Tom. 6/2007 Nr 4(21)

Częstość występowania nadwagi i otyłości u dzieci w wieku  7-9 lat  województwa

mazowieckiego

1.Beata Pyrżak,

2.Anna Majcher,

3.Barbara Rymkiewicz-Kluczyńska

1.Katedra i Klinika Pediatrii i Endokrynologii Akademii Medycznej w Warszawie

Adres do korespondencji: Beata Pyrżak, Katedra i Klinika Pediatrii i Endokrynologii Akademii

Medycznej w Warszawie, 00-576 Warszawa, ul. Marszałkowska 24, tel./fax [phone],

e-mail: [e-mail]

Słowa kluczowe: niedowaga, normowaga, nadwaga, otyłość , okres przedpokwitaniowy

Celem pracy była ocena częstości występowania nadwagi i otyłości oraz niedowagi i

normowagi u dzieci w wieku przedpokwitaniowym (7-9 lat)  województwa mazowieckiego.

Materiał i metody

. Badaniami objęto 541 dzieci: 277 chłopców i 264 dziewcząt z 21 szkół.  Szkoły zostały

dobrane losowo z 1000 szkół województwa mazowieckiego. U każdego dziecka

przeprowadzono badanie auksologiczne obejmujące pomiary masy ciała, wysokości, oraz

wyliczono wskaźnik BMI. W ocenie stopnia odżywienia uwzględniono również podział według

SDS dla BMI. Wyniki 1.Częstość stopnia nadwagi i otyłości wg BMI, a)  dla wieku 

kalendarzowego: w całej grupie: nadwaga 11,8%; otyłość 4,2%, b)  dla wieku wzrostowego: w

całej grupie: nadwaga 8,9%; otyłość 3,3%, 2. Częstość stopnia nadwagi i otyłości wg SDS dla

BMI, a)  dla wieku  kalendarzowego: w całej grupie: nadwaga 12%; otyłość 7%, b)  dla wieku

wzrostowego: w całej grupie: nadwaga 10,2%; otyłość 5,2%, 3. Częstość niedowagi i

normowagi wg BMI, a)  dla wieku kalendarzowego: dla całej grupy: niedowaga 5,4%; 

normowaga 78,6%, b)  dla wieku wzrostowego: dla całej grupy: niedowaga 5,0%;  normowaga

82,8%, 4. Częstość niedowagi  i normowagi wg SDS dla BMI, a)  dla wieku kalendarzowego: dla

całej grupy: niedowaga 6,2%;  normowaga 74,8%, b)  dla wieku wzrostowego: dla całej grupy:

niedowaga 7,2%;  normowaga 77,4%. Powyższe wyniki przedstawiają różnice wynikające z

różnej klasyfikacji stanu odżywienia. Endokrynol. Ped., 6/2007;4(21):43-49

Wprowadzenie

    Narastająca częstość występowania otyłości i nadwagi u dzieci stanowi coraz większy

problem zdrowotny. Częstość otyłości i nadwagi u dzieci i młodzieży rośnie w podobnym tempie

jak u osób dorosłych [1,2]. Uważa się, że znaczna część otyłych dzieci pozostanie otyłymi w

wieku dorosłym. Podobnie jak u otyłych dorosłych, również u dzieci otyłość jest główną

przyczyną rozwoju insulinooporności a tym samym częstszego rozwoju cukrzycy typu 2,

dyslipidemii, nadciśnienia tętniczego, prowadzących do rozwoju zespołu polimetabolicznego

[3,4,5]. Dynamiczne narastanie częstości otyłości sprawiły, że określa się ją mianem epidemii

[2]. Według raportu International Obesity Task Force (IOTF) z 2004 roku 155 milionów dzieci na

świecie w wieku szkolnym wykazuje nadwagę lub otyłość. Wśród nich 30-45 milionów to otyłe

1 / 6

Tom. 6/2007 Nr 4(21)

dzieci i młodzież w wieku 5-17 lat oraz 22 miliony otyłych dzieci w wieku poniżej 5 lat [6].

Według danych uzyskanych z dotychczasowych badań wieloośrodkowych przeprowadzonych w

latach 2000-2001 koordynowanych przez Śląską Akademię Medyczną, w grupie polskich dzieci

w wieku 7-9 lat, nadwaga występuje u 15,4 % dzieci w Polsce: u 15,8% chłopców, i u 15%

dziewcząt, otyłość u 3,6% dzieci:  odpowiednio u 3,6 % chłopców i u 3,7 %  dziewcząt [7].

Głównym celem pracy była ocena stopnia nadwagi i otyłości dzieci w wieku 7-9 lat z

województwa Mazowieckiego, przeanalizowano również częstość występowania niedowagi i

normowagi badanej populacji. Niedożywienie najczęściej jest procesem długotrwałym o

powolnym pogłębiającym się stopniu niedoboru masy ciała. Najbardziej zaawansowane

niedożywienie występują u przewlekle głodującej ludności krajów afrykańskich. W Polsce

przyczyny niedożywienia związane są głównie z chorobami przewlekłymi [8]. W ocenie stanu

odżywienia dzieci najpopularniejszym wskaźnikiem jest wskaźnik masy ciała BMI. Na siatkach

centylowych BMI określa się pozycję BMI i na przestrzeni czasu można obserwować dynamikę

zmian  stanu odżywienia. Za nadwagę przyjmuje się BMI  pomiędzy 90-97 centylem, za otyłość

powyżej 97 c za niedożywienie poniżej 3 c, a wartości BMI  3-10 c na siatkach dla BMI to

niedobór masy ciała wymagający obserwacji. Według wartości znormalizowanych dla wieku i

płci: SDS dla BMI, za niedowagę można określić wartości poniżej -1 SDS, nadwagę pomiędzy

+1 do +2 SDS, otyłość powyżej 2 SDS [14].  W populacji dziecięcej dzieci z nadwagą, otyłością

jak i z niedoborem masy ciała nie tylko masą ciała ale również wysokością różnią się od swoich

rówieśników i dlatego ocena wieku wzrostowego - a jest to wiek dla którego 50. centyl normy

wysokości ciała odpowiada aktualnej wysokości badanego dziecka, są wartościowymi

badaniami dokładniej określającymi stan odżywienia. Wartości znormalizowane dla BMI (SDS),

coraz powszechniej stosowane w ocenie stanu odżywienia dzieci głównie w ocenie nadwagi i

otyłości ze względu na większą dokładność niż ocena pozycji BMI, stanowią ważne kryterium

oceny stanu odżywienia dziecka. Cel pracy Ocena częstości występowania nadwagi i otyłości

oraz niedowagi u dzieci w wieku 7-9 lat z województwa mazowieckiego

Materiał i metody 

    Praca jest częścią badania przeprowadzonego jednoczasowo w ośmiu losowo wybranych

okręgach Polski, finansowanego w ramach projektu badawczego „Epidemiologia otyłości prostej

u dzieci szkolnych” koordynowanego przez Śląską Akademię Medyczną. W pierwszym etapie

badań uzyskano zgody dyrektorów szkół na przeprowadzenie badań, oraz liczby dzieci

uczęszczających do klas pierwszych i drugich. Liczbę uczniów podzielono na klastry. Do

każdego klastra należało średnio 41 dzieci. Klastry zostały ponumerowane i zgodnie z

generatorem liczb losowych przeprowadzono ich randomizację wylosowując 21 klastrów-

proporcjonalnie do liczby uczniów w województwie mazowieckim. W następnym etapie ze szkół,

z których pochodziły wylosowane klastry otrzymano imienne listy uczniów celem

uporządkowania ich według płci i wieku. W każdym klastrze znajdowało się 50% chłopców i

50% dziewczynek. Jeżeli liczba uczniów w pierwszych i drugich klasach w danej szkole była

mniejsza od 50, to stanowili oni 1 klaster, jeżeli wynosiła 50-99- 2 klastry, 100-150 – 3 klastry,

itd. Wśród rodziców losowo wybranych dzieci przeprowadzono ankietę dotyczącą statusu

ekonomicznego rodziny, wykształcenia rodziców, otyłości w rodzinie, modelu odżywiania się

dzieci i nawyków żywieniowych oraz aktywności fizycznej dziecka. Do ankiety dołączona była

informacja dotycząca celu prowadzenia badań oraz prośba o wyrażenie pisemnej zgody na

dokonanie pomiarów masy ciała, wysokości, obwodu talii i bioder. Ankiety zbierane były w dniu

badania dzieci. Z badań wykluczono dzieci z chorobami wpływającymi na otyłość, oraz dzieci,

2 / 6

Tom. 6/2007 Nr 4(21)

których rodzice nie wyrazili zgodę na przeprowadzenie badań. Do badań zakwalifikowano 780

dzieci.

    Badaniami objęto 541 dzieci w wieku 7-9 lat, 239 dzieci z powodu braku zgody lub z

przyczyn losowych nie przystąpiło do badań. Badaną grupę stanowiło 264 dziewczynek

(48,8%), i 277 chłopców (51,2%). Pomiary auksologiczne wykonano za pomocą

standaryzowanego przyrządu pomiarowego – wagi elektronicznej ze wzrostomierzem. Pomiary

obejmowały masę i wysokość ciała, wyliczono BMI = masa ciała w kg/wzrost w m2. Średnie

BMI dla dziewcząt i chłopców wynosiło odpowiednio 16,56 ± 2,59  i 1 7,05 ± 2,62.

    Za nadwagę przyjęto wartości BMI powyżej 90 centyla, za otyłość wartość powyżej 97c dla

wieku i płci, za normowagę wartości pomiędzy 10-90 centylem, niedowagę poniżej 10 centyla

dla wieku metrykalnego i wzrostowego oraz dla płci. Uwzględniono również kryteria stanu

odżywienia w zależności od SDS dla BMI. Za niedowagę przyjęto wartości SDS < - 1SDS,

normowagę ≥ -1 SDS i < + 1SDS, nadwagę ≥ + 1SDS i < +2 SDS, otyłość ≥ +2 SDS dla BMI.

    Analizowano 3 grupy dzieci dla wieku kalendarzowego : 7, 8 i 9-latków oraz 4 grupy dla

wieku wzrostowego:7, 8, 9 i 10-latków. Wartości BMI, dla wieku kalendarzowego i wzrostowego

według których kwalifikowano dzieci do poszczególnych kategorii stanu odżywienia określane

były wg siatek centylowych. Graniczne wartości SDS dla BMI wyznaczono z siatek centylowych

dla wieku kalendarzowego i wzrostowego, przy pomocy programu komputerowego

opracowanego dla potrzeb Kliniki Endokrynologii. Analizę statystyczną przeprowadzono przy

pomocy programu komputerowego Statgraphics 4 plus oraz Statistica 6,0. 

Wyniki

    W tabeli 1 przedstawiono średnie wartości BMI badanej grupy dla płci i wieku

kalendarzowego.

Prześledzono ocenę stanu odżywienia wg BMI dla wieku  kalendarzowego

W tabeli 2 przedstawiono dzieci z nadwagą (≥90  i < 97 centyla), w tabeli 3 dzieci z otyłością

(≥97 centyla). Częstość występowania stopnia niedowagi  wg BMI dla wieku kalendarzowego

przedstawia się następująco:

a)    Dla całej grupy: niedowaga 5,4%;  w grupie dziewcząt  niedowaga 2,8%; w grupie

chłopców  niedowaga 2,6%;

b)     Niedowaga w grupie 7-latków: cała grupa 2,6%: dziewczęta 1,5%; chłopcy 1,1% w grupie

8-latków: cała grupa 1,7%: dziewczęta 1,1%; chłopcy 0,6% w grupie 9-latków: cała grupa 1,1%:

dziewczęta 0,2%; chłopcy 0,9%

Przeprowadzono ocenę  stanu  odżywienia wg BMI dla wieku  wzrostowego

    – częstość występowania stopnia nadwagi, otyłości  niedowagi i wg BMI dla wieku

wzrostowego przedstawiają się następująco:

    W całej grupie: nadwaga 8,9%; otyłość 3,3%, w grupie dziewcząt: nadwaga 4,4%; otyłość 

1,7%, w grupie chłopców: nadwaga  4,4 %; otyłość 1,7%. Dla całej grupy: niedowaga 5,0 % w

grupie dziewcząt: niedowaga 3,0 %;  w grupie chłopców: niedowaga 2,0 %;

b) Niedowaga w grupie 7-latków: cała grupa 1,7%: dziewczęta 0,9%; chłopcy 0,8 %

3 / 6

Tom. 6/2007 Nr 4(21)

w grupie 8-latków: cała grupa 1,8%: dziewczęta 0,9%; chłopcy 0,9% w grupie 9-latków: cała

grupa 0,7%: dziewczęta 0,6%; chłopcy 0,2% w grupie 10-latków: cała grupa 0,7%: dziewczęta

0,6%; chłopcy 0,2%

    Prześledzono ocenę stanu  odżywienia wg  SDS BMI dla wieku kalendarzowego

    W tabeli 4   przedstawiono dzieci z nadwagą  ( ≥+1 SDS i <+2SDS )  wg SDS dla BMI, w 

tabeli 5  dzieci z otyłością  (≥+2 SDS) wg SDS dla BMI

    Częstość występowania stopnia nadwagi i otyłości wg SDS dla BMI dla wieku

kalendarzowego wynosi: w całej grupie: nadwaga 12%; otyłość 7%, w grupie dziewcząt:

nadwaga 5,4%; otyłość 3,0%, w  grupie chłopców: nadwaga 6,7%; otyłość  4,1%.

Częstość występowania stopnia niedowagi  wg SDS dla BMI dla wieku kalendarzowego

przedstawiają się następująco:

a)  Dla całej grupy: niedowaga 6,2 %;  w grupie dziewcząt: niedowaga 3,3 %, w grupie

chłopców: niedowaga 2,8%;

b)  Niedowaga w grupie 7-latków: cała grupa 3,3 %: dziewczęta 1,7 %; chłopcy 1,7 w grupie

8-latków: cała grupa 1,5 %: dziewczęta 1,5%; chłopcy –nie było w grupie 9-latków: cała grupa

1,3%: dziewczęta 1,2 %; chłopcy 0,1 %

Następnie przeprowadzono ocenę  stanu odżywienia wg SDS BMI dla wieku wzrostowego

    W całej grupie: nadwaga 10,2% ; otyłość 5,2%, w grupie dziewcząt: nadwaga 4,8%; otyłość 

2,6 %, w grupie chłopców: nadwaga 5,4%; otyłość  2,6 %.

a)  Dla całej grupy:  niedowaga 7,2%;  w grupie dziewcząt: niedowaga  4,2 %; w grupie 

chłopców: niedowaga  3,0 %;

b)  Niedowaga w grupie 7-latków: cała grupa 3,9%: dziewczęta 1,9%; chłopcy 2% w grupie

8-latków: cała grupa 1,3%: dziewczęta 0,9%; chłopcy 0,4% w grupie 9-latków: cała grupa

0,74%: dziewczęta 0,37%; chłopcy 0,37% w grupie 10-latków: cała grupa 1,3%: dziewczęta

1,1%; chłopcy 0,2%

Dyskusja

    Głównym celem badania była ocena częstości występowania nadwagi i otyłości u dzieci w

okresie przedpokwitaniowym w województwie mazowieckim. Przeprowadzono również analizę

częstości występowania niedowagi w badanej populacji. 

Otyłość występuje znacznie częściej w zurbanizowanych społeczeństwach o wysokiej stopie

życiowej, co związane jest z jednej strony z nadmierną podażą i ogólną dostępnością żywności,

z drugiej strony z siedzącym trybem życia i brakiem znaczącego wysiłku fizycznego. W

populacji amerykańskiej w badaniach z 2004 roku, otyłość występuje u około 15% dzieci i

młodzieży [1]. W krajach Europy Zachodniej, według raportu Obesity Consensus Working

Group z 2002 roku według metody oceny stopnia nadwagi i otyłości  Cole’a,  otyłość wśród

15-latków u chłopców i u dziewcząt wynosi odpowiednio  w Austrii 5,1% i 4,4 %, w Belgii 5,2% i

5,8%, Danii 3,2% i 6,5%, Francji 2,7 i 4,0% Niemczech 5,4%, 5,1% [9]. W krajach

postkomunistycznych u 15-latków otyłość obecnie rozpoznaje się odpowiednio u chłopców i

dziewcząt: w Republice Czeskiej 1,9% i 3,5 %, w Słowacji 4,4% i 1,1% na Litwie 0,85 i 2,1% [9].

W jednym z największych dotychczasowych badań populacji dziecięcej, przeprowadzonym w

latach 1994-1995 przez Instytut Matki i Dziecka, obejmującym 2 milionową populację dzieci w

wieku 7-15 lat, otyłość rozpoznano u  1,8-3,5%,  chłopców i u  1,5 do 4,1% dziewcząt. Nadwaga

występowała u  4,3% do 5,1% chłopców i   4,3% do 6,4% dziewcząt. W badaniach tych do

4 / 6

Tom. 6/2007 Nr 4(21)

oceny nadwagi i otyłości nie zastosowano BMI, lecz stosunek proporcji masy ciała do wysokości

[10].W latach 1998-1999 kolejne badanie przeprowadzone przez Instytut Matki i Dziecka

obejmowało populację 4259 dzieci w wieku szkolnym. Dzieci podzielono na populacje dzieci z

ośrodków wielkomiejskich i wiejskich. Za nadwagę uznano wartość BMI powyżej 90 centyla,

otyłość powyżej 97 centyla. Nadwagę stwierdzono u 8,2% chłopców z ośrodków

wielkomiejskich, u 7,6% z ośrodków wiejskich, i odpowiednio u dziewcząt 10,5% z ośrodków

wielkomiejskich i u 10,6% z ośrodków wiejskich. Otyłość stwierdzono u 7,3% chłopców z

ośrodków wielkomiejskich i u 6,7% z ośrodków wiejskich. Odpowiednio u dziewcząt  u 10,9% z

ośrodków wielkomiejskich i u 11,2% z ośrodków wiejskich. W badaniach tych wykazano

większą częstość występowania otyłości u dziewcząt niż u chłopców [11]. W latach 2000-2001

przeprowadzono równolegle w 8 okręgach w Polsce, badania częstości występowania otyłości i

nadwagi dzieci w wieku przedpokwitaniowym 7-9 lat. Populacja dziecięca obejmowała grupę

2957 dzieci w tym 1481 dziewczynek i 1476 chłopców. W celu ujednolicenia metod oceny stanu

odżywienia, użyto wskaźnika masy ciała BMI, za punkt odcięcia dla otyłości przyjęto 97 centyl

na siatkach centylowych Instytutu Matki i Dziecka, dla nadwagi wartość BMI pomiędzy 90  a 97

centylem w zależności od wieku i płci. W całej grupie  stwierdzono otyłość u 1,9% dziewcząt w

wieku 7 lat, 3% w wieku 8 lat i 3,2 % w wieku 9 lat. Nadwaga występowała odpowiednio u

11,3%, 12,45, i 9,9% [12, 13]. W odniesieniu do wyników badań ogólnopolskich w naszym

badaniu stwierdzono w całej grupie: otyłość 4,2%; nadwagę 11,8%; niedowagę 5,4%.

    W całej grupie badanej zaobserwowano częstsze występowanie otyłości i nadwagi u

chłopców w porównaniu z dziewczętami.  W naszej analizie uwzględniliśmy ocenę BMI i SDS

BMI dla wieku wzrostowego. Dzieci z otyłością z reguły prześcigają swoich rówieśników

wysokością i dlatego cześć wysokich dzieci z nadwagą lub otyłością została zakwalifikowana do

starszej grupy wiekowej – 10-latków, z kolei dzieci mające wiek wzrostowy poniżej 7 roku życia

z badania zostały wykluczone.

W pracy stwierdzono, że częstość występowania otyłości dla wieku wzrostowego jest mniejsza

niż oceniana dla wieku kalendarzowego. Dla całej grupy wynosi: otyłość 3,33%; nadwaga

8,87%, Analiza ta wykazuje różnice w zależności od stosowanych metod. Podobnie jak w ww

analizie niewielkie, ale widoczne są różnice w zależności od oceny stanu odżywienia biorąc pod

uwagę kryterium wartości SDS dla BMI

    Dla wieku wzrostowego w porównaniu z wiekiem kalendarzowym częstość nadwagi i otyłości

jest mniejsza.

    W badanej pracy dzieci prawidłowo odżywione stanowią ok. 78,6% całej grupy dzieci. Dzieci

z niedowagą stanowią 5,4%, co jest porównywalne z badaniami populacji dzieci polskich [11].

Z uwagi na zbyt małe liczebności w grupach wiekowych nie można wyciągnąć wniosków co do

narastania nadwagi lub otyłości wraz z wiekiem.

Wnioski

1.    Częstość występowania otyłości i nadwagi u dzieci w wieku przedpokwitaniowym 

województwa mazowieckiego jest porównywalna z częstościami występującymi w całym kraju.

 2.    Wiek wzrostowy wydaje się być istotnym elementem oceny otyłości i nadwagi populacji

dziecięcej

[1] Mason JE, Skerrett PJ, GreenlandPh, Vanitallie ThB.; The escalating pandemics of obesity

5 / 6

Tom. 6/2007 Nr 4(21)

and sedentary lifestyle; Arch. Intern. Med.; 2004;164:249-258

[2] Strauss RS, Pollack HA.; Epidemic increase in childhood overveight; JAMA.;

2002;286:2845-8

[3] Must A, Jacques PF,Dallal GE, Bajema CJ, Dietz WH.; Long term morbidity ant mortality of

overweight adolescens: a follow-up of the Harvard Growth Study of 1922- to 1935; N. Engl. J.

Med.; 1992;327:1350-5

[4] Berensol GS, Srinivasan SR, Bao W, Newman WP III, Tracy RE, Wattigney WA.;

Association between multiple cardiovascular risk factors and atherosclerosis in children and

young adults; N. Eng. J. Med.; 1998;338:1650-6

[5] Weiss R, Dziura J, Burgert T, Tamborlane W, Taksali S, Yeckel C, Allen K, Lopez M, Savoye

M, Morrison J, Shervin R, Caprio S.; Obesity and the metabolic syndrome in children and

adolescens; N. Engl. J. Med.; 2004;350:2362-74

[6] International Obesity Task Force; Childhood Report; IASO Newsletter; 2004;6:10-11

[7] Małecka-Tendera E, Klimek K, Matusik P, Olszanecka-Glinianowicz M i wsp.; Obesity and

overweight prevalence in Polish 7-to 9-year-old children; Obesity Research; 2005;13:964-968

[8] Krawczyński M.; Zaburzenia rozwoju i niedożywienie- problem interdyscyplinarny; Klinika

Pediatryczna; 2005;13:204-212

[9] Speiser P, Rudolf MCJ, Anhalt H i wsp; Consensus statement: Childhood obesity; J. Clin.

Endocrinol. Metab.; 2005;90:1871-1887

[10] Oblacińska A, Wrocławska M, Woynarowska B.; Częstość występowania nadwagi i otyłości

w populacji w wieku szkolnym w Polsce oraz opieka zdrowotna nad uczniami z tym

zaburzeniem; Ped. Pol.; 1997;72:241-245

[11] Palczewska I, Niedźwiecka Z.; Siatki centylowe oceny rozwoju somatycznego dzieci i

młodzieży; Instytut Matki i Dziecka; Warszawa 1999 rok

[12] Małecka-Tendera E, Klimek K i wsp.; Epidemiologia otyłości prostej u dzieci polskich w

wieku 7-9 lat; Medycyna Metaboliczna; 2002;6:3

[13] Olszanecka-Glinianowicz M, Małecka–Tendera E, Matusik P, Żak-Gołąb A; Otyłość,

nadwaga i niedobór masy ciała u dzieci śląskich w wieku 7-9 lat; Endokrynol. Ped.;

2004;3:37-43

[14] Palczewska I.; w Otyłość jak leczy i wspierać dzieci i młodzież pod redakcją Oblacińska A,

Woynarowska B.; Instytut Matki i Dziecka; Warszawa. 1995. 23-28

6 / 6