

0,94
0,82

0,94
0,86

1,00
0,91

1,13
0,99

Ogółem

0,35

0,51

0,61

0,79

0,88

0,90

0,96

1,06

ródło: J.Misala za: International Trade Statistics, WTO, Geneva 2007 in.

Bilans handlowy

Struktura geograficzna

Struktura towarowa

Temat 11

Globalizacja

1. Globalizacja gospodarki
2. Globalizacja a systemy ekonomiczne państw.

Jan W.Bossak, Systemy gospodarcze, SGH w Warszawie, Warszawa 2006, s.61-65

3.  Systemy gospodarcze: szanse i zagrożenia związane z globalizacją

Dzięki  rozwojowi  transportu,  telekomunikacji  i  różnorodnych  środków  komunikacji
społecznej, obserwujemy zjawisko zbliżania struktur społecznych, kultur i obyczajów. Coraz
większą rolę odgrywają przedsiębiorstwa, instytucje i inne związki wielonarodowe. Instytucja
państwa  narodowego  -  na  wielu  obszarach  -  stopniowo  ustępuje  miejsca  strukturom  ponad-
narodowym.

Globalizacja jest to postępująca integracja państw oraz ludzi na świecie, spowodowana
znoszeniem barier w przepływach dóbr, usług, kapitału i wiedzy oraz znaczącą obniżką kosztów
telekomunikacji i transportu.

Globalizacja  jest  zjawiskiem  i  procesem  umiędzynarodowienia,  a  zarazem  rosnącej
współzależności:

•

politycznej,

•

społecznej,

•

gospodarczej,

•

technologicznej i

•

informacyjnej

ogarniającej cały świat. Sprawia, że życie i rozwój poszczególnych społeczeństw w coraz większym
stopniu odbywa się pod wpływem zewnętrznych, a mniejszym - lokalnych czynników.
Oznacza wzrost współzależności, rynku i konkurencji oraz spadek znaczenia czynników
społeczno-politycznych w życiu gospodarczym.

Ź

ródeł globalizacji i wzrostu międzynarodowych współzależności jest wiele.

Najważniejszymi z nich są przełom technologiczny oraz liberalizacja międzynarodowych
stosunków ekonomicznych.

Istota globalizacji polega m.in. na :

•

likwidacji i regulacji ceł (w przypadku strefy wolnego handlu),

•

swobodzie przepływu czynników wytwórczych (w przypadku wspólnego rynku),

•

wprowadzeniu wspólnej waluty (unia monetarna),

•

ujednoliceniu stawek podatkowych i polityki fiskalnej.

Można wyróżnić cztery podstawowe obszary globalizacji:

•

towarowe rynki zbytu,

•

globalizacja procesu produkcji

•

rynki pracy i

•

rynki finansowe

Na  przyspieszenie  procesów  liberalizacji  w  skali  światowej  istotnie  wpłynęły  polityczne  i
gospodarcze  przemiany  w  Europie  Środkowej,  Wschodniej  i  Chinach.  Zaowocowały  one
zerwaniem  z  protekcjonizmem  i  objęciem  siecią  powiązań  rynkowych  praktycznie  całego
ś

wiata.

Globalny rynek i konkurencja uruchamiają mechanizmy prowadzące do wzrostu racjonalności
i skuteczności działania społeczeństw. Proces ten, w imię poprawy efektywności, wymaga
dobrowolnego zmniejszenia zakresu swobody wyborów w sferze polityki społeczno-
gospodarczej i stanowienia prawa. Globalizacja zwiększa znaczenie mechanizmu rynkowego,

a  zarazem  ogranicza  znaczenie  procesu  politycznego.  Określa  granice  suwerenności
społeczno-politycznej państw. W konsekwencji prowadzi do „deficytu demokracji".

Globalizacja  przyczynia  się  do  zmniejszenia  suwerenności  państwa.  Państwo
demokratyczne  w  swoich  suwerennych  wyborach  w  coraz  większym  stopniu  musi  liczyć  się  z
zewnętrznymi  i  niezależnymi  czynnikami.  Politycy  muszą  uwzględniać  uwarunkowania
związane  z  globalną  konkurencją,  postępem  technologicznym,  społecznym,  instytucjonalnym
oraz ewolucją zasad międzynarodowej współpracy.

Globalizacja  zmniejsza  więc  suwerenność  państwa  w  kształtowaniu  autonomicznej
polityki  społeczno-ekonomicznej.  Zwiększa  natomiast  rolę  technologii  i  wymusza
dostosowanie instytucji ekonomicznych, społecznych do zasad współpracy, konkurencji i
mechanizmów rynku międzynarodowego.

Do głównych cech globalizacji zaliczamy:
wielowymiarowość, złożoność i wielowątkowość, scalanie (integrowanie), międzynarodową
współzależność, związek z postępem nauki, techniki i organizacji, kompresję czasu i
przestrzeni oraz poszerzający się międzynarodowy zakres.

Skutki globalizacji

Globalizacja  zmienia  obraz  świata,  w  tym  przede  wszystkim  przekształca  handel,  finanse,
zatrudnienie,  technikę  i  technologię,  środki  i  sposoby  komunikowania  się,  sposoby  życia,
kultury,  a  także  sposoby  rządzenia.  Jest  to  proces,  w  którym  ludność  świata  staje  się  coraz
bardziej  wzajemnie  powiązana  we  wszystkich  aspektach  życia  tzn.  gospodarczym,
politycznym,  technologicznym,  kuturalnym  i  środowiskowym.  Globalizacja  zmusza
przedsiębiorstwa do konkurowania w skali światowej, a z kolei konkurencja międzynarodowa
wzmacnia  globalizację.  W  rezultacie  tych  procesów  następuje  obniżka  kosztów,  rośnie
wydajność  i  rosną  dochody,  ale  kosztem  coraz  większej  niepewności,  wzrostu  bezrobocia  i
pogłębiających się nierówności społecznych

2. Globalizacja a systemy ekonomiczne państw.

Wraz z upadkiem porządku jałtańskiego, następnie Układu Warszawskiego i ZSRR oraz

zakończeniem ery rywalizacji Wschód-Zachód, F. Fukuyama postawił tezę o końcu ideologii i
historii państw narodowych.

Prorokował władzę globalnej konkurencji oraz sformułował hipotezę, że rynek

zdominuje  życie  gospodarcze  i  zmarginalizuje  znaczenie  instytucji  państwa.  Dziesięć  lat
później  sam  uznał  tę  tezę  za  nietrafną.  W  nowej  książce  wskazuje  na  skutki  nadmiernej
liberalizacji  i  osłabienia  władzy  państwa  na  przykładzie  licznej  grupy  krajów  Trzeciego
Ś

wiata.

Wielu ekonomistów, socjologów i politologów twierdzi, że niekontrolowana władza systemu

rynkowego oraz brak politycznej i społecznej kontroli działania kapitału prowadzi:

•

do deficytu demokracji,

•

do ograniczenia podmiotowości społeczeństw oraz