ZAGADNIENIA OGÓLNE

POJĘCIE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Prawo międzynarodowe – normy prawne, które wyrosły na podłożu stosunków
międzynarodowych i są ich odbiciem.
Prawo międzynarodowe – jest zespołem norm regulujących stosunki między państwami →
niepełna definicja

1. podmiot → państwo
2. funkcja → regulowanie stosunków międzynarodowych

Prawo międzynarodowe – zespół norm regulujących stosunki międzynarodowe w
szerokim znaczeniu, tzn. stosunki miedzy państwami oraz państwami a innymi
podmiotami (tzn. różnymi, niezależnymi od siebie i nie podlegającymi jakiejś
wspólnej władzy państwowej podmiotami).

PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE A PRAWO MIĘDZYNARODOWE PRYWATNE

P.m. prywatne – prawo wewnętrzne poszczególnych państw → zespół norm wskazujących
na system prawny właściwy do zastosowania w dany+m przypadku (normy
kompetencyjne/kolizyjne).

NAZWA P.M.

–

prawo międzynarodowe publiczne

–

prawo narodów → naród jako synonim państwa

–

Law of Nations <ang>, droit des gens <fr>, Völkerrecht <niem>.

FUNKCJE (PRZEDMIOT) PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Najważniejsze zadania:

1. utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
2. tworzenie reguł współpracy państw

Regulowanie stosunków zewnętrznych państw:

1.

określa sytuację państwa w stosunku do innych państw (

tzw. prawa zasadnicze

)

2.

ustala

ogólne zasady postępowania

(np. zasada nieagresji)

3.

reguluje konkretne stosunki

miedzy państwami

4.

ustala

formy wzajemnych stosunków

(min. prawo konsularne, dyplomatyczne)

5.

reguluje

zasięg terytorialny

państw

6.

ustala reguły postępowania

na obszarach nie podlegających niczyjej władzy

(np. przestrzeń kosmiczna)

Oddziaływanie na stosunki wewnętrzne państw:

–

coraz szerszy zasięg koniecznej regulacji

(związany głównie z postępem

technicznym, internacjonalizacją, globalizacją), np. kwestie ochrony środowiska,
komunikacji.

–

konieczność uregulowania w prawie wewnętrznym

takich spraw jak immunitet

dyplomatyczny

–

normy dotyczące praw człowieka, pracownika i in.



sposób oddziaływania na stosunki wewnętrzne →

brak bezpośredniego

regulowania

, chyba że umowa coś takiego wprowadza (np. prawo UE)

STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE (= OBRÓT MIĘDZYNARODOWY)

Stosunki międzynarodowe – szerokie znaczenie – stosunki społeczne (międzyludzkie)
przekraczające granice jednego państwa. Uczestnicy to:
1. państwa i organizacje nie podlegające władzy → stosunki o charakterze jakby

urzędowym
→

stosunki międzynarodowe

2. osoby fizyczne i osoby prawne → stosunki nie mające charakteru urzędowego

1

Obrót międzynarodowy – całokształt stosunków utrzymywanych przez podmioty prawa
międzynarodowego.
Polityka międzynarodowa danego państwa określana jest przez:
–

interes państwa

–

możliwości realizacji celów politycznych

Nauka o stosunkach międzynarodowych
–

nie tylko aspekt prawny

–

też ekonomiczny, socjalny, historyczny, geograficzny i in.
→

nie można badać prawa międzynarodowego w oderwaniu od stosunków
międzynarodowych, gdyż prowadziłoby to do formalizmu.

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

1. ZASADA RÓWNOŚCI (FORMALNEJ) PODMIOTÓW
2. TWORZENIE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO (BRAK USTAWODAWCY)

→

podstawą obowiązywania normy p.m. jest zgoda (wyraźna lub dorozumiana) danego
państwa, obojętnie w jakiej formie wyrażona

→

niesformalizowane i zdecentralizowane

→

poprzez zawarcie umowy lub stosowanie danej praktyki (prawo zwyczajowe) →
partykularyzm prawa

→

w San Francisco w 1945 r. delegacja Filipin wystąpiła z wnioskiem, by ONZ mogła
ustanawiać prawa bezwzględnie wiążące → nie przeszło.

−

Rada Bezpieczeństwa wydaje decyzje – tj. akty stosowania prawa na podstawie

Karty NZ, a nie tworzenia

−

UE – rozporządzenia są wiążące, ale tylko w państwach członkowskich

3.

PRZYMUS W P.M. (BRAK ZORGANIZOWANEGO PRZYMUSU)

→

potępienie wojny, przy jednoczesnej próbie budowy międzynarodowego aparatu
przymusu (1-wsza – Liga Narodów – nieudana) → teraz ONZ – ma prawo stosowania
przymusu (sankcji) na podstawie decyzji Rady Bezpieczeństwa, ale tylko dla obrony
lub przywrócenia pokoju, ale nie w przypadku każdego naruszenia.

→

wg S.E. Nahlik –

3 rodzaje sankcji w p.m.:

(1)

sankcje natury psychologicznej

– np. poprzez formalna rezolucję czy

orzeczenie organu międzynarodowego

(2)

sankcje natury odwetowej

– stosowane indywidualnie lub z pomocą innych

państw → retorsje i represalia

(3)

sankcje zorganizowane

– stosowane przez właściwy organ międzynarodowy

∗

sankcje

organizacyjne

(np. wydalenie z organizacji)

∗

sankcje

gospodarcze

∗

sankcje

polityczne

∗

sankcje

wojskowe

→

stosowanie tych sankcji napotyka na trudności rzeczywistej realizacji (np. słabe
państwo, czy brak sprawnego działania ONZ)

4. BRAK OBOWIĄZKOWEGO SĄDOWNICTWA MIĘDZYNARODOWEGO

→

kiedyś tylko sądy polubowne (arbitrażowe), ad hoc

→

teraz →

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

w Hadze (ONZ) – statut MTS

stanowi część karty ONZ, ale można nie być w ONZ, ale być stroną statutu (np.
Szwajcaria do 2000)

→

Trybunał Arbitrażowy

→ możliwość natychmiastowego procedowania.

−

stały

– Haga – na podstawie konwencji haskiej o pokojowym rozstrzyganiu

sporów (stały sekretariat, listy arbitrów, stały regulamin)

−

ad hoc

– państwa mają wpływ na skład i procedurę → z reguły podpisuje się

umowę o nazwie Kompromis i określa reguły arbitrażu i arbitrów.

→

sądy międzynarodowe nie mają kompetencji obowiązkowej → państwa muszą
wyrazić zgodę, a jeśli ją wyrażą wyrok jest bezwzględnie obowiązujący.

2

−

po zaistnieniu sporu

– zgoda ex post albo poprzez umowę albo dwa akty

jednostronne (np. uznanie powództwa, czyli zgoda na sądzenie sprawy przez MTS
lub TA)

−

przed zaistnieniem sporu

:

∗

klauzula sporu

(MTS)/

arbitralna

(TA) → jeśli powstaną spory na tle

interpretacji lub stosowania danej umowy

∗

klauzula fakultatywna

– MTS art. 36 § 2 statutu – możliwość złożenia

deklaracji (jest ich ok. 60), że dane państwo wyraża zgodę na kompetencje
MTS dla sporów z innym państwem, które też złożyło taką deklarację → MTS
wydaje najpierw wyrok kompetencyjny, tzn. sprawdza czy jest kompetentny
do rozpatrywania sprawy.

5. STOSOWANIE P.M. I JEGO MOC WIĄŻĄCA

→

SKUTECZNOŚĆ → choć jest słaba organizacja przymusu i brak sądownictwa to jednak
państwa stosują normy p.m.

→

P.M. jest PRAWEM → bo wszystkie państwa uznają jego istnienie i moc prawną (do
p.m. odwołuje się Karta NZ). Nawet państwa, które łamią p.m. nie negowały jego
istnienia.

STRUKTURA

I

CHARAKTER

NORM

WSPÓŁCZESNEGO

PRAWA

MIĘDZYNARODOWEGO

Normy

powszechne

i

partykularne

(wielostronne lub bilateralne)

→ w razie kolizji – lex specialis derogat legi generali.

Sprzeczne prądy w p.m.

(L. Ehrlich) –

istnienie norm z różnych okresów

historycznych i norm rożnie interpretowanych

.

Ius cogens

→ większość norm to ius dispositivum, ale niektóre uznawane są za ius cogens,

tzn. takie, które są wyrazem interesów całej społeczności:

•

konwencja wiedeńska o prawie traktatów –

art. 53 – określa istnienie takich

norm, jeśli zgodzą się wszystkie

państwa

•

kontrowersyjny katalog, ale:

zasada nieagresji, zakaz interwencji, prawo do

samostanowienia, niektóre normy humanitarne (zakaz ludobójstwa)

Hierarchia norm p.m.:

–

jednakowa moc wiążąca

–

lex specialis derogat legi generali i lex posterior derogat legi priori

.

→

ale

:



istnienie

ius cogens



Karta NZ – art. 103

– pierwszeństwo mają zobowiązania wynikające z Karty, a

potem z innych umów → umowa o charakterze jakby konstytucyjnym
(

zobowiązania członków ONZ musza być zgodne z kartą NZ

)

P.M. A PRAWO WEWNĘTRZNE. STOSOWANIE P.M. WEWNĄTRZ PAŃSTWA

–

rozwiązania teoretyczne

–

rozwiązania normatywne (ujęte w dwojaki sposób):

1.

wychodząc od norm powszechnego prawa międzynarodowego → czyli co p.m.
stanowi w tej materii

2.

wychodząc od prawa wewnętrznego → co prawo wewnętrzne stanowi, ale na
przykładzie konkretnego państwa

Dualizm

– p.m. i prawo wewnętrzne to dwa zupełnie odmienne systemy prawne, więc nie

można stosować p.m. wewnątrz państwa. Należy je przetransformować w prawo
wewnętrzne.

3

http://notatek.pl/prawo-miedzynarodowe-wyklady?notatka