Polskie Państwo Podziemne – „My z niego

wszyscy ...”

Katowice 2014

Aleksander Mickiewicz

Polskie Państwo Podziemne

tajne struktury państwa polskiego, istniejące w czasie II wojny

światowej, podlegające Rządowi RP na uchodźstwie.

Określenie to po raz pierwszy w okupowanym kraju pojawiło się na

łamach Biuletynu Informacyjnego w dniu 13 stycznia 1944 roku.

Powstanie oraz działalność

W nocy z 26 na 27 września 1939 roku powstała w oblężonej Warszawie

Służba Zwycięstwu Polski

– konspiracyjna organizacja wojskowa, mająca

prowadzić walkę przeciw okupantom. 13 listopada 1939 roku została ona

przekształcona w

Związek Walki Zbrojnej (ZWZ),

podlegający rządowi

emigracyjnemu. 14 lutego 1942 roku generał Władysław Sikorski przekształcił

ZWZ w

Armię Krajową (AK).

Jej Komendantem Głównym został generał

Stefan Rowecki, wybitny teoretyk walk miejskich. Utworzenie AK miało służyć

scaleniu wszystkich grup wojskowych w jedną organizację, podległą rządowi

RP na uchodźstwie.

Jesienią 1941 roku do ZWZ należało 40 tysięcy żołnierzy, pod koniec 1942 roku

AK liczyła ich już około 200 tysięcy. Była największą podziemną armią w

okupowanej Europie. Jednakże większość żołnierzy nie przeszła regularnego

szkolenia, a w dodatku mieli oni zaledwie 53 tysiące sztuk broni (z czego tylko

Powstanie oraz działalność

- zadania

Główne zadanie Armii Krajowej polegało na gromadzeniu sił do uderzenia

w chwili załamania się Niemiec. Akcje zbrojne prowadziły bowiem do

okrutnych represji

– hitlerowcy rozstrzeliwali kilkudziesięciu Polaków za

każdego zabitego Niemca. Dopiero pod koniec 1942 roku AK nasiliła

działalność dywersyjną:

• atakowała niemieckie posterunki,

• wykolejała transporty wojskowe przeznaczone na front wschodni,

• wysadzała mosty,

• odbijała więźniów.

Na tę zmianę wpłynęło zahamowanie sukcesów Wehrmachtu, osiągnięcie

sprawności organizacyjnej przez AK oraz działalność Gwardii Ludowej.

Polska, choć znajdowała się pod okupacją, posiadała legalny i uznawany na

Zachodzie rząd emigracyjny. Istniały Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, oraz

podziemna Armia Krajowa. W Warszawie przebywał (oczywiście w ukryciu)

Delegat Rządu na Kraj w randze wicepremiera. Podlegały mu wydziały:

wywiadu, dywersji, oświaty, sądownictwa i polityki. Działały konspiracyjne sądy,

których wyroki nie tylko wykonywano, ale też ogłaszano w podziemnej prasie.

Ta zaś była fenomenem w okupowanej Europie: ukazywało się około 1400

tytułów (z tego 17 wychodziło przez całą okupację). Istniały czasopisma

polityczne, wojskowe, literackie, kobiece, humorystyczne. W podziemnych

drukarniach wydawano też książki (Niemcy zezwalali tylko na poradniki, np.

ogrodnicze).Na przełomie 1943 na 1944 łączny nakład prasy podziemnej

wydawanej przez Tajne Wojskowe Zakłady Wydawnicze – koncern

wydawniczo-

poligraficzny Armii Krajowej wynosił blisko 250 tysięcy

egzemplarzy czasopism, 65.500 broszur i 120 tys. egzemplarzy ulotek.

Przez całą okupację działały tajne komplety, tzn. podziemne szkoły.

Tajna Organizacja Nauczycielska

zapewniała im kadrę oraz

przygotowywała, rozprowadzała podręczniki. Na terenie Generalnej

Guberni (GG) utworzono prawie 2 tysiące szkół średnich. Podziemne

wyższe uczelnie kształciły polonistów, historyków, matematyków, lekarzy.

W czasie wojny, studia ukończyło prawie 10 tysięcy studentów.

Ponieważ Niemcy zgodzili się jedynie na działalność podrzędnych

teatrzyków i kabaretów (których repertuar miał ogłupiać Polaków),

powstały podziemne teatry.

W prywatnych mieszkaniach lub piwnicach wystawiano dramaty

Słowackiego, Wyspiańskiego, Szekspira. Odbywały się też koncerty i

wieczory poetyckie.

Ruch oporu w okupowanej Polsce obejmował prawie wszystkie

dziedziny życia. Dlatego tajne struktury podporządkowane rządowi

emigracyjnemu nazywano po wojnie Polskim

Państwem Podziemnym. Drugiego takiego

państwa nie było w całej Europie. Po upadku

powstania warszawskiego stolicą Polskiego

Państwa Podziemnego została Częstochowa.

Struktura organizacyjna Polskiego

Państwa Podziemnego

Polskie Państwo Podziemne czasów II wojny było swego

rodzaju fenomenem na skalę światową. Mimo

bezwzględnego terroru, jaki wprowadziły nazistowskie

Niemcy, funkcjonowały wszystkie organy, zarówno cywilne,

jak i wojskowe. W skład Polskiego Państwa Podziemnego

wchodziły tajne struktury państwa podlegające rządowi RP

na uchodźstwie. Struktury te podzielono na pion wojskowy i

cywilny.

W skład podziemnych struktur politycznych i administracyjnych

wchodziły:

• Delegatura Rządu na Kraj powołana w kwietniu 1940 r., która
reprezentowała rząd emigracyjny, kierowała walką cywilną ruchu
oporu oraz była zwierzchnikiem sił zbrojnych na ziemiach polskich.

• Kierownictwo Walki Cywilnej utworzone w 1942 r., które miało
kierować cywilnym ruchem oporu społeczeństwa (w lipcu 1943 r.
zostało ono przekształcone w Kierownictwo Walki Podziemnej).

• Rada Jedności Narodowej, która została utworzona w 1944 r.
przez prezydenta Władysława Raczkiewicza
i Delegata Rządu jako namiastka polskiego parlamentu.

Do podziemnych struktur wojskowych należały:

Służba Zwycięstwu Polski i Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), podporządkowany

rządowi emigracyjnemu.

W 1942 r. ZWZ został przemianowany na Armię Krajową (AK), która miała

przeprowadzić akcję scaleniową, czyli podporządkować wszystkie organizacje

zbrojne jednemu dowództwu. Jednak akcja ta nie powiodła się w pełni.

Autonomię utrzymywały Bataliony Chłopskie.

Poza AK znalazła się Gwardia Ludowa (Armia Ludowa) oraz część Narodowej

Organizacji Wojskowej.

Najważniejszymi zadaniami pionu cywilnego było utrzymanie ciągłości

instytucji państwowych oraz zapewnienie funkcjonowania państwu i

ewentualne przygotowanie do przejęcia władzy po zakończeniu działań

wojennych.

DOWÓDCY POLSKICH SIŁ ZBROJNYCH NA KRAJ

(KOMENDANCI ARMII KRAJOWEJ)

Komendant AK podlegał Naczelnemu
Wodzowi Władysławowi Sikorskiemu

W kraju funkcje pełnili:

zdjęcie

stopień

Imię i nazwisko

pseudonim

Okres

dowodzenia

gen.
dyw.

MICHAŁ TOKARZEWSKI-
KARASZEWICZ

Aresztowany przez NKWD w marcu
1940, więziony do 1941,opuścił
Związek Radziecki z armią
gen. Andersa jako jego zastępca,
zmarł na emigracji w 1946

Torwid

27 IX 1939 –

III 1940

gen.
broni

Kazimierz Sosnkowski

Dowodził z Francji, po śmierci gen.
Sikorskiego do IX 1944 Naczelny
Wódz PSZ, zmarł na emigracji w
1969

Godziemba

III 1940 –

18 VI 1940

gen.
dyw.

Stefan Rowecki

Aresztowany 30.06.1943 przez
Gestapo w Warszawie,
prawdopodobnie zamordowany w KL
Sachsenhausen w sierpniu 1944

Grot

18 VI 1940 –

30 VI 1943

Gen.
Dyw.

Tadeusz Komorowski

Po kapitulacji Powstania
Warszawskiego w niewoli niemieckiej
do maja 1945, zmarł na emigracji w
1966

Bór

VII 1943 –

2 X 1944

Gen.
Bryg.

Leopold Okulicki

Wydał rozkaz rozwiązania Armii
Krajowej ,aresztowany przez NKWD
27.03.1945, sądzony w procesie
szesnastu , zamordowany
w sowieckim więzieniu Butyrki
24.12.1946 r.

Niedźwiadek

3 X 1944 –

17 I 1945

DELEGACI RZĄDU RP NA KRAJ

Zdjęcie

imię i nazwisko

pseudonimy

okres urzędowania

Jan Skorobohaty

– Jakubowski

Gen. bryg., walczył w Legionach
Polskich i Kampanii Wrześniowej ,
od 1942 komendant rezerw
Komendy Głównej AK ,
zmarł w 1955 w Polsce

Dziadek/Vogel

Tymczasowy
Delegat Rządu
25.V-14XII 1940

Cyryl Ratajski

Polityk, prezydent Poznania,
minister spraw wewnętrznych zmarł
w Warszawie 19.X.1942

Górski/Wartski
Wrzos/Celestyn
Radwański

Delegat

3.XII.1940-
5.VIII.1942

Jan Piekałkiewicz
Ekonomista, polityk PSL,
aresztowany przez Gestapo
19.II.1943 trafił na Pawiak,
prawdopodobnie tam zamordowany
19.VI.194

Juliański/Wernic/
Wrocławski

Delegat

5.VIII.1942 -

19.II.1943

Jan Stanisław Jankowski
Polityk NPR , SP, aresztowany przez
NKWD 27.III.1945, sądzony
w Procesie Szesnastu,
zmarł (zamordowany ?)
w sowieckim obozie 13.III.1953 na
dwa tygodnie przed końcem kary

Doktor/Jan

/Klonowski
/Sobolewski/Sobó
l

Delegat
19.II.1943
(formalnie
od 21.IV.1943) -
27.III.1945

Stefan Korboński
Polityk PSL , poseł na Sejm
Ustawodawczy 1947,
po ucieczce premiera Mikołajczyka,
na jesieni 1947 wyemigrował z Polski
,
zmarł w USA w 1989

Zieliński

Delegat
28.III.1945-
28.VI.1945

Akcje zbrojne

Według danych niemieckich, od czerwca 1942 do listopada 1944r. zorganizowano
ponad 3200 akcji dywersyjno-sabotażowych na linie kolejowe, pociągi, mosty i dworce.
Najsłynniejszą z nich było wysadzanie wszystkich torów kolejowych na wylotowych
liniach z Warszawy. Akcję tę, noszącą kryptonim „Wieniec”, przeprowadził w nocy 7/8
października 1942r. oddział AK, w skład którego wchodził m.in. minerski patrol
kobiecy „Dysk”.
Podobną akcję, „Wieniec II”, zorganizowano też w noc sylwestrową 1942/1943r.
Do innego rodzaju działań Kedywu należało np. dwukrotne odbicie więźniów z Pińska
czy odbicie Jana Bytnara „Rudego” przez kolegów z Szarych Szeregów.
W ramach akcji odwetowych wykonywano również wyroki na czołowych
przedstawicielach aparatu okupacyjnego, skazanych na śmierć przez podziemne sądy.
Najsłynniejszym z nich był zorganizowany w lutym 1944 r. zamach na Franza
Kutscherę, dowódcę policji i SS dystryktu warszawskiego.

Szczególną sławę zdobyły działające w Warszawie bataliony "Zośka" i "Parasol".

Działania dywersyjno-sabotażowe nasiliły się w latach 1943-1944. Zlikwidowano
wówczas m.in. ok. 2 tys. agentów gestapo, ok. 1 tys. żandarmów i uwolniono kilkuset
więźniów.

Największymi działaniami wojskowymi podjętymi przez AK

było powstanie warszawskie, które rozpoczęło się

1 sierpnia 1944 i akcja „Burza” podjęta na wschodnich

obszarach Polski. Trwała od 4 stycznia 1944, kiedy wojska

sowieckie przekroczyły na Wołyniu granicę polsko-sowiecką

z 1939 roku, do stycznia 1945 r..

W początkowej fazie akcja „Burza” opierała się na współpracy wojskowej

jednostek polskich i rosyjskich. Po przełamaniu obrony niemieckiej w tych

rejonach władze sowieckie złamały te porozumienia

wojskowe i internowały tysiące żołnierzy AK.

II wojna światowa była trudnym okresem dla większości narodów –
a zwłaszcza dla Polski, która straciła ponad 16% mieszkańców (jest to
największy odsetek na świecie). Polacy jednak poczuli swoją
wewnętrzną siłę podczas wojny, umieli pokazać, że za kawałek ziemi są
gotowi ponieść śmierć, o tym mówił J. Beck w przemówieniu

z dn. 5 maja 1939 r.):

„Pokój jest rzeczą cenną i pożądaną. Nasza generacja, skrwawiona
w wojnach, na pewno na okres pokoju zasługuje. Ale pokój, jak prawie
wszystkie sprawy tego świata, ma swoją cenę, wysoką, ale wymierną.
My w Polsce nie znamy pojęcia pokoju za wszelką cenę. Jest jedna
tylko rzecz w życiu ludzi, narodów i państw, która jest bezcenna. Tą
rzeczą jest honor.”

Wykazali się także dojrzałością, tworząc organizacje polityczne,
wojskowe (WiN, AK, Wawer itp.). Walczyli za tą wolność, która dla
naszego młodego pokolenia jest rzeczą normalną, ale nie zawsze tak było
(mam tu na myśli okupację niemiecką i radziecką). Walczono w miastach
i w lasach, jak mój pradziadek z Gwardii Ludowej w batalionie „Brzozy” na
kielecczyźnie.