1

MINERAŁY SKAŁOTWÓRCZE SKAŁ MAGMOWYCH

Minerały skałotwórcze skał magmowych ze względu na rolę w budowie tych skał można
podzielić na:


MINERAŁY GŁÓWNE – są podstawowymi składnikami skał magmowych,
decydującymi o ich systematyce.


MINERAŁY POBOCZNE

– występują dość powszechnie prawie we wszystkich typach

skał magmowych, ale w bardzo niewielkich ilościach i nie
decydujące o przynależności systematycznej danej skały.


MINERAŁY AKCESORYCZNE – występują sporadycznie, tylko w niektórych typach skał
i najczęściej również nie odgrywające roli w ich klasyfikacji, lecz w
przypadku liczniejszego ich występowania mogą być podstawą
wydzielenia pewnych szczególnych odmian skał

2

MINERAŁY GŁÓWNE

KWARC

SiO

2

αααα

-kwarc > 573

°°°°

C

ββββ

-kwarc < 573

°°°°

C

POKRÓJ:

α

-kwarc – izometryczny

β

-kwarc – słupowy

ŁUPLIWOŚĆ: Nie wykazuje łupliwości ⇒ PRZEŁAM: muszlowy

(powierzchnie przełamu są z reguły bardzo gładkie)

TWARDOŚĆ: 7

BARWA:

α

-kwarc – bezbarwny, szarawy, czasem aż do czarniawego

β

-kwarc – bezbarwny (krzyształ górski)

Odmiany barwne

β

-kwarcu: biały (kwarc mleczny), szaroczarny (kwarc dymny),

czarny (morion), żółty (cytryn), fioletowy (ametyst)

POŁYSK: na ścianach – szklisty, na powierzchniach przełamu – tłusty

ROZPOZNAWANIE:

Cechy diagnostyczne – twardość 7, brak łupliwości

Błędy: Tw 7 – oliwiny (barwa oliwkowozielona)
Barwa biała, szarawa – skalenie (doskonała lub b. dobra łupliwość,
Tw 6)

3

SKALENIE

Rys. Krzyształy skaleni potasowych

Rys. Krzyształy plagioklazów

Skalenie potasowe K[AlSi

3

O

8

]

Skalenie alkaliczne

Skaleń sodowy – albit Na[AlSi

3

O

8

]

Skaleń wapniowy – anortyt Ca[Al

2

Si

2

O

8

]

Plagioklazy

Skalenie potasowe: ORTOKLAZ,

MIKROKLIN,

SANIDYN,

ADULAR

Plagioklazy: zasadowe 50-100% anortytu
kwaśne 50-100% albitu

POSTAĆ: bliźniaki – podwójne (karslbadzkie) – wszystkie skalenie

wielokrotne (polisyntetyczne, albitowe) – plagioklazy

pertyty – wynik odmieszania skaleni alkalicznych

budowa pasowa

POKRÓJ: grubotabliczkowy, czasem cienkotabliczkowy (plagioklazy)

ŁUPLIWOŚĆ: doskonała w jednym kierunku, bardzo dobra w kierunku
prostopadłym, w trzecim kierunku jest niewyraźna lub jej brak ⇒
przełam gładki lub nierówny

TWARDOŚĆ: 6

BARWA: czyste skalenie są bezbarwne, lecz bardzo rzadko występują w
przyrodzie. W większości przypadków są zabarwione:

Skalenie potasowe - różowawe, czerwonawe

Plagioklazy – białawe, szarawe, szarozielonawe, niekiedy dość ciemne

POŁYSK: szklisty
ROZPOZNAWANIE:
Cechy diagnostyczne – twardość 6, łupliwość doskonała i bardzo dobra

4

MIKI

Miki glinowe

MUSKOWIT – KAl

2

[(OH)

2

AlSi

3

O

10

]

Miki magnezowo-żelazawe

BIOTYT – K(Mg, Fe

2+

)

3

[(OH)

2

AlSi

3

O

10

]

POKRÓJ: płytkowy - cienkopłytkowy, rzadziej grubopłytkowy

ŁUPLIWOŚĆ: doskonała w kierunku zgodnym z największą powierzchnią
płytki

→

w kierunku tym miki można rozłupywać na blaszki lub łuski

TWARDOŚĆ: 2-3

BARWA: Muskowit w cienkich płytkach lub blaszkach – bezbarwny

w grubszych

–

białawosrebrzysty

Biotyt - czarny

POŁYSK: szklisty

ROZPOZNAWANIE:

Cechy diagnostyczne – twardość 2-3, łupliwość doskonała, pokrój płytkowy

5

AMFIBOLE

Uwodnione glinokrzemiany różnych metali, głw.: Fe, Mg, Ca, Na

Hornblenda

(Ca, Na)

2

(Fe

2+

, Mg)

5

[(OH)(Si, Al)Si

3

O

11

]

2

(

h. zwyczajna, h. bazaltowa)

POKRÓJ: słupowy, długosłupowy, rzadziej krótkosłupowy

ŁUPLIWOŚĆ: doskonała zgodna ze ścianami słupa, dzięki istnieniu
(w przekroju prostopadłym do wydłużenia) systemu szczelin łupliwości - kąt
124

°

TWARDOŚĆ: 5,5

BARWA

:

czarna

,

rzadziej zielonawo-czarna, brunatno-czarna

POŁYSK: szklisty

ROZPOZNAWANIE:

Cechy diagnostyczne – twardość 5,5, łupliwość doskonała, pokrój słupowy,
barwa czarna

Błędy: czarna barwa – biotyt (twardość 2-3)

czarna barwa, twardość 5,5 – augit (pokrój krótkosłupowy lub

grubotabliczkowy)

krótkosłupowa hornblenda jest nie do odróżnienia od augitu

6

PIROKSENY

Bezwodne glinokrzemiany różnych metali, głw.: Ca, Mg, Fe

2+

, Fe

3+

, Al

Augit

Ca(Mg, Fe

2+

, Al)[(Si, Al)SiO

6

]

(a.

zwyczajny, a. diopsydowy)

POKRÓJ: bardzo krótkosłupowy lub bardzo grubotabliczkowy

ŁUPLIWOŚĆ: doskonała zgodna ze ścianami słupa, dzięki istnieniu
(w przekroju prostopadłym do wydłużenia) systemu szczelin łupliwości - kąt
87

°

TWARDOŚĆ: 5,5-6,5

BARWA

:

czarna

,

czasem o odcieniach zielonawych lub brunatnych

POŁYSK: szklisty

ROZPOZNAWANIE:

Cechy diagnostyczne – twardość 5,5, łupliwość doskonała, pokrój słupowy,
barwa czarna

Błędy: czarna barwa – biotyt (twardość 2-3)

czarna barwa, twardość 5,5 – hornblenda (pokrój długosłupowy)

krótkosłupowa hornblenda jest nie do odróżnienia od augitu

7

OLIWINY

Fajalit

Fe

2

[SiO

4

]

Forsteryt

Mg

2

[SiO

4

]

Są to człony skrajne szeregu izomorficznego, które w skałach magmowych nie
mają znaczenia skłaotwórczego.
Znaczenie skałotwórcze maja oliwiny właściwe (chryzolity), które zawierają
70-90% cząsteczki forsterytowej.


POKRÓJ: grubotabliczkowy lub krótkosłupowy, czasem izometryczny

ŁUPLIWOŚĆ: słaba, często prawie niedostrzegalna

TWARDOŚĆ: 6,5-7

BARWA

:

oliwkowo-zielona, niekiedy z odcieniem lekko żółtawym lub

brunatnawym (Fe)

POŁYSK: szklisty

ROZPOZNAWANIE:

Cechy diagnostyczne – twardość 6,5-7, słaba łupliwość, barwa
oliwkowozielona

8

MINERAŁY POBOCZNE

Magnetyt

Fe

3

O

4

Hematyt

Fe

2

O

3

Piryt

FeS

Cyrkon

Zr[SiO

4

]

Rutyl

TiO

2

Apatyt

Ca

5

[F



(PO

4

)

3

]

MINERAŁY AKCESORYCZNE

Granaty

M

3

2+

R

3

3+

[SiO

4

]

3

M – Mg, Fe

2+

, Mn, Ca

R – Al, Fe

3+

, Cr

Turmaliny

Uwodnione borokrzemiany różnych metali, głw.:

Fe

2+

, Fe

3+

, Al, Mg, Ca, Na, Li

Chromit

FeCr

2

O

4