Begg Fischer Dornbusch Ekonomia(SKRYPT)

David Begg, Stanley Fischer, Rudiger Dornbusch

EKONOMIA – MIKROEKONOMIA

Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne

1. WPROWADZENIE DO GOSPODARKI I EKONOMII

podstawowe poj cia i problemy rozwini te w dalszych rozdziałach b.szczegółowo

EKONOMIA – nauka badaj ca, w jaki sposób społecze stwo gospodaruj ce decyduje o tym, co, jak i
dla kogo wytwarza

ZASÓB RZADKI (ograniczony) – przy cenie równej 0 popyt na przewy sza dost pna poda (ropa po
drastycznym wzro cie cen)

PODZIAŁ DOCHODU – informuje, w jaki sposób dochód jest dzielony pomi dzy ró ne grupy i
jednostki – co, jak i dla kogo jest wytwarzane? (kluczowe zagadnienie!)- przes dza o tym stopie
nierównomierno ci

-dochód na 1 mieszka ca przybli onym wska nikiem stopy yciowej w ka dej grupie krajów
-olbrzymie ró nice w dochodach poszczególnych grup krajów (dla kogo gospodarka
wytwarza? – dla 15% mieszka ców wiata z kraii uprzemysłowionych, jak? – ró nice w
technice i technologii, wykształceniu – wydajno
- ró nice wewn trzkrajowe (kwestia rozdziału własno ci pomi dzy grupy mieszka ców)
- wpływ okre lonej polityki rz du

RZADKO

ZASOBÓW I ICH ALTERNATYWNE ZASTOSOWANIA:

KRZYWA MO LIWO CI PRODUKCYJNYCH: - przedstawia przy ka dej wielko ci produkcji jednego
dobra – maksymalna, mo liw produkcj drugiego dobra

KOSZT ALTERNATYWNY danego dobra – ilo

innego dobra, z którego trzeba zrezygnowa , aby

mo liwe stało si wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego dobra

RYNEK = proces prowadz cy do tego, e decyzje gospodarstw domowych dotycz ce konsumpcji
alternatywnych dóbr, decyzje przedsi biorstw o tym, co i jak wytwarza oraz decyzje pracowników dot.
tego jak wiele i dla kogo pracowa , zostaj wzajemnie uzgodnione dzi ki odpowiedniemu
dostosowaniu cen
-wiele perspektyw (pozycja kupca, sprzedawcy, ceny główn przesłank decyzji

brak rynku – GOSPODARKA NAKAZOWA – wszystkie decyzje dot. produkcji i konsumpcji s
podejmowane przez pa stwo. Pa stwowy urz d planowania decyduje o tym , co, jak i dla kogo si
produkuje. Szczegółowe nakazy s nast pnie kierowane do gospodarstw domowych, przedsi biorstw,
pracowników (niemo no

realizacji, poziom skomplikowania parali uje).

GOSPODARKA WOLNORYNKOWA = brak ingerencji pa stwa, kierowanie si własnymi celami,
maksymalne korzy ci bez pa stwowej pomocy, Adam Smith „Bogactwo narodów” (1776) –
prowadzenie jednostek przez „niewidzialna r ke” rynku

GOSPODARKA MIESZANA = Pa stwo i sektor prywatny współuczestnicz w rozwi zywaniu
problemów gospodarczych. Pa stwo – kontrola znacznej cz

ci produkcji za pomoc podatków,

płatno ci transferowych oraz dostarczania dóbr i usług publicznych (obrona narodowa,
bezpiecze stwo wewn trzne), kontroluje te zakres, w jakim jednostki mog kierowa si w swoim
działaniu W odpowiedzi własnym interesem

EKONOMIA POZYTYWNA – EKONOMIA NORMATYWNA

EKONOMIA POZYTYWNA - obiektywne, naukowe obja nienie zasad gospodarki (bezstronny badacz
poszukuj cy prawdy) – eksperci – jednoznaczne wnioski w kwestii zasadniczych problemów

- jak gospodarka działa?
-jak gospodarka zareaguje na zmian warunków działania?

EKONOMIA NORMATYWNA – zalecenia i rekomendacje oparte na subiektywnych s dach
warto ciuj cych (zale ne od preferencji i priorytetów) – obywatele – wielo

pogl dów

-najszerszy podział:

MIKROEKONOMIA – szczegółowa analiza poszczególnych działa gospodarczych, badanie
indywidualnych decyzji dot. Pojedynczych towarów, dla uproszczenia analizy mo e pomija ró ne
współzale no ci wyst puj ce w gospodarce

-ogólna teoria równowagi – badanie równoczesne wszystkich rynków poszczególnych

towarów (stworzenie ogólnego obrazu konsumpcji, produkcji i wymiany w całej gospodarce w danym
momencie – niebezpiecze stwo deformacji rzeczywisto ci przez nadmiar szczegółów i zło ono
uj cia)

-analiza cz stkowa – analiza mikroekonomiczna ignoruj ca efekty po rednie

MAKROEKONOMIA – uwypukla te współzale no ci kosztem uproszczenia opisu cz stkowych zjawisk
i działa (troska o przejrzysto

obrazu działania całej gospodarki), kładzie nacisk na wzajemne

stosunki zachodz ce w gospodarce jako cało ci

-jeden agregat – „dobra konsumpcyjne” – nie samochody, telewizory, buty…

-3 poj cia ilustruj ce główne elementy konstrukcyjne makroekonomii:

*produkt narodowy brutto = warto

wszystkich dóbr i usług wytworzonych wytworzonych gospodarce

w danym okresie, podstawowy miernik całkowitej produkcji dóbr i usług w gospodarce
*wska nik cen = miernik przeci tnego poziomu cen dóbr i usług w gospodarce. Porównuje ich poziom
w danym okresie z poziomem w wybranym okresie z przeszło ci
*stopa bezrobocia = procentowy udział bezrobotnych bezrobotnych cało ci siły roboczej (ludno

wieku produkcyjnym, która byłaby gotowa podj

prac , gdyby j mogła dosta )

2. NARZ DZIA ANALIZY EKONOMICZNEJ

MODEL = (inaczej teoria) zawiera szereg zało e upraszczaj cych, dotycz cych sposobów
zachowywania si ludzi. Stanowi wiadome uproszczenie rzeczywisto ci
-tworzy ramy organizuj ce sposób my lenia o zagadnieniu
-pkt wyj cia procesów analizy
-posługiwanie si modelem pozwala okre li , które informacje s w danym przypadku najistotniejsze
-weryfikacj modelu ułatwiaj fakty, zasoby danych (istotne dobranie odpowiedniego zasobu danych-
konieczno

teoretycznego zwi zku, a nie „wpływ bólu paznokcia córki s siada na okres wegetacji

twoich ro lin balkonowych)

SZEREG CZASOWY = kolejne warto ci przyjmowane przez dan zmienn w ró nych momentach
(uwaga na manipulowanie wykresami – ostro nie interpretowa )
DANE PRZEKROJOWE = pokazuj , jakie warunki przyjmuje analizowana zmienna u poszczególnych
osób lub te ich grup w okre lonym momencie

WSKA NIKI = wyra aj wzgl dn warto

danej zmiennej odniesione do jej warto ci w okresie

podstawowym

- rednia cena ( rednia wa ona – uwzgl dnienie relatywnego udziału poszczególnych

składowych)

-cen detalicznych(WCD) – wyci gni cie r.wa onej ze wska ników cen ró nych grup

towarowych; roczna procentowa zmiana wska nika cen detalicznych jest powszechnie stosowan
miar stopy zmiany cen (inflacji)

gdy wyra one w warto ciach pieni

nych - rozró nienie:

Koszty nominalne = mierzone w danej walucie („bie

ce złotówki”)

Koszty realne = skorygowanie kosztów nominalnych nominalnych zmiany poziomu cen („stałe
złotówki”)

Siła nabywcza pieni dza = wska nik ilo ci dóbr, które mo na naby za jednostk pieni

STOPA WZROSTU = zmiana procentowa poziomu danej zmiennej w danym okresie (najcz

ciej w

ci gu roku (ujemna = spadek zmiennej) ~ wzrost gospodarczy

WYKRES PUNKTOWY = przedstawia pary warto ci zaobserwowane równocze nie dla dwóch
ró nych zmiennych w układzie współrz dnych na podstawie nan punktów punktów odpowiednich
warto ciach
-wykresy s cz sto przydatne do konstruowania modelu. pokazuj one zale no

mi dzy dwiema

zmiennymi przy zało eniu, e pozostałe wielko ci nie zmieni si (Ceteris ParIbus)

Aby zrozumie jak zachowuje si gospodarka, potrzebujemy zarówno teorii i faktów. Teoria mówi nam
jakich faktów mamy szuka w celu uzyskania prawidłowej odpowiedzi. Bez teorii zginliby my w
powodzi informacji.

3. POPYT, PODA I RYNEK

•

Analiza mechanizmu rynku i cen , wykorzystywanego w procesie alokacji zasobów: gra
wzajemna popytu i poda y przes dza o ilo ci wytwarzanych dóbr i cenie ich sprzeda y

RYNEK = układ za pomoc , którego ceny steruj alokacj zasobów

= zespół warunków, które doprowadzaj do kontaktu kupuj cy – sprzedaj cy
w procesie wymiany dóbr i usług

kontakt: - bezpo redni
- po redni

•

Funkcja ekonomiczna rynku:

ustalenie cen, sprawiaj cych, e ilo

dóbr, na które zgłaszane jest zapotrzebowanie, zostaje

zrównana z ilo ci zaoferowan do sprzeda y

Rynek w równowadze, gdy cena zrównuje popyt z poda

Ceny kieruj decyzjami co, jak i dla kogo kupowa

•

Typowy model rynku:

POPYT – post powanie nabywców

== ilo

dobra, jak nabywcy s gotowi zakupi przy ró nym poziomie ceny

=/= wielko

zapotrzebowania (w odniesieniu do konkretnej ceny)

PODA – post powanie sprzedawców

== ilo

dobra, jak sprzedawcy s gotowi zaoferowa przy ró nym poziomie ceny

=/= wielko

oferowana (w odniesieniu do konkretnej ceny)

ilo

tzn.: nieokre lona ilo

, lecz zbiór ró nych ilo ci (ograniczony przez opłacalno

)

np. wy szy poziom ceny redukuje rozmiary zapotrzebowania, pomimo istnienia popytu

*CZYNNIK CENOWY – reakcja na zmian ceny = przesuni cie wzdłu krzywej w gór lub

w dół

> im ni sza jest cena X, tym wi ksze zapotrzebowanie (przejaw popytu)
- przy pozostałych wielko ciach niezmiennych np. kampanie dentystów; spadek dochodów
gospodarstwa domowego

> im wy sza jest cena X, tym wi ksza ilo

oferowana (przejaw poda y)

- przy pozostałych wielko ciach niezmiennych np. usprawnienia techniczne w pakowaniu; spadek cen
surowca

•

CENA RÓWNOWAGI = rozmiar zapotrzebowania = ilo

oferowana

= cena równowa

ca rynek produktu. Brak nadwy ki popytu

i nadwy ki poda y

•

ILO

RÓWNOWA

CA RYNEK = ilo

, któr nabywcy chc kupi , a

sprzedaj cy sprzeda

•

NADWY KA POPYTU = przy danej cenie rozmiar zapotrzebowania przewy sza

oferowan ilo

•

NADWY KA PODA Y = przy danej cenie ilo

oferowana przewy sza rozmiary

zapotrzebowania

Kształtowanie si ceny równowagi (samoregulacja rynku):
-gdy cena wy sza – ograniczenie nadwy ki poda y > obni enie ceny dla zlikwidowania zapasów >
wzrost zapotrzebowania i zmalenie ilo ci oferowanej
-gdy cena ni sza – ograniczenie nadwy ki popytu > podwy szenie ceny

•

Krzywa popytu – obrazuje zale no

cena – rozmiar zapotrzebowania przy innych

wielko ciach niezmiennych* (zale no

ujemna – ze wzrostem ceny popyt maleje

(nieopłacalne))

•

Krzywa poda y – obrazuje zale no

cena – ilo

oferowanego towaru przy innych

wielko ciach niezmiennych* (zale no

dodatnia - ze wzrostem ceny poda ro nie

(opłacalne))

•

Poni ej ceny równowagi > nadwy ka popytu : odległo

(pozioma) pomi dzy krzyw poda y,

a krzyw popytu przy danej cenie

•

Powy ej ceny równowagi > nadwy ka poda y : odległo

(pozioma) pomi dzy krzyw

popytu, a krzyw poda y przy danej cenie

•

Przeci cie krzywej popytu i krzywej poda y: cena równowagi, równowaga rynkowa

* INNE CZYNNIKI (kształtowane poza rynkiem) – reakcja na zmian innych czynników =
przesuni cie krzywej w lewo lub w prawo

•

METODA STATYKI PORÓWNAWCZEJ = zmiana jednej z wielko ci przyjmowanych za
stałe (innych czynników) i badanie wpływu tej zmiany na cen równowagi i odpowiadaj ce
jej wielko ci popytu i poda y (porównanie poprzedniego i nowego stanu równowagi)

POPYT
-ceny innych dóbr powi zanych z danym dobrem:

KOMPLEMENTARNO

- wzrost ceny jednego produktu powoduje obni enie popytu na drugi

wzgl dem niego komplementarny (uzupełniaj cy)
SUBSTYTUCYJNO

- wzrost ceny substytutu (produktu zast pczego) powoduje wzrost

popytu na produkt

-dochody konsumentów:

wzrost dochodów powoduje wzrost popytu

DOBRO NORMALNE (zwykłe) = na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodu

DOBRO NI SZEGO RZ DU = na które popyt maleje przy wzro cie dochodu

-gusty i preferencje konsumentów

kształtowane przez wygod , zwyczaje, społ. Akceptowane wzorce zachowa

•

Przesuni cia krzywej popytu:

- w prawo – wzrost - zmiana ceny równowagi na wy szym poziomie poda y i popytu i
przy wy szej cenie
- w lewo – obni enie
zale ne od:
-ceny dobra
-ceny dóbr pokrewnych
-gustów

PODA
-technika (wiedza i umiej tno ci, stan i dost pno

maszyn):

wzrost produkcji przy danych kosztach całkowitych powoduje wzrost poda y
POST P TECHNICZNY = usprawnienia umo liwiaj ce zwi kszenie efektów przy tych samych
nakładach

-koszty produkcji (siła robocza, maszyny i urz dzenia, energia, surowce):

spadek kosztów pobudza produkcj

-interwencja pa stwa (polityka fiskalna i monetarna)

•

Przesuni cia krzywej poda y:

- w prawo – wzrost - zmiana ceny równowagi na wy szym poziomie poda y i popytu i
przy ni szej cenie
- w lewo – obni enie
zale ne od:
-techniki
-kosztów produkcji
-zakresu interwencji pa stwa

WOLNY RYNEK I KONTROLA CEN

WOLNY RYNEK = umo liwienie ustalenia si cen wył cznie w wyniku gry sił popytu i

poda y (bez bezpo redniej ingerencji pa stwa; interwencja mo liwa)
(istnienie mechanizmu samoreguluj cego)

=/=

PA STWOWA KONTROLA CEN = reguły i przepisy uniemo liwiaj ce dostosowanie si

cen do poziomu równowagi rynkowej

np.:

- okre lenie cen maksymalnych (brak pewnych dóbr na rynku – popyt przewy sza

poda , ochrona konsumenta przed wysokimi cenami) > utrzymywanie si nadwy ki popytu >
konieczno

racjonowania (rozwi zanie arbitralne) > tworzenie „czarnego rynku”

+ cz sto:
REGLAMENTACJA = system ogranicze ilo ciowych dla sprawiedliwego

rozdziału ograniczonej liczby towarów niezale nie od wysoko ci dochodów

ustalenie maksymalnego poziomu czynszu ( wła ciciele zamieszkuj lub sprzedaj > zmniejszenie
poda y – deficyt mieszka – nadwy ka popytu; zaostrzenie problemu przy inflacji)

- mo liwo

podnoszenia cen maksymalnych wraz z inflacj , ale…

-wysokie koszty rozbudowanego systemu kontroli (kontrola reglamentacji)

CENA MAKSYMALNA = okre lany przez pa stwo pułap cenowy , powy ej
którego nie mog by zawierane transakcje

- okre lenie cen minimalnych (ochrona producentów lub dostawców)
płaca minimalna ( podniesienie stawki płacy dla zatrudnionych > obni enie popytu na prac i wielko
zatrudnienia – nadwy ka poda y

CENA MINIMALNA = okre lany przez pa stwo pułap cenowy, poni ej którego nie
mog by zawierane transakcje

-uzupełnianie prywatnego popytu lub poda y przez pa stwo kupuj ce lub sprzedaj ce pewne ilo ci
dóbr

Ustanowienie ceny maksymalnej jest skuteczne, gdy jest ona ni sza od ceny równowagi
rynkowej (zmniejsza wielko

poda y i prowadzi do nadwy ki popytu), chyba, e pa stwo zasili

poda dostarczaj c dodatkowe ilo ci

danego dobra

Ustanowienie ceny minimalnej jest skuteczne, gdy jest ona wy sza od ceny równowagi
rynkowej (zmniejsza wielko

popytu i prowadzi do nadwy ki poda y), chyba, e pa stwo zasili

popyt sektora publicznego swoim popytem
(pa stwo kupuje nadwy k poda y – zadowala konsumentów i dostawców; „góra masła UE”)

•

Wolny rynek rozwi zuje podstawowy dylemat ekonomiczny: co, jak i dla kogo produkowa :

~ustalaj c ceny, przy której rozmiary zapotrzebowania s równe oferowanej ilo ci decyduje, ile
powinna wynosi produkcji
~informuje, dla kogo s produkowane dobra (dla tych, co s zdolni za nie zapłaci ) i kto je
produkuje (ci, których zadowala cena równowagi)
~decyduje jak s produkowane dobra
~decyduje jakie dobra s produkowane (te których produkcja jest opłacalna)

•

Decyzje rynku nie zawsze zadowalaj konsumentów, zapewnia dobra tylko tym, co s w
stanie i chc zapłaci za nie cen równowagi > ewentualne regulacje normatywne

4.PA STWO W GOSPODARCE MIESZANEJ

Alokacja wi kszo ci zasobów w gospodarkach zachodnich dokonuje si poprzez rynki(transakcje).
Wa n role odgrywa pa stwo (przepisy prawa, kupuje dobra i usługi, płatno ci jak emerytury!
=>pa stwo wywiera powa ny wpływ na ceny, stopy procentowe, produkcje.

Co robi pa stwo: działalno

ta obejmuje od 1/3 dochodu narodowego w Japonii do 2/3 w Szwecji.

1.) USTANAWIA PRAWA I PRZEPISY SZCZEGÓŁOWE
- gospodarka socjalistyczna - prawo wyklucza prywatn własno

przedsi biorstw

- gospodarka kapitalistyczna - przedsi biorstwa s własno ci prywatn
władze na wszystkich szczeblach reguluj zachowania gospodarcze ustanawiaj c szczególne
zasady działania przedsi biorstw.

•

zezwolenia lokacyjne;

•

przepisy zwi zane ze zdrowiem i bezpiecze stwem;

•

przepisy maj ce zapobiega pewnym działaniom gospodarczym (np. sprzeda heroiny)

2.)PANSTWO KUPUJE I SPRZEDAJE DOBRA I USŁUGI
Np. obrona narodowa, o wiata, parki i drogi -bez opłaty bezpo redniej.
Np.lokalne przejazdy autobusowe i publikacje rz dowe - bezpo rednio opłacane.
Pa stwo musi decydowa , co kupowa , a co wytwarza samodzielnie.
Tak np.w niektórych krajach przedsi biorstwa telekomunikacyjne SA własno ci pa stwow . W
wi kszo ci krajów pa stwo jest wła cicielem transportu miejskiego.

3.)PANSTWO DOKONUJE PŁATNO CI TRANSFEROWYCH
To np. ubezpieczenia społeczne czy zasiłki dla bezrobotnych.
Płatno ci transferowe- wypłaty w zamian, za które nie s

wiadczone adne bezpo rednie usługi.

Wydatki pa stwa = warto

dóbr i usług nabywanych + płatno ci transferowe

4.)PANSTWO NAKŁADA PODATKI
finansuje zakupy dobór oraz płatno ci transferowe, nakładaj c podatki i zaci gaj c po yczki.
Np. podatek dochodowy czy VAT (s zwykle dopełniane przez podatki lokalne)
deficyt bud etowy mo e by finansowany za pomoc po yczek (zwi ksza dług publiczny)

5.)PA STWO PRÓBUJE STABILIZOWA GOSPODARK
Ka da gospodarka rynkowa cierpi z powodu cykli koniunkturalnych.

Cykl koniunkturalny polega na wahaniach rozmiaru produkcji społecznej (PKB),którym towarzysz
zmiany poziomu bezrobocia oraz stopy inflacji.
Pa stwo mo e wpływa na to:

•

obni aj c podatki podczas recesji, eby ludzie zwi kszyli wydatki i zwi kszyli PKB.

•

kontroluj c ilo

pieni dza, mo e j zwi ksza szybciej podczas recesji(Bank Anglii w WB)

•

kiedy stopa inflacji wysoka, bank centralny mo e zmniejsza stop wzrostu poda y pieni dza.

6.)PA STWO WPŁYWA NA ALOKACJE ZASOBÓW
Stosuj c regulacje i system prawny wpływa na to jak s produkowane dobra.
bezpo rednio:
Przy pomocy podatków i transferów zabiera cz

dochodów jednym i przekazuje je innym.

po rednio:
Przez podatki zawarte w cenach, oraz przez subsydia, które s ujemnymi podatkami.
Np. opodatkowuje papierosy i ogranicza wielko

jego produkcji.

Np. subsydiuje dobro takie jak mleko - wzrost jego produkcji.

Co powinno robi pa stwo?
Dlaczego powinno ingerowa w gospodark rynkowa? Podstawowym argumentem zawodno

rynku.

6 POWODÓW INGERENCJI – rodzajów zawodno ci:

1.)CYKLE KONIUKTURALNE
Podniesienie podatków i ograniczenie wydatków z reguły zmniejsza PNB i podnosi ceny.
Polityka pa stwa mo e albo pogł bi cykl koniunkturalny albo przeciwnie.
Pa stwo nie mo e kontrolowa sytuacji gospodarczej w sposób doskonały.

2.)DOBRA PUBLICZNE
Dobro prywatne – dobro, które konsumowane przez jedna osob nie mo e by jednocze nie
konsumowane dla kogo innego.(Np. ubranie, lody).
Dobro publiczne – dobro, które b d c konsumowane przez jedna osob mo e by jednocze nie
konsumowane przez innych ludzi.(Np. czyste powietrze, zło a mineralne).
Problem „gapowicza”
Gapowicz to kto , kto bezpłatnie konsumuje dobro, którego wytwarzanie wymaga ponoszenia
kosztów. Dot. dóbr publicznych, poniewa je liby ktokolwiek nabył takie dobro, byłoby ono dost pne
dla ka dego. Dlatego dobra publiczne w wi kszo ci nie s dostarczane prze prywatnych producentów.
Np.kto inny kupi obron narodow , to nie b dzie jej w ogóle.
Przezwyci

enie problemu gapowicza polega na ustalenia sposobu podejmowania wspólnej decyzji,

jak ilo

rodków nale y przeznaczy na obron . I to pa stwo jest powołane dla tego, eby

podejmowa takie wła nie decyzje.
Pa stwo musi zapewni niezb dne rozmiary produkcji dóbr publicznych.

3.)EFEKTY ZEWNETRZNE
Zdarza si ze ceny rynkowe nie odzwierciedlaj w pełni kosztów i korzy ci.
Efekt zewn trzny wyst puje wtedy, kiedy produkcja lub konsumpcja dobra bezpo rednio oddziałuje na
przedsi biorstwa lub konsumentow, którzy nie kupuj i nie sprzedaj tego dobra oraz kiedy ten wpływ
nie znajduje pełnego odzwierciedlenia w cenach rynkowych.
Ale nie wszystkie efekty zewn trzne s szkodliwe.
Np. wła cicielka domu, która pomalowala swój dom, dostarcza korzy ci sasiadom, nie musza oni
dłu ej patrze na odrapane ciany.

4.)KŁOPOTY Z INFORMACJ
Je li decyzje przedsi biorstw i konsumentów nie s oparte na pełnej informacji, rynki nie b d działac
prawidłowo.
Np. przedsi biorstwom nie opłaca si informowa o zagro eniach zdrowia dla ich pracowników! Je li
nie ma kar za oszustwo.
Pa stwo powinno dostarcza pewnych niezb dnych informacji na u ytek swoich obywateli.
Np. wydaj c przepisy zwi zane z bezpiecze stwem konsumpcyjnych, dbaj c eby podstawowe
produkty miały etykietki z niezb dnymi informacjami.

5.)MONOPOL I SIŁA RYNKOWA

Rynki wolnokonkurencyjne, z reguły działaj prawidłowo.
Monopolista to wył czny sprzedawca dobra lub usługi.
Monopoli ci mog osi ga wysokie zyski, ograniczaj c wielko

sprzeda y i podnosz c cen , bo nie

ma konkurencji.
Pewne monopole s prawie nieuniknione.
Np.dostawcy gazu.
Ka dego sprzedawc lub nabywc , który jest w stanie istotnie wpływa na cen rynkowa,okre la si
mianem posiadacza siły rynkowej lub siły monopolowej. Interwencja pa stwa mo e poprawi alokacje
zasobowa.

6.)REDYSTRYBUCJA DOCHODÓW I DOBRA SPOŁECZNIE PO

DANE.

Działanie prywatnych rynków mo e doprowadzi do rozmaitych wariantów podziału bogactwa w
społecze stwie. Pa stwo zmienia ten podział, opodatkowuj c jednych i daj c pieni dze innym.
Np. redystrybucja dochodów na korzy
-ludzi starszych(ubezpieczenia społeczne)
-bezrobotnych(zasiłki)
-rolników(podtrzymywanie cen produktów rolnych)
Dobra społecznie po

dane - dobra, o których społecze stwo s dzi, e powinny by konsumowane

przez ludzi bez wzgl du na poziom ich dochodów.
Np. ochrona zdrowia, mieszkania, o wiata i ywno

Najtrudniejszy problem, to podejmowanie decyzji, kto co ma dosta . Aktualny podział:, e ludzie,
którzy pracuj ci

ej, powinni by za to lepiej wynagrodzeni, e ludzie, którzy potrzebuj wi cej

powinni dosta wi cej; lub, e ka dy powinien mie przyzwoite mieszkanie i nikt nie mo e głodowa .

W jaki sposób pa stwo podejmuje decyzje?

1.)GŁOSOWANIE
Problem pogodzenia zró nicowanych przekona i interesów. Analiza dwóch cech głosowania według
zasady wi kszo ci:
Paradoks głosowania - głosowanie oparte na zasadzie wi kszo ci prowadzi do podejmowania
niespójnych decyzji. Oznacza to rownie , e podejmowane przez społecze stwo decyzje mog z
powodzeniem zale e od kolejno ci głosowania nad nimi.
Wynik rodkowego wyborcy - wszyscy maja preferencje jednoszczytowe i s tym bardziej zadowoleni
im bardziej wynik głosowania jest zbli ony do tego, za którym sami si opowiadaja. Ale tak e
indywidualne preferencje mog nie by jednoszczytowe.

3.)PRAWODAWCY
Je eli preferencje s jednoszczytowe, model rodkowego wyborcy pomaga zrozumie sposób ,w jaki
społecze stwo podejmuje decyzje. Dotyczy to zwłaszcza referendum. Jednak proces podejmowania
decyzji przez kompromisy legislacyjne jest o wiele bardziej skomplikowany. Mo e wyst pi handel
głosami, i jednym z takich przykładów jest porozumienie głosuj cych (zawieraj porozumienia, dzi ki
któremu ka dy z uczestników porozumienia uzyskuje co , w przypadku nie zawarcia porozumienia,
ka dy z nich tylko traci).

4.)URZ DNICY PA STWOWI
Urz dnicy wywieraj wpływ na proces podejmowania decyzji sprawach publicznych:
I słu

rad i sporz dzaj ekspertyzy.

I s odpowiedzialni za wykonanie uchwalonych aktów prawnych i realizacje przyj tej polityki.
Urz dnicy pa stwowi maja tak e swoje interesy:
Np.Urz dnicy w ministerstwie obrony b d próbowa przekona rz d do nasilenia działa obronnych.
Np. w ministerstwie edukacji b d wywiera presje na zwi kszenie wydatków na o wiat .
Paradoksem glosowanie jest to, e cele społecze stwa mog by sprzeczne. Istnieje uproszczony
pogl d zgodnie, z którym celem działania pa stwa jest maksymalizacja dobra społecznego.

5.)PROBLEM „PANA I SLUGI”
Jedna osoba-„pan”-przekazuje prawo podejmowania decyzji komu innemu,czyli „słudze”,aby ten
działał w imieniu „pana”.
Np. w du ych przedsi biorstwach: mened erowie s „sługami”, wybranymi przez pana.
Np.w przedsi biorstwach prywatnych, „panami” s akcjonariusze
Np. Znacjonalizowane przedsi biorstwa, rol t przejmuje pa stwo.

Mened erowie, czyli „słudzy” mog wybra łatwe ycie zamiast walk o zyski dla akcjonariuszy,
pracownicy mog unika pracy.
Rozwi zanie zaleca sformułowanie umowy, zawieranej ze „sług ” w sposób maksymalnie zgodny z
interesem pana. Musz by tak e bod ce skłaniaj ce „sług ” do zachowania zgodnego z yczeniami
„pana”. Kontrakt powinien odwoływa si do wyników, które s łatwe do zaobserwowania.
Np. Polityka pieni

na i walka z inflacj w Nowej Zelandii, to wył cznie zadanie banku centralnego.

Prezes tego banku musi uzgodni z rz dem planowan roczn stop inflacji. Je li rzeczywista inflacja
jest znacznie wy sza od planowanej, zostaje on zwolniony ze stanowiska.

5. Reakcje popytu na zmiany cen i dochodów.

Aby podj

rozs dn decyzj o wysoko ci ceny, trzeba przeprowadzi badania empiryczne,

pozwalaj ce okre li elastyczno

cenow popytu na dany towar.

Popyt ten zale y tak e od cen innych dóbr pokrewnych.
Mieszana elastyczno

popytu mierzy reakcje popytu na jedno dobro wywołan zmian ceny dobra

pokrewnego.
Elastyczno

dochodowa popytu mierzy zale no

miedzy zmianami poziomu dochodów

społecze stwa.

REAKCJA POPYTU NA ZMIANY CEN
Opadaj ca krzywa popytu oznacza ze wielko

zapotrzebowania wzrasta przy obni eniu ceny dobra.

Jak mo emy mierzy reakcje wielko ci popytu na zmian ceny towaru?
Jednym z oczywistych mierników jest nachylenie krzywej popytu. Obni ka ceny danego
towaru,np.biletu na mecz futbolowy o 1$ ka dorazowo powoduje zwi kszenie liczby biletów
sprzedanych np.o 8 tys. Ale je liby my chcieli porówna reakcje wielko ci sprzeda y biletów na
mecze piłkarskie na zmian ceny z podobn reakcj popytu na samochody. Rzecz jasna, zmiana ceny
o 1 $ jest dla nabywców samochodów wielko ci

mieszn , która z pewno ci nie wpłynie na liczne

nabywanych samochodów. Najlepszym wyj ciem jest analiza zmian procentowych. Powinni my
zastanowi si , jaki jest wpływ obni ki ceny o 1% na wielko

zapotrzebowania na samochody i bilety.

Elastyczno

cenowa popytu jest to stosunek wzgl dnej zmiany wielko ci zapotrzebowania na dane

dobro do wzgl dnej zmiany jego ceny.
Je li wzrost ceny o 1% zmniejsza wielko

popytu o 2%,to elastyczno

cenowa popytu wynosi -2.

(Wielko

popytu 2%,a tak jak jest to zmniejszenie tej wielko

, to wyra amy to jak -2% dzielimy,

przez 1%,czyli wzrost ceny i dostajemy -2) Poniewa krzywa popytu ma nachylenie ujemne, to
elastyczno

cenowa jest z konieczno ci liczb ujemn .

Gdy elastyczno

popytu osi ga du e warto ci ujemne, wówczas mówimy o wysokiej elastyczno ci.

Popyt jest wtedy bardzo czuły na zmian ceny.

Gdy za elastyczno

wyra a si mał liczb ujemna, popyt jest relatywnie mało wra liwy na zmian

ceny. Wtedy elastyczno

popytu jest niska.

Tak, wi c te okre lenia dotycz warto ci elastyczno ci z pomini ciem jej ujemnego znaku.
Przewa nie jednak elastyczno

cenowa zmienia si , gdy przesuwamy si po krzywej popytu, przy

czym, wy szym cenom odpowiadaj wi ksza elastyczno

, a ni szym - mniejsza

Je li jednak funkcj popytu nie jest prosta linia, lecz krzywa, to zmiana wi kszo ci zapotrzebowania
jest ró na przy wzro cie ceny i przy jej spadku.

Popyt elastyczny i nieelastyczny

Popyt nazywamy elastycznym ,gdy jego elastyczno

cenowa jest mniejsza od -1.

Popyt jest nieelastyczny, gdy jego elastyczno

przyjmuje warto ci miedzy -1 i 0.

Gdy elastyczno

popytu wynosi równo -1,wówczas mówimy, e popyt ma elastyczno

równ

jedno ci.
Cz sto mówi si ze pewne dobra charakteryzuj si wysok lub nisk elastyczno ci popytu.
Np. popyt na rop naftow jest nieelastyczny wzgl dem ceny.

Determinanty elastyczno ci cenowej

Co decyduje o tym, czy elastyczno

cenowa popytu jest wysoka czy niska?

Odpowiedzi trzeba szuka w analizie gustów klientów.
Najwa niejszym czynnikiem jest łatwo

zast pienia tego dobra innym dobrem o podobnym

przeznaczeniu.

Przykłady elastyczno ci cenowej

Np. takie usługi jak fryzjer, teatr czy sauna wykazuj elastyczno

wi ksz od jedno ci.

Np. popyt na niektóre towary takie jak produkty mleczarskie, jest wybitnie nieelastyczny.

Wykorzystanie elastyczno ci cenowej

Elastyczno

cenowa popytu jest kategori przydatn m.in. do obliczenia, o ile nale y podnie

cen ,

aby zlikwidowa nadwy k popytu, b d o ile j obni y , aby zlikwidowa nadwy k poda y.
Np. w rolnictwie mog wyst powa na przemian lata nieurodzaju i lata obfitych zbiorów. Popyt na
produkty rolne jest małoelastyczny - słabe zbiory powoduj silny wzrost cen ywno ci. Z kolei
nadspodziewane dobre zbiory wywołuj znaczny spadek cen ywno ci. Przy niskiej elastyczno ci
popytu przesuni cia krzywej poda y wywołuj du e wahania cen, nie zmieniaj c zbytnio wolumenu
sprzeda y.

CENA, WIELKO

POPYTU I SUMA WYDATKOW.

Skoro obni ka wysokiej ceny (przy której popyt jest elastyczny) zwi ksza sum wydatków, za
obni ka niskiej ju ceny (przy której popyt jest mało elastyczny)
zmniejsza te sum , to niew tpliwie istnieje jaki po redni poziom ceny, przy którym jej obni ka nie
wpłynie na wielko

wydatków- w którym elastyczno

popytu jest równa -1.

Ceny biletów na mecze piłki no nej.

1.)Gdy przesuwamy si po krzywej popytu, suma wydatków w pewnym momencie przestaje si
zwi ksza . Nast puje to przy cenie, przy której elastyczno

popytu jest równa -1.

2.)Najwa niejsze -suma wydatków, czyli wielko

wpływów ze sprzeda y, osi ga maksimum w

punkcie odpowiadaj cym elastyczno ci popytu równej -1.
To bardzo wa na informacja praktyczna dla przedsi biorstw i organizacji.

INNE PRZYKŁADY ZASTOSOWAN ELASTYCZNO CI CENOWEJ POPYTU

Opłaty za przejazd metrem

Je eli mamy elastyczno

popytu, to wiemy, w jakim kierunku nale ałoby zmieni wysoko

opłat za

przejazd, aby zwi kszy przychody metra.
Popyt na przejazdy metrem jest elastyczny wzgl dem ceny, to podwy ka opłat za przejazd zmniejszy
sum przychodów metra.
Aby zwi kszy wpływy metra, nale y obni y wysoko

opłaty za przejazd.

Gdyby natomiast popyt na przejazdy był nieelastyczny, wówczas celowa byłaby podwy ka cen
biletów.

Pierwszy „szok naftowy”

W 1973-1974 kraje OPEC doprowadziły do czterokrotnego wzrostu cen ropy.
Popyt na rop był wówczas bardzo nieelastyczny, około -0.1.
U ytkownicy ropy mieli bardzo ograniczone mo liwo ci zast pienia jej innym surowcem.

Mróz na plantacjach kawy

Przymrozki w Brazylii w 1977,b d cej najwi kszym w wiecie producentem kawy, spowodował
zmniejszenie jej poda y. Ceny kawy znacznie wzrosły.
Je eli popyt jest nieelastyczny, to suma wydatków i suma wpływów ze sprzeda y zwi ksz si wraz
ze wzrostem ceny.
Zamiast uderzy w producentów kawy, mróz w istocie rzeczy wyszedł im na dobre.
Ten przykład wskazuje na du e znaczenie gustów konsumentów.

Rolnicy wobec nieurodzaju

Je li mianowicie popyt na pewne produkty rolne jest nieelastyczny, to rolnicy mog osi gn

wy sze

dochody w latach nieurodzaju ni w latach obfitych urodzajów.
Dlaczego rolnicy nie porozumiej si jak kraje OPEC?
W zbiorowym interesie producentów byłoby zmniejszenie poda y. Je li jednak ogie zniszczył cz
plonów pojedynczego rolnika, to tylko ten rolnik poniesie straty.
Zasady, które dotycz pojedynczego podmiotu gospodaruj cego, mog nie mie zastosowania do
ogółu podmiotów. Podobnie prawa odnosz ce si do ogółu nie musza mie zastosowania do ka dej
jednostki z osobna.
Pojedynczy producent zbo a ma tu do czynienia z bardzo elastycznym popytem, gdy nabywcy mog
kupi takie samo ziarno od innych rolników (chyba, e jest monopolist ).

Krótki okres i długi okres:
Elastyczno

cenowa popytu zale y od długo ci czasu, jaki konsumenci maj na

przystosowanie struktury swych wydatków do zmieniaj cych si cen.
(np. gwałtowny wzrost cen ropy naftowej w latach 1973-1974 zaskoczył wiele rodzin maj cych nowe,
ale zu ywaj ce du o paliwa samochody. Reakcja powinien by wzrost zainteresowania mniejszymi
samochodami. Ale nie wszyscy mogli sobie natychmiast pozwoli na zakup mniejszego samochodu.
Dlatego popyt na benzyn okazał si mniej elastyczny.
W dłu szym okresie u ytkownicy samochodów zdołali ograniczy zu ycie paliwa w du o wi kszym
stopniu, ni było to mo liwe od razu)
Elastyczno

cenowa popytu jest ni sza w krótkim okresie, a wy sza w okresie długim.

(wyj tek: nałogowi palacze nie s w stanie ograniczy palenia w odpowiedzi na podwy k cen
papierosów)
Jak długi jest „długi okres”?
Krotki okres - nast puj cy bezpo rednio po zmianie cen.
Długi okres -to czas niezb dny do pełnego dostosowania si nabywców do zmiany cen. Długo

tego

okresu zale y od rodzaju procesów dostosowawczych.
(np. Pełna reakcja na zmian ceny benzyny lub papierosów mo e potrwa par lat).

Mieszana elastyczno

cenowa popytu (Mecp)

Mieszana elastyczno

cenowa popytu informuje nas, jak zmienia si wielko

popytu na

dobro i pod wpływem zmian ceny dobra j.
Mieszana elastyczno

cenowa popytu na dobro i wzgl dem zmian ceny dobra j to relacja miedzy

wzgl dna zmiana zapotrzebowania na dobro i a wzgl dna zmiana ceny dobra j.
Mecp mo e by :
-dodatnia, w przypadku dóbr substytucyjnych. Je eli wzrost ceny dobra j zwi ksza rozmiary
zapotrzebowania na dobro i.
(np. dobrem i jest herbata, a dobrem j kawa. Podwy ka cen kawy spowoduje zwi kszenie popytu na
herbat - mecp jest dodatnia)
-ujemna, w przypadku dóbr komplementarnych.
(np. podwy ka cen benzyny spowoduje zmniejszenie popytu na samochody, t.j. benzyna i samochody
to dobra komplementarne)

Wpływ dochodu nabywców na popyt
Wzrost dochodów ludno ci zwi ksza popyt na wi kszo

dóbr. Jednak popyt na poszczególne dobra

wzrasta w ró nym stopniu.
Udział okre lonego dobra w bud ecie konsumenta stanowi wydatki na zakup tego dobra (cena x
ilo

), wyra one jako cz

cało ci wydatków konsumenta lub cze

jego dochodów.

Elastyczno

dochodowa popytu to stosunek wzgl dnej zmiany rozmiarów popytu na okre lone

dobro do wzgl dnej zmiany dochodu (jest z reguły dodatnia)

Elastyczno

dochodowa popytu a przesuni cie krzywej popytu

Pokazano dwa mo liwe przesuni cia krzywej popytu, spowodowane wzrostem dochodu o okre lony
procent. Elastyczno

dochodowa popytu jest wy sza przy przesuni ciu krzywej DD do poło enia

D’’D’’, ni przy jej przesuni ciu do poło enia D’D’. W przypadku przesuni cia w lewa stron
elastyczno

dochodowa jest ujemna, co oznacza, ze wzrostowi dochodu towarzyszy spadek

wielko ci popytu przy ka dej cenie.

Ilo

D’

D’’

Cena

. . .

1.Dobro normalne (zwykłe), na które popyt ro nie wraz ze wzrostem dochodów. Charakteryzuj si
dodatni elastyczno ci dochodowa popytu.
2.Dobra ni szego rz du, na które popyt maleje w miar wzrostu dochodów. Maja ujemn
elastyczno

dochodowa popytu. Dobra ni szego rz du to na ogół dobra ni szej jako ci. Wzrost

dochodów powoduje spadek popytu na tanie gatunki mi sa i bielizny.
3.Dobra luksusowe maja elastyczno

dochodowa wy sz od jedno ci, popyt ro nie. Dobra

luksusowe s przewa nie towarami wysokiej jako ci, które maj substytuty ni szej jako ci.
4.Dobra podstawowe (niezb dne) maj elastyczno

dochodowa ni sz od jedno ci. Ka de dobro

ni szego rz du jest dobrem podstawowym, gdy ma elastyczno

dochodowa ujemna. Ale kategoria

dóbr podstawowych obejmuje tak e dobra normalne o elastyczno ci dochodowej w przedziale od 0
do 1. Dobra podstawowe b d ce dobrami normalnymi zajmuj miejsce po rednie miedzy dobrami
ni szego rz du, a dobrami luksusowymi. W miar wzrostu dochodu wielko

zapotrzebowania na

ywno

ro nie, ale stosunkowo wolno.

Wykorzystanie elastyczno ci dochodowej
Znajomo

elastyczno ci dochodowej jest niezb dna do prognozowania zmian w strukturze popytu

konsumpcyjnego, zachodz cych pod wpływem wzrostu gospodarczego i wzrostu poziomu
zamo no ci.
Przypu

my, i dochody ludno ci w ci gu nast pnych 5 lat b d rosły rednio o 3% rocznie =>

spadek popytu na wyroby tytoniowe o 7,5%, a wzro nie natomiast o 39% popyt na wina i wyroby
spirytusowe.
Takie prognozy zostan wykorzystane przy podejmowaniu przez przedsi biorstwa decyzji
inwestycyjnych oraz planowaniu przez pa stwo wpływów bud etowych z podatku akcyzowego od
sprzeda y papierosów i alkoholu.

Wpływ inflacji na kształtowanie si popytu
Przypu

my, i ka de dobro kosztuje obecnie dwa razy wi cej, a płace, czynsze za wynajem

mieszkania tak e s dwa razy wy sze ni w poprzednim okresie. Za obecne dochody mo na kupi
taki sam koszyk dóbr jak poprzednio => popyt nie ulegnie adnej zmianie.
W sytuacji, gdy wszystkie ceny i wszelkie dochody zmieniaj si równocze nie, okazuje si , e nie
mo na rozpatrywa wpływu jednej tylko zmiennej, a musimy uwzgl dni trzy składniki:

•

-efekt zmiany ceny danego dobra

•

-efekt zmian cen innych dóbr

•

-efekt zmiany dochodów.

6. TEORIA WYBORU KONSUMENTA

Zasady wyboru konsumenta

Model składa si z czterech elementów charakteryzuj cych konsumenta i jego otoczenie rynkowe. S
to:

•

-dochód konsumenta

•

-ceny poszczególnych dóbr

•

-gusty konsumenta

•

-zało enie behawioralne, zgodnie, z którym konsumenci staraj si w maksymalnym stopniu
zaspokoi swoje potrzeby. Konsument wybiera koszyk dóbr daj cy mu najwi ksz
satysfakcj .

Dochód konsumenta + ceny poszczególnych dóbr = ograniczenie bud etowe konsumenta
Ograniczenia bud etowe opisuj ró ne koszyki (kombinacje ilo ciowe) dóbr dost pne dla
konsumenta. To, jakie kombinacje s dost pne dla konsumenta, zale y od:
-wysoko ci jego dochodu
-cen poszczególnych dóbr
Np. Student, który swój tygodniowy bud et – 50 ,mo e wyda na posiłki albo na kino. Jeden obiad
kosztuje 5, a jeden bilet do kina 10. Jakie kombinacje posiłków i filmów mo e zafundowa sobie
student? Nie chodz c w ogóle do kina mo e zje

10 posiłków, a nie jedz c posiłków, mo e kupi 5

biletów do kina => wiele innych kombinacji. Wszystkie dost pne kombinacje nazywamy
ograniczeniami bud etowym.
Ograniczenie bud etowe wskazuje maksymalna ilo

jednego dobra, któr mo emy kupi przy

okre lonej nabywanej ilo ci drugiego dobra.

Substytucyjno

mi dzy posiłkami i filmami: mo na zje

wi cej posiłków, ale kosztem mniejszej

liczby filmów. Z uwagi na te substytucyjno

student musi wybiera miedzy posiłkami a filmami.

Linia bud etowa

Ograniczenia bud etowe – linia bud etowa – ilustruje maksymalne kombinacje liczby posiłków i
filmów.
Nachylenia linii bud etowej zale y jedynie od stosunku cen obu dóbr (np.aby kupi jeszcze jeden bilet
do kina musimy zrezygnowa z dwóch posiłków, bo bilet do kina kosztuje dwa razy wi cej ni posiłek)

Nachylenie linii bud etowej = -Ph : Pv,

Gdzie:
Ph – cena dobra, którego ilo

mierzymy na osi poziomej

Pv – cena dobra, którego ilo

mierzymy na osi pionowej

(np. Cena posiłku Ph wynosi 5,a cena biletu do kina Pv – 10. Nachylenia linii bud etowej wynosi -1/2,
a znak minus wskazuje na odwrotna zale no

(substytucyjno

). Musimy zrezygnowa z pewnej

ilo ci dobra, je eli chcemy mie wi cej drugiego)

Gusty
1.Zało my, i konsument potrafi uszeregowa ró ne koszyki (kombinacje) dóbr według poziomu
satysfakcji, czyli u yteczno ci, któr one przynosz .
2.zakładamy, ze konsument woli mie wi cej, a nie mniej.

Kra cowa stopa substytucji filmów posiłkami jest to liczba filmów, z których musi zrezygnowa
konsument, je eli chce zwi kszy o jednostk liczb posiłków, nie zmieniaj c ł cznej u yteczno ci.
3.Kiedy jednak stosunek liczby ogl danych filmów do liczby posiłków jest ju bardzo niski, wtedy nie
opłaca si rezygnowa z filmów dla jeszcze wi kszej liczby posiłków => zało enie o malej cej
kra cowej stopie substytucji.
Gusty konsumenta ujawniaj malej c kra cow stop substytucji, gdy przy stałej sumie u yteczno ci
dodatkowe jednostki jednego dobra mo na pozyskiwa kosztem coraz mniejszych ilo ci drugiego
dobra.
(np. Studentowi mo e by oboj tne, czy wybierze koszyk X (6 filmów i 0 posiłków), czy Y (3 filmy i 1
posiłek), czy tez Z ( 2 filmy i 2 posiłki). Ale przechodz c od kombinacji X do Y, po wi ca 3 filmy w
zamian za 1 posiłek. Natomiast przechodz c od Y do Z, po wi ca tylko 1 film za 1 dodatkowy posiłek.
Takie gusty odpowiadaj zało eniu o malej cej kra cowej stopie substytucji.

Krzywe oboj tno ci jako sposób przedstawiania gustów
Krzywa oboj tno ci obrazuje wszystkie kombinacje dwu dóbr daj ce konsumentowi tak sam
całkowita u yteczno

Krzywe oboj tno ci maja nachylenia ujemne. Zwi kszaj c liczb posiłków, zwi kszamy sum
u yteczno ci.
Krzywe oboj tno ci staj si bardziej płaskie w miar przesuwania si po nich w prawo =>to wynika
bezpo rednio z zało enia, ze konsument woli wi cej ni mniej oraz ze jego gusty spełniaj zało enia o
malej cej kra cowej st pie substytucji.

Z definicji krzywej oboj tno ci wynika, e wszystkie punkty na U3U3 reprezentuj jednakow
u yteczno

. Ró nica miedzy krzywymi U2U2 i U3U3 polega na tym, ze ka dy punkt poło ony na

U3U3 zapewnia zwi ksza u yteczno

ni jakikolwiek punkt le

cy na U2U2 => krzywe oboj tno ci

poło one wy ej s lepsze.
Krzywe oboj tno ci nie mog si przecina !!!

Maksymalizacja u yteczno ci a wybór konsumenta
Mapa oboj tno ci ukazuje gusty konsumenta. Konsument spo ród dost pnych koszyków wybiera ten,
który daje mu maksymalna u yteczno

Aby ustali , który punkt na tej linii ( na rysunku) maksymalizuje u yteczno

, musimy si odwoła do

gustów konsumenta.(np. arłok zdecyduje si na inny punkt ni kinoman, wybieraj c wi cej posiłków,
a mniej filmów).
Konsument wybierze punkt D, gdy punkt ten zapewnia maksymalna u yteczno

, a wiec

przesuniecie w lewo od C lub w prawo od A zwi ksza u yteczno

Dostosowanie do zmian dochodu
Przy wy szym dochodzie student mo e kupi wi ksz ilo

jednego dobra lub obu dóbr. W zwi zku z

tym linia bud etowa przesuwa si w gor => wybierze konsument punkt w którym nowa linia
bud etowa jest styczna do najwy szej osi galnej krzywej oboj tno ci. Ale to te zale y od gustów
konsumenta.

Tak wiec wzrost dochodu o 60 %powoduje zwi kszenie popytu na seanse filmowe o 100%, co
potwierdza, ze kino jest dobrem luksusowym o elastyczno ci dochodowej wi kszej od jedno ci.
Wzrost dochodu o 60% powoduje zwi kszenie popytu na posiłki 33% ( ywno

jest dobrem

normalnym – elastyczno

dochodowa wy sza od zera).

cie ka wzrostu dochodu pokazuje, jak pod wpływem wzrostu dochodu konsumenta zmienia si

wybierany przez niego koszyk dóbr.

Zmiany cen i linia bud etowa
Podwy ka ceny zuba a konsumenta, ograniczaj c jego mo liwo ci nabywcze przy danym dochodzie
pieni

nym. Stopa yciowa konsumenta obni a si .

Efektem substytucyjnym zmiany cen nazywamy dostosowanie popytu do samej zmiany relacji cen.
Efekt substytucyjny wzrostu ceny posiłków zmniejsza jednoznacznie wielko

zapotrzebowania na nie.

Podwy ka relatywnej ceny posiłków zach ca konsumenta do cz stszego chodzenia do kina, które
teraz jest ta sze.

Efektem dochodowym jest dostosowanie popytu do zmiany realnego dochodu. Je eli oba dobra s
dobrami zwykłymi (normalnymi), to zmniejszenie realnego dochodu spowoduje spadek
zapotrzebowania na obydwa dobra.

Dobra ni szego rz du
Efekt dochodowy mo e zadziała w przeciwnym kierunku, gdy rozwa ane dobro jest dobrem
ni szego rz du =>spadek realnego dochodu powoduje zwi kszenie popytu.
Takie dobra ni szego rz du s nazywane dobrami Giffena (twierdził, ze wzrost ceny chleba
zwi ksza popyt na chleb, zgłaszany przez ludzi ubogich). Nie ka de dobro ni szego rz du jest dobrem
Giffena. W praktyce rzadko spotyka si dobra tak niskiego rz du, by efekt dochodowy mógł przewa y
nad efektem substytucyjnym.
Empirycznie przyjmuje si obecnie, ze dla dóbr ni szego rz du efekt substytucyjny przewa a nad
efektem dochodowym i popyt maleje wraz ze wzrostem ceny.

Mieszana elastyczno

cenowa popytu

1.Mieszna elastyczno

cenowa popytu jest ujemna.(np. Wzrost ceny posiłków prowadzi do

zmniejszenia popytu na filmy)
2.mieszana elastyczno

cenowa popytu jest dodatnia. (np. istniej substytuty chleba, np. ziemniaki –

popyt na ziemniaki ro nie, gdy cena chleba ro nie).
Silny jest efekt substytucyjny, działaj cy w kierunku zwi kszenia popytu na inne rodzaje ywno ci.
Dodatni efekt elastyczno ci cenowej byłby jeszcze wi kszy, gdyby inne rodzaje ywno ci były dobrami
ni szego rz du.

Od indywidualnej do rynkowej krzywej popytu
Rynkowa krzywa popytu jest to suma indywidualnych krzywych popytu wszystkich konsumentów
nabywaj cych okre lone dobro.
Otrzymujemy j , pytaj c ka dego z konsumentów, ile danego dobra zakupi przy ro nych cenach.
Poniewa przy obni ce ceny ka dy konsument zwi ksza swoje zakupy, wi c ł czny popyt rynkowy
tak e musi wzrasta w miar spadku ceny.
Rynkowa krzywa popytu jest poziom sum indywidualnych krzywych popytu.(np. przy cenie 5
pierwszy konsument kupuje11 jednostek dobra, a drugi – 13 jednostek. Ł czny popyt rynkowy przy
cenie 5 wynosi 24 jednostki).

Dobra komplementarne i dobra substytucyjne
Konsumenci odwróc si od dóbr konsumowanych ł cznie z dobrem, którego cena wzrosła. (np.
Ro nie cena fajek. Co si stanie z popytem na tyto fajkowy? W miar spadku popytu na fajki b dzie
si zmniejszał równie popyt na tyto fajkowy.)
Ilekro mamy do czynienia z dobrami komplementarnymi, wzrost ceny jednego dobra wpływa tak e na
zmniejszenie popytu na drugie dobro.

wiadczenia rzeczowe i wiadczenia pieni

Transferem nazywamy wiadczenie, zazwyczaj pochodz ce z bud etu pa stwa, które ró ne osoby
otrzymuj za darmo, np. Zasiłki dla bezrobotnych wypłacane z funduszu ubezpiecze społecznych.
Niektóre transfery maja posta

wiadczenia pieni

nego, inne s dokonywane w naturze.

wiadczenia rzeczowe polegaj na nieodpłatnym przekazaniu jakiego dobra (usługi).

Załó my ze konsument dysponuje suma 100, któr przeznacza na posiłki i filmy, przy czym oba dobra
kosztuj 10 za jednostk . Pa stwo przyznaje konsumentowi bezpłatne bony ywno ciowe na cztery
posiłki. Jak wpłynie to na linie bud etow ? Konsument mo e by mniej usatysfakcjonowany pomoc

ywno ciow utrzymywana w naturze ni jej ekwiwalentem pieni

nym. Konsument wolałby mo e

wyda na ywno

mniej, a wi cej na kino. W przypadku wiadczenia pieni

nego dost pna jest nowa

linia bud etowa. wiadczenia gotówkowe umo liwiaj konsumentowi wydanie dodatkowych pieni dzy
w dowolny sposób. Natomiast wiadczenia rzeczowe mog ograniczy swobod wyboru konsumenta.
Je eli wyst puje takie ograniczenie, to uzyskany przyrost u yteczno ci b dzie mniejszy ni przy
transferze gotówkowym o tej samej warto ci pieni

nej. wiadczenia rzeczowe mimo to ciesz si

popularno ci w sensie politycznym.

7. ZACHOWANIE I ORGANIZACJA PRZEDSI BIORSTWA

Pytania wa ne dla przedsi biorstw: jak, przy danych rozmiarach produkcji, kształtuj si koszty
wytwarzania oraz ile wyniesie utarg (przychody) za sprzeda y?
Koszty wytwarzania (przy ka dych rozmiarach produkcji) zale

od: zastosowanej technologii i cen

poszczególnych czynników decyduj cych o sumie wydatków przedsi biorstwa na ich zakup.
Utarg zale y od kształtowania si krzywej popytu na wyroby danego przedsi biorstwa. Krzywa ta
okre la cen , przy której dana wielko

produkcji mo e by sprzedana.

Zyski stanowi nadwy k utargu nad kosztami.
Zało enie teorii poda y: celem wszystkich przedsi biorstw jest maksymalizacja zysku.
Przedsi biorstwa s w stanie ustali tak wielko

produkcji, przy której osi gaj maksymalne zyski.

Organizacja przedsi biorstwa

Działalno

gospodarcza jest prowadzona przez:

firmy jednoosobowe (sole traders)

S to przedsi biorstwa nale

ce do jednego wła ciciela, który ma prawo do cało ci dochodów, a

tak e ponosi pełn odpowiedzialno

za ewentualne straty. W razie bankructwa aktywa wła ciciela,

ł cznie z osobistym maj tkiem (Np. dom), musz zosta sprzedane, a pieni dze ze sprzeda y
rozdzielone mi dzy wierzycieli.

spółki jawne (partnerships)

Jest to organizacja maj ca cele gospodarcze, któr tworz dwie lub wi cej osób, b d cych
wła cicielami spółki. Dziel oni pomi dzy siebie zyski i ponosz wspóln odpowiedzialno

za straty.

Istniej ró ne formy uczestnictwa w spółce: cz

wspólników mo e wnie

wkład finansowy i

uczestniczy w podziale zysku, ale nie bra aktywnego udziału w prowadzeniu przedsi biorstwa, ale
s te firmy maj ce wielu udziałowców czynnie uczestnicz cych w prowadzeniu interesów. Sp. jawna
jest spółk z nieograniczon odpowiedzialno ci – w przypadku bankructwa wła ciciele musz spłaci
długi firmy, sprzedaj c czasem swój maj tek osobisty. Dzi ki temu klienci tych firm darz je
zaufaniem.

spółki kapitałowe (companies (ang.) /corporations (amer.))

Jest to organizacja prowadz ca w sposób prawnie dozwolony działalno

produkcyjn i handlow .

Osobowo

prawna takiej spółki jest oddzielona od osobowo ci prawnej jej wła cicieli. Własno

jest

rozdzielona mi dzy akcjonariuszy. Pierwotnymi akcjonariuszami s osoby, które zało yły
przedsi biorstwo, lecz obecnie sprzedały swój udział w zyskach innym osobom. Sprzeda prawa do
udziału w zyskach jest ródłem nowych funduszy dla przedsi biorstwa.
Akcje spółek publicznych (notowanych na giełdzie) mog zosta odsprzedane na giełdzie. Aby sta
si akcjonariuszem spółki trzeba kupi akcje na giełdzie, płac c za nie cen równowagi, czyli cen
równowa

c popyt i poda akcji danej spółki w okre lonym dniu. Akcjonariusz uzyskuj dochód

dwojakiego rodzaju:
- dywidendy (ich ródłem jest ta cz

zysku, której spółka nie przeznacza na inwestycje w

przedsi biorstwie)
- zyski/straty kapitałowe (inaczej ‘kursowe’) – np. gdy kupuj akcj firmy X za 600 zł, a w nast pnym
okresie wszyscy b d oczekiwa wysokich zysków i dywidend od tych akcji, mog sprzeda swoj
akcj za 650 zł. 50 zł to zysk kapitałowy na 1 akcji.

Akcjonariusze nie mog by zmuszeni do sprzeda y maj tku osobistego, eby spłaci dług spółki.
Najwy ej ich akcje stan si bezwarto ciowe.
Sp. kapitałowe s zarz dzane przez rad dyrektorów. Mog oni by zwolnieni przez najwa niejszych
akcjonariuszy (posiadaj cych najwi cej akcji).
[Ka de przedsi biorstwo w momencie rozpoczynania działalno ci potrzebuje okre lonej wielko ci
kapitału w celu sfinansowania rozwoju firmy, zakupu zapasów, maszyn, przeprowadzenia kampanii
reklamowej. Firmy opieraj ce si głównie na wiedzy ludzkiej (np. zajmuj ce si

wiadczeniem usług

prawniczych) potrzebuj niewielkiego kapitału. Dogodn form dla nich jest spółka jawna. Firmy
potrzebuj ce du ych pocz tkowych nakładów lub takie, które rozwijaj si szybko, wymagaj
wi kszych rodków. Dla nich odpowiedni form jest spółka kapitałowa.]

Przychody, koszty, zyski

Utarg (przychód) – ilo

pieni dzy uzyskana ze sprzeda y dóbr i usług w jakim okresie (zwykle w

ci gu roku).
Koszty przedsi biorstwa – wydatki poniesione na wytworzenie dóbr i usług w jakim okresie.
Zyski – nadwy ka przychodów nad kosztami.
Przepływ pieni

ny – ilo

pieni dzy netto faktycznie uzyskana w danym okresie.

Kapitał rzeczowy – maszyny, wyposa enie i budynki wykorzystywane w produkcji.
Termin kapitał jest stosowany przez ekonomistów do okre lenia dóbr, które nie zu ywaj si w cało ci
w trakcie jednego cyklu produkcyjnego, np. budynki, ci

arówki. Energia elektryczna nie jest dobrem

kapitałowym, bo całkowicie zu ywa si j w procesie produkcyjnym w danym okresie.
Dobra kapitałowe = rodki trwałe = aktywa rzeczowe
Jak nale y traktowa koszt dobra kapitałowego przy obliczaniu zysków i kosztów? W rocznych
kosztach przedsi biorstwa umieszcza si koszt zu ycia (amortyzacji) danego dobra kapitałowego, a
nie koszt jego zakupu.
Amortyzacja – utrata warto ci dobra kapitałowego w ci gu roku, b d ca rezultatem wykorzystania
tego dobra w procesie produkcji.
Uwzgl dnienie zu ycia kapitału prowadzi do powstania ró nicy mi dzy zyskiem w uj ciu
ekonomicznym a przepływami pieni

nymi netto. Zakupowi dobra kapitałowego towarzyszy du y

odpływ gotówki-wi kszy ni warto

amortyzacji w pierwszym roku. Mo e si zdarzy , e mimo

du ych zysków w tym roku, przedsi biorstwo mo e mie problemy z płynno ci finansow . Zakup
dóbr kapitałowych jest wydatkiem jednorazowym. W nast pnych latach do kosztów ekonomicznych
przedsi biorstwa (z powodu z utrat warto ci tych dóbr) wliczana jest nadal amortyzacja. Dlatego te
strumie pieni dza netto w tym okresie jest wi kszy od zysku ekonomicznego. Wliczanie amortyzacji
(a nie ceny zakupu dobra kapitałowego) do kosztów ekonomicznych przedsi biorstwa powoduje
rozło enie kosztu zakupu rodków trwałych na cały okres ich eksploatacji.
Zapasy – dobra przechowywane przez przedsi biorstwo na potrzeby przyszłej sprzeda y.
Gromadzenie zapasów jest niezb dne dla zapewnienia ci gło ci produkcji i sprzeda y.
Np. firma ma na składzie 500 tys. samochodów. W ci gu roku wyprodukowała 1 mln samochodów a
sprzedała 950 tys. Pod koniec roku zapas wynosi 150 tys. samochodów. Jak obliczy zyski? Koszty
produkcji powinny by odnoszone do ilo ci sprzedanej. Wzrost zapasów o 50 tys. sztuk jest
traktowany jako forma powi kszenia kapitału przedsi biorstwa, umo liwiaj cego sprzeda w
nast pnym okresie. W nast pnym roku te 50 tys. pozwoli osi gn

wpływy pieni

ne bez ponoszenia

wydatków.
Kredyty
Firmy zaci gaj po yczki gł. w celu sfinansowania wydatków zwi zanych z ich zało eniem, rozwojem,
zakupem dóbr kapitałowych, opłatami za rejestracj firmy itp. Od wszystkich po yczonych sum firma
musi płaci odsetki. Stanowi one cz

kosztów prowadzenia działalno ci i s wliczane do kosztów

bie

cych przedsi biorstwa.

Bilans – zestawienie wszystkich posiadanych przez firm aktywów oraz wszystkich jej pasywów w
odniesieniu do jakiego momentu, np. na koniec roku.
Aktywa – posiadany przez przedsi biorstwo maj tek (np. ilo

gotówki w baku, nale no ci u

odbiorców, zapasy towarów w magazynach, warto

budynku fabryki).

Pasywa – to, co firma jest winna innym (np. niezapłacone rachunki, nie wypłacone wynagrodzenia,
dług hipoteczny,, kredyt bankowy).
Zyski
Na co przeznaczane s zyski pozostałe po opodatkowaniu?
Cz

mo e by wypłacona akcjonariuszom w postaci dywidend, cz

zatrzymana w firmie jako

zyski nie podzielone/zatrzymane.

Zyski nie podzielone – stanowi t cz

zysków do opodatkowania, która zostaje zakwestionowana

w przedsi biorstwie, a nie przeznaczona na wypłat dywidend dla akcjonariuszy.
Suma zysków niepodzielonych wpływa na bilans przedsi biorstwa.
Koszt alternatywny (inaczej: koszt utraconych mo liwo ci) – suma dochodów utraconych w wyniku
niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniej cych, alternatywnych
zastosowa .
Dla zrozumienia sposobu, w jaki rynek wpływa na wybór miejsca pracy dokonywany przez
poszczególne jednostki, niezb dne jest wykorzystanie poj cia kosztu alternatywnego, zamiast
ksi gowej wyceny rzeczywistych płatno ci. Koszt alternatywny musi by równie uwzgl dniany, gdy
oblicza si warto

kapitału. Przy obliczeniu zysku w uj ciu ksi gowym wykorzystanie własnego

kapitału finansowego nie poci ga za sob

adnych kosztów. Pomija si fakt, e kapitał ten mo na by

wykorzysta w inny sposób, np. wpłaci na oprocentowany rachunek bankowy lub przeznaczy na
zakup akcji innego przedsi biorstwa. Koszt alternatywny naszego kapitału finansowego stanowi
element kosztów ekonomicznych przedsi biorstwa, nie jest natomiast elementem kosztów w uj ciu
ksi gowym.
Zysk nadzwyczajny – zysk przekraczaj cy dochód, który wła ciciel przedsi biorstwa mógłby
otrzyma w postaci odsetek, wypo yczaj c swój kapitał według rynkowej stopy procentowej.
Zysk nadzwyczajny jest prawidłowym wska nikiem rzeczywistej efektywno ci wykorzystania rodków
finansowych, zaanga owanych przez ich wła cicieli w okre lon działalno

gospodarcz .

Decyzje produkcyjne przedsi biorstwa: analiza ogólna

Wszystkie decyzje przedsi biorstw dot. wielko ci poda y i produkcji s podejmowane po to, aby
zmaksymalizowa zysk.
Jak przedsi biorstwo ustala wielko

produkcji?

Celem działania przedsi biorstwa jest maksymalizacja zysku przez wybór optymalnych rozmiarów
produkcji. Zmiana wielko ci produkcji wpływa zarówno na koszty produkcji, jak i na wielko
przychodów ze sprzeda y.
- minimalizacja kosztów: przedsi biorstwo d

ce do maksymalizacji zysku musi wytwarza swoj

produkcj przy najni szych kosztach. Przedsi biorstwo ponosi koszty w wysoko ci np. 10 zł nawet
wtedy, gdy wielko

produkcji równa jest zeru. S one zwi zane z konieczno ci utrzymania

przedsi biorstwa (opłacenia kosztów funkcjonowania biura, wynaj cia telefonu itp.). Rozpocz cie
produkcji powoduje dalszy wzrost kosztów. Koszt całkowity ro nie wraz ze wzrostem produkcji,
zmiany te nie s jednak proporcjonalne. Przy rednich rozmiarach produkcji, np. 4 jednostek na
tydzie , koszty zwi kszaj si do

wolno w miar wzrostu produkcji. Przy wi kszych rozmiarach

produkcji, np. 9 jednostek tygodniowo, nast puje bardzo gwałtowny wzrost kosztów. Mo e on by
wynikiem np. konieczno ci zapłacenia pracownikom dodatkowego wynagrodzenia za prac w
weekend.
- informacja o wysoko ci kosztów jest niewystarczaj ca do obliczenia wielko ci zysków.
Przedsi biorstwo musi te uwzgl dnia przychody, które zale

od popytu na jego produkty.

Utarg całkowity – cena pomno ona przez ilo

sprzedanego dobra.

Maksymalizacja zysku nie jest równoznaczna z maksymalizacj utargu.
Przedsi biorstwo oblicza zyski dla ka dych mo liwych rozmiarów produkcji. W tym celu musi
dysponowa informacj o wysoko ci przychodów i kosztów dla ró nych rozmiarów produkcji. Na tej
podstawie oblicza zyski i wybiera tak wielko

produkcji, która pozwala zmaksymalizowa całkowity

zysk ekonomiczny.

Koszt kra cowy i utarg kra cowy

Koszt kra cowy (ang. marginal cost) – wzrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produkcji o
jednostk .
Utarg (przychód) kra cowy (ang. marginal revenue) – wzrost utargu całkowitego wywołany
zwi kszeniem produkcji o jednostk .
Dopóki utarg kra cowy jest wi kszy od kosztu kra cowego, dopóty przedsi biorstwo powinno
zwi ksza produkcj . Ka da dodatkowo wyprodukowana i sprzedana jednostka produktu bardziej
zwi ksza całkowite przychody ni koszty całkowite, co oznacza, e wzrastaj zyski przedsi biorstwa.
Gdy koszt kra cowy jest wi kszy od utargu kra cowego, ka da nast pna jednostka produktu
zmniejsza sum zysków.
Koszty kra cowe s pocz tkowo wysokie, nast pnie spadaj , po czym ponownie rosn . Wynika to
głównie z charakteru technologii przy ró nej skali produkcji. Przy niewielkich rozmiarach produkcji
przedsi biorstwo wykorzystuje proste metody wytwarzania. Przy wi kszej skali produkcji opłacalne
staje si zastosowanie bardziej skomplikowanych, nowoczesnych maszyn, które umo liwiaj

obni enie kosztów wytwarzania dodatkowych jednostek. Automatyczne linie produkcyjne pozwalaj
wytwarza dodatkowe jednostki taniej, ale s bardzo drogie przy niewielkiej skali produkcji. Przy
dalszym wzro cie produkcji pojawiaj si trudno ci z zarz dzaniem du ym przedsi biorstwem.
Kolejne przyrosty produkcji staj si coraz dro sze i koszty kra cowe zwi kszaj si jeszcze bardziej.
Zale no

kosztów kra cowych od wielko ci produkcji wygl da ró nie w ró nych przedsi biorstwach.

Wielko

utargu kra cowego i całkowitego zale

od kształtowania si popytu na produkty danego

przedsi biorstwa. Krzywa popytu ma nachylenie ujemne => utarg kra cowy spada systematycznie z 2
powodów:

1. im wy szy jest poziom produkcji, tym ni sza musi by cena ostatniej sprzedawanej jednostki
2. kolejne obni ki cen zmniejszaj przychody uzyskane ze sprzeda y wszystkich

dotychczasowych jednostek produktu.

Prawidłowo ci charakterystyczne dla przedsi biorstw o opadaj cej krzywej popytu:

1. utarg kra cowy spada wraz ze wzrostem produkcji
2. utarg kra cowy jest ni szy od ceny ostatniej sprzedanej jednostki o wielko

wpływu obni ki

cen na sum przychodów uzyskanych ze sprzeda y poprzednich jednostek.

Kształt krzywej utargu kra cowego zale y wył cznie od kształtu krzywej popytu na produkty
przedsi biorstwa.
Je eli utarg kra cowy przewy sza koszt kra cowy, to zwi kszenie produkcji o jednostk b dzie
oznaczało wzrost zysków.
Przedsi biorstwo d

ce do maksymalizacji zysku powinno zwi ksza produkcj tak długo, jak długo

przychody kra cowe s wi ksze od kosztów kra cowych. W momencie, gdy koszty kra cowe
zaczynaj przekracza przychody kra cowe, nie nale y ju dalej zwi ksza produkcji. Stosowanie tej
zasady pozwala na wybór optymalnej wielko ci produkcji. Je eli nawet wtedy przedsi biorstwo nie
osi ga zysków, to powinno zosta zlikwidowane.

Krzywe kosztów kra cowych i utargu kra cowego: MC = MR

Wykres funkcji kosztów kra cowych => MC, wykres funkcji utargu kra cowego => MR
Zysk jest maksymalny w punkcie przeci cia obydwu linii (E).
Wielko

produkcji (Q

) zapewnie najwy szy zysk (lub najmniejsze straty). Przy produkcji mniejszej od

utarg kra cowy jest wy szy od kosztów kra cowych, a wi c wzrost produkcji spowoduje

zwi kszenia zysku.
Na prawo od Q

koszty kra cowe s wy sze od utargu kra cowego. Dalsze zwi kszanie produkcji w

wi kszym stopniu podwy sza koszty ni przychody, a wi c ograniczenie produkcji przynosi wi ksze
oszcz dno ci kosztów, ni wynosz utracone przychody.
W punkcie Q

koszt kra cowy jest równy utargowi kra cowemu.

Gdy przedsi biorstwo godzi si na podwy k płac lub te odczuwa skutki wzrostu cen stosowanych w
produkcji surowców, koszty kra cowe wzrosn przy ka dej wielko ci produkcji.

Gdy krzywa popytu na wyroby przedsi biorstwa i linia utargu kra cowego przesuwaj si w gór , dla
ka dych rozmiarów produkcji cena i przychód kra cowy s wy sze ni poprzednio.

Przesuni cie w gór krzywej kosztów kra cowych powoduje zmniejszenie produkcji. Taka sam
zmiana linii utargu kra cowego prowadzi do wzrostu wielko ci produkcji.

Przedsi biorstwa nie musz ci gle ustala poło enia krzywych swoich kosztów i utargu ko cowego.
Ustalenie punktu zrównania si MC i MR jest tylko metod stosowan przez ekonomistów.

8. ROZWINI CIE TEORII PODA Y: KOSZTY A PRODUKCJA

Przedsi biorstwa nie zawsze zaprzestaj produkcji, kiedy pojawiaj si straty. Niekiedy oczekuj one,

e popyt wzro nie lub, e je li b d miały do

czasu, to obni

koszty produkcji na tyle, aby

przywróci zyskowno

produkcji.

Przedsi biorstwa ustalaj produkcj na poziomie, przy którym koszt kra cowy zrównuje si z utargiem
kra cowym. Oznacza to maksymalizacj zysku (lub minimalizacj strat). Je li pojawia si zysk,
przedsi biorstwo decyduje si na wytwarzanie tej wła nie wielko ci produkcji. Je li wyst puje strata,
przedsi biorstwo sprawdza, czy mo na ja zmniejszy przez całkowit rezygnacj z produkcji.
Nakład (inaczej: czynnik produkcji) – dobro lub usługa wykorzystywane w procesie produkcji.

Nakłady obejmuj prac (robocizn ), maszyny, surowce, energi . Termin nakłady obejmuje wszystko,
pocz wszy od płac mened erów, a po wydatki na banda e w zakładowym ambulatorium.
Funkcja produkcji – okre la maksymalne rozmiar produkcji, jakie s mo liwe do osi gni cia przy
ró nym poziomie nakładów.
Funkcja produkcji jest zbiorem technicznie efektywnych metod wytwarzania. Metoda wytwarzania jest
technicznie nieefektywna, je eli do wytworzenia danej wielko ci produkcji zu ywa wi cej jednego
czynnika produkcji i nie mniej innego czynnika ni inne znane metody wytwarzania, pozwalaj ce
osi gn

t sam wielko

produkcji.

W jaki sposób przedsi biorstwo znajduje kompletny zestaw technicznie efektywnych metod produkcji,
okre lany mianem funkcji produkcji? Cz

ciowo korzysta w tym celu z pomocy in ynierów,

projektantów i specjalistów od wykorzystania czasu pracy. Niekiedy przeprowadza si eksperymenty,
stosuj c ró ne metody wytwarzania i obserwuj c ich wyniki.
Technologia – okre lona metoda ł czenia czynników produkcji w procesie wytwarzania dóbr.
Technika – zbiór wszystkich znanych technologii.
Funkcja produkcji – zbiór wszystkich technicznie efektywnych technologii.
Post p techniczny – wynalazek lub udoskonalenie organizacyjne, które pozwala na wytwarzanie danej
wielko ci produkcji przy ni szym ni poprzednio poziomie nakładów. Technologia uwa ana
dotychczas za efektywna mo e okaza si przestarzała, je eli wskutek post pu technicznego
uzyskamy now , wydajniejsz metod produkcji.
Funkcja produkcji pozwala poł czy ze sob wielko

nakładów z rozmiarami produkcji.

Technologi wymagaj c zastosowania du ej ilo ci kapitału i małej ilo ci pracy okre lamy mianem
kapitałochłonnej. Technologia zu ywaj ca du o pracy i relatywnie mało kapitału nazywana jest
technologi pracochłonn .
Je eli krzywa popytu na produkty przedsi biorstwa i krzywa utargu kra cowego przesun si w gór ,
to przedsi biorstwo zwi kszy produkcj . Jednak proces dostosowywania do nowych warunków musi
by rozło ony w czasie. W ci gu paru pierwszych miesi cy przedsi biorstwo mo e wprowadzi prac
w nadgodzinach. W długim okresie za znacznie ta szym rozwi zaniem b dzie zbudowanie nowej
fabryki i zwi kszenie dzi ki temu zdolno ci wytwórczych.
Długi okres – czas niezb dny do dostosowania do nowych warunków wszystkich rodzajów czynników
produkcji w przedsi biorstwie.
W długim okresie mog si zmieni rozmiary przedsi biorstwa, mo e by wprowadzona inna metoda
produkcji, przyj ci dodatkowi pracownicy lub wynegocjowane nowe umowy z dostawcami surowców.
Krótki okres – czas, w którym przedsi biorstwo jest w stanie tylko cz

ciowo dostosowa czynniki

wytwórcze do nowych warunków.
Przedsi biorstwo mo e niemal natychmiast wydłu y lub skróci czas trwania zmiany roboczej.
Zatrudnienie pracowników lub ich zwolnienie zajmuje wi cej czasu. Jeszcze dłu ej trwa
zaprojektowanie, budowa i uruchomienie nowej fabryki.
Krzywa długookresowych kosztów całkowitych – opisuje minimalne koszty wytwarzania ró nych
rozmiarów produkcji wówczas, gdy przedsi biorstwo jest w stanie dostosowa wszystkie czynniki
wytwórcze.
Długookresowe koszty całkowite (LTC – ang. long-run total costs) to zbiór metod wytwarzania
ró nych rozmiarów produkcji p najni szych kosztach. Poniewa zawsze istnieje mo liwo

likwidacji

przedsi biorstwa, długookresowe koszty całkowite wytwarzania zerowych rozmiarów produkcji s
równe zeru. LTC opisuje ko cow wysoko

kosztów po dokonaniu wszystkich niezb dnych

dostosowa .
Długookresowe koszty kra cowe (LMC – ang. long-run marginal costs) to przyrost
długookresowych kosztów całkowitych przy ró nej wielko ci produkcji, wywołany kolejnymi
przyrostami produkcji o jednostk .
Długookresowe koszty całkowite musz rosn

wraz z powi kszeniem produkcji. Wytwarzanie

wi kszego wolumenu produkcji kosztuje wi cej.
Przeci tne koszty produkcji – s równe kosztom całkowitym podzielonym przez wielko

produkcji.

Koszty przeci tne s na pocz tku wysokie, pó niej spadaj i znowu rosn . Ten typowy wykres
kosztów przeci tnych przypomina kształtem liter U.
Korzy ci ze skali produkcji (inaczej: rosn ce przychody ze skali) – wyst puj wtedy, kiedy
długookresowe koszty przeci tne spadaj wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji.
Stałe przychody ze skali – pojawiaj si , gdy długookresowe koszty przeci tne s stałe przy
wzro cie produkcji.
Niekorzy ci skali (inaczej: malej ce przychody ze skali) wyst puj wtedy, kiedy długookresowe
koszty przeci tne rosn wraz ze wzrostem produkcji.

Poj cie skali produkcji wyst puj ce w powy szych definicjach odnosi si do rozmiarów
przedsi biorstwa mierzonych wielko ci jego produkcji.
Na krzywej kosztów przeci tnych w kształcie litery U działanie rosn cych przychodów ze skali
produkcji jest widoczne na odcinku od punktu A, w którym koszt przeci tny jest najni szy. Przy
wi kszych rozmiarach produkcji wyst puj malej ce przychody ze skali. (rys. str. 206) To, czy przy
danych cenach czynników produkcji jednostkowe nakłady rosn czy malej wraz ze wzrostem
produkcji, zale y od rodzaju stosowanej technologii.
3 grupy przyczyn wyst powania korzy ci ze skali produkcji:

maj ca zwi zek z niepodzielno ci procesu produkcji, rozumian jako konieczno

ponoszenia przez przedsi biorstwo okre lonego minimum nakładów niezb dnego do
prowadzenia działalno ci i niezale nego od rozmiarów produkcji. Minimum to jest nazywane
kosztem stałym (bo jego wielko

nie zmienia si wraz ze zmianami wielko ci produkcji). Przy

niewielkich rozmiarach produkcji pocz tkowo koszty nie zwi kszaj si wraz ze wzrostem
produkcji. Wyst puj wi c korzy ci skali, bo koszty stałe rozkładaj si na wi ksz produkcj ,
obni aj c przeci tny koszt wytworzenia jednostki produktu. Przy dalszym wzro cie rozmiarów
produkcji przedsi biorstwo musi m. in. zatrudni wi cej mened erów, zainstalowa wi cej
telefonów, co oznacza, e korzy ci skali si wyczerpuj . Krzywa kosztów przeci tnych
przestaje opada .

zwi zana ze specjalizacj . Wła ciciel jednoosobowego przedsi biorstwa jest zmuszony

zajmowa si wszystkimi sprawami zwi zanymi z prowadzeniem firmy. W miar jak
przedsi biorstwo rozwija si i zatrudnia coraz wi cej ludzi, ka dy pracownik mo e
skoncentrowa si na wykonywaniu pojedynczego zadania i zwi ksza dzi ki temu swoj
efektywno

produkcja na du

skal jest na ogół niezb dna, aby móc zastosowa lepsze maszyny.

In ynierowie cz sto powołuj si na zasad dwóch trzecich, która ma zastosowanie w
przypadku wielu nakładów produkcyjnych i wyposa enia. Z zasady tej wynika, ze koszty
wybudowania fabryki lub skonstruowania maszyny zwi kszaj si tylko o dwie trzecie
warto ci osi ganego z tego tytułu przyrostu produkcji.

Dlaczego krzywa kosztów przeci tnych w kształcie litery U zaczyna w pewnym momencie wznosi si ,
co oznacza, e pojawiaj si niekorzy ci skali? Podstawowym powodem pojawienia si niekorzy ci
skali s trudno ci zarz dzania du ym przedsi biorstwem. Wyst puj wtedy mened erskie niekorzy ci
skali. Du e firmy wymagaj wielu szczebli zarz dzania, a ka dy z nich równie musi by odpowiednio
zarz dzany. Przedsi biorstwo staje si zbiurokratyzowane, powstaj problemy z koordynacj pracy
poszczególnych działów i z tego powodu mo e wyst pi wzrost kosztów przeci tnych. Niekorzy ci
skali mog by te zwi zane z czynnikami geograficznymi. Gdy pierwszy zakład jest zlokalizowany w
najdogodniejszym miejscu, to nast pny b dzie poło ony mniej korzystnie.
Kształt krzywej kosztów przeci tnych zale y od 2 czynników:

1. jak długo utrzymuj si korzy ci skali
2. jak szybko pojawiaj si niekorzy ci skali przy wzro cie produkcji.

Szczególnie du e znaczenie maj korzy ci skali w przemy le ci

kim. Przy niewielkich rozmiarach

produkcji koszty przeci tne s du o wy sze ni przy rozmiarach odpowiadaj cych minimalnej skali
efektywnej. Taki sam przebieg kosztów jest charakterystyczny dla przemysłu lotniczego i
samochodowego, czyli tam, gdzie wyst puj bardzo wysokie koszty stale w zwi zku z konieczno ci
ponoszenia nakładów na badania i rozwój nowych modeli, a jednocze nie istniej mo liwo ci
wprowadzania wysoce zautomatyzowanych linii produkcyjnych przy dostatecznie du ych rozmiarach
produkcji.
Istnieje bardzo wiele przedsi biorstw, szczególnie poza przemysłem przetwórczym, w których koszty
przeci tne zmieniaj si zgodnie z krzyw w kształcie litery U. w przedsi biorstwach tych mo liwo ci
osi gania korzy ci skali s ograniczone i najcz

ciej maj one do czynienia z rosn cymi kosztami

przeci tnymi przy umiarkowanie du ej wielko ci produkcji.
Wnioski z wykresu 8.5. na str. 212:

1. koszty przeci tne (LAC) spadaj , gdy koszty kra cowe (LMC) s mniejsze od kosztów

przeci tnych, oraz rosn , gdy koszty kra cowe s wi ksze od kosztów przeci tnych. [Kiedy
koszt kra cowy wytworzenia nast pnej jednostki przekracza koszt przeci tny wytworzenia
wszystkich jednostek, produkcja tej jednostki musi podnie

koszt przeci tny. Gdy koszt

kra cowy kolejnej jednostki jest ni szy od kosztu przeci tnego dotychczas wyprodukowanych
jednostek, ostatnia wytworzona jednostka produktu obni a wielko

kosztu przeci tnego. Gdy

koszt kra cowy jest równy kosztowi przeci tnemu, zwi kszenie produkcji o jednostk nie
zmienia kosztu przeci tnego.

2. koszty przeci tne (LAC) osi gaj minimum dla rozmiarów produkcji, przy których nast puje

przeci cie si krzywej kosztów przeci tnych z krzyw kosztów kra cowych. Krzywa kosztów
przeci tnych przecina krzyw kosztów kra cowych w punkcie A, odpowiadaj cym
jednocze nie minimum kosztów przeci tnych. Dzieje si tak, dlatego, e na lewo od punktu A
krzywa kosztów kra cowych przebiega poni ej krzywej kosztów przeci tnych, a wi c koszty
przeci tne ci gle spadaj . Na prawo od punktu A krzywa kosztów kra cowych le y powy ej
krzywej kosztów przeci tnych, a wi c koszty przeci tne rosn . Punkt A odpowiada wielko ci
produkcji, przy której koszt przeci tny osi ga minimum.

Zale no ci te maj charakter arytmetyczny.
Wielko

produkcji zapewniaj ca maksymalny zysk lub minimalne straty znajduje si w punkcie B,

czyli punkcie zrównania kosztu kra cowego z utargiem kra cowym. Zadaniem przedsi biorstwa jest
sprawdzenie, czy przy tej wielko ci produkcji osi ga zyski, czy te ponosi straty. Je eli straty maj
trwały charakter, to kontynuowanie działalno ci gospodarczej staje si niecelowe.
Zysk całkowity przedsi biorstwa jest równy iloczynowi zysku przeci tnego (przypadaj cego na
jednostk produktu) i wolumenu (liczby jednostek) produkcji.
Zysk całkowity jest dodatni tylko wtedy, kiedy zysk przeci tny jest wi kszy od zera.
Zysk przeci tny to przeci tny utarg (przypadaj cy na jednostk produktu) pomniejszony o wielko
kosztów przeci tnych. Przeci tny utarg równa si cenie, po której s sprzedawane poszczególne
jednostki produktu. Je eli długookresowe koszty przeci tne w punkcie B przewy szaj cen , po której
produkcja o rozmiarach Q

mo e by sprzedana, to przedsi biorstwo ponosi straty nawet w długim

okresie i powinno zosta zlikwidowane. Je eli przy tej samej wielko ci produkcji cen a jest równa
kosztom przeci tnym, to przedsi biorstwo pokrywa jedynie woje koszty i osi ga próg rentowno ci.
Natomiast, je eli cena przy produkcji Q

przewy sza długookresowe koszty przeci tne, to

przedsi biorstwo osi ga w długim okresie zyski i powinno nadal prowadzi swoj działalno

Krótki okres to czas, w którym przedsi biorstwo nie jest w stanie w pełni dostosowa si do zmian
warunków działania. W tym okresie ilo

niektórych czynników produkcji jest stała.

Stały czynnik produkcji – czynnik, którego nakład nie mo e ulec zmianie.
Długo

trwania krótkiego okresu zale y od gał zi. Do zbudowania nowej elektrowni potrzeba niekiedy

10 lat, ale otwarcie nowej restauracji mo e nast pi po paru miesi cach.
Koszty stałe – koszty, które nie zmieniaj si wraz ze zmianami wolumenu produkcji.
Koszty stałe wyst puj te wtedy, gdy produkcja jest równa zeru. Po pierwsze, je eli przedsi biorstwo
nie potrafi szybko uzupełni posiadanych czynników produkcji lub pozby si istniej cej fabryki, to
nadal musi ponosi koszty amortyzacji budynku i płaci odsetki od po yczek zaci gni tych wcze niej
na zakup fabryki. Po drugie, poniewa przedsi biorstwo nie mo e w krótkim okresie w pełni
dostosowa si do nowych warunków, jego koszty produkcji w tym okresie musz si ró ni od
kosztów długookresowych, musz by wy sze.
Koszty zmienne – koszty, które si zmieniaj wraz ze zmianami wolumenu produkcji.
Zaliczamy do nich koszty zwi zane z wynaj ciem zmiennych czynników produkcji, np. pracy lub
surowców.
Krótkookresowe koszty całkowite (STC) = krótkookresowe koszty stałe (SFC) + krótkookresowe
koszty zmienne (SVC)
Krótkookresowe koszty kra cowe (SMC) s równe wzrostowi kosztów całkowitych w krótkim okresie,
a te z kolei s równe przyrostowi krótkookresowych kosztów zmiennych wywołanemu zwi kszeniem
produkcji o jednostk . Dzieje si tak, dlatego, e koszty stałe w krótkim okresie nie zmieniaj si wraz
ze zmian wolumenu produkcji.
Krzywa kosztów kra cowych w krótkim okresie ma taki sam kształt jak krzywa długookresowych
kosztów kra cowych.
W długim okresie przedsi biorstwo mo e dowolnie zmienia wielko

nakładów wszystkich czynników

produkcji. Przy rozszerzeniu skali produkcji mo e si okaza , e najwi ksze oszcz dno ci uzyskuje
si przez wprowadzenie skomplikowanych linii monta owych, dzi ki którym znacznie ta sze staje si
wytworzenie dodatkowych jednostek produktu. Dopiero przy dalszym zwi kszaniu produkcji pojawiaj
si niekorzy ci skali i koszty kra cowe zaczynaj znów wzrasta .
Konstruuj c krzyw krótkookresowych kosztów kra cowych (SMC), zakładamy istnienie min. 1
czynnika stałego. Najcz

ciej jest nim kapitał.

Kra cowy produkt zmiennego czynnika produkcji (np. pracy) – jest równy przyrostowi produkcji
uzyskanemu dzi ki zwi kszeniu o jednostk ilo ci czynnika zmiennego, przy zało eniu, e ilo
pozostałych czynników si nie zmienia.
Prawo malej cych przychodów – działa wtedy, kiedy wszystkie, z wyj tkiem jednego, czynniki
produkcji s stałe. Sprawia ono, e on pewnego poziomu nakładów czynnika zmiennego jego
produkcyjno

kra cowe stale si zmniejsza.

Prawo to ma zwi zek z technik . Ci głe zwi kszanie liczby pracowników przy stałej liczbie maszyn
przynosi coraz mniejsze korzy ci.
Zwykle przez produkcyjno

rozumie si produkt przeci tny. Np. przeci tny produkt pracy,

najcz

ciej okre lany jako produkcyjno

(wydajno

), jest to wielko

produkcji podzielona przez

całkowity nakład pracy. Je eli kra cowy produkt pracy jest wi kszy od produktu przeci tnego, to
zwi kszenie zatrudnienia o jednostk podniesie produkt przeci tny, czyli produkcyjno

(wydajno

W przypadku działania prawa malej cych przychodów produkt kra cowy stosunkowo szybko spadnie
poni ej produktu przeci tnego. W rezultacie, przy dalszym wzro cie liczby zatrudnionych równie
produkt przeci tny b dzie si zmniejszał.
Krótkookresowe przeci tne koszty stałe (SAFC) s równe krótkookresowym kosztom stałym (SFC)
podzielonym przez wielko

produkcji.

Krótkookresowe przeci tne koszty zmienne (SAVC) s równe krótkookresowym kosztom
zmiennym (SVC) podzielonym przez wielko

produkcji.

Krótkookresowe przeci tne koszty całkowite (SATC) s równe krótkookresowym kosztom
całkowitym (STC) podzielonym przez wielko

produkcji.

Krótkookresowe przeci tne koszty całkowite (SATC) = krótkookresowe przeci tne koszty stałe (SAFC)
+ krótkookresowe przeci tne koszty zmienne (SAVC)
Koszty zmienne to ró nica mi dzy kosztami całkowitymi a kosztami stałymi. Poniewa koszty stałe nie
zmieniaj si wraz ze zmianami wolumenu produkcji, koszty kra cowe odzwierciedlaj równie
zmiany w całkowitych kosztach zmiennych. Krzywa SMC musi przeci

krzyw SAVC w jej minimum

(punkt B). na lewo od punktu B krzywa krótkookresowych kosztów kra cowych (SMC) le y poni ej
krzywej krótkookresowych przeci tnych kosztów zmiennych (SAVC), a wi c przeci tne koszty
zmienne spadaj . Na prawo od punktu B przeci tne koszty zmienne rosn . Poniewa przeci tne
koszty całkowite s wy sze od przeci tnych kosztów zmiennych o wielko

przeci tnych kosztów

stałych, krzywa krótkookresowych przeci tnych kosztów zmiennych (SAVC) le y poni ej krzywej
krótkookresowych przeci tnych kosztów całkowitych (SATC). W konsekwencji punkt B musi by
poło ony poni ej punktu A.
Ad. rysunek 8.9 ze str. 223 (decyzje produkcyjne przedsi biorstwa w krótkim okresie):
Poniewa w krótkim okresie ilo

czynników stałych si nie zmienia, optymaln wielko

produkcji

wyznacza punkt zrównania krótkookresowych kosztów kra cowych z utargiem kra cowym. Przy tej
wielko ci (Q

) przedsi biorstwo osi ga maksymalny zysk lub minimalne straty. Nast pnie

przedsi biorstwo musi podj

decyzj , czy w krótkim okresie opłaca mu si w ogóle prowadzi

działalno

produkcyjn , czy te nie. Sprawdza, wi c, czy dla rozmiarów produkcji Q

zysk jest

dodatni, tzn. czy cena sprzeda y p pokrywa przeci tne koszty całkowite. Wła ciwym punktem
odniesienia jest w tym przypadku poziom SATC

. Je eli p przewy sza SATC

, to przedsi biorstwo

osi ga w krótkim okresie zyski i jego produkcja powinna wynosi Q

. Je eli cena p jest ni sza od

SATC

przedsi biorstwo ponosi straty, bo cena nie pokrywa kosztów. W długim okresie taka sytuacja

oznacza konieczno

podj cia decyzji o likwidacji przedsi biorstwa, ale w krótkim okresie jest nieco

inaczej. Nawet przy produkcji równej zeru przedsi biorstwo musi w krótkim okresie pokry koszty
stałe. St d te wa na jest informacja, czy straty s wi ksze przy produkcji Q

, czy przy produkcji

wynosz cej 0.
Je eli suma przychodów przewy sza koszty zmienne, to przedsi biorstwo zarabia na pokrycie cz

swoich kosztów ogólnych. Dlatego te b dzie wytwarza Q

, pod warunkiem, e przychody s wy sze

od kosztów zmiennych, mimo e ta wielko

produkcji oznacza pewne straty. Przedsi biorstwo

produkuje wi c Q

, je eli p jest wy sza od SAVC

. W przeciwnym przypadku jego produkcja jest

równa zeru.
W krótkim okresie przedsi biorstwo wybiera rozmiary produkcji Q

– tzn. wielko

, przy której MR

(utarg kra cowy) = SMC, pod warunkiem, e przy tych rozmiarach produkcji cena nie jest ni sza ok.
krótkookresowych przeci tnych kosztów zmiennych SAVC

. Je eli cena jest ni sza od SAVC

, to

przedsi biorstwo zaprzestaje produkcji.
Nawet wtedy, gdy przedsi biorstwo ponosi w krótkim okresie straty, nie zaniecha ono swojej
działalno ci, je eli wpływy ze sprzeda y pokrywaj koszty zmienne. W długim okresie natomiast, aby
utrzyma si na rynku, musi ono pokry wszystkie ponoszone koszty.

9. KONKURENCJA DOSKONAŁA I PEŁNY MONOPOL : SKRAJNE PRZYPADKI
STRUKTURY RYNKU

Gał

- zbiór wszystkich przedsi biorstw wytwarzaj cych ten sam produkt

Wielko

produkcji gał zi to suma produkcji wszystkich przedsi biorstw

Rynek doskonale konkurencyjny – rynek, na którym sprzedaj cy i kupuj cy uznaj , ze ich decyzje
nie wpływaj na poziom ceny rynkowej
Monopolista- jedyny sprzedawca lub jeden potencjalny sprzedawca dobra w danej gał zi
Monopsonista- jedyny nabywca lub jedyny potencjalny nabywca dobra pochodz cego z danej gał

Przedsi biorstwo działaj ce w gał zi doskonale konkurencyjnej mo e sprzeda dowolna ilo
produktu w danej cenie( P0) krzywa popytu na jego produkty jest pozioma( tu wykres str. 233)

Gał

musi mie 4 wła ciwo ci:

- bardzo wiele przedsi biorstw
-wytwarzany produkt musi by jednakowo jednorodny, standaryzowany’(np. pszenica)( produkt od
jednego sprzedawcy jest taki sam jak u innego)
- nabywcy musza mie pełn wiedze o sprzedawanych produktach
-swoboda wej cia i wyj cia z gał zi

Szczególn cecha konkurencji doskonałej jest stosunek miedzy utargiem kra cowym a cen ( tu chyba
odesłanie do rozdz. 8)

Dla przedsi biorstwa konkurencyjnego utarg kra cowy pokrywa si z cena
MR(utarg kra cowy) = P(cena)
Takie przedsi biorstwo wytwarza taka wielko

produkcji, przy której cena równa si z kosztem

kra cowym(pod warunkiem, e jest to bardziej opłacalne ni zamkniecie firmy)

Cena P(1) odpowiadaj ca punktowi A oznacza cen , przy której przedsi biorstwo musi zosta
zamkni te, aby nie ponosi wi cej strat.

Krzywa ilustruj ca wielko

produkcji, któr przedsi biorstwo chce wytwarza przy ró nych

cenach, jest krzyw poda y przedsi biorstwa.

•

Przedsi biorstwo wolnokonkurencyjne wytwarza tak
wielko

produkcji, przy której cena zrównuje si z kosztem

kra cowym (pod warunkiem, e jest to bardziej opłacalne ni
zamkni cie firmy). Krzyw krótkookresowej sprzeda y
przedsi biorstwa jest krzywa SMC
powy ej punktu A, czyli punktu oznaczaj cego likwidacj
przedsi biorstwa, poni ej którego nie jest ono w stanie
pokry krótkookreosowych przeci tnych kosztów
zmiennych.(SAVC)

Krzywa długookresowej poda y przedsi biorstwa jest to linia obrazuj ca zwi zek mi dzy
ilo ci dostarczanej produkcji a cen w długim okresie czasu.

Przedsi biorstwo wolnokonkurencyjne wytwarza tak wielko

produkcji, przy której cena

równa si kosztowi Kra cowemu (pod warunkiem, e kontynuowanie produkcji jest bardziej
opłacalne ni jej zaniechanie) A zatem wybiera ono punkty le

ce na krzywej LMC. Przy cenie

wy szej od P3 przedsi biorstwo osi ga zysk, poniewa cena jest wy sza od
długookresowego kosztu przeci tnego

(LAC). Przy cenie ni szej od P3, np. P2,

przedsi biorstwo ponosi straty, bo cena
jest ni sza od długookresowego kosztu
przeci tnego. Dlatego wła nie przy cenie
poni ej warto ci P3 nie wytworzy ono adnej produkcji. Krzywa długookresowej poda y to
krzywa LMC powy ej punktu C.

Załó my, e przedsi biorstwa maj ró ne krzywe kosztów. Przedsi biorstwo A, o najni szych
kosztach w gał zi, ma krzywe długookresowych: kosztów przeci tnych LACA, oraz kosztów
kra cowych – LMCA. Przedsi biorstwo B ma o wiele wy sze koszty LACB i LMCB. Koszty innych
przedsi biorstw le

po rodku. Przy cenie P* przedsi biorstwo A wytwarza QA i i osi ga zyski.

Przedsi biorstwo B wytwarza QB i nie ma ani strat, ani zysków. B jest przedsi biorstwem kra cowym
w tej gał zi, producentem o najwy szych kosztach, który mo e pozosta w gał zi w długim okresie.

10. STRUKTURA RYNKU I KONKURENCJA NIEDOSKONAŁA

STRUKTURA RYNKU-opis zachowa kupuj cych i sprzedaj cych na tym rynku. Okre la liczb
podmiotów na rynku oraz ich zachowania.

4 modele struktur rynkowych:

1) Konkurencja doskonała(rozdz.8),
2) Konkurencja niedoskonała:

a) konkurencja monopolistyczna,
b) oligopol,
c) monopol,- ,- wytwarza mniej sprzedaje dro ej, czarny rynek, wi ksze zasoby własne

Cechy

Konkurencja
doskonała

Konkurencja niedoskonała

Konkurencja
monopolistyczna

Oligopol

Monopol

Liczba firm

Wiele

Kilka

Jedna

Wpływ na cen

Brak

Ograniczony

redni

Znaczny

Bariery wej cia

Brak

Wyst puj

Pełne

O strukturze rynku decyduj :

a) czynniki takie ogólne:

-prawodawstwo(np. gał zie pa stwowe, chronione prawem monopole),
-dost pno

surowców,

b) czynniki ujawniaj ce swe działanie w długim okresie czasu: popyt i koszty,

Decyduj cym wyznacznikiem struktury rynku jest stosunek minimalnej efektywnej skali produkcji do
wielko ci całego rynku, o której informuje krzywa popytu.

Minimalna efektywna skala produkcji= wielko

produkcji, przy której długookresowa krzywa

kosztów przeci tnych przedsi biorstwa przestaje opada .
(na chł. roz.:Gdy firma zwi ksza skal produkcji-zmniejsza jednocze nie przeci tne koszty
wytworzenia jednego produktu <=korzy ci skali> a do momentu w procesie produkcji tzn.
min.efekt.sk.prod. od którego dalsze zwi kszanie produkcji zacznie powodowa wzrost kosztów
przeci tnych= spadek zysków= straty przedsi biorstwa)

Stosunek min. efektywnej skali produkcji do wielko ci rynku daje obraz struktury rynku. Gdy stosunek
mały= wyst puje konkurencja doskonała, gdy przeci tny= oligopol, gdy du y= monopol naturalny.

Badanie struktury rynkowej przeprowadza si w celu oszacowania wielko ci rynku. Aby zbada
wielko

rynku nie wystarczy zna liczby podmiotów, ale ich wielko

i znaczenie. Aby ustali liczb

znacz cych przedsi biorstw u ywa si wska nika koncentracji N firm(to udział N najwi kszych
przedsi biorstw w rynku danych gał zi).np.: wska nik koncentr. 3 firm= jaki % udziału w poda y
rynkowej towaru ma 3 najwi kszych producentów danej gał zi.
Im wska nik procentowy wy szy (np.: 80-100%) tym mniej podmiotów funkcjonuje na rynku.

KONKURENCJA NIEDOSKONAŁA- sprzeda produktu po danej cenie jest uzale niona od popytu na
dane wyroby, który maleje wraz ze wzrostem ceny, a cena zale y od ilo ci wytwarzanych i
sprzedawanych produktów. Producent nie jest tylko ”biorc cen” i napotyka malej c krzyw popytu
na swe produkty.

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA:
-wzgl dnie du a liczba niezale nych przedsi biorstw,
-przedmiotem produkcji s wyroby b d ce bliskimi, ale nie doskonałymi substytutami, ró ni si od
siebie cechami, które odró niaj go od produktów innych firm danego rynku(np. : lokalizacj ,
przywi zaniem klientów do marki),
-producent mo e do pewnego stopnia wpływa na wielko

swego udziału w rynku, kształtuj c ceny

swojego produktu w stosunku do innych wyrobów w celu osi gni cia ja najwi kszego zysku.

-np. : handel detaliczny, małe sklepiki osiedlowe, przemysł odzie owy, zakłady usługowe(np. :fryzjer,
restauracja),

OLIGOPOL= model struktury rynkowej w której działa niewielu producentów (kilku, kilkunastu)
dominuj cych nad całym rynkiem w produkcji danego dobra. Ka dy podmiot musi uwzgl dni wpływ
własnych działa na decyzje stosunkowo nielicznych rywali (krzywa popytu na ich wyroby decyduj co
zale

od zachowania si rywali i ich reakcji na okre lone działania).

-optymalne decyzje konkretnej firmy dotycz ce wielko ci produkcji zale

od jej przypuszcze , co do

reakcji rywali.

Zachowania oligopolistyczne:

•

zmowa- jawne lub tajne porozumienie mi dzy funkcjonuj cymi przedsi biorstwami, które ma na
celu usuni cie wzajemnej konkurencji.
-działaj ce firmy zachowuj si jak wielozakładowy monopolista-d

do maksymalizacji

ł cznych zysków(zysków całkowitych),
-dochodzi do porozumienia monopolistycznego- oligopoli ci ustalaj wielko

produkcji całej

gał zi przy ustalonej cenie,

•

konkurencja-mo e do niej doj

, gdy np. jeden z producentów wyłamie si ze zmowy-łamie

umow podnosz c cen (= obni a cen na sprzedawane produkty)- wtedy wzrastaj jego zyski
kosztem partnerów zmowy (musz straci ),

Formy rynku oligopolistycznego: min. KARTEL (=porozumienie producentów, które mo e dotyczy :
1)rozmiarów produkcji w poszczególnych firmach, 2)podziału rynków zbytu, 3)ustaleniu ceny).
Najsłynniejszy kartel obecnie: OPEC.

Złamana krzywa popytu w oligopolu

podwy szenie cen nie powoduje adnej reakcji cenowej konkurentów- prowadzi to do du ej
straty udziału w rynku na rzecz innych firm,

obni enie cen jest na ladowane przez inne firmy (udziały w rynku nie zmieniaj si )

Pomocna przy analizie oligopolu jest TEORIA GIER- pozwala zbada jak podejmowane s
współzale ne decyzje konkurentów w celu doboru najlepszych posuni

własnych.

GRA- sytuacja, w której rozs dne decyzje nieuchronnie zale

od siebie.

gracze (firmy) d

do maksymalizacji wygranych (długookresowych zysków) stosuj c

długookresowe strategie.

STRATEGIA- plan gry, opisuj cy jak gracz b dzie działał tzn., jakie posuni cia wykona w ka dej
wyobra onej sytuacji.

-równowaga= sytuacja, w której ka dy z graczy wybrał najlepsz strategi przy danych strategiach
innych graczy.
-strategia gracza wchodz cego jest zale na od strategii wybieranych przez innych graczy
-„dylemat wi

nia”- rozdarcie mi dzy zmow i konkurencj ,

-istniej bardzo silne bod ce skłaniaj ce firmy do łamania zmowy.
-w celu zabezpieczenia zawiera si umow wst pn (= dobrowolne uzgodnienie ograniczaj ce
mo liwo ci przyszłego wyboru ka dej ze stron).

Nieformalny sposób wpłyni cia na przestrzeganie warunków gry:

strategia karania- gdy kto oszukuje, stosujemy kar nie pozwalaj c mu osi gn

max

zysków,

nale y stosowa wiarygodne gro by (= ich urzeczywistnienie po zaistnieniu zdarzenia mo e
by uznane za rozwi zanie optymalne)

nie mo na kara , je li przynosi to straty,

Wej cie na rynek:

1) Łatwe,
2) Trudne za spraw przypadku,
3) utrudniane celowo,

RYNEK SPORNY= panuje na nim swoboda wej cia/wyj cia (umo liwia zastosowanie taktyki nagłego
wtargni cia i natychmiastowego wycofania):
- swoboda wej cia= wszystkie firmy maja dost p do tych samych technologii, czyli identyczne
krzywe kosztów,

swoboda wyj cia= firma opuszczaj c dan gał

mo e odzyska wszystkie poniesione do tej

pory koszty,

Niezamierzone bariery wej cia- nie stworzone rozmy lnie przez działaj ce w gał zi firmy.

3 typy barier:

1) ró nicowanie produktu (bar. zamierzone)
2) bezwzgl dna przewaga w wielko ci kosztów (mog by niezamierzone)
3) bezwzgl dna przewaga korzy ci ze skali (niezamierzone)

Gdy bariery niezamierzone s wysokie- stare firmy lekcewa

nowych i gdy s niewielkie- stare firmy:

akceptuj t sytuacj (konkurencja doskonała)

tworz własne bariery nadu ywaj c siły rynkowej,

Strategie odstraszania konkurentów;
Posuni cia strategiczne- zachowanie, które wywiera korzystny dla autora wpływ na wybory innej
osoby, oddziałuj c na jej przewidywania dotycz ce jego własnych działa .

11. ANALIZA RYNKÓW CZYNNIKÓW PRODUKCJI: RYNEK PRACY.

-popyt na rynkach czynników produkcji jest popytem pochodnym, poniewa wynika z popytu na
produkty, do wytwarzania, których te czynniki s u ywane
-aby stwierdzi jak du y b dzie popyt przedsi biorstwa na czynniki produkcji nale y okre li przyszłe
rozmiary popytu na produkty tego przedsi biorstwa
-istnieje poda czynników produkcji w gospodarce jako cało ci oraz poda dla pojedynczego
przedsi biorstwa lub gał zi gospodarki
-wyrównawcze ró nice płac- s to pieni

ne rekompensaty za ró nice w pozapieni

nych cechach

tego samego zaj cia w ró nych gał ziach gospodarki. Sprawiaj one, e
pracownicy o okre lonych kwalifikacjach nie maj bod ców do przenoszenia si do innych gał zi(np.
prace niebezpieczne opłacane s powy ej redniej krajowej)

> Długookresowy popyt przedsi biorstwa na czynniki produkcji: ceny czynników i wybór
techniki produkcji.
-w przypadku produkcji o danych rozmiarach przy u yciu najta szej dost pnej technologii, wzrost
jednostkowego kosztu pracy w stosunku do jednostkowego kosztu kapitału skłania przedsi biorstwo
dosi gni cia po bardziej kapitałochłonne metody produkcji
-popyt na czynniki wytwórcze zale y od wielko ci produkcji i relacji cen tych czynników
-wzrost stawki płacy skłoni przedsi biorstwo do zast powania pracy kapitałem
-efekt substytucyjny-odzwierciedla zmian relacji cen ró nych dóbr
-efekt dochodowy-wynika ze zmiany realnego dochodu, spowodowanej zmian ceny
-im wi ksza elastyczno

popytu na produkty przedsi biorstwa tym wi kszy b dzie spadek produkcji

pod wpływem okre lonego przyrostu ceny czynnika produkcji.
-efekt substytucyjny skłania przedsi biorstwo do wytwarzania danej produkcji przy u yciu technologii,
która pozwoli zaoszcz dzi czynnik wzgl dnie dro szy
-efekt poda owy działa w kierunku obni enia popytu na wszystkie czynniki produkcji.

> Krótkookresowy popyt przedsi biorstwa na prac .
-warto

kra cowego produktu pracy MVPL- dodatkowy utarg uzyskany w wyniku sprzeda y

produktu wytworzonego przez dodatkowego pracownika i równa si ona
fizycznym rozmiarom wytworzonej przez niego produkcji pomno onej przez cen tego produktu
-prawo malej cych przychodów- dalsze zwi kszenie zatrudnienia zaczyna powodowa spadek
kra cowego produktu pracy, mierzonego ilo ci wytworzonych dóbr, a tym samym równie spadek
jego warto ci

-przedsi biorstwa rozszerzaj /zmniejszaj zatrudnienie wtedy, gdy warto

kra cowego produktu

pracy jest wi ksza/mniejsza ni płaca dodatkowego pracownika
-przedsi biorstwo o pozycji monopolistycznej wpływa na ceny czynników produkcji, poniewa wzrasta
krzywa poda y danego czynnika, musi oferowa wy sz cen , aby przyci gn

wi ksz jego ilo

koszt kra cowy dodatkowej jednostki produkcji przekracza wi c jego cen
-kra cowy przychód z pracy- odnosi si do przedsi biorstw dostarczaj cych wyroby, na które
krzywa popytu opada, aby go obliczy nale y znale

kra cowy produkt pracy wyra ony w

jednostkach fizycznych, a nast pnie nale y obliczy zmian całkowitego utargu przedsi biorstwa
b d c wynikiem sprzeda y tych dodatkowych jednostek towaru
-najkorzystniejsze dla przedsi biorstw jest wybieranie takiej wielko ci zatrudnienia, przy której
kra cowy koszt ostatniej jednostki pracy b dzie równy kra cowemu przychodowi uzyskanemu dzi ki
jej zatrudnieniu ( kra cowy koszt pracy MCL= kra cowy przychód z pracy MRPL)
-przedsi biorstwo wolnorynkowe d

ce do maksymalizacji zysków powinno zatrudnia sił robocz

do punktu, w którym kra cowy produkt pracy zrównuje si z płac realn
-płaca realna-płaca nominalna pomno ona przez cen produktu

> Krzywa popytu gał zi na prac .

popyt na czynniki produkcji ma charakter pochodny. Przedsi biorstwa zgłaszaj zapotrzebowanie
na owe czynniki tylko, dlatego, e widz mo liwo

zaspokojenia z zyskiem popytu na swoje

produkty - elastyczno

popytu na prace konkretnej gał zi powinna odzwierciedla elastyczno

popytu na produkty tej gał zi

nakład pracy w procesie produkcji równa si liczbie pracowników pomno onej przez ilo
przepracowanych przez nich godzin

zasób siły roboczej-ogół jednostek pracuj cych lub poszukuj cych zatrudnienia

-alternatyw dla przepracowanej godziny jest przyjemno

pozostania w domu. Jednostka b dzie

gotowa wydłu y czas pracy, a do momentu, w którym u yteczno

kra cowa dóbr uzyskanych w

wyniku dodatkowej godziny pracy zrówna si z u yteczno ci kra cow ostatniej godziny czasu
wolnego, rezygnuj c z godziny pracy na rzecz wypoczynku zwi kszamy swój dobrobyt i na odwrót-gdy
u yteczno

kra cowa dóbr, które mo na by uzyska dzi ki dodatkowej godzinie pracy przewy sza

u yteczno

ostatniej godziny wypoczynku, z punktu widzenia dobrobytu jednostki czas pracy jest

zbyt krótki
-wzrost płacy realnej zwi ksza opłacalno

pracy. Wyzwala to efekt substytucyjny tj. czysty efekt

zmiany wzgl dnych cen, który sprawia, i ludzie chc dłu ej pracowa . Jednocze nie wy sze płace
realne zwi kszaj realne dochody ludno ci. Pojawia si czysty efekt dochodowy.
-w przypadku m

czyzn oba efekty niemal całkowicie si znosz . Zmiana płacy realnej nie wywiera

prawie adnego wpływu na czas pracy
-w przypadku kobiet efekt substytucyjny zdaje si przewy sza na efektem dochodowym. Krzywa
poda y pracy jest rosn ca. Wzrost płacy realnej skłania kobiety do dłu szej pracy
-w odniesieniu do m

czyzn zmiany podatku dochodowego prawie wcale nie wpływaj na ilo

wiadczonej pracy

-rezygnacja z danej liczby godzin czasu wolnego przynosi tym wy szy dochód realny, im wy sza jest
płaca realna
-podjecie pracy w zbyt małym wymiarze godzin mo e nawet zmniejszy całkowity dochód realny. Niski
dochód z pracy nie wystarcza na pokrycie kosztów zwi zanych z prac .
-im ni sza b dzie płaca realna, tym wi cej godzin trzeba przepracowa tylko po to, aby pokry koszty
stałe(pułapka ubóstwa)
-wy sze płace realne powoduj wzrost liczby ludzi nale

cych do zasobów siły roboczej. Waga

kosztów stałych zwi zanych z podj ciem pracy maleje w miar wzrostu realnej godzinowej stawki
pracy
-wy szy dochód nie zwi zany z prac działa na rzecz zwi kszenia popytu na wszelkie dobra, w tym
równie na czas wolny i odwrotnie
-

na wzrost aktywno ci zawodowej wpływaj :

a)wzrost godzinowych stawek płacy realnej
b)obni ka stałych kosztów podj cia pracy
c)ni szy dochód ze ródeł innych ni praca
d)zmiana gustów, czyli preferowanie pracy kosztem czasu wolnego

-na ł czna poda pracy , mierzona w roboczogodzinach, znacznie silniej wpływa wywołane zwy ka
płacy podniesienie stopnia aktywno ci zawodowej ni wzrost liczby godzin przepracowanych przez
osoby ju zatrudnione
-gdy dana gał

jest znacz cym u ytkownikiem siły roboczej o okre lonych kwalifikacjach, wzrost

zatrudnienia w niej b dzie podbijał płace pracuj cych w tym zawodzie, w krótkim czasie ich poda w
gospodarce jako cało ci cechuje bowiem wzgl dna cało
-całkowit poda pracy w gospodarce okre laj płace realne. W krótkim czasie poda pracowników o
okre lonych kwalifikacjach jest wzgl dzie stała. W długim czasie –w takiej mierze, w jakiej poda siły
roboczej o okre lonych kwalifikacjach mo e by zwi kszona-ka da gał

mo e oczekiwa bardziej

płaskiej krzywej poda y pracy.
-podwy ki płac z jednej gał zi przenosz si do innych gał zi. Powi zanie ró nych gał zi wynika z
mobilno ci siły roboczej. Pracownicy jednych gał zi przenosz si do innych w wyniku podniesienia w
nich płac
> dochód transferowy, renta ekonomiczna

-dochód transferowy czynnika produkcji o okre lonym zastosowaniu- jest to minimalna wypłata
potrzebna, aby skłoni ten czynnik do wiadczenia usług wła nie w tym zastosowaniu
-renta ekonomiczna-jest to dodatkowa wypłata jak otrzymuje dany czynnik produkcji, ponad dochód
transferowy konieczny do skłonienia go do wiadczenia swoich usług, wła nie w tym zastosowaniu
-renta odzwierciedla ró nice w decyzjach jednostek, dotycz ce poda y ich usług nie za ró nice w ich
wydajno ci
-z punktu widzenia gał zi renta stanowi zb dn płatno

> Równowaga na rynku pracy.
-dla pracowników wykwalifikowanych płaca zapewniaj ca równowag , b dzie najprawdopodobniej
przewy szała uzgodnion stawk minimaln (porozumienie o minimalnych stawkach nie powoduje

adnych skutków)

-przedsi biorstwom b dzie si opłacało zapłaci wy sza stawk , aby przyci gn

dodatkowych

pracowników, dopóki utrzymywa si b dzie ró nica mi dzy płac , a warto ci kra cowego produktu
pracy.
-przymusowo bezrobotni- s to ci, którzy s gotowi pracowa za wyst puj ce na rynku stawki płac,
lecz nie mog znale

zatrudnienia

-w przypadku zaj

niewymagaj cych wysokich kwalifikacji płaca minimalna przewy szaj ca płace

równowagi spowoduje wzrost wynagrodze tych, którzy znale li prace, ale jednocze nie wywoła
spadek ogólnego poziomu zatrudnienia w porównaniu z tym , jak ustaliłby si na wolnym rynku pracy.
Porozumienia okre laj ce minimalna stawk płac mog wi c by przyczyna przymusowego
bezrobocia w ród pracowników o niskich kwalifikacjach
-gdy zwi zkom zawodowym uda si na pracodawcach okre lona stawk płacy, wy sza od stawki
wyznaczonej nieskr powanym działaniem rynku pracy, spowoduje to spadek zatrudnienia w danej
gał zi
-przymusowe bezrobocie mo e by efektem nało enia si na siebie efektów skali oraz konkurencji
niedoskonałej(rozdz.10)
-mog istnie ró ne przeszkody zwi zane z zatrudnianiem nowych pracowników min.: koszt rekrutacji,
koszt nabycia osobistych rozmów z kandydatem, koszt szkolenia nowych pracowników(naturalne
bariery wej cia)
-jednak tak e pracownicy ju zatrudnieni w danym przedsi biorstwie mog stwarza bariery wej cia
nowym pracownikom(straszenie rozmaitymi zakłóceniami w funkcjonowaniu przedsi biorstwa w
przypadku zwi kszenia zatrudnienia)
-teoria płacy efektywno ciowej-w trosce o swoje zyski przedsi biorstwo powinno płaci
zatrudnionym ju pracownikom tyle, aby ich rednia płaca była wy sza od tej, za któr gotowy jest
podj

prac ogół pracowników. Zabezpieczy to przed odpływem pracowników do innych firm i

pozwoli wykry „leniwych” pracowników

-izokwanta -przedstawia ró ne kombinacje minimalnych nakładów czynników wytwórczych
niezb dnych do wytworzenia okre lonej wielko ci produkcji.
-wy sze izokwanty odpowiadaj wi kszym rozmiarom produkcji. Ich osi gni cie wymaga wi kszego
nakładu czynników produkcji
-potrzebne jest anga owanie coraz wi kszych dodatkowych nakładów kapitałów, aby zrównowa y
kolejne takie same obni ki nakładów pracy niezb dnych do wytworzenia danej wielko ci produkcji

-dysponuj c ograniczonymi funduszami przedsi biorstwo mo e u y wi cej jednostek kapitału tylko
wówczas, gdy zaanga uje mniej jednostek pracy.

12.KAPITAŁ LUDZKI, DYSKRYMINACJI I ZWI ZKI ZAWODOWE

-ludno

kolorowa zarabia mniej nawet po uwzgl dnieniu ró nic w wykształceniu i do wiadczeniu

zawodowym, jest to ewidentny dowód dyskryminacji na rynku pracy
-w gał ziach o stuprocentowym udziale pracowników fizycznych w zwi zkach zawodowych płaca jest
wy sza, ni w sytuacji, w której nie byłoby tam zwi zków. W przypadku pracowników umysłowych w
gał ziach o wysokim stopniu zaanga owania zwi zkowego jest odwrotnie. Ich płace s ni sze
-kapitał ludzki- to nagromadzony przez pracownika zasób wiedzy fachowej do wiadczenia i
umiej tno ci. O jego warto ci decyduj stwarzane przeze mo liwo ci uzyskiwania dochodów w
przyszło ci. Kapitał ten wynika z poczynionych w przeszło ci inwestycji, a jego cel to przynoszenie
dochodów w przyszło ci
-teoria kapitału ludzkiego-zakłada, e ró nice w płacach s odbiciem ró nic w wydajno ci
poszczególnych pracowników. Pracownicy wykwalifikowani, o wy szej wydajno ci zarabiaj wi cej
-istniej dwie interpretacje faktu, ze ludzie lepiej wykształceni zarabiaj lepiej:
1)wykształcenie bezpo rednio podnosi wydajno

pracowników, co z kolei pozwala mu pr dzej czy

pó niej uzyska lepsze zarobki
2)wykształcenie nie wpływa na sprawno

zawodowa, a przez to na wydajno

pracownika. Ludzie

ró ni si raczej wrodzonymi predyspozycjami.

-pracownicy z wy szym wykształceniem s wprawdzie wydajniejsi, jednak przedsi biorstwa
zatrudniaj ce ich podlegaj prawu malej cych przychodów

-je eli warto

zaktualizowana korzy ci jakkolwiek by my j obliczyli, przewy sza warto

zaktualizowana poniesionych kosztów, to inwestycja w wykształcenie , maj ca na celu powi kszenie
zasobu wiedzy i kwalifikacji ma uzasadnienie
-analiza kosztów i korzy ci- jest procedur ułatwiaj c podejmowanie długofalowych decyzji.
Decyzja jest prawidłowa, gdy wynika z porównania zaktualizowanej warto ci kosztów ze
zaktualizowana warto ci korzy ci
-podejmowanie dalszej nauki przez jednostki wynika z:
1)ogóln wielko ci oczekiwanych w przyszło ci dochodów(wraz z uznaniem pozapieni

nych

korzy ci z kształcenia)
2)poziomu bezrobocia
3)warto ci zaktualizowanej dodatkowego dochodu absolwentów uniwersytetu pomniejszonej o
warto

dochodu utraconego w skutek niepodj cia pracy bezpo rednio po uko czeniu szkoły

-je eli wykształcenie jest dobrem nominalnym maj ca samoistna warto

konsumpcyjn , to popyt na

nie b dzie wzrastał w miar wzrostu dochodów.
-wyró niamy dwa typy kwalifikacji:
-kwalifikacje specjalistyczne dla danego przedsi biorstwa- wpływaj na zwi kszenie wydajno ci
danego pracownika tylko wtedy, gdy pracuje on w danym przedsi biorstwie
-kwalifikacje ogólne-to takie umiej tno ci, które mog by wykorzystane przez pracownika w innym
przedsi biorstwie np. znajomo

funkcjonowania rynku papierów warto ciowych

im bardziej ogólny i uniwersalny charakter maja nabywane w trakcie pracy umiej tno ci, tym wi ksza
b dzie skłonno

do obci

enia pracownika kosztami szkolenia

-teoria sygnalizacji-mówi, e wykształcenie mo e mie uzasadnienie nawet wówczas, gdy nie
przyczynia si bezpo rednio do zwi kszenia wydajno ci pracownika. Zakłada ona, e ludzie rodz si
z ró nymi wrodzonymi zdolno ciami
-społecznym po ytkiem ze studiów jest selekcja zdolnych pracowników. Kieruj c ich do trudnych zaj
społecze stwo uzyska wi ksza produkcj .

12.2 Dyskryminacja.

-ró nice rednich zarobków m

czyzn i kobiet czy ludzi ró nych ras wynikaj z dwóch powodów

1)ró ne grupa maja zró nicowany dost p do wysoko płatnych zaj
2)ró ne grupy mog otrzymywa ró n zapłat za wykonywanie tej samej pracy

-pracodawca mo e doj do wniosku, i warto

zaktualizowana przyszłych dodatkowych korzy ci z

wy szej wydajno ci jest w przypadku kobiet ni sza ni w przypadku m

czyzn, gdy b d one

prawdopodobnie pracowa krócej ni m

czy ni. Dlatego bardziej opłaca si szkoli i awansowa

czyzn

Istniej dwa systemy płac:
1)system zakładaj cy wolny przebieg awansu płacowego
2)system, który w punkcie wyj cia zakłada ni sz stawk płac, ale umo liwia osi gni cie wy szych
płac w przyszło ci(ten system powoduje swoiste ujawnienie planów kobiety, co do czasu trwania
zatrudnienia w danym przedsi biorstwie)
-je eli wykształcenie wpływa na wzrost płac, to nale y oczekiwa , e przeci tne zarobki m

czyzn

b d wy sze, poniewa : sam system o wiatowy mo e dyskryminowa kobiety oraz dlatego, ze
kobiety mog mie odr bne preferencje
-rozkład zarobków zale nie od wieku w przypadku m

czyzn kolorowych jest znacznie bardziej płaski

ni w przypadku białych m

czyzn. Ci drudzy maj tak e wi ksze szans na systematyczny awans

zawodowy i płacowy
-biali wykonuj trudniejsze zaj cia, w których istotn role odgrywaj wykształcenie i praktyka
zawodowa

12.3 Zwi zki zawodowe.

-zwi zki zawodowe- to organizacje pracowników, których celem jest wpływanie na płace i warunki
pracy
istnieje zało enie, e stopie zaanga owania siły robotniczej w zwi zkach zawodowych spada wtedy,
kiedy wzrasta bezrobocie
-mo liwo

zawierania odr bnych umów z pracownikami wzmacniaj pozycje negocjacyjna

przedsi biorstwa, dlatego stosuj si zasad „jeden zakład- jeden zwi zek”(umowa zgodnie z któr
wszyscy pracownicy przedsi biorstwa s członkami zwi zku zawodowego)
-pełne efekty istnienia zwi zku zawodowego obejmuj zatem nie tylko wzrost płac i spadek
zatrudnienia w gał zi, lecz równie wzrost cen produkowanych wyrobów i ni sz produkcje
całej gał zi w punkcie równowagi
-im wi ksza jest troska zwi zku o najstarszych członków, tym bardziej prawdopodobne jest d

enie do

maksymalizacji płacy niezale nie od skutków dla wielko ci zatrudnienia
-im bardziej demokratyczny zwi zek i im silniej zajmuj go sprawy potencjalnych członków oraz
wszystkich zatrudnionych, tym mniej prawdopodobne jest, aby godził si on na ostre ograniczenie
rozmiarów zatrudnienia w celu zapewnienia wy szych płac tym, którzy utrzymuj si w pracy
-w gał ziach o du ym nat

eniu krajowej i zagranicznej konkurencji zwi zki zawodowe nie osi gaj

adnej premii płacowej na rzecz swoich członków. W gał ziach chronionych przed konkurencja

zagraniczn , ale obejmuj cych du

liczb konkuruj cych ze sob przedsi biorstw krajowych, ró nice

płac z tytułu wysokiego stopnia przynale no ci zwi zkowej wyst puj tylko wtedy , kiedy cała gał
jest obj ta działalno ci jednego zwi zku. Zwi zki zawodowe zyskuj natomiast znaczne korzy ci
płacowe w tych gał ziach , w których działa jedynie kilka przedsi biorstw krajowych lub zagranicznych
-w dziedzinach kontrolowanych przez zwi zki zawodowe praca ma pewne cechy specyficzne min:
rozbudowany układ zale no ci i hierarchii, nieelastyczny czas pracy, nadgodziny ustalane przez
pracodawc , wy sze tempo pracy
-mo e by to rekompensata za uci

liwo ci przedsi biorstwa -istniej na ten temat dwa pogl dy:

1)w chwili, gdy zwi zkowi udaje si wywalczy podwy k płac, przedsi biorstwo korzysta z okazji, aby
wymusi wzrost wydajno ci
2)zmiany w organizacji pracy nie s relacja pracodawców na ograniczenie przez zwi zek poda y
pracy w celu podniesienia płacy , lecz raczej przyczyna i uzasadnieniem istnienia zwi zku
zawodowego

zwi zki zawodowe zapewniaj wy sze płace swoim członkom, poniewa :

1) wpływaj one na ograniczenie poda y pracy, wiadomie godz c si na ograniczenie zatrudnienia

w gał zi w zamian za wy sze płace

2) odgrywaj one wa na rol w negocjowaniu warunków pracy, zapewniaj c wzrost wydajno ci, przy

czym dbaj o to, aby stosowna cze

wynikaj cych z tego korzy ci przypadła równie załodze w

postaci kompensuj cych podwy ek płac

-powodem strajku mo e by spadek wiarygodno ci partnerów. Je eli kierownictwo przedsi biorstwa
jest przekonane, i pracownicy b d strajkowa a do osi gni cia uczciwej ugody, to natychmiast
b dzie skłonne zaakceptowa takie warunki

13. KAPITAŁ I ZIEMIA: UZUPEŁNIENIE ANALIZY RYNKÓW CZYNNIKÓW
PRODUKCJI.

Rozwój przemysłu wymaga zwi kszenia zasobów kapitałowych, tzn. liczby maszyn, sprz tu,
budynków fabrycznych i biurowych, etc. Inwestycje oznaczaj powi kszenie kapitału w gospodarce.

Funkcjonalny podział dochodu informuje o proporcjach podziału dochodu narodowego mi dzy
czynniki produkcji. Udziały poszczególnych czynników wykazuj wzgl dn stabilno

w dłu szym

okresie. Nie powinno to przesłania faktu wzrostu ilo ci zastosowanego kapitału w stosunku do
nakładów pracy i odpowiadaj cego mu spadku relacji mi dzy stawk wynagrodzenia kapitału a stawk
płacy.
Podmiotowy podział dochodu dotyczy proporcji podziału dochodu narodowego mi dzy członków
społecze stwa, niezale nie od tego, z usług, jakich czynników produkcji jest czerpany ten dochód.
(Główn przyczyn nierównomiernego podziału dochodów w UK jest bardzo nierównomierny rozkład
maj tku przynosz cego dochód)

Kapitał rzeczowy (w przeciwie stwie do finansowego) obejmuje aktywa rzeczowe, dostarczaj ce
u ytecznych usług przedsi biorstwom produkcyjnym b d gospodarstwom domowym. Podstawowymi
składnikami kapitału rzeczowego s maszyny i urz dzenia produkcyjne, budynki mieszkalne, inne
budynki, dobra trwałej konsumpcji i zapasy. Ziemia jest czynnikiem produkcji dostarczanym przez
natur . Maj tek rzeczowy to kapitał rzeczowy plus ziemia.

Inwestycje brutto to produkcja nowego i ulepszenie istniej cego kapitału rzeczowego. Inwestycje
netto to inwestycje brutto pomniejszone o zu ycie istniej cego zasobu kapitału rzeczowego(maj tku
produkcyjnego).
Je eli inwestycje netto s dodatnie, to inwestycje brutto z nadwy k kompensuj zu ycie kapitału i
istniej cy maj tek produkcyjny si powi ksza.

CENY USŁUG KAPITAŁU, STOPY PROCENTOWE I CENY AKTYWÓW

Zasób to ilo

składnika aktywów w jakim momencie. Strumie to potok usług, dostarczanych przez

dany składnik aktywów w ci gu pewnego okresu.
Koszt u ycia usług kapitału okre la stawka najmu (wynagrodzenia) kapitału (rental rate)

Warto

zaktualizowana 1$ z jakiego momentu w przyszło ci to taka suma, która, dzi po yczona

komu na procent, da warto

1$ w tym wła nie momencie.

Rachunek warto ci zaktualizowanej przekształca przyszłe wpływy lub płatno ci w ich warto ci
dzisiejsze. Poniewa kredytodawcy pobieraj odsetki, a dłu nicy musz je płaci , funt otrzymany jutro
jest warty mniej ni ten sam funt dzisiaj. Ró nica zale y od wysoko ci stopy procentowej. Im jest ona
wy sza, tym ni sza jest warto

zaktualizowana przyszłej płatno ci. Poniewa oprocentowanie

kredytów jest obliczane przy zastosowaniu zasady procentu składanego, dla dowolnej rocznej stopy
procentowej, warto

zaktualizowana konkretnej kwoty jest tym mniejsza, im bardziej oddalony w

czasie jest przyszły moment jej otrzymania lub wypłacenia.
Warto

zaktualizowana bezterminowego prawa do dochodu równa si zapewnianej przez jego

posiadanie stałej rocznej sumie dochodów, podzielonej przez stop procentow .
(przy rocznej stopie procentowej równej 10%, bezterminowe prawo do dochodu w wysoko ci 100$ jest
dzi warte 1000$)

Nominalna stopa procentowa wyznacza kwot odsetek od kredytu.
Realna, tj. skorygowana o wpływ inflacji, stopa procentowa okre la dodatkow ilo

dóbr, jak

mo e naby kredytodawca, udzielaj c rocznego kredytu i odkładaj c na ten czas zamierzony zakup.
Realna stopa proc.= nominalna stopa proc. – stopa inflacji w tym samym czasie.

POPYT NA USŁUGI KAPITAŁU

Warto

kra cowego produktu kapitału (MVPK – marginal value product of capital) to przyrost

warto ci produkcji przedsi biorstwa spowodowany zastosowaniem dodatkowej jednostki usług
kapitału.
Popyt na usługi kapitału ma charakter popytu pochodnego. Krzywa popytu przedsi biorstwa na usługi
kapitału pokrywa si z krzyw warto ci kra cowego produktu kapitału. Je li ilo

innych

zastosowanych czynników produkcji lub ceny produktów wzrosn , krzywa popytu pochodnego
przesunie si w gór . Gał ziowa krzywa popytu na kapitał i jego usługi jest mniej elastyczna ni suma
indywidualnych krzywych popytu poszczególnych przedsi biorstw, gdy uwzgl dnia wpływ
zwi kszenia produkcji gał zi na obni enie ceny produktu.

PODA USŁUG KAPITAŁU

W krótkim okresie poda usług kapitału jest stała. W długim okresie mo e si ona zmieni w wyniku
dopływu nowo wytworzonych dóbr kapitałowych lub dopuszczenia do zu ycia rzeczowego maj tku
produkcyjnego.

Wymagana stawka wynagrodzenia kapitału to taka stawka, która pozwala dostawcy usług kapitału
pokry koszty nabycia rodków trwałych. Jest ona tym wy sza, im wy sza jest stopa procentowa,
stopa amortyzacji i cena zakupu rodków trwałych.
Stopa amortyzacji- odzwierciedla proces ekonomicznego i fizycznego zu ycia rodków trwałych.

RÓWNOWAGA I PROCESY DOSTOSOWAWCZE NA RYNKU USŁUG KAPITAŁU

Zale no

płaca/zysk

Wzrost płac gał zi w dwojaki sposób oddziałuje na poło enie krzywej pochodnego popytu na usługi
kapitału. Primo – wskutek zmniejszenia nakładów pracy maleje równie kra cowa produkcyjno
kapitału (co obni a popyt na kapitał); drugie primo- podwy ka płac (podnosz c koszty produkcji)
prowadzi do zmniejszenia rozmiarów produkcji gał zi i wzrostu jej ceny jednostkowej (co podnosi
rentowno

kapitału i stymuluje popyt na kapitał). Je li popyt na produkcj gał zi jest nieelastyczny,

przewa y ten drugi efekt (drugie primo). Krzywa pochodnego popytu na usługi kapitału przesunie si
w gór . Gał

zast puje prac kapitałem, wytwarzaj c niemal tak sam wielko

produkcji. Je li

popyt na produkty gał zi wykazuje wysok elastyczno

, przewag zyskuje pierwszy efekt. Krzywa na

usługi kapitału przesuwa si w dół. Gał

ogranicza zu ycie pracy i kapitału i znacznie mniej

produkuje.

13.6 CENY DÓBR KAPITAŁOWYCH

Cena aktywów to cena, za jak nabywa si i sprzedaje dobra kapitałowe. Cena ta ró ni si
oczywi cie od stawki opłaty za ich usługi (najem). W stanie równowagi długookresowej jest to zarówno
cena, przy której dostawcy dóbr kapitałowych pragn je wytwarza , jak i cena, jak gotowi s za nie
zapłaci nabywcy. Ta ostatnia jest po prostu zaktualizowan warto ci oczekiwanych dochodów,
uzyskiwanych dzi ki usługom tych dóbr.

ZIEMIA I RENTA GRUNTOWA

Ziemia jest szczególnym dobrem kapitałowym, którego poda nawet w długim okresie jest stała. W
długim okresie s jednak mo liwe mi dzygał ziowe przemieszczenia ziemi i kapitału. B d si one
dokonywa tak długo, a nast pi wyrównanie stawek najmu za ziemi lub kapitał w ró nych gał ziach.
Renta gruntowa to cena płacona wła cicielowi za wynaj cie (dzier aw ) ziemi, której wysoko
zale y od urodzajno ci gleby i odległo ci od rynków zbytu.

Głównym czynnikiem powoduj cym mi dzygał ziowe zró nicowanie współczynników kapitałowych
(stosunku kapitał/praca) s ró nice w stosowanej technologii. Wszystko zale y od łatwo ci w
zast powaniu pracy kapitałem.
Stosowana technologia i mo liwo ci czynników produkcji powoduj bardzo znaczne mi dzygał ziowe
zró nicowanie kapitałochłonno ci w długim okresie. W wi kszo ci gał zi jest zauwa alna tendencja do
wzrostu kapitałochłonno ci, jej siła jest jednak zró nicowana. Cz

ciowo odzwierciedla to łatwo

, z

jak w konkretnej gał zi mo e dokonywa si substytucja pracy kapitałem, w miar wzrostu płac w
porównaniu ze stawk opłat za usługi kapitału. Inny powód to opracowywanie i wdra anie w
poszczególnych gał ziach innowacji technicznych.

14. RYZYKO W DZIAŁALNO CI GOSPODARCZEJ

Główne zagadnienia:

w jaki sposób istnienie ryzyka wpływa na nasze post powanie?

jak zmieniały si instytucje ekonomiczne, aby ułatwi

ycie w warunkach ryzyka?

14.1 Indywidualne postawy wobec ryzyka.

Gra uczciwa- w tym przypadku zyski przeci tnie rzecz bior c równe s zeru, np.: dostaje si szans
zarobienia 100zł z prawdopodobie stwem wygranej wynosz cym 50% i przegranej równie 50%.
Gra nieuczciwa- szansa wygrania 30%, pora ki 70%.
Gra korzystna- szansa wygrania 70%, pora ki 30%.

Ekonomi ci dziel ludzi na:
Neutralnych wobec ryzyka- decyzj o rozpocz ciu gry podejmuj , gdy szansa zysku przewa a.
Unikaj cych ryzyka- szanse wygranej musz by du e, nie we mie udziału w grze uczciwej.
Lubi cych ryzyko- podejmie ryzyko nawet, gdy mo liwo

pora ki jest wysoka.

Przy ubezpieczeniu np. domu, kiedy stawki s niekorzystne tylko osoba unikaj ca ryzyka wykupi
polis , reszta uzna, e jest to nieopłacalne.

a) Niech

do ryzyka a malej ca u yteczno

kra cowa- przy danych cenach obliczmy, ile

u yteczno ci uzyskamy dzi ki temu, co zakupimy za 1000zł. Nast pnie obliczmy u yteczno
wydania 2000zł. Rozmiary tego przyrostu to u yteczno

kra cowa dodatkowego 1000 zł, o

który wzrósł dochód. Wzrost dochodu o kolejne 1000zł (mamy ju 3000) powoduje, e coraz
trudniej znale

dobra, które rzeczywi cie mamy ochot kupi . Tym samym u yteczno

kra cowa pierwszego 1000zł jest bardzo wysoka, a nast pnego ju maleje. Oczywi cie s
wyj tki i ludzie, którzy naprawd musz mie samolot, jednak wi kszo

pocz tkowo wydaje

pieni dze na rzeczy najbardziej potrzebne i dalej zastanawia si co zrobi z reszt .

14.2 Ubezpieczenie a ryzyko.

Istot działalno ci firm ubezpieczeniowych stanowi ł czenie ryzyka od siebie niezale nego.
Przykładowo 1mln. Ludzi w wieku 55 lat wpłaca 100zł. Statystycznie umiera z nich 1%, co daje liczb
10 ty ., wi c ka dy spadkobierca otrzymuje10 ty . zł. Im wi cej ludzi wpłaca ( ł czy ryzyko) tym lepiej.

Nikt nie gwarantuje, e umrze dokładnie 1% (mo e by mniej lub wi cej) i to jest wła nie ryzyko firmy
ubezpieczeniowej.
Wiele firm nie ubezpiecza od kl sk ywiołowych np. trz sie ziemi, poniewa niesie to za sob zbyt
du e ryzyko, bo gdy nast pi dotyka zbyt du

liczb klientów. W takim przypadku stosuje si

dzielenie ryzyka. Przykładowo Tow. Ubezp. Lloyd składa si z setek syndykatów i ka de z nich
grupuje liczb ok. 20 członków wnosz cych po 100 ty . wkładu. Ka dy syndykat bierze na siebie np.:
1% sumy transakcji i odsprzedaje cz

innym firmom ubezpieczeniowym. W ten sposób ryzyko jest

kilkakrotnie dzielone, a udział pojedynczej firmy w transakcji minimalny.

2 czynniki zakłócaj ce liczb transakcji na rynku ubezpiecze :
Ryzyko moralne- pojawia si , gdy ubezpieczenie zwi ksza prawdopodobie stwo wyst pienia
zdarzenia np. nie b dziemy dba o serce, lub b dziemy to czyni w mniejszym stopniu, gdy
ubezpieczymy si na wypadek zawału.
Selekcja negatywna- klienci nale

cy do grupy najwi kszego ryzyka (np. palacze) s bardziej skłonni

do ubezpieczania si ni inni, dlatego firmy nie mog korzysta ze statystyk umieralno ci
uwzgl dniaj c

redni wszystkich obywateli.

Niepewno

a dochody z posiadanych aktywów.

Ludzie gromadz ró ne dobra w postaci pieni dzy złota itp.
Bony skarbowe a akcje przedsi biorstw:
Bony emituje rz d na okres 3 mies., po ich odsprzedaniu zyskuje si 3%, czyli w skali rocznej 12%.
Realny zysk to jednak dochód pomniejszony o stop inflacji w okresie posiadania bonu.
Akcje przedsi biorstw przynosz dochód przez dywidendy ( płatno ci, których ródłem s zyski z
przedsi biorstwa pomniejszone o wydatki) oraz zyski kapitałowe (wzrost cen akcji). Tu równie
nale y uwzgl dnia inflacj .
Stopa zwrotu z akcji podlega nieporównanie wi kszym wahaniom ni stopa z bonów skarbowych.
Akcj s wi c bardziej ryzykown form gromadzenia pieni dzy ni bony. Przewa nie dochody a akcji
s wi ksze, jednak obci

one s sporym ryzykiem straty.

Wybór portfela inwestycyjnego:
Portfel inwestycyjny jest to zbiór aktywów finansowych i rzeczowych: bonów obligacji, złota itp.,
które słu

do lokowania maj tku. Wybór mi dzy tymi dobrami kształtuje oczekiwany wpływ z danego

portfela aktywów , a zwi zane z nim ryzyko. Zale y od:
Gusta- kto kto unika ryzyka preferuje wi kszy zysk, lecz nie lubi zwi zanego z tym ryzyka. Je li wi c
ma portfel z samymi akcjami ryzyko jest wi ksze ni przy bonach.
Mo liwo ci- Im wi cej maj tku przeznacza si na akcje a nie na bony, zysk mo e by wi kszy, ale
ro nie i ryzyko.
Wybór portfela- inwestor zacznie rozwa a kupno aktywów obci

onych wi kszym ryzykiem, gdy

przeci tny z nich dochód przewy szy ten uzyskany z aktywów bezpiecznych.

a) Dywersyfikacja (zró nicowanie) aktywów to strategia zmniejszania całkowitego ryzyka przez

ł czenie ryzyka zwi zanego z kilkoma ró nymi aktywami o odmiennym rozkładzie dochodu
np. zakup akcji w sektorze bankowym i naftowym. Trzymanie w portfelu ró nych aktywów o
niezale nych dochodach i ró nym ryzyku pozwala zmniejszy ryzyko całego portfela. Dlatego
te drobni inwestorzy ró nicuj posiadane akcje.

b) Dywersyfikacja w przypadku aktywów o skorelowanych dochodach: gdy zmiany

dochodów z ró nych aktywów zale

od siebie mówimy o dochodach skorelowanych. Kiedy

zmiany pod

aj w tym samym kierunku mówimy o dodatniej korelacji np. czynniki

gospodarcze wpływaj na zysk z akcji banku i przedsi biorstw przemysłu samochodowego.
Je li zyski zmieniaj si w przeciwnych kierunkach nast puje ujemna korelacja np. kryzys
powoduje wzrost cen akcji firmy wydobywaj cej złoto, a ceny akcji innych sektorów w
wi kszo ci malej .

c) Współczynnik beta- jest miar stopnia, w jaki dochód z danej akcji zmienia si w porównaniu

ze redni dochodowo ci wszystkich akcji na giełdzie.

Je li beta =1 to dochód jest taki sam jak rednia giełdowa
Beta wysokie- wy sze dochody od redniej giełdowej, jednak obni aj si gwałtownie, je li
przychodzi złamanie
Beta niskie- przynosi dochód reaguj cy na zmiany (załamania itp.) zmieniaj cy si w tym samym
kierunku co beta=1 , jednak ich amplituda jest mniejsza

Beta ujemne- zachowuje si odwrotnie ni tendencje rynkowe np. podczas recesji ich warto
ro nie.
Bankierzy poszukuj akcji o ujemnym beta, bo wł czanie ich do portfela, gdzie inne składniki
zmieniaj si z ogólnymi tendencjami zmniejsza ryzyko. Kupowanie akcji o wysokim beta jest
niekorzystne, gdy dochody z nich podlegaj wahaniom i zmieniaj si w tym kierunku co
tendencje rynkowe. Samodzielne kupowanie akcji o ujemnym beta te jest ryzykowne, jednak
wespół z innymi zmniejszaj ryzyko całego portfela.

Efektywne rynki aktywów

2 teorie na rynek papierów warto ciowych
Teoria kasyna- Brak racjonalnych podstaw gry, wszystko zale y od szcz

cia. J.F Keynes

przekonywał, e giełda działa jak kasyno, poniewa jest zdominowana przez krótkoterminowe
transakcje spekulacyjne. Kto , kto kupuje akcje nie oczekuje zysków z dywidend, lecz chce
szybko zyska po sprzeda y akcji po wy szej cenie.
Teoria rynków efektywnych- traktuje giełd jak czuły instrument przetwarzania informacji, który
szybko reaguje na nowe wiadomo ci i przystosowuje do nich ceny akcji (np. znaj c
długoterminowe prognozy pogody łatwiej oceni zyski w przemy le produkuj cym lody). Je li ceny
rzeczywi cie odzwierciedlaj wysoko

dywidend (zysków) to rynek prawidłowo rozdziela zasoby

mi dzy przedsi biorstwa. Je li jednak ceny kształtuje przypadek to mo liwe, e szanse rozwoju
otrzymaj niewła ciwe firmy.
B ble spekulacyjne- np. złoto nie przynosi odsetek czy dywidend i jego obecna cena zale y od
przewidywanych zysków kapitałowych, a te od ludzkich oczekiwa . Przyszłe ceny złota za zale
od zysków kapitałowych oczekiwanych w przyszło ci, a te od oczekiwa dotycz cych cen w
jeszcze odleglejszej przyszło ci itd. Na takim polu pojawiaj si wła nie b ble spekulacyjne
niemaj ce konkretnego potwierdzenia w faktach

Nieco wi cej o ryzyku.

Rynek transakcji terminowych- obejmuje kontrakty podpisane dzi na dostaw dóbr w
ustalonym terminie w przyszło ci po cenach okre lonych dzi np. tona miedzi dzi kosztuje 800zł i
oczekuje si , e za rok b dzie kosztowa 880zł. Dlatego opłaca si j przez ten czas trzyma .
Asekuracja na rynku transakcji terminowych np. sprzedajemy dzi mied za 860 zł z dostaw za
rok, mimo, e oczekujemy, e wtedy sprzedaliby my j za 880zł.
Na rynku transakcji terminowych nabywc jest kupiec tzw. gracz. To on np. kupuje z
wyprzedzeniem mied po to by j potem dro ej sprzeda . W praktyce ceny na rynku dostaw
natychmiastowych odbiegaj od cen przewidywanych, dlatego te gracze mog ponosi straty.
Ró nice wyrównania (płac)- kto , kto wykonuje zawód o wysokim ryzyku miertelno ci ma
wy sz płac , ni ten, kto wykonuje zawód równie uci

liwy i wymagaj cy, wymagaj cy

podobnych kwalifikacji, jednak bez du ego ryzyka mierci.

15. WPROWADZENIE DO EKONOMII DOBROBYTU

EKONOMIA DOBROBYTU- gał

ekonomii zajmuj ca si problemami normatywnymi (tzn.

warto ciuj ca ocena, czy gospodarka działa dobrze)

RÓWNO

Pozioma= identyczne traktowanie identycznych osób,

Pionowa= zró nicowane traktowanie ró nych osób (w tym celu zmniejszanie skutków
przyrodzonych ró nic)

ALOKACJA ZASOBÓW= wyczerpuj cy opis tego, kto co robi i kto co dostaje. Rynek jest jednym z
mechanizmów alokacyjnych. Zakres mo liwo ci alokacyjnych zale y od stanu technologii i wielko ci
zasobów w gospodarce. Ostateczna warto

alokacji zale y od oceny samego konsumenta.

=inaczej: kompletny opis zu ywanych czynników produkcji, wytwarzanych dóbr i sposobu, w jaki s
one dostarczane konsumentom.

EFEKTYWNO

W SENSIE PARETO= alokacja jest efektywna, je eli niemo liwe jest przej cie do

innej alokacji, która polepszyłaby poło enie niektórych osób bez szkody dla innych.

Gospodarka jest efektywna, je eli nie mo e wytwarza jakiego dobra nie zmniejszaj c wielko ci
produkcji innych dóbr.

Teza: je eli wszystkie rynki w gospodarce s doskonale konkurencyjne to powstaj cy dzi ki ich
działalno ci stan równowagi w całej gospodarce jest efektywny w sensie Pareto.
Ceny pełni tu główn rol - zapewniaj sytuacj rzeczywistej równowagi konkurencyjnej. Cena
motywuje indywidualnych konsumentów i producentów, kieruj cych si swym własnym interesem do
zachowa powoduj cych efektywn w sensie Pareto alokacj zasobów znajduj cych si w
gospodarce.
Istnieje niesko czenie wiele efektywnych w sensie Pareto sposobów rozdysponowania zasobów.

Co decyduje o wyborze konkretnego sposobu alokacji?

Zdolno ci wrodzone jednostek,

Ró ny poziom kapitału ludzkiego,

Ró ny poziom maj tku finansowego.

Czynniki te powoduj zró nicowane dochody, co wpływa na struktur popytu konsumentów. Ró nicom
w strukturze popytu towarzysz ró nice w przebiegu krzywych popytu na poszczególne dobra i usługi-
prowadzi to do ustalenia rozmaitych cen równowagi i odpowiadaj cych im wielko ci popytu i poda y.
Rz dy prowadz prawidłow i najlepsz polityk gospodarcz , je eli alokacja zasobów jest efektywna
w sensie Pareto.
W warunkach wolnej konkurencji rozkład zdolno ci do zdobywania dochodu wywołuje rozmaite
warianty efektywno ci w sensie Pareto= rz d mo e ograniczy swe działania do redystrybucji
dochodu i bogactwa za pomoc podatków dochodowych, od spadków oraz zasiłków- nie musi si w
ogóle martwi o działania interwencyjne maj ce zapewni efektywn alokacj zasobów. Mechanizm
wolnej konkurencji automatycznie zapewnia efektywne rozdysponowanie zasobów.
=rz d powinien pozwoli , aby problem efektywnej alokacji rozwi zywał mechanizm rynkowy
(wolnokonkurencyjny).

Równowaga powstaj ca w warunkach konkurencji jest efek.w sensie P. poniewa niezale ne
działania: producentów (ustalaj cych koszty kra cowe na poziomie odpowiadaj cym cenie) i
konsumentów (ustalaj cych na tym samym poziomie u yteczno ci kra cowe) zapewniaj , e
kra cowy koszt produkcji dobra= jego kra cowa u yteczno

Gdy społeczny koszt kra cowy nie jest równy społecznej korzy ci kra cowej mamy do czynienia z
ZAKŁÓCENIEM.

Opodatkowanie jako zakłócenie:

Rz d chce ustanowi podatek, aby subsydiowa ubo sze warstwy ludno ci- jednak d

c do

równo ci powoduje zakłócenia w efektywno ci alokacji,

Podatek powoduje rozbie no

mi dzy cen płacon przez nabywc , a cen otrzymywan

przez sprzedawc ,

System cen działaj cy za po rednictwem wolnego rynku nie b dzie ju wyrównywał
kra cowych u yteczno ci opodatkowanych towarów z ich kosztem kra cowym,

Równowaga w gospodarce nie jest efektywna pod wzgl dem alokacji zasobów,

=społecze stwo marnotrawi cz

zasobów, produkuj c niewła ciwe ilo ci rozmaitych dóbr.

ZAWODNO

RYNKU= wszelkie sytuacje, gdy równowaga kształtuj ca si na wolnych rynkach nie

prowadzi do efektywnej alokacji zasobów= niesprawno

rynku.

ródła zakłóce prowadz cych do zawodno ci rynku:

1. niedoskonało

konkurencji- tylko mechanizm konkurencji doskonałej prowadzi do

efektywnej alokacji zasobów,

2. preferencje społeczne- np. d

enie do równej dystrybucji (poprzez opodatkowanie)

powoduje zakłócenia w alokacji (odrywa cen płacon przez konsumenta od ceny otrzymywanej
przez producenta),

3. efekty zewn trzne- np. ska enie rodowiska, hałas, tłok,

4. brak innych rynków: dobra, które powstan w przyszło ci, ryzyko, informacja,

ad 3. EFEKTY ZEWN TRZNE- powstaj wtedy, gdy decyzja jednostki o produkcji lub konsumpcji
wywiera bezpo redni wpływ na produkcj lub konsumpcj innych osób inaczej ni za po rednictwem
cen rynkowych. W sytuacji, gdy istniej efekty zewn trzne, równowaga wolnorynkowa doprowadzi do
nieefektywnej alokacji zasobów, gdy nie istnieje rynek ani rynkowa cena tych wła nie efektów
zewn trznych.
Np. fabryka zanieczyszcza wod - nie ponosi z tego tytułu adnych kosztów, ale wpływa to na koszty
ponoszone przez innych np. rybaków lub k pi cych si .

Powstaj ró nice mi dzy bilansem kosztów i u yteczno ci kra cowych, którego dokonuje jednostka, a
analogicznym bilansem przeprowadzonym z punktu widzenia społecze stwa. Ró nice te powoduj
przesuni cie punktu równowagi cenowej na dane dobro (aby wyrówna straty społeczne
spowodowane efektem zewn trznym).

Produkcyjne efekty zewn trzne= gdy decyzje jednego producenta bezpo rednio wpływaj na
koszty produkcji innych, np. gdy fabryka zanieczyszcza wod zu ywan przez inn fabryk ,

Konsumpcyjne efekty zewn trzne= decyzje jednej osoby bezp. Wpływaj na wielko
u yteczno ci osi ganej przez innych konsumentów, np. gdy malujemy swój ogród inni
korzystaj z wzrostu walorów estetycznych naszej ulicy.

Zanieczyszczenie rodowiska:

Stosuj c opłaty (kary) za zanieczyszczanie rodowiska wyrównuje si ró nic mi dzy
prywatnym i społecznym kosztem kra cowym (wzrasta prywatny koszt produkcji=
ograniczenie produkcji= spadek kosztu społecznego jakim jest ycie w zanieczyszczonym

rodowisku),

Opodatkowanie szkodliwej działalno ci,

Ad 4. Nie mo na stworzy rynków dóbr przyszłych i ryzyka- bez nich rynkowy system cen nie mo e
doprowadzi do zrównania si społecznych kosztów i u yteczno ci kra cowych dla dóbr przyszłych i
dla ryzykownych rodzajów działa .
Brak informacji mo e spowodowa ró nic mi dzy kosztem prywatnym, a kosztem społecznym.

16.PODATKI I WYDATKI PUBLICZNE: ROLA PA STWA W ALOKACJI

ZASOBÓW

Rozdział ten dotyczy rozmiarów interwencji pa stwa w gospodarce. Jak wysokie podatki powinno

ci ga pa stwo? Czy istniej dobre i złe podatki? Je eli podatki s po to, aby opłaci wydatki

pa stwa, to czy te wydatki s rzeczywi cie potrzebne? Nale y odró ni wydatki pa stwa na:

•

Dobra i usługi -(np. szkoły, obron narodow , policje itd.)wydatki na nie oznaczaj

bezpo rednio zu ycie czynników produkcji, które mogłyby zosta zatrudnione w inny sposób w
sektorze prywatnym.

•

Płatno ci transferowe-(np. ubezpieczenia społeczne, oraz wypłacane przez pa stwo

emerytury)nie anga uj bezpo rednio rzadkich zasobów społecze stwa. Przekazuj one raczej sił
nabywcz konsumentów, którzy płac podatki, innym grupom konsumentów, a mianowicie tym, które
otrzymuj płatno ci transferowe lub subsydia.

Jednym z powodów podejmowania prób redukcji wydatków publicznych jest ch

stworzenia

warunków do obni enia podatków.
Kra cowa stopa podatku dochodowego to odsetek zabierany przez pa stwo z ostatniego funta
zarobionego przez jednostk . W przeciwie stwie do tego przeci tna stopa podatkowa to
odsetek całkowitego dochodu, który jest pobierany przez pa stwo w formie podatku
dochodowego.
Progresywne opodatkowanie wyst puje wtedy, kiedy przeci tna stopa opodatkowania ro nie w miar
wzrostu poziomu dochodu jednostki. Pa stwo zabiera wówczas proporcjonalnie wi cej bogatym ni
biednym. Degresywne opodatkowanie wyst puje, gdy przeci tna stopa opodatkowania maleje w
miar wzrostu poziomu dochodu. Pa stwo zabiera wtedy stosunkowo mniej bogatym.

Rozwa my teraz argumenty, których mo na u y na usprawiedliwienie wydatków pa stwowych w
gospodarce rynkowej. Zaczynamy od dóbr publicznych.

Dobro prywatne to takie dobro, które b d c konsumowane przez jedn osob , nie mo e by
jednocze nie konsumowane przez kogo innego bez uszczerbku dla osoby pierwszej(przy
danej poda y lodów nasz konsumpcja zmniejsza ilo

lodów dost pna dla innych

konsumentów)
Dobro publiczne to takie dobro, które b d c konsumowane przez jedna osob (bez uszczerbku
dla innej osoby) mo e by jednocze nie konsumowane przez innych ludzi.( np. czyste
powietrze, obrona narodowa)
W przypadku czystych dóbr publicznych wszyscy jeste my zmuszeni konsumowa t sam ilo

, czyli

tyle ile globalnie zaoferowano. Najwa niejsza wła ciwo ci dóbr publicznych jest to, e:

1. Jedna osoba mo e konsumowa dane dobro, nie zmniejszaj c przy tym jego ilo ci dost pnej

dla innych;

2. Nie jest mo liwe wykluczenie kogokolwiek z udziału w konsumpcji bez poniesienia

prohibicyjnych kosztów takiej operacji(jednak wykluczenie jest mo liwe np. stadion pomie ci
tylko okre lon liczb widzów);

„gapowicze”- dostajemy te sama ilo

obrony narodowe, co wszyscy obywatele, nie zale nie od tego,

czy płacimy czy nie, nie le y, wi c w naszym interesie „kupowanie” obrony narodowe na rynku
prywatnym. Je eli wszyscy obywatele rozumowaliby podobnie nie mieliby my obrony narodowej,
nawet gdyby my tego wszyscy chcieli. Ktokolwiek płaci za obron narodowa, korzystaj z niej
wszyscy obywatele. Poniewa w przypadku dóbr publicznych wyst puje ró nica miedzy społeczn i
prywatn u yteczno ci kra cowa, rynek prywatny nie zapewni społecznie optymalnej ilo ci dobra.
Jest to problem, który musi rozwi za interwencja pa stwa, zapewniaj c zrównanie społecznego
kosztu kra cowego ze społeczn u yteczno ci kra cow .

Indywidualne krzywe popytu(P1, P2) zsumowane
pionowo daj w efekcie krzyw popytu
społecznego, czyli krzyw społecznej u yteczno ci
kra cowej.(DD). Je eli MC oznacza prywatny i
społeczny koszt kra cowy wytworzenia dobra
publicznego, optymaln społecznie wielko ci
produkcji jest Q*, kiedy to społeczny koszt
kra cowy oraz społeczna u yteczno

kra cowa

s równe.

Konstruuj c krzywa społecznej u yteczno ci
kra cowej pa stwo rozstrzyga, jaka ilo

dobra

publicznego jest optymalna społecznie.
Problem gapowicza powoduje, i rynki prywatne
nie wyprodukuj społecznie efektywnej ilo ci dobra

publicznego i e jest tu miejsce na interwencje pa stwa, wywołana wzgl dami efektywno ci. Wynika
st d równie , e pa stwo musi okre li jak wiele tych dóbr nale y produkowa . Nie wynika za , e to
ono samo ma je wytwarza .
To czy dobra publiczne powinny by produkowane przez sektor publiczny, nie zale y od sposobu ich
konsumpcji, lecz od sposobu ich wytwarzania.(zamiatanie ulic to nic nadzwyczajnego i mo e by z
łatwo ci wykonywane zarówno przez słu by publiczne, jak i prywatne)
Pa stwo wydaje pieni dze na dobra publiczne, gdy pozostawienie ich w gestii sektora prywatnego
powodowałoby zawodno

rynku. Motywem tej interwencji jest, zatem efektywno

społeczna. W

przeciwie stwie do tego wydatki pa stwa na płatno ci transferowe wi

si przede wszystkim z

kwesti równo ci i redystrybucji dochodów. Skala redystrybucji, do której osi gni cia zmierza
pa stwo, jest kwesti uznaniow - czystym s dem warto ciuj cym, b d cym przedmiotem sporu
ró nych partii politycznych. Wyst puje tu ponadto nieunikniona konkurencja pomi dzy dwoma celami:
efektywno ci i równo ci . A eby zwi kszy skale redystrybucji, pa stwo b dzie zmuszone podnie
stopy podatkowe.

Dobra społecznie po

dane to takie dobra, o których społecze stwo s dzi, e ka dy powinien

je posiada , bez wzgl du na to, czy tego pragnie(o wiata, ochrona zdrowia). Natomiast
dobrami społecznie niepo

dane to takie dobra, które zdaniem społecze stwa powinny by

wyeliminowane bez wzgl du na to, jaki stosunek do nich maja poszczególne
jednostki(papierosy, narkomania, hazard).

Istniej dwa powody uzasadniaj ce wyró nianie dóbr społecznie po

danych:

1. Skoro wzrost wykształcenia zwi ksza wydajno ci nie tylko kształc cego si pracownika, lecz

wszystkich innych, z którymi on współpracuje- to mamy do czynienia z produkcyjnym efektem
zewn trznym niebranym pod uwag , kiedy jednostka rozstrzyga, jakie wykształcenie warto
uzyska . Je eli ludzie zgłaszaj za mały popyt na wykształcenie, społecze stwo powinno
zach ca do jego pobierania, czyni c wykształcenie bardziej dost pnym.

2. Pojawia si wówczas, gdy społecze stwo uznaje, e jednostki przestaj działa w swym

dobrze poj tym interesie.(narkomania)

Celem interwencji pa stwa jest nie tyle wmawianie ludziom, czego powinni chcie , ile u wiadamianie
im, czego ju pragn . Pa stwo mo e, zatem wydatkowa pieni dze na obowi zkowe kształcenie lub
obowi zkowe szczepienia, poniewa zdaje sobie spraw z tego, e jednostki pozostawione same
sobie zachowuj si w sposób, którego w przyszło ci b d

ałowa .

Rodzaje podatków.

Podatki bezpo rednie. Osoby fizyczne płaca podatek dochodowy od otrzymywanych wynagrodze za
prac , czynszów i opłat dzier awnych, dywidend i odsetek. Równie s to dokonywane przez ni
wpłaty na pa stwowy fundusz ubezpiecze .

Podatki po rednie. To podatki nakładane na wydatki na dobra i usługi. Najwa niejszy jest podatek od
warto ci dodanej(VAT), b d cy w rzeczywisto ci podatkiem od sprzeda y detalicznej. Podczas gdy
podatek od sprzeda y jest ci gany jedynie na etapie ostateczne sprzeda y konsumentowi, VAT
obci

a ró ne stadia procesu produkcji. Uzupełniaj go dochody z innych podatków po rednich, w tym

ze specjalnych opłat akcyzowych nakładanych na tyto oraz alkohol, opłat licencyjnych pobieranych
od posiadaczy samochodów i telewizorów oraz cel importowych.

Podatki maj tkowe- dwa rodzaje. Pierwszy to podatek od posiadanego maj tku, stanowi cy główne

ródło dochodów samorz dów lokalnych. Drugim jest podatek od transferów kapitału, stosowany w

przypadku przekazywania maj tku pomi dzy jednostkami ( darowizny lub spadki).

Równo

pozioma tzn. równorz dne traktowanie jednakowych osob , oraz równo

pionowa tzn.

redystrybucja polegaj ca na zabieraniu tym, którzy maja i dawaniu tym, którzy nie maj .
Zabieraj c proporcjonalnie wi cej zamo nym, podatek dochodowy urzeczywistnia zasad zdolno ci
płatniczej.
Zasada korzy ci orzeka, e ci, którzy otrzymuj wi cej, ni wynosi przypadaj ca na nich porcja
wydatków publicznych, powinni płaci odpowiednio wy sze podatki.
Zasada korzy ci cz sto popada jednak w otwarty konflikt z zasada zdolno ci płatniczej.
Je eli głównym celem jest osi gni cie równo ci pionowej, to zasada zdolno ci płatniczej powinna
uzyska pierwsze stwo.

Progresywne elementy opodatkowania sugeruj to, e:

1) Płatno ci transferowe s głównie przeznaczone dla osób ubogich.
2) Pa stwo dostarcza dóbr publicznych, które s konsumowane przez biednych, nawet, je eli nie

płacili oni adnych podatków na ich sfinansowanie.

Oprócz tych progresywnych elementów system podatków, transferów i wydatków publicznych zawiera
równie pewne elementy degresywne, zabieraj ce proporcjonalnie wi cej ubogim (podatki nało one
np. na piwo, tyto - na te dobra ubodzy wydaj du

swoich wydatków).

ar podatku. Chodzi tu o ostateczny rozkład ci

aru podatku pomi dzy ró nych ludzi, przy

uwzgl dnieniu wszystkich jego skutków.
Niezale nie od tego czy rz d ci ga podatek od przedsi biorstw, czy tez od pracowników, ci

podatku jest taki sam. Obci

a on cz

ciowo przedsi biorstwa, zmuszone do płacenia wy szych płac

brutto, cz

ciowo za pracowników, otrzymuj cych ni sz płac netto.

Je eli krzywa poda y SS przebiega pionowo(jest
skrajnie nieelastyczna) to cały ci

ar podatku

obci

a pracowników. Ich płaca po opodatkowaniu

zmniejsza si o pełn wielko

podatku.

Je eli mamy do czynienia elastyczn krzyw poda y
a nieelastyczn krzyw popytu, to ci

ar podatku

spadnie wtedy przede wszystkim na nabywców.

W przypadku, gdy krzywa poda y lub krzywa popytu
na dobro lub usług jest mało elastyczna, nało enie
podatku doprowadzi jedynie do niewielkiej zmiany
ilo ci nabywanej i sprzedawanej.
Przyjmuj c, e, pa stwo musi zwi kszy swoje
dochody z podatków, najmniejsz strat całkowit
spowoduje skoncentrowanie podatków na dobrach,
których poda lub popyt s najmniej elastyczne.

Wydaje si , e głównym powodem zastrze e wobec wysokich wydatków pa stwowych jest
konieczno

zapewnienia odpowiednio wysokich wpływów do bud etu. Wysokie opodatkowanie

niezb dne do opłacenia wysokich wydatków pa stwowych nieuchronnie dławi gospodark .
Przede wszystkim wydaj c mniej na dobra i usługi, pa stwo przestaje zu ywa zasoby, które b dzie
teraz mo na zastosowa w sektorze prywatnym.
Ni sze podatki i mniejsze zakłócenia zmniejszyłyby straty. Poniewa zakłócenie zwi zane z istnieniem
podatku dochodowego prowadzi do zatrudnienia mniejszej ilo ci pracy ni ilo

efektywna społecznie,

obni enie podatku zwi kszyłoby tak e poziom zatrudnienia w gospodarce.
Im mniej elastyczna jest poda pracy, tym mniejsze jest zakłócenie spowodowane przez konkretne
stawki podatku dochodowego. Je eli poda pracy jest zupełnie sztywna to podatek dochodowy nie
wywołuje adnego zakłócenia i obni enie podatku nie daje adnych korzy ci lokacyjnych.
Uwzgl dniaj c ł czne zmiany czasu pracy i aktywno ci zawodowej, stwierdzamy, zatem, e krzywa
poda y pracy (czas pracy pomno ony przez pracuj cych) nie b dzie zupełnie pionowa. Zmniejszenie
podatku dochodowego zwi kszy poda pracy, przede wszystkim przez przyci gniecie nowych
pracowników do zasobu siły roboczej.

Krzywa Laffera- obrazuje zwi zek mi dzy stawkami podatków a wielko ci wpływów z podatków.

Powy ej pewnego poziomu t zwi kszenie
stawek opodatkowania prowadzi do
zmniejszenia sumy przychodów
bud etowych, a to ze wzgl du na
antymotywacyjny wpływ podatków na
rozmiary działalno ci podlegaj cej
opodatkowaniu.

Dwa modele opisuj ce zachowanie
lokalnego samorz du:

•

Model Tiebouta, jest niekiedy

nazywany modelem niewidzialnej stopy. Ludzie gromadz si tam, gdzie lokalny samorz d
oferuje im taki pakiet wydatków i podatków, którego sobie ycz . „Niewidzialna stopa”
zapewnia optymalna alokacje zasobów dzi ki konkurencji mi dzy samorz dami w ró nych
miejscowo ciach.

•

Nale y rozszerzy obszar geograficzny podległy ka demu z lokalnych samorz dów, aby obj ł
on wi kszo

ludzi, którzy b d korzystali z dostarczanych przez ten samorz d usług

publicznych.

17. POLITYKA OCHRONY KONKURENCJI I POLITYKA PRZEMYSŁOWA

społeczny koszt monopolu
Społecze stwo powinno d

y do wytwarzania poszczególnych dóbr w takich ilo ciach, by spełniony

był warunek:

kra cowy koszt społeczny (

≡

k’) = kra cowa korzy

społeczna (

≡

Zatem produkowana powinna by taka ilo

, przy której p = k’. Tak wła nie jest w wolnej konkurencji.

Monopol post puje inaczej, ustala cen na poziomie wy szym od kosztu kra cowego: p > k’.

Społeczny koszt monopolu przejawia si w tym, e monopol zmniejsza produkcj , a
zwi ksza cen .

W gał zi wolnokonkurencyjnej wielko

produkcji w długim okresie ustala si na poziomie Q

, (S = D).

W gał zi zmonopolizowanej wielko

produkcji ustala si na poziomie zrównuj cym utarg kra cowy z

kosztem kra cowym (Q

Pole H oznacza strat ponoszon przez tych konsumentów, którzy zrezygnowali z zakupu danego
towaru na skutek podwy ki ceny.

Natomiast pole T oznacza dodatkowe koszty ponoszone przez nabywców kupuj cych towar po
wy szej obecnie cenie.

Zapobieganie praktykom monopolistycznym

Monopol (czysty) jest wył cznym sprzedawc jakiego dobra lub usługi. Poniewa monopol nie ma
konkurentów, mo e ograniczy produkcj (zmniejszaj c wielko

poda y), nakłada wy sze ceny i

pobiera wy sze zyski ni inne firmy.

Pa stwo mo e nie dopuszcza do powstawania monopoli oraz zmowy mi dzy najwi kszymi
producentami danego dobra, jak i przeciwdziała wy ej wspomnianym praktykom monopolistycznym
w przypadku gdyby z jakich powodów monopole powstały.

FUZJE

•

Fuzje i przej cia s transakcjami stosowanymi przez przedsi biorstwa celem osi gni cia
okre lonych zamierze strategicznych i finansowych.

•

Ich konsekwencj mo e by poł czenie dwóch podmiotów gospodarczych w jedn
organizacj w taki sposób, aby osi gn

nowe cele, wspólnie uczestnicz c w rynku (fuzja) lub

nabycie takiej liczby akcji (udziałów) jednego przedsi biorstwa przez drugie, która daje
mo liwo

kontroli nad cało ci , wynikiem, czego wykupiona firma zostaje w pewien sposób

wł czona w struktury jednostki przejmuj cej (przej cie).

S(k’)

T H

D(u )

u’

D(u )

•

Uczestnikami fuzji i przej

mog by przedsi biorstwa zupełnie odmienne pod wzgl dem

stylu zarz dzania, kultury organizacyjnej, czy systemów warto ci, st d sukces takiej operacji
uzale niony jest od tego jak skutecznie potrafi si one ze sob zintegrowa .

•

Motywy fuzji i przej

mo na okre li w kategoriach strategii i polityki przyj tej przez spółk

dokonuj c przej cia. Na przykład du e przedsi biorstwo z bran y spo ywczej, posiadaj ce
rozbudowan sie dystrybucji, mo e przej

mał , mniej znan spółk z tej samej bran y w

celu osi gni cia synergii w sferze marketingu i dystrybucji. Inne rodzaje przej

mog wynika

mi dzy innymi z d

enia do zwi kszenia siły rynkowej, zdobycia kontroli nad strategicznym

dostawc b d konsolidacji nadmiernych zdolno ci produkcyjnych. Jak to wspomniano, cho
transakcje przej

wynikaj głównie z celów strategicznych, to strategie te tworzone s po to,

aby słu y stronom zainteresowanym działalno ci firmy dokonuj cej przej cia

Rodzaje fuzji

Fuzja pozioma (horyzontalna) - gdy ł cz ce si przedsi biorstwa produkuj podobne produkty w tej
samej bran y.
Fuzja pionowa (wertykalna) - gdy ł cz si przedsi biorstwa zajmuj ce si ró nymi etapami powstania
tego samego produktu.
Fuzja

konglomeratowa

- ma miejsce, gdy przedsi biorstwa działaj w innych bran ach.

MONOPOL NATUARLNY

wyst puje w danym segmencie rynku, wówczas, gdy pojedyncza firma mo e obsłu y ten rynek po
ni szych kosztach ni jakakolwiek kombinacja dwóch lub wi cej firm. To, czy dana działalno

stanowi

naturalny monopol zale y od kombinacji warunków technologicznych, kosztowych oraz popytowych.

Monopole naturalne charakteryzuje gwałtowny spadek krzywych długoterminowego kosztu
przeci tnego i kra cowego, który pozostawia miejsce tylko dla jednej firmy, w pełni wykorzystuj cej
osi galn oszcz dno

skali i zaopatruj cej rynek. W istocie monopole naturalne istnieje z powodu

oszcz dno ci skali i oszcz dno ci zakresu, które zale y od popytu na rynku. Najcz

ciej monopole

naturalne wyst puje w niektórych (sieciowych) cz

ciach takich dziedzin gospodarki, jak: energetyka,

transport kolejowy, gaz ziemny, telekomunikacja. Ze wzgl du na to, e wydajna działalno
produkcyjno-usługowa wymaga istnienia tylko jednej firmy, monopole naturalne s zazwyczaj
przedmiotem rz dowych regulacji. Regulacje zawieraj z reguły wymogi dotycz ce cen, jako ci oraz
warunków wej cia na rynek.

Sytuacja na okre lonym rynku mo e zmienia si w czasie wraz ze zmianami w zakresie technologii i
popytu w taki sposób, e działalno

, która stanowiła naturalny monopol przestanie nim by i na

odwrót.

POLITYKA PRZEMYSŁOWA
Nie istnieje jednoznaczna definicja polityki przemysłowej. Poj cie to kojarzone jest cz sto ze
szkodliwymi metodami interwencjonizmu pa stwowego, oddziałuj cymi na rynkowy mechanizm
alokacji zasobów w przemy le. Jednak zwolennicy polityki przemysłowej uwa aj j za konieczny
element ogólnej polityki gospodarczej, zwłaszcza w okresie transformacji gospodarki. Ogólnie, polityka
przemysłowa mo e by okre lona jako stymulowanie zmian w po

danych kierunkach (przede

wszystkim ze wzgl du na utrzymanie konkurencyjno ci w skali mi dzynarodowej) w ró nych
aspektach przemysłowej struktury wytwarzania. Oznacza wi c ona ingerencj rz dow w rozwój
struktury przemysłowej danej gospodarki i st d cz sto jest okre lana jako polityka przemysłowo-
strukturalna. Ingerencja ta polega najcz

ciej na działaniach redestrybucyjnych w stosunku do

okre lonych dziedzin gospodarki.
W przeciwie stwie do polityki konkurencji, która zakłada dla wszystkich podmiotów gospodarczych te
same podstawowe warunki uczestnictwa na rynku, polityka przemysłowa w tym rozumieniu ma na
celu wywieranie selektywnego wpływu na przedsi biorstwa w zale no ci od dziedziny ich działalno ci,
poprzez zastosowanie takich zabiegów jak np. ulgi i zwolnienia podatkowe, pomoc finansow ,
zamówienia pa stwowe, po rednictwo w kooperacji czy transfer technologii.
Aktywna polityka przemysłowa (jak i handlowa) mo e, wi c polega na przyznaniu priorytetów
pewnym sektorom gospodarki kosztem pozostałych. Zasadnicze znaczenie ma wobec tego okre lenie

kryteriów selekcji sektorów. Teoria ekonomii nie daje jednoznacznych kryteriów, pozwalaj cych
wyznaczy , kierunki oddziaływania polityki przemysłowej na okre lone sektory przemysłu. Ryzyko
rozstrzygni

administracyjnych w tym zakresie jest bardzo du e i mo e prowadzi do decyzji

nieefektywnych. Protekcjonizm w stosunku do du ej ilo ci sektorów prowadziłby do znacznych
transferów i wywołałby koszty zwi zane z odej ciem od optymalnej struktury produkcji i konsumpcji.
Najcz

ciej kryteriami wyboru sektorowej polityki przemysłowej s :

- kryteria ekonomiczne, np. walka z bezrobociem, potrzeba wspierania sektorów b d cych no nikami
post pu technicznego lub sektorów przyci gaj cych kapitał zagraniczny, ogólnie osi gaj cych
mi dzynarodow konkurencyjno

- kryteria społeczne i regionalne, np. ochrona okre lonych grup zawodowych, czy regionów
gospodarczych,
- kryteria zwi zane z ochron

rodowiska.

Ryzyko prowadzenia aktywnej polityki przemysłowej wi

e si równie z nadmiernymi oczekiwaniami,

kierowanymi pod jej adresem. Oczekiwania te zwi zane s z cał wi zk celów do realizacji, jakie ma
spełnia polityka przemysłowa. Nie do

, e w warunkach ograniczono ci rodków s one wzgl dem

siebie konkurencyjne, to jeszcze cz sto s mi dzy sob sprzeczne. Polityka promuj ca rozwój
konkurencyjno ci gospodarki i wzrost eksportu, jest cz sto sprzeczna z polityk podtrzymywania
upadaj cych dziedzin i przedsi biorstw, nowoczesna polityka techniczna wymuszaj ca niezb dny
wzrost wydajno ci pracy kłóci si z polityk , maj c na celu ochron zatrudnienia. Równie polityka w
zakresie ochrony rodowiska naturalnego jest sprzeczna z polityk przemysłow , która polegałaby na
ochronie starej, nienowoczesnej technologicznie, a wi c zanieczyszczaj cej rodowisko, struktury
przemysłu.
Polityka przemysłowa mo e te by rozumiana jako tworzenie ogólnych warunków sprzyjaj cych
działalno ci gospodarczej, promowanie restrukturyzacji przedsi biorstw oraz otwieranie rynków. W
tym przypadku, polityka przemysłowa nie jest alternatyw polityki konkurencji i prowadzi do tworzenia
warunków dla poprawy konkurencyjno ci przedsi biorstw przemysłowych.

18. NACJONALIZACJA I PRYWATYZACJA

Nacjonalizacja-przej cie przedsi biorstw prywatnych przez sektor publiczny.
Prywatyzacja-sprzeda firm b d cych własno ci publiczn sektorowi prywatnemu.

W idealnej sytuacji przedsi biorstwa pa stwowe powinny ustala ceny na poziomie społecznego
kosztu kra cowego i inwestowa , a warto

zaktualizowana przyszłej produkcji zrówna si z

wyj ciowym kosztem społecznym dokonywanych inwestycji, ł cznie z kosztem oprocentowania
pocz tkowych wydatków inwestycyjnych.

dane mo e by ustalenie cen na poziomie znacznie wy szym od społecznego kosztu

kra cowego, co pozwoli na obni enie powoduj cych zakłócenia podatków. Podatki te byłyby
niezb dne do sfinansowania deficytu bud etowego, który pojawiłby si wówczas, gdyby koszt
kra cowy był ni szy od kosztu przeci tnego.

Wprowadzenie cen obci

enia szczytowego oznacza obci

enie odbiorcy pełnym społecznym

kosztem kra cowym. Dzi ki wi kszemu obci

eniu u ytkowników szczytowych popyt rozkłada si

bardziej równomiernie, a społecze stwo mo e po wi ci mniej zasobów na tworzenie mocy
produkcyjnych potrzebnych do zaspokojenia „szczytowego” popytu.

Sprzeda aktywów maj tkowych po uczciwej cenie rynkowej nie zmienia stanu maj tkowego pa stwa.
Je li przed prywatyzacj przedsi biorstwa publiczne staj si bardziej efektywne, podnosi to ich
warto

, a zarazem tak e warto

maj tku pa stwa. Je eli jednak pa stwo wykorzysta dochody z

prywatyzacji na obni enie podatków, a nie na inwestycje, to maj tek pa stwa mo e si zmniejszy .

Co jest bardziej efektywne: przedsi biorstwo prywatne czy pa stwowe?

-jedn z płaszczyzn dyskusji na powy szy problem jest aspekt motywacji menad erów do obni ania
kosztów

-w sektorze prywatnym konkurencja jest najskuteczniejszym rodkiem dyscyplinuj cym do

kierowania przedsi biorstwem

-w sektorze publicznym wszystko zale y od skuteczno ci pa stwowego nadzoru nad prac

menad erów, kieruj cych przedsi biorstwem

Argumenty na rzecz nacjonalizacji

•

Wyeliminowanie prywatnego monopolu z kluczowego dla społecze stwa przedsi wzi cia.

•

Zmniejszenie nierówno ci społecznych.

•

Ograniczenie wolnej konkurencji, kiedy nacjonalizuje si wiele prywatnych firm i tworzy
pa stwowy monopol.

•

Ochrona gospodarki przed wpływami zagranicznymi.

•

Zmiana odpowiedzialno ci przed wła cicielami na odpowiedzialno

przed “bardziej

sprawiedliw ” władz pa stwow .

•

Nacjonalizacja zyskownych przedsi biorstw sprawia, e ich dochody zasilaj pa stwo, a nie
prywatnych udziałowców.

•

Nacjonalizacja ratuje upadaj ce przedsi biorstwa, które s istotne dla społecze stwa
( wiadcz istotne, cho mało dochodowe usługi; daj prac ).

Zapewnienie bardziej racjonalnego wykorzystania zasobów narodowych. W Polsce -
Argumenty na rzecz prywatyzacji

•

Zarz dzanie pa stwowe powoduje, e cz sto firmom trudniej szybko dostosowa si do
zmian na rynkach. Wiele firm zamiast inwestowa w nowoczesne technologie, utrzymuje
przestarzały przemysł ci

ki.

•

Zdaniem zwolenników prywatyzacji pa stwowy monopolista nie musi odpowiada przed
konsumentem, który nie mo e wybiera ró nych usługodawców. Podział i prywatyzacja firmy
mo e wprowadzi konkurencj .

•

Pa stwowe zakłady staj si polem do walki o wpływy polityczne. Odbywaj si wojny o to,
kto ma by prezesem pa stwowej firmy.

Populistyczni

politycy próbuj rozgrywa głosy załóg

wielkich pa stwowych molochów. Obiecuj im “walk z

bezrobociem

” i w zamian za to chc ,

eby na nich głosowa . Zdaniem zwolenników prywatyzacji efektem s ogromne straty

generowane przez pa stwowe firmy, za które musi płaci całe społecze stwo.

Argumenty przeciwko prywatyzacji

•

W wielu krajach rednio lub słabo rozwini tych szybka prywatyzacja stwarza nierówne szanse
dla rodzimego przemysłu. Bogate koncerny z krajów wysokouprzemysłowionych wygrywaj
przetargi prywatyzacyjne ze wzgl du na lepsz ofert , jak mog zło y . W niektórych
sektorach przemysłowych jest to zagro eniem dla bezpiecze stwa kraju, np. w przypadku
surowców lub energii.

•

Wiele przedsi biorstw zajmuj cych si mno eniem kapitału (inwestorzy finansowi)
wykorzystuje prywatyzacj jako instrument do wzbogacania si . Staraj si tanio zakupi i
dro ej sprzeda . Cz sto zaniedbuj przy tym interesy zatrudnionych, czasami nawet
zakładaj c w swojej strategii działania masowe zwolnienia.

•

Czasami prywatyzacja prowadzi do zaniku rodzimych marek, które zostaj zmienione na
nazwy nowych zagranicznych wła cicieli.

•

Prywatyzacja, mimo i argumentuje si inaczej, najcz

ciej prowadzi do zwolnie lub

ogranicze dla zatrudnionych w ramach tzw. restrukturyzacji.

•

Mi dzynarodowy Fundusz Walutowy

stawia przewa nie wprowadzenie procesów

prywatyzacyjnych jako warunek uzyskania kredytów dla pa stw tzw. wschodz cych rynków.
Cz sto powoduje to "fal " prywatyzacyjn - okres w którym znaczna cz

gospodarki tych

krajów zostaje zdominowana przez wiatowe koncerny. Zdaniem krytyków, owe koncerny
czuj si zobowi zane przede wszystkim swoim akcjonariuszom, tote w wielu przypadkach
zamiast prowadzi do dobrobytu, prywatyzacja powoduje zubo enie i bezrobocie. Najcz

ciej

koncerny te maj swoj siedzib w USA, UE lub w tzw. azjatyckich tygrysach. Zdaniem

przeciwników niekontrolowanej prywatyzacji, prowadzi ona do wzbogacenia najbogatszych
kosztem słabszych i stwarza powa ne zagro enie nowoczesnego wyzysku.

•

odbudowa kraju w sposób planowany.

Poj cia:

Ceny obci

enia szczytowego-system ró nicowania cen, w którym odbiorcy w okresie najwi kszego

zapotrzebowania płac wy sze ceny, co odpowiada wy szemu kosztowi kra cowemu zaspokojenia
ich potrzeb.

ÓWNOWAGA OGÓLNA

UZUPEŁNIENIE MIKROEKONOMII I WST P DO MAKROEKONOMII

Alokacja zasobów to kompletny opis zu ywanych dóbr i sposobu, w jaki s one dostarczane
konsumentom. Daje odpowied na pytania: co, jak i dla kogo gospodarka ma produkowa .

Aby alokacja była w pełni efektywna (w sensie Pareta) potrzebne s :

1.maksymalna wielko

produkcji

efektywno

produkcyjna.

Gospodarka produkuje efektywnie, je li przy danych zasobach, technologii i poziomie produkcji innych
dóbr wytwarza maksymaln mo liw ilo

branego pod uwag dobra.

Je eli produkcja jest efektywnie wytwarzana mówimy, e gospodarka znajduje si na krzywej
mo liwo ci produkcyjnych ( jest to warunek efektywno ci w sensie Pareta) we wła ciwym punkcie na
krzywej mo liwo ci produkcyjnych

przykład:
Istniej dwie gał zie przemysłu, z których jedna wytwarza filmy a druga posiłki, przy stałych zasobach
kapitału i ziemi, oraz funkcji produkcyjnej (ilo

dobra, któr mo na wytworzy dodaj c zmieniaj ce si

ilo ci nakładu pracy do zasobu stałych czynników produkcji w tej gał zi).
Przyrosty ilo ci pracy zaanga owanej w produkcj filmów zwi kszaj ich liczb , lecz ze wzgl du na
stał ilo

czynników produkcji w przemy le filmowym, praca ta przynosi zmniejszaj cy si produkt

kra cowy (im wi cej pracowników, tym mniejszy przyrost liczby wyprodukowanych filmów).
Krzywa mo liwo ci produkcyjnych powstaje dzi ki przenoszeniu pracy, jednostka po jednostce z
przemysłu filmowego do gał zi produkuj cej posiłki.

Nachylenie krzywej mo liwo ci produkcyjnych jest nazywane kra cow stop transformacji (MRT),
która informuje o relacji wymiennej dwóch elementów ze wzgl du na mo liwo ci produkcyjne w
sytuacji, gdy wszystkie zasoby s w pełni wykorzystane. Je li jest ona równa kra cowej stopie
substytucji (MRS) w pewnym punkcie poło onym na krzywej.

Przy przeniesieniu jednego pracownika z produkcji filmów do produkcji posiłków uzyskamy dokładnie
tyle posiłków ile wynosi kra cowy produkt tego ostatniego pracownika zatrudnionego przy produkcji
posiłków, natomiast wytwarzana ilo

filmów obni y si o wielko

kra cowego produktu pracownika,

którego przenie li my z gał zi produkuj cej filmy

MRT = przyrost produkcji posiłków : spadek produkcji filmów = - MPL

: MPL

MRT jest ujemna, poniewa krzywa mo liwo ci produkcyjnych opada

Kra cowa stopa transformacji, czyli nachylenie krzywej mo liwo ci produkcyjnych nadaje precyzyjn
form idei kosztu alternatywnego, informuje ile jednego dobra musimy po wi ci , aby zwi kszy
produkcj innego dobra, gdy gospodarka pracuje efektywnie na granicy mo liwo ci produkcyjnych

2.wytworzenie najbardziej po

danej przez konsumentów kombinacji dóbr

Ocena u yteczno ci nale y do konsumentów (konsumpcja i gusty)

Wg Pareta: z popraw efektywno ci mamy do czynienia, gdy niektórzy konsumenci maj si lepiej a
niczyja sytuacja nie ulega pogorszeniu.

Kra cowa stopa substytucji (MRS) – charakteryzuje konsumpcj , konsumenci wol wzgl dnie
zrównowa one kombinacje dóbr,

daj coraz wi kszych dodatkowych porcji jednego dobra, aby

zrekompensowa sobie utrat kolejnych jednostek drugiego, którego konsumuj ju tylko niewielk
ilo

i utrzyma swoj u yteczno

na niezmienionym poziomie, MRS wyra a relacj , według której

konsumenci mog wymienia jedno dobro na inne przy niezmienionym poziomie u yteczno ci

Wszystkie wolnokonkurencyjne przedsi biorstwa zatrudniaj pracowników a do zrównania si płacy z
warto ci kra cowego produktu pracy (MVPL)
np. w gał zi produkuj cej filmy warto

(MVPL f) = iloczyn P

(cena filmu) i MPL

(kra cowy produkt

pracy w tej gał zi)

Równowaga wolnorynkowa prowadzi do alokacji zasobów w sensie Pareta, w tym stanie:
- gospodarka znajduje si na krzywej mo liwo ci produkcyjnych, dzi ki gi tko ci płac
- pod t krzyw nadwy ka poda y pracy powoduje obni k płacy, co skłania przedsi biorstwa do
zatrudnienia wi kszej liczby pracowników niezale nie od ceny produkowanego dobra
- nad krzyw , nadwy ka popytu na prac podnosi płace, co sprawia, e obni a si popyt na prac we
wszystkich gał ziach
- w miar zmiany wielko ci produkcji poszczególnych gał zi, aby utrzyma równowag na odno nych
rynkach, musz zmienia ceny
- gi tko

płac i cen zapewnia osi gni cie stanu równowagi na krzywej mo liwo ci produkcyjnych przy

pełnym zatrudnieniu (system cen i płac nie tylko umieszcza gospodark na krzywej mo liwo ci
produkcyjnych, ale decyduje on równie , w jakim punkcie na tej krzywej gospodarka si znajdzie)

Je li mechanizm rynkowy działa bez zakłóce , równowaga wolnokonkurencyjna jest efektywna, co
stanowi fundamentalny argument za tym, aby pozwoli rozstrzyga o alokacji zasobów wolnej grze sił
rynkowych i powstaj cym w jej wyniku cenom.

Równowaga ogólna – przegl d zagadnie :

równowaga na rynku pracy

-przedsi biorcy zatrudniaj pracowników dopóki MVPL nie zrówna si z płac
- mobilno

pracy doprowadza do wyrównania si płac w ró nych gał ziach

-gi tkie płace równowa

rynek pracy w skali całej gospodarki, zapewniaj c pełne zatrudnienie i

sprawiaj , e osi ga ona krzyw mo liwo ci produkcyjnych

ii) równowaga produkcji
przedsi biorstwa zrównuj cen z kosztem kra cowym produkcji, który wzrasta, gdy rosn płace

iii)równowaga konsumenta
styczno

linii bud etowej z krzyw oboj tno ci jako warunku maksymalizacji u yteczno ci

iv) równowaga ogólna
-konsumenci i producenci, którzy s biorcami cen maj do czynienia z tymi samymi cenami
- maksymalizuj cy zysk producenci, którzy s biorcami cen d

do wyrównania warto ci MVPL z

poziomem płac wytwarzaj takie ilo ci dóbr, którym odpowiada punkt na krzywej mo liwo ci
produkcyjnych gdzie jej nachylenie (MRT) zrównuje si z wysoko ci wzgl dnej ceny obu dóbr
pomno onej przez -1
- konsumenci jako biorcy cen, wybieraj punkt na swojej linii bud etowej, który jest styczny do
najwy szej osi galnej krzywej oboj tno ci, nachylenie tej krzywej (MRS) zrównuje si z relatywn
cen obu dóbr pomno on przez -1
- w stanie równowagi wolnokonkurencyjnej MRT = MRS
-popyt na dobro = poda (równowaga pojawia si w punkcie przeci cia MRT i MRS, który oznacza
alokacj efektywn w sensie Pareta)

Aby jednak całkowicie powstrzyma si od interwencji w gospodark , pa stwo musiałoby mie
całkowit pewno

, e nie wyst puj takie zjawiska jak: efekty zewn trzne i dobra publiczne, brak

pewnych rynków, konkurencja niedoskonała, i e podział dochodu narzucony przez równowag
wolnorynkow jest prawidłowy i sprawiedliwy.

Oszcz dno ci to ró nica mi dzy dochodem a konsumpcj bie

c , decyzje o oszcz dno ciach

podejmuj gospodarstwa domowe.
Inwestycje to wielko

, o jak przedsi biorstwa chc powi kszy zasób kapitału, potrzebny do

produkcji dóbr konsumpcyjnych w przyszło ci, ilo

bie

cej produkcji odło ona na powi kszenie

maj tku, nie za przeznaczona do natychmiastowej konsumpcji.

Dochód wytwarzany w gospodarce jest równy sumie kosztów ponoszonych przez przedsi biorstwa
(opłata usług czynników produkcji) oraz ich zysków (dochodu wła cicieli przedsi biorstw), warto
produkcji = warto

dochodów gospodarstw domowych

oszcz dno ci = inwestycje (stan równowagi) – relacja
Oszcz dno ci tutaj to cz

bie

cego dochodu, któr gospodarstwa domowe odkładaj na przyszł

konsumpcj a inwestycje to cz

bie

cej produkcji firm, która powi ksza zasób kapitału, co jest

warunkiem pojawienia si tej konsumpcji.
Do zrównania oszcz dno ci z inwestycjami doprowadzaj stopy procentowe

- konsumpcja bie

ca (nie robi si

adnych zapasów na przyszło

)

- konsumpcja przyszła (wszystkie dzisiejsze zasoby s zu ywane do powi kszenia zasobu kapitału na
przyszło

)

Przy ni szej stopie procentowej niezapewniaj ce dot d zysku projekty stan si opłacalne a bardziej
zapobiegliwe społecze stwo b dzie oszcz dza wi cej.
Zwi kszona poda kredytu spowoduje spadek stóp procentowych i pobudzi inwestycje zapewniaj c
równowag mi dzy oszcz dno ciami a inwestycjami.

Stopa procentowa jest najwa niejsz z cen, sprawia ona, e gospodarka rynkowa osi ga efektywn
alokacj , je li stopa procentowa ma odpowiada równowadze musi zale e od produkcyjno ci (
nachylenia krzywej mo liwo ci produkcyjnych opisuj cego mo liwo ci zamiany konsumpcji bie

cej

na przyszł ) oraz zapobiegliwo ci (stopy zgodnie, z któr konsumenci zamieniaj konsumpcj bie

na konsumpcj przyszł wzdłu danej krzywej oboj tno ci), w stanie równowagi MRT i MRS wynosz
- ( 1+ r )

David Begg, Stanley Fischer, Rudiger Dornbusch

EKONOMIA – MAKROEKONOMIA

Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne

20. WPROWADZENIE DO MAKROEKONOMII I RACHUNKU DOCHODU
NARODOWEGO

Makroekonomia -nie traktuje o szczegółach gospodarki, lecz o ogólnym jej obrazie.
Makroekonomia zajmuje si głównie powi zaniami miedzy ró nymi cz

ciami gospodarki, opiera si

ona na innego rodzaju uproszczeniach maj cych na celu zwi kszenie operacyjno ci analizy.

Problemy makroekonomiczne

-niektóre z podstawowych problemów, o jakich traktuje makroekonomia:

Inflacja
Roczna stopa inflacji- to procentowy przyrost przeci tnego poziomu cen dóbr i usług w ci gu roku.

Bezrobocie
Bezrobocie – to liczba osób zarejestrowanych jako poszukuj ce pracy i jednocze nie niemaj cych
zatrudnienia.
Stopa bezrobocia
-to odsetek siły roboczej pozostaj cej bez pracy.
Siła robocza
-to liczba ludzi pracuj cych lub poszukuj cych pracy

Produkcja i wzrost
Realny produkt narodowy brutto (PNB) jest miara całkowitego dochodu gospodarki narodowej.

wiadczy on o ilo ci dóbr i usług, na których zakup mo e pozwoli sobie gospodarka jako cało

Przyrost realnego PNB
-okre la si mianem wzrostu gospodarczego

Polityka makroekonomiczna
Pa stwo ma do dyspozycji cał gam narz dzi polityki gospodarczej, za pomoc których mo e
oddziaływa na zachowanie si gospodarki jako cało ci.

20.3 Ramy analizy; krótki przegl d

Gospodarka-jako cało

składa si z wielu milionów podmiotów gospodarczych:

Tak na szczeblu centralnym, jak i lokalnym. Ich indywidualne decyzje wyznaczaj ł cznie wydatki
całkowitej gospodarce dochód całkowity i ogólny wielko

produkcji dóbr i usług.

Gospodarstwa domowe – dysponuj czynnikami produkcji lub – inaczej –nakładami niezb dnymi w
procesie produkcji. S tak e faktycznymi wła cicielami przedsi biorstw.
Gospodarstwa Domowe oferuj przedsi biorstwom poda usług czynników produkcji,
przedsi biorstwa za wykorzystuj te czynniki do wytwarzania dóbr i usług. Tym usługom odpowiadaj
pewne płatno ci..

Ruch okr

Istniej trzy sposoby mierzenia skali działalno ci gospodarczej. Mo emy, zatem mierzy ;

a) Warto

wytworzonych dóbr

b) Poziom dochodów czynników produkcji, który reprezentuje warto

dostarczonych przez nie

usług.

c) Warto

wydatków na dobra i usługi

Dochody czynników produkcji musz by równe wydatkom gospodarstw domowych, poniewa
zało yli my, i wszystkie dochody, s wydatkowane. Warto

produkcji musi si równa całkowitym

wydatkom na dobra i usługi, poniewa przyj li my zało enie, i wszystkie zostaj sprzedane.

Produkt krajowy brutto-jest miar wielko ci produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze
zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezale nie od tego, kto jest ich wła cicielem.
PBK -mierzy warto

produkcji wytworzonej w gospodarce kraju.

Gospodarka zamkni t – nazywamy gospodark , w której nie wyst puj zwi zki z zagranic .
Warto

dodatnia –jest to przyrost warto ci dóbr w wyniku okre lonego (danego)procesu produkcji.

Warto

dodatni oblicza si przez odj cie od warto ci dóbr wyprodukowanych przedsi biorstwie

sumy kosztów rzeczowych czynników wytwórczych zu ytych do produkcji tych dóbr.
Dobra finalne- to dobra nabyte przez ostatecznego u ytkownika. S to albo dobra konsumpcyjne
zakupione przez gospodarstwa domowe, albo dobra kapitałowe (inwestycyjne)-np. maszyny -
nabywane przez przedsi biorstwa.
Dobra po rednie-to dobra cz

ciowo przetworzone, które stanowi nakład w procesie produkcji w

innych przedsi biorstwach gdzie s zu ywane.
Inwestycje - s to zakupy nowych dóbr kapitałowych przez przedsi biorstwa
Oszcz dno ci-to ta cz

dochodu, która nie została wydana na zakup dóbr i usług

Y -b dziemy oznacza PKB, który jest to samy z warto ci dochodów gospodarstw domowych.
C-wydatki konsumpcyjne
S -Oszcz dno ci

S=Y-C
Oraz
Y=C+S

SYMBOL = oznacza ‘’jest Identycznie równy ( to samy)na mocy definicji’’
Dobra finalne – s to dobra, które nie zu ywaj si całkowicie w procesie produkcji w danym okresie
Zapasy – to dobra trzymane obecnie w przedsi biorstwie na potrzeby przyszłej produkcji lub
sprzeda y
Zapasy nazywali my KAPITAŁEM OBROTOWYM. Poniewa nie zu ywaj si one całkowicie w
produkcji ani nie zostaj sprzedane w bie

cym okresie, s uznawane w za dobra kapitałowe.

Powi kszanie zapasów jest, wi c równoznaczne z inwestycjami kapitał obrotowy. Kiedy zapasy
obni aj si , wtedy traktujemy to jako inwestycje ujemne lub – inaczej – dezinwestycje.

ródłem dochodów pa stwa s zarówno podatki bezpo rednie T e nakładane na dochody jak i podatki

po rednie T e zwane inaczej PODATKAMI OD WYDATKÓW
Podatki nakłada si , aby móc sfinansowa dwa rodzaje wydatków pa stwa. Wydatki na dobra i usługi
G obejmuj zakupy przez pa stwo dóbr i usług.

Pa stwo ponosi te wydatki zwi zane z finansowaniem PŁATNO CI TRANSFEROWYCH albo –
inaczej – WIADCZE SPOŁECZNYCH –B
PKB w cenach rynkowych
PKB w cenach czynników wytwórczych
Rachunek dochodu narodowego, konsumpcj C ,inwestycje I i wydatki pa stwa G wyra amy w
cenach rynkowych, ł cznie z podatkami po rednimi od dóbr i usług , to warto

dodan lub – inaczej -

produkcje netto wytworzon w gospodarce mo na zapisa jako C + I + G w rezultacie
PKB w canach rynkowych = C+ I + G
Y=PKB e cenach czynników produkcji =C+I+G – T
ROZPORZ DZALNE DOCHODY OSOBISTE – s to dochody gospodarstw domowych po
uwzgl dnieniu podatków bezpo rednich % płatno ci transferowych. Wielko

ta informuje nas o tym,

ile gospodarstwa domowe mog przeznaczy na wydatki i oszcz dno ci

Rozporz dzalne dochody osobiste wynosz , zatem Y+B+T d

Eksportem X nazywamy dobra, które zostały wytworzone w kraju a nast pnie sprzedane za granic
IMPORT (Z) to dobra, które s produkowane za granic i tam nabywane na potrzeby gospodarki
krajowej

Gospodarstwa domowe przedsi biorstwa i pa stwo mog dokonywa importu, Z który nie jest cz

produkcji krajowej i nie kreuje dochodów czynników wytwórczych. Dobra importowane nie zostaj
wykazane w PKB ujmowanym od strony produkcji, który odnosi si tylko do warto ci dodanej przez
producentów krajowych. Import zostaje jednak e uj ty w wydatkach na dobra finalne.

W zwi zku z istnieniem w gospodarce otwartej handlu zagranicznego mo emy zmodyfikowa nasz
formuł obliczania PKB w cenach czynników produkcji w nast puj cy sposób Y=C+I+G+X-Z-T=C + I
+G+ NX –T
S+(T d +T e –B)+Z=I+G+X – suma odpływów z obiegu musi by nadal równa sumie dopływów.

Nadwy ka sektora prywatnego prywatnego-I to odpływ z ruchu okr

nego. Musi mu odpowiada

dopływ o tej samej wielko ci. ródłem tego dopływu mo e by albo deficyt bud etu pa stwa, G+B-T e
_T d albo eksport netto NX tj. nadwy ka wpływów z eksportu nad wydatkami na import

Przepływ netto dochodów maj tkowych to nadwy ka napływu dochodów z własno ci z tytułu usług
czynników produkcji wiadczonych za granic nad odpływem dochodów z własno ci pozostałych w
wyniku wiadczenie przez cudzoziemców usług czynników produkcji w Wielkiej Brytanii

PNB jest miernikiem całkowitych dochodów kraju, niezale nie od miejsca(kraju) wiadczenie usług
PKB powi kszonemu o dochody netto t tytułu własno ci za granic

AMORTYZACJA zwana inaczej zu yciem kapitału trwałego, jest miar szybko ci zmniejszania si
warto ci istniej cego zasobu kapitału w danym okresie b d cego wynikiem jego fizycznego lub
ekonomicznego zu ycia

AMORTYZACJA jest kosztem ekonomicznym, poniewa dotyczy zasobów zu ywanych w procesie
produkcji

DOCHÓD NARODOWY jest to produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce. Oblicza si przez
odj cie amortyzacji od PNB w cenach czynników produkcji.

Dochód narodowy to ilo

pieni dzy, jak dysponuje na wydatki na dobra i usługi po odło eniu

odpowiedniej ilo ci pieni dzy

PNB w uj ciu nominalnym mierzy si w cenach bie

cych tj. takich, które istniały w okresie, gdy

osi gano składaj ce si na PNB dochody

Realny PNB koryguje nominalny PNB o skutki inflacji i wyra a go w cenach istniej cych pewnym
okresie najcz

ciej okre lanym jako rok Bazowy lub podstawowy

Delator PNB jest to stosunek nominalnego PNB (w cenach bie

cych)do PNB w uj ciu realnym (w

cenach stałych) wyra ony w postaci wska nika

Realny PNB jest prostym miernikiem fizycznym produkcji wytworzonej w gospodarce w roczna zmiana
procentowa jego poziomu informuje o tempie wzrostu gospodarczego

REALNY PNB per CAPITA jest to realny PNB podzielony przez liczb mieszka ców kraju
Przy danym poziomie realnego PNB im wi ksza jest liczba ludno ci tym mniejsza b dzie liczba dóbr i
usług przypadaj cych na 1 osob
Prosty miernik przeci tnego poziomu stropy yciowej w jakim kraju

PNB znajduje zastosowanie jako miernik wielko ci produkcji dóbr i usług w gospodarce, byłoby
po

dane, aby rachunek PNB obejmował swym zasi giem mo liwie jak najszerszy obszar działalno ci

gospodarczej W praktyce wyst puj dwa problemy utrudniaj ce wł czenie całej produkcji do PNB
>PO PIERWSZE niektóre efekty uboczne gospodarczej działalno ci człowieka takie jak hałas,
zanieczyszczenie rodowa i korki drogowe wpływaj na wzrost uci

liwo ci ycia. Powinni my, zatem

wprowadzi poprawk na te efekty uboczne
Istnieje równie wiele po

danych społecznie dóbr i usług, które nie s wliczone do PNB, poniewa

nie s one obj te transakcjami rynkowymi i brak jest ich mierników warto ci.
Szacuje si wprawdzie warto ci pozostałe w efekcie tego rodzaju działalno ci. Ale przy zało eniach o
wysokim stopniu umowno ci. W konsekwencji Wyniki tych szacunków mieszcz si w bardzo
szerokim przedziale od 3 % do 25% PNB

Wska nik dobrobytu ekonomicznego netto DEN wska nik ten koryguje PNB Tak, aby stało si ono
bardziej adekwatnym miernikiem poziomu dobrobytu w danym kraju.

21. DETERMINANTY DOCHODU NARODOWEGO

PRODUKCJA POTENCJALNA – jest to wielko

produkcji, która wytworzyłaby gospodarka gdyby

wszystkie czynniki produkcji zostały w pełni wykorzystane

Produkcja potencjalna ma tendencje do równomiernego wzrostu w miar zwi kszenie zasobu
czynników wytwórczych % gospodarce. Produkcja potencjalna zmienia si powoli
Jest to produkcja, jak mo na by osi gn

gdyby wszystkie rynki w gospodarce znajdowały si w

stanie równowagi.

Johna Maynarda KEYNESA
Keynesistamji opowiadaj cymi si za interwencj pa stwa, które miała utrzyma produkcje na
poziomie zbli onym do potencjalnego.

Miltion Friedman

AD – popyt globalny
C popyt konsumpcyjny
I popyt inwestycyjny
Otrzymujemy;
AD=C+I

ROZPORZ DZALNE DOCHODY OSOBISTE – s to dochody, jakie gospodarstwa domowe
otrzymuj od przedsi biorstw, powi kszone o wpłaty transferowe otrzymywane od pa stwa i
zmniejszone o podatki bezpo rednie płacone pa stwu. S to inaczej dochody, jakie gospodarstwa
mog przeznaczy na wydatki lub oszcz dno ci

FUNKCJA Konsumpcji= obrazuje wielko

zamierzonej konsumpcji globalnej przy ka dym poziomie

rozporz dzalnych dochodów osobistych.

AUTONOMICZNYM POPYTEM KONSUMPCYJNYM – OZNACZA POPYT NIEZALE NY OD
WIELKO CI DOCHODU

KARA COWA SKŁONNO

DO KONSUMPCJI – jest to cz

ka dego dodatkowego funta dochodu

rozporz dzalnego, która gospodarstwa domowe pragn przeznaczy na konsumpcje

POPYT INWESTYCYJNY – oznacza zamierzone (planowane) przez przedsi biorstwa powi kszenie
zasobów kapitału trwałego (fabryki i maszyny ) oraz stanu zapasów

Popyt inwestycyjny przedsi biorstw zale y głównie od ich przewidywa co do tempa wzrostu popytu
na ich produkty na ich produkty

POPYT GLOBALNY jest to suma, która przedsi biorstwa i gospodarstwa domowe planuj wyda na
dobra i usługi przy ró nej wielko ci dochodu

Popyt Globalny –to po prostu popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych C plus popyt inwestycyjny
przedsi biorstw I

W sytuacji, gdy popyt globalny spada poni ej poziomu zapewniaj cego pełne zatrudnienie ,
przedsi biorstwa nie mog sprzeda tyle ,ile pragn łyby . Mówimy ze wyst puje PRZYMUSOWA
nadwy ka zdolno ci wytwórczych

Przy stałych cenach i płacach RÓWNOWAGA KRÓTKOOKRESOWA na rynku dóbr istnieje wtedy,
kiedy popyt globalny lub inaczej – planowane globalne wydatki dokładnie zrównaj si z faktycznie
wytworzona produkcj .

Planowane zmiany zapasów s ju wł czone do globalnego popytu inwestycyjnego I

SPADEK POPYTU GLOBALNEGO 21.6

Funkcja popytu globalnego AD;
Nachylenie krzywej AD zale y wył cznie od kra cowej skłonno ci konsumpcji (MPC)

-wydatków autonomicznych
takie wydatki, które s nie zale ne od dochodu

Zmiany wydatków autonomicznych prowadza do równoległych przesuni

krzywej AD

Popyt inwestycyjny zale y przede wszystkim od bie

cych oczekiwa przedsi biorstw dotycz cych

przyszłego popytu na ich produkcj

Keynes dowodził ze popyt inwestycyjny mo e wykazywa znaczne wahania silnie reaguj ce na
bie

cy pesymizm lub optymizm w ocenie przyszło ci i nazwał to zjawisko NATURALNYM

INSTYNKTEM INWESTORÓW

MNO NIK 21.7

MNO NIKIEM – nazywamy stosunek zmiany produkcji w punkcie równowagi do powoduj cej ja
zmiany w wydatkach autonomicznych
MNO NIK – informuje jak zmieni si produkcja w wyniku zmiany popytu globalnego
Mno nik jest wi kszy od 1 poniewa ka da zmiana autonomiczna popytu inwestycyjnego uruchamia
dalsze zmiany popytu konsumpcyjnego

MNO NIK = 1
_______

1- MPC

Pocz tkowy spadek popytu inwestycyjnego 9 spowoduje ostatecznie spadek produkcji równowagi o
30

Odj cie MPC od jedno ci daje kra cow skłonno

do oszcz dno ci ( MPS) im jest ona wy sza tym

wi ksza cze

ka dej dodatkowej jednostki dochodu wypada z ruchu okr

nego powi kszaj c

oszcz dno ci

Paradoks zapobiegliwo ci –zmiana rozmiarów oszcz dno ci, jakie gospodarstwa domowe pragn
poczyni przy ka dym poziomie dochodu prowadzi do zmiany wielko ci dochodu zapewniaj c
równowag . nie nast puje natomiast zmiana oszcz dno ci w punkcie równowagi nadal musz si
one równa si planowanym inwestycj

22. GLOBALNY POPYT, POLITYKA FISKALNA I HANDEL ZAGRANICZNY

PODSTAWOWE POJ CIA

Polityka fiskalna – decyzje rz du dotycz ce wydatków i podatków.

Polityka stabilizacyjna – obejmuje działania rz du zmierzaj ce do utrzymania poziomu produkcji,
tak aby PNB był blisko poziomu zapewniaj cego pełne wykorzystanie czynników wytwórczych (pełne
zatrudnienie).

Deficyt bud etowy - nadwy ka wydatków pa stwa nad jego dochodami. Pa stwo finansuje zwykle
swój deficyt, zapo yczaj c si u społecze stwa poprzez sprzeda obligacji.
DŁUG PUBLICZNY (narodowy) – suma pozostałych do spłacenia po yczek pa stwowych

Udział pa stwa w ruchu okr

nym – pa stwo wł cza si do ruchu okr

nego poprzez zakup dóbr i

usług ( wydatki pa stwa G zwi kszaj ł czny popyt), oraz poprzez ci ganie podatków Td i Te
(pomniejszonych o transfery zasiłków [B]) które sprawiaj , e dochody rozporz dzalne s mniejsze od
dochodu i produktu narodowego.

Rys. 21.1

DOCHÓD ROZPORZ DZALNY(YD) to dochód narodowy (Y C + I + G) pomniejszony o podatki
netto (NT)

YD = Y – NT = Y – tY = Y(1 – t)

Podatki netto (NT) - podatki minus transfery (B)

Stopa procentowa ( t ) – np. je li podatki wynosz 20 % dochodu narodowego to stopa = 0,2

WPŁYW WYDATKÓW PA STWOWYCH ( G ) NA POZIOM PRODUKCJI

Wzrost G wywołuje wzrost poziomu produktu społecznego odpowiadaj cego warunkom równowagi (
linia 45 ) o wielko

równ iloczynowi mno nika i przyrostu G. w czasie recesji, gdy równowaga

nast puje na niskim poziomie produkcji, wzrost wydatków pa stwa (G) podwy sza ł czny popyt i
poziom produkcji zapewniaj cy równowag .

Rys. 21.3

WPŁYW WYDATKÓW NETTO ( NT) NA POZIOM PRODUKCJI
Zwi kszenie stopy opodatkowania netto obni a poziom produkcji zapewniaj cy równowag , a
obni enie stopy opodatkowania netto prowadzi do ustalenia poziomu równowagi (linia 45) na wy szym
poziomie produkcji.
Stopa podatków netto t wzrasta, gdy:

1) rz d podnosi podatki bezpo rednie
2) rz d ogranicza stop subsydiów, np. zasiłki za bezrobotnych

Rys. 21.4

POŁ CZONY EFEKT WYDATKÓW PA STWOWYCH I OPODATKOWANIA
Mno nik zrównowa onego bud etu – oznacza e wzrost wydatków pa stwa, któremu towarzyszy
taki sam wzrost podatków, powoduje zwi kszenie produkcji.

DZIAŁANIE MNO NIKA PRZY PROPORCJONALNYCH PODATKACH

KSK’ (kra cowa skłonno

do konsumpcji z dochodu narodowego) = KSK (1 – t )

Modyfikacja mno nika z poprzedniego rozdziału ( w tamtym rozdziale była KSK z dochodu
rozporz dzalnego) :

Mno nik = 1 / 1 – KSK’

Bud et – zapis planu wydatków i sposobów ich finansowania; okre lonej osoby, przedsi biorstwa lub
pa stwa.

DEFICYT BUD ETOWY PA STWA = G – NT

G – wydatki pa stwa na dobra i usługi
NT – j.w.

Trzy wielko ci, które okre laj stan bud etu:

1) stopa podatkowa (t)
2) wielko

wydatków pa stwowych (G)

3) poziom dochodu

Przy danym poziomie wydatków pa stwa G i danej stopie podatków t, nadwy ka b d deficyt bud etu
zale

od wysoko ci dochodu. Im wy szy dochód, tym mniejszy deficyt b d wi ksza nadwy ka.

Przy danej stopie podatkowej wzrost G powoduje zwi kszenie dochodu gwarantuj cego równowag ,
co z kolei zwi kszy wpływy z podatków

INWESTYCJE, OSZCZ DNO CI I DEFICYT BUD ETOWY

Stan równowagi : S + NT = G + I

faktyczne oszcz dno ci (S) + faktyczne podatki netto (NT) musz

zawsze równa si faktycznym wydatkom pa stwa (G) i faktycznym inwestycj .

S + NT = G + I, wi c : S – I = G – NT , a G – NT = deficyt bud etu, czyli S – I = przewidywany deficyt
bud etu pa stwa

Wzrost wydatków pa stwowych na dobra i usługi (G) podnosi poziom produkcji zapewniaj cy
równowag (linia 45). Przy danej stopie podatkowej wpływy podatkowe rosn . Mimo to deficyt
bud etowy powi ksza si ( lub nadwy ka bud etu zmniejsza si ). Dlaczego?

S – I = G – NT (deficyt bud etu)
I jest warto ci stał , wi c musi wzrosn

Wi ksze G to wi ksze S wi c : S (wi ksze) – I (stałe) = wi kszy deficyt
Przy danym poziomie wydatków pa stwa (G) wzrost stopy podatkowej (t) zmniejsza zarówno poziom
równowa

cego gospodark dochodu narodowego [ rysunek 21.4], jak i rozmiar deficytu

bud etowego, poniewa

Wi kszy podatek to mniejsze oszcz dno ci S
S (mniejsze) – I (stałe) = mniejszy deficyt

DEFICYT A CHARAKTER POLITYKI FISKALNEJ PA STWA

Polityka fiskalna – decyzje rz du dotycz ce wydatków (G) i podatków (NT)

Deficyt sam w sobie nie jest dobr miar charakteru polityki fiskalnej pa stwa. Deficyt mo e si
zmienia z powodów, które nie maj wiele wspólnego z polityk fiskaln , np. przy danym poziomie
wydatków (G) i danej stopie podatkowej (NT), nale y oczekiwa , e bud et b dzie wskazywał wi kszy
deficyt w czasie recesji, gdy dochód b dzie niski, ni w czasie o ywienia, gdy dochód b dzie wysoki.

Wska nik bud etu pełnego zatrudnienia – pokazuje, czy bud et miałby deficyt, czy nadwy k ,
gdyby dochód znajdował si na poziomie pełnego wykorzystania czynników wytwórczych
(zatrudnienia). Jest to znacznie lepszy wska nik charakteru polityki fiskalnej ni faktyczna nadwy ka
lub deficyt.

Drug przyczyn tego, e faktyczny deficyt bud etowy nie jest najlepszym wska nikiem charakteru
polityki fiskalnej, jest istnienie ró nicy miedzy realn i nominaln stop procentow (wpływ inflacji)

AUTOMATYCZNE STABILIZATORY I AKTYWNA POLITYKA FISKALNA

Automatyczny stabilizator to taki mechanizm w gospodarce, który zmniejsza podatno

PNB na

wstrz sy poprzez zmniejszenie warto ci mno nika. Ich zalet jest to, e działaj automatycznie (nikt
nie musi decydowa o ich uruchomieniu)

Wstrz sy – zaburzenia w gospodarce wywołane, np. przez wojn , wzrost cen ropy, wstrz sy mog
zmieni automatycznie składniki ł cznego popytu i przesun

krzyw popytu globalnego.

Automatyczne stabilizatory:

•

podatek dochodowy

•

podatek od warto ci dodanej VAT

•

zasiłek dla bezrobotnych

•

import (w gospodarce otwartej)

AKTYWNA (DYSKRECJONALNA) POLITYKA FISKALNA

Aktywna polityka fiskalna – wpływanie rz du na zmiany poziomu wydatków lub stopy podatkowej,
polityka ta oddziałuje stabilizuj co na poziom popytu globalnego i przybli a gospodark do stanu
pełnego zatrudnienia.

Ograniczenia aktywnej polityki fiskalnej:

1) opó nienia czasowe w rozwi zaniu problemu, wprowadzeniu zmian w polityce oraz

dostosowaniu si do nowego stanu równowagi.

2) Niepewno

– bł dy w oszacowaniu przyszłego popytu, oszacowaniu wysoko ci mno nika i w

ocenie zakresu zmian w automatycznych składnikach popytu wywołanych posuni ciami
fiskalnymi – prowadzi to do bł dnego oszacowania zakresu zmian w polityce fiskalnej.

DŁUG PUBLICZNY I DEFICYT

Dług publiczny (narodowy) – całkowite pozostaj ce do spłaty zadłu enie pa stwa. Wzrasta w
wyniku deficytu bud etowego

Dług sektora publicznego – deficyt bud etu pa stwa i dług znacjonalizowanych gał zi przemysłu

Dwie przesłanki, które mog powodowa wyolbrzymienie problemu długu narodowego:

1) wi kszo

długu pa stwo zaci ga u swoich obywateli (obligacje pa stwowe), wi c sami

po yczamy sobie.

2) cze

pieni dzy wcze niej po yczonych została zainwestowana, wi c zacznie przynosi

dodatkowe dochody, co pomo e w spłacie długu.

Z drugiej strony:

1) Jednak, je li dług b dzie zbyt du y w stosunku do PNB to rz d mo e zdecydowa si na

zwi kszenie stopy opodatkowania, aby pokry ten dług, co mo e wywoła zaburzenia w
gospodarce.

2) Wysokie zadłu enie mo e spowodowa nadmierny deficyt, który rz d b dzie mógł

sfinansowa wył cznie poprzez zaci ganie kolejnych po yczek b d druk pieni dzy (gro ba
hiperinflacji)

WPŁYW HANDLU ZAGRANICZNEGO NA DOCHÓD

Bilans handlowy – warto

eksportu netto. Gdy eksport (X) jest wi kszy od importu (Z), wyst puje

nadwy ka handlowa. Gdy import przewy sza eksport, gospodarka wykazuje deficyt handlowy.

Wpływ produktu krajowego i dochodu na import i eksport:

•

w ka dym przypadku popyt na import najcz

ciej ro nie, kiedy wzrastaj dochód i produkt

krajowy [rys. 21.7]

•

eksport nie zale y od dochodu narodowego

Kra cowa skłonno

do importu (KSI) – pokazuje, jak cz

ka dej dodatkowej złotówki dochodu

narodowego podmioty krajowe chc wyda na import, np. KSI =0,2, wi c ka da planowana złotówka
dochodu narodowego powi ksza planowany poziom importu o 20 groszy. KSI obni a warto
mno nika z 1/ 1 – KSK’ do 1/1-KSK’ + KSI

Nadwy ka handlowa – dodatnia ró nica mi dzy eksportem a importem. Nadwy ka jest tym wy sza,
im ni szy jest poziom dochodu. Wzrost eksportu zwi ksza nadwy k handlow , a wzrost KSI
zmniejsza j

Popyt na eksport netto – ró nica miedzy popytem na eksport a popytem na import przy ka dym
poziomie dochodu narodowego.

Wzrost eksportu wywołuje wzrost krajowej produkcji i dochodu. Wzrost KSI powoduje zmniejszenie
krajowej produkcji i dochodu.

W sytuacji równowagi zamierzone odpływy S + NT + Z musz by równe dopływom G+I+X. oznacza
to, e ka d nadwy k S –I planowan przez sektor prywatny musi skompensowa suma deficytu
pa stwa G –NT i zamierzonej nadwy ki handlowej X – Z

23. PIENI DZ I WSPÓŁCZESNY SYSTEM BANKOWY.

Pieni dz – to pewien powszechnie akceptowany towar, za pomoc którego dokonujemy płatno ci za
dostarczone dobra lub wywi zujemy si ze zobowi za (np. spłata długu). Inaczej mówi c jest to

rodek wymiany.

Funkcje pieni dza:

•

rodek wymiany – ułatwia wymian dóbr i usług (w gospodarce bezpieni

nej (bartelowej)

nie wyst puje rodek wymiany. Wymiana ma charakter bezpo redni, co oznacza, e jedne
dobra s wymieniane na inne)

•

Jednostka rozrachunkowa – to jednostka, w której s wyra one ceny i prowadzi si rozliczenia

•

rodek przechowywania warto

(tezauryzacji) – umo liwia wykorzystanie pieni dza do

zakupu w przyszło ci

•

Miernik odroczonych płatno ci – pozwala ustali warto

przyszłych spłat długu

Rodzaje pieni dza:

•

Pieni dz symboliczny – to rodek płatniczy, którego warto

, czyli siła nabywcza znacznie

przewy sza koszt jego wytworzenia lub warto

jako towaru w innych ni pieni dz

zastosowaniach

•

Pieni dz bezgotówkowy – to rodek wymiany, którego podstaw jest wierzytelno
przedsi biorstwa prywatnego lub osoby fizycznej. Pieni dz maj cy form zapisu na rachunku
bankowym, którego podstaw mo e by depozyt gotówkowy klienta lub kredyt udzielony
przez bank. Płatno ci dokonywane s za pomoc polecenia przelewu, czeku, karty kredytowej
itp.

W przeszło ci ró ne towary pełniły funkcje pieni dza np. psie z by, muszle, złoto, niewolnicy i
papierosy. Był to tzw. Pieni dz towarowy. We współczesnym wiecie ta posta pieni dza
wyst puje coraz rzadziej, a powszechnie akceptowanym rodkiem płatniczym jest pieni dz
gotówkowy (symboliczny). Przykładami pieni dza gotówkowego s banknoty i bilon, które w
coraz wi kszym stopniu uzupełnia pieni dz bezgotówkowy np. w postaci depozytów
bankowych

System bankowy

Pocz tków nowoczesnego systemu bankowego mo na upatrywa w operacjach przeprowadzanych
przez redniowiecznych złotników, którzy zacz li wyst powa w roli „skarbników”, przechowuj c w
swych skarbcach złoto nale

ce do klientów. Od momentu, kiedy klienci zacz li przekazywa prawo

własno ci do swego złota w formie zapisów na papierze, a nie fizycznego transferu, pojawiła si
instytucja czeku. Gdy złotnicy przekonali si , e ich klienci nie b d jednocze nie domaga si zwrotu
powierzonego złota, ju tylko krok dzielił ich od wprowadzenia kredytów bankowych i instytucji kredytu
w rachunku bie

cym (overdraft). Złotnicy musieli oczywi cie utrzymywa rezerwy złota, aby unikn

niebezpiecze stwa paniki finansowej, ale stanowiły one tylko pewn cz

całkowitej sumy wkładów.

Podstaw nowoczesnego systemu bankowego jest działalno

po redników finansowych, przede

wszystkim banków komercyjnych. Najwa niejsz cech tych banków jest to, i cz

ich pasywów

jest wykorzystywana jako rodek płatniczy, co sprawia, e mo na je traktowa jako składnik poda y
pieni dza w gospodarce. Baki komercyjne działaj w systemie clearingowym (rozrachunkowym), w
ramach którego codziennie dokonuje si rozlicze sald – wynikaj cych z obsługiwanych transakcji –
mi dzy uczestnikami systemu. Bank centralny (Narodowy Bank Polski) wyst puje w roli bankiera
banków komercyjnych; utrzymuje u siebie pewn cz

ich rezerw i wył cza w ten sposób z obiegu

gotówki.

Banki komercyjne, podobnie jak inne przedsi biorstwa prywatne, s nastawione na maksymalizacj
zysku. Przyjmuj depozyty klientów w postaci wkładów na

danie i wkładów terminowych, które –

ł cznie z certyfikatami depozytowymi – stanowi podstawowe pozycje po stronie pasywów w ich
bilansie. Po stronie aktywów banki utrzymuj rozmaite aktywa o zró nicowanym stopniu płynno ci.
Ogólnie bior c im ni sza jest płynno

danej pozycji aktywów, tym wy szy osi gany z niej zysk.

Sztuka zarz dzania własnym portfelem aktywów przez d

cy do maksymalizacji zysków bank polega

na takim ukształtowaniu struktury aktywów, aby osi gn

wysok stop zwrotu przy niskim ryzyku, a

jednocze nie utrzyma wystarczaj c płynno

aktywów do nie zakłóconej obsługi klientów.

Udzielaj c kredytów i umo liwiaj c zaci ganie po yczek w rachunku bie

cym, banki komercyjne

powi kszaj zasób pieni dza bezgotówkowego w gospodarce i tym samym wpływaj na ogóln
wielko

poda y pieni dza.

Sum banknotów i bilonu znajduj cych si w obiegu, powi kszon o rezerwy gotówkowe banków
komercyjnych, okre la si mianem bazy monetarnej. Gospodarstwa domowe i przedsi biorstwa
zawsze utrzymuj pewn ilo

gotówki, co jest podyktowane motywem transakcyjnym. Ogólna poda

pieni dza jest równa bazie monetarnej pomno onej przez mno nik kreacji pieni dza. Zale no

odzwierciedla zdolno

banków do kreacji kredytu. Wysoko

mno nika kreacji pieni dza zale y od

skłonno ci banków komercyjnych i gospodarstw domowych do posługiwania si gotówk . Im ni sza
jest planowana przez banki relacja gotówki do wkładów (stopa rezerw), tym wy szy jest mno nik
kreacji pieni dza. Podobnie im mniej gotówki utrzymuj gospodarstwa domowe i przedsi biorstwa,
tym wi ksza b dzie poda pieni dza.
Ilo

gotówki utrzymywanej przez banki w formie rezerw zale y od jej kosztu alternatywnego tj. zysku,

jaki mo na osi gn

przeznaczaj c pieni dze na kredyty oraz do prawdopodobie stwa

przedterminowego wycofania wkładów z banku. Na skłonno

ludzi do utrzymywania gotówki rzutuj

czynniki instytucjonalne okre laj ce sposób dokonywania wpłat dochodów, przepisy podatkowe,
warunki korzystania z kart kredytowych, a nawet pora roku.
W wietle powy szych ustale zdefiniowanie poj cia poda y pieni dza nie powinno na pozór
nastr cza trudno ci: obejmuje ona gotówk w obiegu oraz wkłady w banku. Rzeczywisto

bywa

jednak bardziej zło ona. Wkłady bankowe w praktyce przyjmuj bardzo ró ne formy, odzwierciedlaj c
fakt istnienia szerokiego spektrum aktywów finansowych o ró nym stopniu płynno ci. Co wi cej
funkcje banków zaczynaj w coraz wi kszym zakresie spełnia tak e instytucje finansowe, np.
towarzystwa budowlane. W 1989 najwi ksze towarzystwo budowlane w Wielkiej Brytanii – Abbey
National – zostało nawet formalnie uznane za bank.
Przyczyny te sprawiaj , e precyzyjne zdefiniowanie poda y pieni dza staje si coraz trudniejsze.
Szeroka baza monetarna obejmuje gotówk w obiegu i pogotowie kasowe banków komercyjnych oraz
ich wkłady gotówkowe w banku centralnym; ten agregat pieni

ny okre la si jak M0. szersze,

stosowane w ró nych okresach, definicje pieni dza odwoływały si do takich agregatów jak M1, M2,
M3, M4, M4c oraz M5. w pierwszej połowie lat 90 regularnie publikowane statystyki dotycz ce obiegu
pieni

nego w Wielkiej Brytanii zawierały dane na temat M0, M2 i M4, gdzie agregat M4 jest miar

pieni dza w szerokim uj ciu. Wszystkie definicje pieni dza zawarte mi dzy agregatem M0 i M4 maj
obecnie znaczenie mniejsze znacznie ni poprzednio. W warunkach post puj cej deregulacji rynków
finansowych i szybkiego post pu technicznego coraz łatwiejsze staje si bowiem przerzucanie

rodków mi dzy ró nymi rodzajami aktywów finansowych i elastyczne dostosowanie portfela aktywów

do zmieniaj cych si warunków.
Banki komercyjne – to po rednicy finansowi, którym pa stwo udzieliło licencji na działalno
polegaj c na udzielaniu kredytów i przyjmowaniu depozytów, wł czaj c w to wkłady, w których ci

mog by wystawiane czeki

Baza monetarna – to ł czna ilo

banknotów i bilonu w obiegu pozabankowym oraz znajduj cych si

w systemie bankowym

Mno nik kreacji pieni dza – obrazuje wielko

zmiany zasobu pieni dza, wywołanej zmian bazy

monetarnej o jednostk

M0 – Banknoty i bilon w obiegu oraz wkłady operacyjne banków trzymane w banku centralnym

Panika finansowa – to samospełniaj ca si przepowiednia. Ludzie dochodz w pewnym momencie do
wniosku, e bank nie b dzie zdolny do wypłacenia gotówki posiadaczom wkładów. Wpadaj wi c w
popłoch i biegn do banku, aby wydosta swoje pieni dze. Tym samym sprawiaj , e bank
rzeczywi cie nie jest w stanie wypłaci pieni dzy i b dzie musiał ogłosi bankructwo.

Poda pieni dza – to całkowita warto

znajduj cych si w obiegu zasobów pieni dza wyst puj cego

w roli rodka wymiany

Po rednik finansowy – to instytucja, która specjalizuje si w ułatwianiu kontaktów mi dzy
kredytodawcami a kredytobiorcami

Płynno

– szybko

i pewno

, z jak dany rodzaj aktywu mo na zamieni na pieni dz

Rezerwy – w czasach złotnika to ilo

złota pozwalaj ca dokona natychmiastowych wypłat na

danie wła cicieli wkładów (współcze nie: rezerwy gotówkowe banków)

Stopa rezerw – stosunek rezerw bankowych do wkładów

System Clearingowy (rozliczeniowy) – to ogół porozumie , na mocy których wzajemne zobowi zania i
nale no ci banków rozlicza si przez zestawienie wszystkich transakcji dokonanych w danym okresie
i spłat tylko zobowi za netto powstałych w rozliczeniach mi dzybankowych.

Wkład (depozyt) – w czasach złotników ilo

złota oddana złotnikowi na przechowanie (współcze nie:

wkład gotówkowy w banku)

24. BANK CENTRALNY I SYSTEM PIENI

2 funkcje banku centralnego:

bank banków – działa jako bankier dla banków komercyjnych, zapewniaj c sprawne
funkcjonowanie dla całego systemu bankowego

bank pa stwa – sprawuje kontrol nad poda

pieni dza i finansuje deficyt bud etu pa stwa

Bank centralny a poda pieni dza – czyli metody oddziaływania przez bank centralny na poda
pieni dza w gospodarce.
Poda pieni dza – suma gotówki w obiegu poza systemem bankowym oraz wkładów w bankach
komercyjnych i w towarzystwach budowlanych.
Baza monetarna – ilo

gotówki dostarczanej przez bank centralny zarówno bankom komercyjnym,

jak i sektorowi pozabankowemu.
Mno nik kreacji pieni dza – wielokrotno

, jak stanowi poda pieni dza w stosunku do bazy

monetarnej.

Rezerwy obowi zkowe – stopa rezerw obowi zkowych jest to minimalna relacja rezerw gotówkowych
do wkładów, jak musz utrzymywa banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego.
Je li stosowany jest wymóg rezerw obowi zkowych, to banki komercyjne mog utrzymywa wi ksze
od minimalnych rezerwy gotówkowe, ale nie mog utrzymywa ich mniej. Je li ich zasób gotówki
spadnie poni ej wymaganego poziomu, to musz one natychmiast po yczy gotówk (zwykle od
banku centralnego), aby przywróci wymagan stop rezerw obowi zkowych.
Je li bank centralny wymaga utrzymywania rezerw obowi zkowych ponad poziom, który przezorne
banki utrzymywałyby i tak w ka dych warunkach, powstaje efekt polegaj cy na ograniczeniu zakresu
kreacji wkładów bankowych, obni eniu warto ci mno nika kreacji pieni dza oraz zmniejszeniu poda y
pieni dza przy ka dym danym poziomie bazy monetarnej. Podobnie, je li obowi zuje ju jaka stopa
rezerw obowi zkowych, to jej podwy szenie spowoduje zmniejszenie poda y pieni dza.

Stopa dyskontowa – stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu po yczek
bankom komercyjnym.

Operacje otwartego rynku – wyst puj wtedy, gdy bank centralny zmienia wielko

bazy monetarnej,

kupuj c lub sprzedaj c papiery warto ciowe na otwartym rynku.
Operacje otwartego rynku pozwalaj wpłyn

na wielko

bazy monetarnej. Poniewa poda

pieni dza to iloczyn bazy monetarnej i mno nika kreacji pieni dza, operacje otwartego rynku wpływaj
równocze nie na rozmiary poda y pieni dza.

Inne funkcje banku centralnego – czyli rola banku centralnego w dziedzinie sterowania poda
pieni dza i realizacji polityki pieni

nej pa stwa.

Ostatnia instancja kredytowa – instytucja zdolna do udzielania po yczek bankom i innym instytucjom
finansowym w sytuacjach, gdy panika na rynkach finansowych zagra a całemu systemowi
finansowemu.
Rola banku centralnego jako po yczkodawcy ostatniej instancji sprowadza si nie tylko do zwykłej
ochrony zło onego i wzajemnie powi zanego wewn trznie nowoczesnego systemu finansowego, w
którym bankructwo jednego banku mogłoby spowodowa upadek wielu innych. Pozwala ona równie
znacznie ograniczy niepewno

w polityce pieni

nej.

Zazwyczaj sama wiadomo

, i bank centralny jest gotowy podj

działania jako ostatnia instancja

kredytowa, zapobiega powstaniu paniki na rynkach finansowych.
Zarz dzanie długiem i finansowanie deficytu
Potrzeby po yczkowe sektora publicznego (PPSP) lub inaczej – deficyt sektora publicznego – to suma
deficytu bud etu centralnego i bud etów terenowych oraz deficytu w gał ziach znacjonalizowanych.
Bank centralny, jako bankier pa stwa, musi czuwa , by pa stwo było zdolne do wywi zywania si ze
swych zobowi za płatniczych w przypadku wyst pienia deficytu.
Istniej dwa (po odrzuceniu mo liwo ci zaci gni cia przez pa stwo po yczki za granic ) sposoby
sfinansowania deficytu sektora publicznego:

po yczenie niezb dnych rodków przez pa stwo od własnego społecze stwa

dodrukowanie pieni dzy

Popyt na pieni dz – wyodr bniamy 3 podstawowe zmienne, które okre laj popyt na pieni dz: stop
procentow , poziom cen (albo inaczej przeci tn cen dóbr i usług) oraz realny dochód
Motywy trzymania pieni dza – ródeł d

enia ludzi do posiadania pieni dzy nale y wi c upatrywa w

dwóch funkcjach:

pieni dz jest zasobem. Jest to inaczej ilo

pieni dzy w obiegu oraz suma wkładów

bankowych posiadanych w jakim okre lonym momencie. Posiadanie pieni dzy nie jest tym
samym, co ich wydawanie. Trzymamy pieni dze, aby wyda je w przyszło ci.

pieni dz jest rodkiem wymiany, wskutek czego musi on równie spełnia funkcj

rodka

przechowywania warto ci.

Koszt alternatywny (koszt utraconych mo liwo ci) utrzymywania pieni dza – odsetki utracone w
wyniku trzymania aktywów finansowych w postaci pieni dzy (gotówki), a nie w formie
oprocentowanych obligacji.
Ludzie b d trzyma pieni dze tylko wtedy, gdy dostrzeg w tym korzy ci, które zrównowa

koszt

alternatywny. Te motywy to:

motyw transakcyjny – odzwierciedla fakt niedoskonałej synchronizacji wpływów i wydatków w
czasie

motyw przezorno ci – polega na tym, e z góry decydujemy si trzyma pewien zasób
pieni dza na pokrycie nieprzewidzianych wypadków, których dokładnego rodzaju nie jeste my
jeszcze w stanie przewidzie

motyw portfelowy – jego przyczyn jest niech

ludzi do ryzyka. Ludzie s skłonni po wi ci

wy sz przeci tnie stop zwrotu dla zapewnienia sobie bezpiecze stwa lokat, tj. takiego
portfela inwestycyjnego, który przyniesie ni sz , ale daj c si łatwiej przewidzie stop
zysku

Równowaga na rynkach finansowych
Bank centralny kontroluje nominaln warto

pieni dza. Je eli przyjmiemy zało enie upraszczaj ce,

e ceny dóbr s stałe, to mo emy uzna , i bank centralny kontroluje tak e realn poda pieni dza.

Zmiany ilo ci pieni dza w uj ciu nominalnym prowadz jednak zwykle do zmiany poziomu cen.
Bankowi centralnemu jest wówczas znacznie trudniej kontrolowa realn poda pieni dza.
Równowaga na rynku pieni dza – rynek pieni dza znajduje si w równowadze wówczas, gdy wielko
zapotrzebowania na realne zasoby pieni dza jest równa wielko ci zaoferowanej.
Nadwy ka popytu na pieni dz musi zosta dokładnie zrównowa ona przez nadwy k poda y
obligacji. W przeciwnym wypadku ludzie planowaliby utrzymywanie wi kszego maj tku od tego, jaki
faktycznie posiadaj .

Podsumowanie

1. Bank Anglii jest bankiem centralnym w Wielkiej Brytanii i spełnia funkcj banku banków oraz

banku pa stwa. Nie mo e on nigdy zbankrutowa , gdy ma monopol na emisj pieni dza
gotówkowego. Działa te jako ostatnia instancja kredytowa dla banków.

2. Bank centralny odpowiada za realizacj polityki pieni

nej pa stwa. Kontroluje baz

monetarn za pomoc operacji otwartego rynku, tj. kupna i sprzeda y pa stwowych papierów
warto ciowych. Ponadto bank centralny mo e wpływa na wysoko

mno nika kreacji

pieni dza przez nakładanie na banki komercyjne wymogu rezerw minimalnych, wprowadzanie
depozytów specjalnych lub ustalanie stopy procentowej od kredytów udzielanych w ostatniej
instancji na karnym poziomie, co ma zniech ca banki do utrzymywania nadmiernych rezerw.

3. Bank centralny jest tak e odpowiedzialny za zarz dzanie długiem publicznym, w tym za

emisj nowych obligacji maj cych zast pi stare, których termin wykupu wła nie mija.

4. Popyt na pieni dz to popyt na jego zasoby w uj ciu realnym. Pieni dz ceni si ze wzgl du na

jego zdolno

do nabywania dóbr. Popyt na pieni dz w roli rodka wymiany zale y od

rezultatu porównania wynikaj cych z motywów transakcyjnego i przezorno ci korzy ci z tytułu
utrzymywania dodatkowego funta z kosztami w postaci utraconych odsetek wskutek
nieulokowania pieni dzy w oprocentowanych aktywach. Wielko

zapotrzebowania na realne

zasoby pieni dza spada w miar wzrostu stopy procentowej. Wzrost dochodu realnego,
b d cego pewnym przybli eniem całkowitej sumy transakcji, powoduje zwi kszenie
zapotrzebowania na realne zasoby pieni dza przy ka dym poziomie stopy procentowej.

5. Przy szerszych definicjach pieni dza, takich jak np. agregat M4, istotny jest tak e motyw

portfelowy utrzymania pieni dza. Kiedy inne przynosz ce odsetki aktywa stan si zbyt
ryzykowne, ludzie zdywersyfikuj swoje portfele lokat, wł czaj c do nich równie pewn ilo
bezpiecznego aktywu – pieni dza. Je li nie wyst puje potrzeba dokonania natychmiastowej
transakcji, pojawia si popyt na przynosz ce odsetki wkłady terminowe, kosztem
nieoprocentowanych wkładów na

danie. Popyt na depozyty terminowe jest tym wi kszy, im

wi ksze s rozmiary maj tku, który ma zosta zainwestowany, i im mniejsza jest ró nica
oprocentowania wkładów terminowych i aktywów o wysokim stopniu ryzyka.

6. Nie ma odr bnego rynku pieni dza. Poniewa ludzie mog planowa utrzymywanie tylko

takich całkowitych zasobów (poda y) aktywów, jakie posiadaj , ka da nadwy ka poda y
obligacji musi zosta dokładnie zrównowa ona przez nadwy k popytu na pieni dz. Stopy
procentowe dostosowuj si , co pozwala zrównowa y rynek obligacji. Tym samym
zapewniaj one równowag na rynku pieni dza.

7. Zwi kszenie realnej poda y pieni dza prowadzi do obni ki stopy procentowej odpowiadaj cej

warunkom równowagi. Wzrost dochodu realnego powoduje wzrost stopy procentowej
zapewniaj cej równowag .

8. W praktyce precyzyjna kontrola poda y pieni dza przez bank centralny okazuje si do

trudna. Wprowadzenie sztucznych, nie yciowych przepisów sprawia, e interesy bankowe s
przenoszone do innych, niepodlegaj cych regulacji kanałów. Kontrola bazy monetarnej jest
trudna ze wzgl du na zobowi zanie banku centralnego do wyst powania w roli ostatniej
instancji kredytowej i dostarczania gotówki w ilo ci wynikaj cej z zapotrzebowania. Bankowi
łatwiej jest wprawdzie kontrolowa baz płynnych aktywów, równocze nie jednak trudno jest
mu powstrzymywa banki komercyjne przed przejmowaniem wi kszej cz

ci owej bazy

wówczas, gdy chc one przyci gn

dodatkowe fundusze pozwalaj ce im rozszerzy akcj

kredytow .

9. W praktyce Bank Anglii wykazywał preferencje dla kontroli poda y pieni dza przez

bezpo rednie oddziaływanie na poziom stopy procentowej. Tym samym wpływał na rozmiary
popytu na pieni dz, który dopiero okre lał ilo

pieni dza, jak nale ało dostarczy . Ten

po redni system kontroli monetarnej był przedmiotem pewnej krytyki. W wyniku pojawienia si
fali innowacji finansowych efekty zastosowania tego systemu coraz trudniej jest przewidywa .
Wynika to z faktu, e innowacje finansowe powoduj przesuni cia funkcji popytu na pieni dz
w sposób trudny do precyzyjnego oszacowania.

25. POLITYKA PIENI

NA I FISKALNA W GOSPODARCE ZAMKNI TEJ

Zało enia rozwa a rozdziału:
-mamy do czynienia z gospodark zamkni t
-zakładamy stało

cen

-zmienn jest stopa procentowa

25.1.Nowe spojrzenie na funkcj konsumpcji.
(w odniesieniu do modelu globalnego popytu konsumpcyjnego z rozdziału 21)

POPYT GLOBALNY-całkowite planowane wydatki na dobra i usługi.
AUTONOMICZNY POPYT KONSUMPCYJNY-rozdział 21

I. Czynniki okre laj ce wielko

autonomicznych wydatków konsumpcyjnych:

1.Zasoby maj tkowe gospodarstw domowych.

•

Wzrost realnej warto ci maj tku gospodarstw domowych (np. w wyniku hossy na giełdzie ,
która powoduje wzrost cen akcji przedsi biorstw posiadanych przez te gospodarstwa)
=>gospodarstwa domowe wydadz cz

dodatkowych zasobów na zakup dóbr, usług

=>wydatki konsumpcyjne autonomiczne (czyli niezale ne od poziomu dochodów
rozporz dzalnych-rozdział 21) wzrosn =>w wyniku wzrostu maj tku (nie dochodów
rozporz dzalnych) wykres całej funkcji konsumpcji przesuwa si w gór (wykres w rozdziale
21)

•

Opisane zjawisko to tzw.

EFEKT MAJ TKOWY (BOGACTWA)-polega na przesuni ciu wykresu funkcji konsumpcji w gór
(w dół) pod wpływem wzrostu (spadku) zasobów maj tkowych gospodarstw domowych i
zwi kszenia (spadku) wydatków na ka dym poziomie rozporz dzalnych dochodów osobistych

•

Korelacje:

a. poda pieni dza a warto

maj tku gospodarstw domowych

-wzrasta poda pieni dza (pieni dz-jedna z form aktywów, w jakich gospodarstwa domowe lokuj
swój maj tek)-wzrasta warto

maj tku

b. stopa procentowa a warto

maj tku gospodarstw domowych

-obni ka stopy procentowej (musi by zrekompensowana, wywołuje wi c wzrost cen obligacji i
akcji)-gospodarstwa domowe, które owe akcje i obligacje posiadaj staja si zasobniejsze

2.Dobra trwałego u ytku i kredyt konsumpcyjny.

•

Ludzie maj tni wydaj c wi cej ni ich dochód rozporz dzalny zmniejszaj stan swego
maj tku (akcje, obligacje, rachunek w banku)

•

Ludzie ubo si, nieposiadaj cy takich wolnych aktywów, musz zaci ga po yczki
(przeznaczane zazwyczaj na dobra konsumpcyjne trwałego u ytku, np. TV), wówczas:

Na wielko

ich wydatków konsumpcyjnych maj wpływ dwa aspekty kredytu konsumpcyjnego:

*suma zaoferowanego kredytu-im wy sza tym wi cej wydamy (zwi kszenie poda y kredytu
konsumpcyjnego przesunie wykres funkcji konsumpcji w gór , ludzie wydaj wi cej przy ka dym
poziomie dochodu rozporz dzalnego)
*koszt kredytu konsumpcyjnego-im wy sza stopa procentowa tym mniejsze rozmiary po yczki i
mniej wydajemy

1. + 2. + inne czynniki* =MECHANIZM TRANSMISYJNY (kiedy zmiany w sferze finansowej wywieraj
wpływ na zatrudnienie i produkcj w sferze realnej gospodarki)

*np. obni ki podatków: trwałe-konsumpcja wzrasta
czasowe-nie wpływa znacz co na ów wzrost

II. Nowoczesne teorie popytu konsumpcyjnego (słu

ce do interpretacji powy szych zjawisk):

1. Teoria dochodu permanentnego. Milton Friedman.
Poziom konsumpcji nie zale y od bie

cego dochodu rozporz dzalnego, ale od DOCHODU

PERMANENTNEGO. Okresowo wysokie zarobki nie wpłyn znacz co na wzrost konsumpcji, zostan
raczej przeznaczone na oszcz dno ci (wykorzystane w okresie ni szego dochodu), gdy ludzie nie
lubi , aby ich konsumpcja wykazywała wahania. Tylko wówczas, gdy uznaj trwało

wzrostu

dochodów przerodzi si to w znacz cy wzrost bie

cej konsumpcji.

2.Teoria cyklu ycia. Franco Modigliani, Albert Ando.
Ludzie prognozuj wysoko

swoich dochodów w ró nych okresach swojego ycia i na tej podstawie

formułuj swoje plany konsumpcji (lata, gdy wydatki s wy sze niweluj lata, gdy wydatki s ni sze, o
wielko ci całkowitego popytu konsumpcyjnego decyduje redni dochód). Mo e wyst pi zwi kszenie
oczekiwanych przyszłych dochodów, co spowoduje efekt bogactwa.
3. Ricardia ska równowa no

(zbyt kra cowa, aby stanowi dobre narz dzie opisu rzeczywistych

procesów gospodarczych). David Ricardo.
Przyjmujemy, e wydatki pa stwa s stałe. Je li rz d obni a dzi podatki to musi jednocze nie
wyeliminowa dodatkowe obligacje w celu sfinansowania deficytu bud etowego. Obni ka podatków
oznacza wzrost popytu globalnego. Wg. Ricardo nie. W przyszło ci, aby móc spłaci odsetki z
obligacji pa stwo b dzie zmuszone podnie

podatki. W dłu szym okresie podatnicy nic nie zyskaj ,

wi c ulegn zmianie ich zamierzone wydatki.

25.2. Popyt inwestycyjny.
Popyt inwestycyjny – wielko

autonomiczna, tj. niezale na od dochodu bie

cego i produkcji.

Całkowite nakłady inwestycyjne – inwestycje w kapitał trwały (np. budynki, fabryki) i w kapitał obrotowy
(zapasy).

Rozwa amy popyt inwestycyjny sektora prywatnego.

I. Inwestycje w kapitał trwały.
1. Przedsi biorstwa powi kszaj zasoby, poniewa :

•

Za opłacalne uznaj rozszerzenie skali produkcyjnej

•

Pozwoli to obni y koszty produkcji – bardziej kapitałochłonne metody wytwarzania
(kapitałochłonno

– proporcja zu ycia czynników wytwórczych w procesie produkcji; relacja

kapitał-praca).

2. Przedsi biorstwo powinno zwa y koszty inwestycji (ponoszone ju teraz) i korzy ci (pojawiaj ce
si w przyszło ci) – czy inwestycja przyniesie dostatecznie wysokie zyski, aby mo na było opłaci ,
wraz z odsetkami, kredyt zaci gni ty na jej finansowanie (przy czym im wy sza stopa procentowa,
tym wy sza musi by stopa zwrotu).
3. Funkcja popytu inwestycyjnego (Makroe. str. 170) obrazuje zale no

mi dzy planowanymi przez

przedsi biorstwa inwestycjami a poziomem stopy procentowej):

•

Im ni sza stopa tym zrealizowa mo na wi cej inwestycji (wi ksza ich ilo

b dzie w stanie

zapewni co najmniej zwrot kosztów kredytów)

•

Im dłu szy okres ekonomicznego u ytkowania dobra, tym wi ksze zyski przyniesie ono w
czasie (tym wy szy kont takiego dobra), wzrost stóp procentowych powoduje odsiew
projektów długoterminowych (ale nie krótkoterminowych).

II. Inwestycje w zapasy.
1. Korzy ci:
A. Spekulacja – nastawienie si na zwy k cen (np. ropa naftowa)
B. Zapasy jako wsad materiałowy w procesie produkcji (półprodukty), w którym s przetwarzane na
wyroby gotowe
C. zabezpieczenie – nagły wzrost popytu (przy niemo liwo ci nagłego wzrostu zdolno ci wytwórczych)
ta sze od zwi kszonych nakładów na prace (nowi pracownicy, płaca za prace w nadgodzinach) mo e
okaza si utrzymywanie rezerwy zapasów (podobnie przy spadku popytu, co dotyczy kosztów
odpraw pracowników itp.).
2. Koszty:
A. przedsi biorstwo zamra a pieni dze, które mogłyby przynosi odsetki.
3. Stopa procentowa – inwestycje w zapasy:

•

Wzrost s.p. podnosi koszt utrzymania zapasów (skłania wi c przedsi biorstwa do
ograniczania inwestycji w zapasy)

•

Przewidywanie (spekulacja) dot. zysków (lub obni ka kosztów) prowadzi do wi kszej
wydolno ci kredytowej i do zwi kszenia inwestycji w zapasy

Ogólnie: spadek s.p. = wzrost popytu inwestycyjnego

25.3. Pieni dz, stopa procentowa, i popyt globalny.

Spadek stopy procentowej = wzrost popytu inwestycyjnego
Spadek stopy procentowej = wzrost popytu konsumpcyjnego
Zwi kszona poda pieni dza = obni ka stopy procentowej (r.24)

Mechanizm transmisyjny:

Zwi kszenie poda y pieni dza
Ni sza stopa procentowa
Wi kszy popyt globalny (planowanie)
Wzrost popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego
Wzrost produkcji
Wzrost dochodu

Efekty tłumienia:
Wielko

popytu na pieni dz zale y od:

a) wysoko ci stopy procentowej
b) poziomu dochodu

•

poniewa stopy procentowe (w przeciwie stwie do poziomu dochodu) mog dostosowa si
w szybkim tempie, ich wzrost jest bezpo rednim skutkiem zwi kszonej poda y pieni dza

•

w skutek dost pno ci kredytów gospodarstwa domowe i przedsi biorstwa zmieniaj popyt
globalny

•

pojawia si ci gła ch

posiadania wi cej (znów wzrasta popyt na pieni dz)

•

je li poda pieni dza nie zwi kszy si ponownie to pojawi si nadwy ka popytu i stopa
procentowa b dzie musiała wzrosn

•

wzrost s.p. spowoduje spadek popytu globalnego.

25.4. Polityka fiskalna i wypieranie.

WYPIERANIE:

(r.22) Ekspensowana polityka fiskalna, tj. ni sze podatki, wzrost wydatków pa stwa (np.

socjalny)

Wzrost popytu globalnego
Wzrost produkcji i dochodu (uwaga – przy nie zmienionej poda y pieni dza)
Wzrost popytu na pieni dz
Podwy ka stopy procentowej
Ograniczenie popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego
Ograniczenie efektu popytu globalnego.

Zatem wypieranie to: ograniczanie wielko ci popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego sektora
podatkowego pod wpływem wzrostów wydatków pa stwa, który powoduje zwi kszenie popytu
globalnego i w konsekwencji wzrost stopy procentowej.

25.5. Model IS-LM
Wykres – Makroe. str.178

1. Krzywa IS jest zbiorem kombinacji stopy procentowej i dochodu narodowego, przy którym rynek
dóbr znajduje si w równowadze. Je li s.p. wzrasta, to dochód zapewniaj cy równowag spada. Przy
danej wysoko ci s.p., wzrost oczekuj cych w przyszło ci dochodów konsumentów, wy sze
oczekiwane przyszłe zyski z inwestycji b d te wy sze wydatki pa stwa spowoduj przesuni cie
wykresu funkcji popytu globalnego w gór . W konsekwencji wywołało to tak e przesuni cie w gór
krzywej IS; przy ka dym poziomie s.p. dochód odpowiadaj cy warunkom równowagi b dzie teraz
wy szy.
2. Krzywa LM stanowi zbiór kombinacji stopy procentowej i dochodu, przy którym rynek pieni dza
znajduje si w równowadze. Przy danej poda y pieni dza wy szemu dochodowi musi odpowiada
wy sza stopa procentowa, co pozwoli utrzyma popyt na pieni dz na nie zmienionym poziomie.
Wzrost poda y pieni dza w uj ciu realnym powoduje przesuni cie krzywej LM w prawo. Równowaga
na obu rynkach jednocze nie w punkcie przeci cia si krzywej LM i IS.

25.6. Zarz dzanie popytem a charakter polityki gospodarczej.

POLITYKA FISKALNA – zbiór decyzji podejmowanych przez rz d i dotycz cych opodatkowania oraz
wydatków (IS).
POLITYKA PIENI

NA – zestaw decyzji dotycz cych poda y pieni dza (LM).

ZARZ DZANIE POPTEM – wykorzystywanie polityki pieni

nej i fiskalnej w celu stabilizacji dochodu

na przeci tnie wysokim poziomie.

Sposób 1. – łagodna polityka fiskalna i restrykcyjna polityka pieni

na.

•

Wysoki udział wydatków pa stwa w dochodzie narodowym

•

Niski udział wydatków sektora prywatnego w dochodzie narodowym.

Sposób 2. – restrykcyjna polityka fiskalna i łagodna polityka pieni

na (odwrotnie ni w 1.).

Sposób 3. – łagodna polityka fiskalna i pieni

na.

•

Spot gowane efekty ekspansji (dobra, je li popyt globalny jest mały).

Sposób 4. – restrykcyjna polityka fiskalna i pieni

•

(dobra, je li popyt globalny jest za du y).

Gdy wielko

popytu globalnego jest wła ciwa lepszym wyborem wydaje si restrykcyjna polityka

fiskalna i łagodna polityka pieni

na (gdy wysoki poziom inwestycji jest czynnikiem sprzyjaj cym

wzrostowi), w praktyce du

rol w wyborze modelu polityki f. i p. odgrywaj czynniki tj.

Przewidywanie skutków

Zwi kszona poda pieni

na mo e wywoła inflacj

ekonomiczne skutki polityki fiskalnej (np. pogl d, e wysoka stopa opodatkowania osłabia

bod ce do pracy).

25.7. Ekonomia keynesowoka a aktywna postawa pa stwa.

Keynes: popyt globalny wyrzuca wielko

produkcji i zatrudnienia. Rz d przyjmuje odpowiedzialno

za utrzymanie wysokiego i stabilnego poziomu popytu i zatrudnienia, prowadz c aktywn polityk
interwencjonizmu.
Ale:

model keyesowski zakłada dany, stały poziom cen (co gdy ulegn one zmianie?)

Keyes opisuje gospodark , w której wyst puj niewykorzystane czynniki wytwórcy tj. kapitał,

praca.

26. PODA GLOBALNA , POZIOM CEN I TEMPO DOSTOSOWA

Zało enia rozdziału:
-r.25 analiza modelu gospodarki Keynes’a
-r.26 analiza modelu klasycznego makroekonomicznego-płace i ceny s gi tkie (bierzemy pod uwag
zmienno

cen, inflacje, poda globaln , na któr wpływa zdolno

przedsi biorstw do produkcji i

popyt i poda , które wpływaj na poziom cen i wielko

produkcji)

-w krótkim okresie , zanim ceny i płace zd

dostosowa si do popytu i poda y wła ciwy dla analizy

jest model keynesowski)
-w długim okresie po dostosowaniu, odpowiedni dla analizy jest model klasyczny
-kluczem do rozumienia makroekonomii jest opanowanie analizy przechodzenia gospodarki od
„keynesowskiego krótkiego okresu” do „klasycznego długiego okresu”

26,1 Poziom cen a popyt globalny

realna poda pieni dza
globalny popyt na dobra

poziom cen

poziom cen-przeci tna cena wszystkich dóbr wytwarzanych w gospodarce
realna poda pieni dza-iloraz nominalnej poda y pieni dza(M) i poziom cen(P), okre la ona ilo
dóbr, któr mo na kupi za nominalna warto

pieni dza

funkcja popytu makroekonomicznego-(krzywa) MDS- opisuje ró ne kombinacje poziomu ceni
dochodu realnego, przy których planowane wydatki s równe faktycznej produkcji, przy stopie
procentowej ustalonej na poziomie zapewniaj cym równowag na rynku pieni dza. Obrazuje dla
ka dego poziomu cen wielko

dochodu, przy którym planowane wydatki na zakup dóbr s równe

faktycznej produkcji przy równoczesnej równowadze na rynku pieni dza. Krzywa ta ma nachylenie
ujemne. Spadek cen powoduje zwi kszenie realnej poda y pieni dza, a przez to popytu globalnego.
Przyczyn jest zarówno ni sza stopa procentowa, jak i wyst puj cy w sferze konsumpcji efekt
realnych dóbr pieni dza

efekt realnych zasobów-jego ródłem jest realna warto

tej cz

ci maj tku gospodarstw domowych,

która jest trzymana w formie pieni

nej. Spadek cen zwi ksza realna warto

pieni

nych zasobów

konsumentów, powi kszaj c w ten sposób ich maj tek. Jest to wi c zwi kszanie popytu
konsumpcyjnego wynikaj ce ze wzrostu realnej warto ci zasobów pieni

nych konsumentów. Dla

ka dego poziomu stopy procentowej popyt globalny i produkcja rosn na skutek zwi kszania si
realnych zasobów pieni dza.

26,2. Rynek pracy, poda globalna.

krzywa poda y globalnej- obrazuje wielko

produkcji, która chciałyby zaoferowa przedsi biorstwa

przy ka dym poziomie cen

1. Popyt na prace
A przedsi biorstwa dysponuj okre lonymi zasobami, które w poł czeniu z prac pozwalaj na
produkcji dóbr
B. płaca realna-jest ilorazem płacy nominalnej i poziomu cen. Informuje o ilo ci dóbr, które mo na
naby za okre lon płace nominaln .
kra cowy produkt pracy-jest równy przyrostowi produkcji wynikaj cemu z zatrudnienia
dodatkowego pracownika przy danym zasobie kapitału rzeczowego
-je eli warto

kra cowego produktu pracy jest wy sza pod płacy realnej to przedsi biorstwa

zwi kszaj zyski poprzez wzrost zatrudnienia

-je eli warto

kra cowego produktu pracy jest ni sza od płacy realnej to przedsi biorstwa zwi kszaj

zatrudnienie, unikaj c strat wynikaj cych z zatrudnienia ostatniego pracownika po koszcie kra cowym
przewy szaj cym przychód kra cowy
-kra cowy produkt pracy zmniejsza si wraz ze wzrostem liczby zatrudnionych, coraz wi ksza liczba
pracowników przypada na ten sam kapitału rzeczowego i ka dy nast pny pracownik zwi ksza
całkowit produkcj w coraz mniejszym stopniu
-przedsi biorstwa zwi kszaj popyt na prace wtedy, zmniejszenie si kra cowego produktu pracy
zostanie skompensowane spadkiem płacy realnej

2.Poda pracy
A zarejestrowana siła robocza- poda pracy liczba osób, które zarejestrowały si jako ch tne do
podj cia pracy. Jest ona sum liczby zatrudnionych i zarejestrowanych bezrobotnych tj. osób
zarejestrowanych jako poszukuj cych pracy
B. liczba osób zasilaj cych zasób siły roboczej (poda pracy)ro nie wraz ze wzrostem płacy realnej
C. wzrost płacy realnej zwi ksza liczb osób skłonnych podj

prac (wynika to min. Ze wzrostu liczby

osób poszukuj cych pracy)
D. przy danym poziomie zasiłku dla bezrobotnych udział osób skłonnych podj

prace

całym zasobie siły roboczej jest tym wi kszy im wy sza jest płaca realna w stosunku do zasiłku

3. Równowaga na rynku pracy.
Równowaga przy pełnym zatrudnieniu-popyt przedsi biorstw na sił robocz jest równy liczbie
osób skłonnych podj

prac (zarejestrowane bezrobocie nie znika całkowicie)

Naturalna stopa bezrobocia-odsetek siły roboczej obejmuj cy bezrobotnych w warunkach
równowagi na rynku pracy. S oni dobrowolnie bezrobotni gdy nie chc podj

pracy przy płacy

realnej zapewniaj cej równowag .
Bezrobocie przymusowe-obejmuje osoby skłonne podj

prace przy danej płacy realnej, lecz

niemog ce jej znale
A. w warunkach równowagi na rynku pracy wzrost zatrudnienia mo e nast pi tylko wtedy, kiedy

pracownicy –przy ka dym poziomie płacy realnej-b d skłonni przyj

wi cej pracowników, gdy

pracownicy zaakceptuj ni sze płace

4. Płace nominalne , ceny i płace realne.
A. na rynku pracy istotne s płace realne, a nie nominalne.
B. Płace realne- informuj pracodawców o koncie zatrudnienia pracownika i umo liwiaj porównanie

tego konta z jego wydajno ci kra cow . Dzi ki nim gospodarstwa domowe dowiaduj si , ile
towarów b d w stanie kupi , je eli zaoferuj posiadany przez siebie wyrób pracy.

C. Iluzja pieni dza-wyst puje wtedy, kiedy ludzie nie odró niaj wielko ci nominalnych od realnych
Załó my, e wszystkie ceny i płace si podwajaj . Je eli w skutek wzrostu płac nominalnych
przedsi biorstwa ograniczaj zatrudnienie, to ulegaj one iluzji pieni dza. W rzeczywisto ci płace
realne nie uległy zmianie. Przedsi biorstwa i pracownicy bior cy pod uwag w swych decyzjach tylko
płace realne , nie podlegaj iluzji pieni dza
D. jedynie zmiany wielko ci realnych(np. wzrost zasobu kapitału) powoduj wzrost poda y pracy i

popytu na prace zmieniaj poziom płacy realnej zapewniaj cej równowag . Wzrost cen musi
zosta skompensowany przez zmian płac nominalnych, aby płace realne pozostały na
niezmienionym poziomie.

E. Przy niezmienionych płacach realnych nie zmienia si tak e równowa

ca rynek wielko

zatrudnienia.

5. Zatrudnienie, produkcja, ceny.
Produkcja potencjalna- wielko

produkcji wytwarzana przy o pełnym zatrudnieniu. Skoro same

zmiany cen nie wpływaj na poziom pełnego zatrudnienia, to nie oddziałuj one tak e na wielko
produkcji.
Krzywa poda y globalnej (AS)-obrazuje wielko

produkcji, któr przy ka dej cenie przedsi biorstwa

s skłonne wytworzy . W modelu klasycznym nie wyst puje iluzja pieni dza, a płace nominalne s
elastyczne. Wielko

produkcji nie zale y zatem od cen, a krzywa poda y globalnej przebiega

pionowano poziomie produkcji potencjalnej.
Równowaga na rynku pracy-spadek cen(przy danej płacy nominalnej)

zwi ksza płace realn

nadwy ka poda y pracy

płace nominalne spadaj -do momentu, kiedy płaca realna powraca do

poziomu równowagi(znika nadwy ka poda y pracy, zostaje utrzymany poziom pełnego zatrudniania i
potencjalnej produkcji).

26.9 Poziom cen równowagi.
Poziom cen równowagi-równowa y rynek dóbr, pieni dza i pracy. Funkcja popytu
makroekonomicznego MDS i krzywa poda y globalnej AS przecinaj si w punkcie P
-

przyjmijmy, e ceny wzrastaj ponad poziom P

realne zasoby pieni dza zmniejszaj si , stopa

procentowa ro nie

ni szy popyt globalny przedsi biorstwa nie sprzedaj całej swojej

potencjalnej produkcji

przedsi biorstwa obni aj ceny

wzrost realnej poda y pieni dza

spadek stopy procentowej

wzrost popytu globalnego do momentu równowagi

-mechanizm odwrotny przy spadku cen
-znaj c poziom cen równowagi mo na wyznaczy wysoko

płac nominalnych tak, aby płaca realna

równowa yła rynek pracy
-Od czego zale y poziom cen?
a)ilo

osób chc cych podj

prace przy ka dej płacy realnej(wówczas poziom produkcji potencjalnej i

pełnego zatrudnienia podnosi si )
b)wielko

zasobu kapitału rzeczowego przedsi biorstw(przy wi kszym wzro cie kra cowa wydajno

pracy dla ka dego poziomu zatrudnienia

podwy szy si poziom produkcji potencjalnej pełnego

zatrudnienia)
a i b

spadek poziomu cen równowagi(ni sze ceny

wzrost popytu globalnego do poziomu produkcji

potencjalnej)

26.4. polityka pieni

na i fiskalna

1. polityka pieni

na.

–zało enie: nominalna poda pieni dza wzrasta dwukrotnie w wyniku zakupu przez bank centralny
skarbowych papierów warto ciowych

dla ka dego cen realna poda pieni dza jest teraz wy sza ni

poprzednio, ni sza jest stopa procentowa, w sferze konsumpcji wyst puje efekt realnych zasobów
pieni dza

proces dostosowywania si płac i cen

podwy szony poziom cen(produkcja na tym

samym poziomie)
-

w modelu klasycznym zmiana nominalnej poda y pieni dza prowadzi do identycznej zmiany
procentowej płac nominalnych i cen. Realna poda pieni dza, stopa procentowa, produkcja,
zatrudnienia i płace realne pozostaj niezmienione

główna teza monetarystów- zmiany nominalnej poda y pieni dza prowadz do zmian cen i płac,
a nie do zmian produkcji i zatrudnienia

proces dostosowawczy:

wzrost nominalnej poda y pieni dza

wzrost realnej poda y pieni dza

obni ka stopy

procentowej

zwi kszenie popytu globalnego

nadwy ka popytu na dobra

wzrost cen

niweluj wzrost nominalnej poda y pieni dza(realna poda pieni dza, stopa procentowa
powracaj do poziomu wyj ciowego)

na rynku pracy: podwy szone płace nominalne kompensuj wzrost cen i powoduj , e płace realne
utrzymuj si na poziomie wyj ciowym
2.polityka fiskalna
(por. model keynesowski- zupełnie inny mechanizm)
ekspansja fiskalna(cel zwi kszenie popytu globalnego przy nie zmienionych cenach)
(przy ka dym poziome cen i odpowiadaj cej mu warto ci realnej poda y pieni dza)wzrost wydatków
pa stwa (lub obni enie podatków)

zwi kszenie popytu globalnego

wzrost cen(przy produkcji na

tym samym poziomie odpowiadaj cym stanowi pełnego zatrudnienia)

ograniczenie popytu na

dobra

wzrost stopy procentowej

zmniejszenie prywatnych wydatków konsumpcyjnych i

inwestycyjnych= wzrost wydatków pa stwowych został całkowicie zniwelowany przez ograniczenie
wydatków prywatnych
w modelu klasycznym zwi kszenie wydatków pa stwa o okre lon kwot powoduje wyparcie
identycznej kwoty wydatków pa stwowych. Sprawia to, e popyt globalny pozostaje na niezmienionym
poziomie produkcji potencjalnej.

26.5. Rynek pracy i kształtowanie si płac.
1. W nowoczesnych gospodarkach po zakłóceniach obci

aj cych popyt nast puj okresy

długotrwałego bezrobocia-okresy recesji mierzymy w latach. Gospodarka nie dostosowuje si
natychmiast do zmienionych warunków, poniewa (wbrew modelowi klasycznemu) ceny i płace
nie skacz momentalnie do poziomu zapewniaj cego nowa równowag długookresow .
Najbardziej prawdopodobna przyczyna wolnego dostosowania si cen do zmian popytu
globalnego s powolne zmiany płac, które musza by pokryte wpływami ze sprzeda y towarów

2. Długoterminowe umowy o prace. Analiza mechanizmu kształtowania si płac.

a. anga owanie i zwalnianie pracowników nara a pracowników na koszty
b. równie z punktu widzenia pracowników poszukiwanie nowej pracy jest zwi zane z kosztami
c. obie strony zawieraj umow dotycz c warunków pracy: płacy, sposobów post powania w

okresach wakacji, poziom produkcji przedsi biorstwa, poziomu podstawowego czasu pracy,
pracy w godzinach nadliczbowych, płac zasadniczych, sposobu wynagrodzenia za prac w
godzinach nadliczbowych

3. Procesy dostosowawcze na rynku pracy
Nakład pracy-w przedsi biorstwie jest mierzony liczb roboczogodzin przepracowanych w nim w
danym okresie, na wielko

tego nakładu mo na wpływa przez:

-zmian czasu pracy przy stałej liczbie zatrudnionych
-zmian liczby zatrudnionych przy stałym czasie pracy
-jednoczesn zmian czasu pracy oraz liczby zatrudnionych
A. załó my , e spada popyt na dobra wytwarzane przez przedsi biorstwo mo liwe rozwi zania:
a. okresowe zwolnienia-powoduj , e cz

czasowników przez pewien czas pozostaje poza

przedsi biorstwem. Z pracownikami nie rozwi zuje si umów o prac (powróc oni do pracy, gdy
popyt na produkty wytwarzane przez to przedsi biorstwo wzro nie)

b. gdy pracodawca dojdzie do wniosku, e perspektywy zbytu s złe, mo e zwolni pracowników na

stałe

B. w okresie o ywienia gospodarki i wzrostu popytu mo e nast pi :
a. wydłu enie czasu pracy
b. zaanga owanie dodatkowych pracowników(umowy zlecenia)
c. akcja rekrutowania nowych pracowników

4. Dostosowanie si płac(wpływ reakcji dostosowawczych na kształtowanie si płac)
-pracodawcy, pracownicy zyskuj zawieraj c kontrakty długoterminowe, które uniezale niaj ich od
perturbacji na rynku pracy
-koszty negocjacji:
a. uzasadnienie mikroekonomiczne(r.11)
b. konsekwencje makroekonomiczne
- brak natychmiastowej reakcji płac na zaburzenia popytu, wiele przedsi biorstw odło y decyzje
płacowe do najbli szej zaplanowanej zmiany struktury płac
-przedsi biorstwa s skłonne eliminowa nadmierne wahania i bardziej równomiernie
kształtowa płace w długim okresie- poniesie ono pewne straty okresach, gdy mogłoby obni y płace,
ale odpowiednio zyska wówczas, gdy popyt jest wysoki i na rynku pracy wyst puje presja na wzrost
płac

5. Rekapitulacja
a. w krótkim czasie zmiany nakładów czynnika pracy przyjmuj głównie form zmian liczby

przepracowanych godzin, czemu ewentualnie towarzyszy wysłanie ludzi na przymusowe urlopy i
ponowne ich zatrudnienie, w krótkim czasie struktura płac w przedsi biorstwie jest w znacznej
mierze dana

b. w rednim okresie, je eli zmiana popytu na prace utrzymuje si , przedsi biorstwo zaczyna

zmienia liczb zatrudnionych na stałe pracowników, znaczne wydłu enie lub skrócenie czasu
pracy decyduje si on jako alternatywa, zbyt kosztowna, w rednim okresie przedsi biorstwo
zaczynaj dostosowywa prac

c. w długim okresie nast puje dostosowanie do nowego punktu równowagi, a w analizie

teoretycznej adekwatne staje si ujecie klasyczne, w długim okresie proces dostosowania płac
zostaje zakłócony, wielko

produkcji zapewnia pełne zatrudnienie

26.6 Płace, ceny, poda globalna.
Funkcja krótkookresowej poda y globalnej(wykres str.216)- opisuje zale no

mi dzy poziomem

cen, ustalonych przez przedsi biorstwa i okre lanych przez wysoko

płac, a wielko ci produkcji

Ceny zale

głównie od kosztów osobowych. Funkcja(krzywa) krótkookresowej poda y globalnej

ilustruje preferowane przez przedsi biorstwa rozmiary produkcji przy danym, wynegocjowanym
poziomie płac. Produkcja reaguje na niewielkie zmiany cen, poniewa przedsi biorstwa, wydłu aj c
nieco czas pracy i zwi kszaj c premie, mog uzyska dodatkowa produkcje nieznacznie tylko
podnosz c koszty osobowe. Po dostosowaniu płac nast puje przesuniecie krzywej ceny zmieniaj si
w stopniu znacznie wi kszym ni dotychczas.

26.7. Ceny, produkcja i zatrudnienie w procesie dostosowa .

-poł czenie funkcji popytu makroekonomicznego z funkcj krótkookresowej poda y globalnej (str218-
wykres)-ukazuje jak zakłócenia popytu i poda y zanikaj w trakcie procesów dostosowawczych.
-wnioski: gospodarka znajduje si pomi dzy uproszczeniami modelu keynesowskiego i klasycznego.
W praktyce ani ceny ani płace nie s doskonale gi tkie, ani całkowicie sztywne. Ograniczenie ilo ci
pieni dza w gospodarce przynosi realne skutki w krótkim okresie, kiedy spadaj produkcja i
zatrudnienie. Jednak po całkowitym dostosowaniu si płac i cen jedyna konsekwencja restrykcyjnej
polityki pieni

nej pozostaje ni szy poziom płac nominalnych i cen. adna z wielko ci realnych nie

uległa zmianie, a gospodarka powróciła do stanu pełnego zatrudnienia i potencjalnej produkcji
-mo liwo

pojawienia si cykli koniunkturalnych- pocz tkowe o ywienie lub recesja(kryzys)

uruchamiaj siły, które stopniowo odwróc pierwotne zmiany i doprowadz gospodark z powrotem
do stanu pełnego zatrudnienia i potencjalnej produkcji (r.30)

26.8. Zmiany poda y globalnej.
(wykres str.222)
ujemny wstrz s poda owy- wywołuje w krótkim okresie wzrost cen i spadek produkcji.

26.9. Cykl koniunkturalny.
-polega na wahaniu produkcji i zatrudnienia wokół długookresowych trendów
-wolne tempo procesów dostosowawczych sprawia, ze zakłócenia globalnego popytu lub poda y
wywołuj cykle koniunkturalne. Poniewa zakłócenia te s nieregulowane, to i cykle maja charakter
nieregularny.

27. BEZROBOCIE

Zasoby siły roboczej obejmuj wszystkich tych, którzy jako pracownicy najemni wykonuj jaki
zawód lub s zarejestrowani jako chc cy i b d cy w stanie podj

prac .

Stopa aktywno ci zawodowej to odsetek ludno ci w wieku produkcyjnym, która podj ła decyzj o
wej ciu w skład siły roboczej.

Stopa bezrobocia jest to odsetek siły roboczej, która nie ma pracy, lecz jest zarejestrowana jako
chc ca i b d ca w stanie pracowa .

RODZAJE BEZROBOCIA:

frykcyjne – niemo liwy do obni enia, minimalny poziom bezrobocia wyst puj cy w ka dym
dynamicznym społecze stwie, to osoby o ułomno ciach fizycznych lub psychicznych, które
praktycznie uniemo liwiaj im podj cie pracy zawodowej. Do tej kategorii zalicza si te osoby
chwilowo pozbawione pracy ze wzgl du na zmian zawodu

strukturalne- dotyczy takiego rodzaju bezrobocia, które powstaje ze wzgl du na rozbie no
ludzkich kwalifikacji i rodzaju oferowanej pracy w warunkach zmieniaj cego si popytu i produkcji.

wynikaj ce z niedostatku popytu na produkty pewnych działów gospodarki – bezrobocie
typu

keynesowskiego.

Powstaje,

gdy

popyt

globalny

zmniejszył

si ,

place

i ceny nie zd

yły dostosowa si , co przeszkodziło przywróceniu pełnego zatrudnienia ( ze

spadkiem popytu mamy do czynienia wówczas, gdy jest on ni szy od poziomu zapewniaj cego
pełne zatrudnienie

klasyczne- rodzaj bezrobocia pojawiaj cy si wtedy, kiedy płaca jest rozmy lnie utrzymywana
powy ej poziomu, przy którym krzywe poda y pracy i popytu na ni si przecinaj . Mo e to by
spowodowane działalno ci zwi zków zawodowych albo ustawodawstwem, które powoduje, ze
płace minimalne utrzymywane s na poziomie wy szym od poziomu równowagi.

Naturalna stopa bezrobocia to stopa bezrobocia wyst puj ca wówczas, gdy rynek pracy
znajduje si w równowadze.

Ekonomia poda owa opisuje stosowanie bod ców mikroekonomicznych w celu zmiany poziomu
pełnego zatrudnienia, wielko ci produkcji potencjalnej oraz naturalnej stopy bezrobocia. Jednym z
podstawowych w tków podejmowanych przez zwolenników ekonomii poda owej s korzy ci
wynikaj ce z obni ki kra cowej stopy podatku dochodowego.
Kra cowa stopa podatku dochodowego jest to ta cze

ka dego funta (np.), która pa stwo

zabiera w postaci podatku dochodowego. Obni ka kra cowej stopy opodatkowa-nia i wywołany
ni wzrost wynagrodzenia netto za ostatni godzin pracy skłaniaj ludzi do rezygnacji z czasu
wolego i podejmowania pracy. Jest to tzw. efekt substytucyjny, musi by mu jednak przeciwstawiony
efekt dochodowy. Proporcjonalnie do spadku obci

e podatkowych ludzie b d mogli pracowa

mniej dla osi gni cia okre lonej, docelowej stopy yciowej. Badania empiryczne najcz

ciej jednak

potwierdzaj , e obni ka podatków prowadzi w najlepszym przypadku jedynie do niewielkiego wzrostu
poda y pracy.

Efekt zniech conego pracownika-gdy bezrobocie jest wysokie i dalej wzrasta, na pewne osoby,
które ch tnie podj łyby prac , wpływa to tak deprymuj co, e rezygnuj z jej poszukiwania.

Histereza pojawia si w gospodarce, je eli jej równowaga długookresowa zale y od tego, co działo si
z ni w krótkim okresie

Prywatne skutki bezrobocia:
Je eli ludzie s bezrobotni dobrowolnie, to znaczy, e uwa aj , e lepiej pozosta bezrobotnym
ni przyj

ofert pracy za obowi zuj c na rynku stawk płac. Prywatny koszt bezrobocia jest w

tej sytuacji mniejszy ni prywatne korzy ci wynikaj ce z bycia bezrobotnym. Nale

do nich płatno ci

transferowe od pa stwa, wolny czas. Cz

osób oczekuje tak e, e po przej ciowym okresie

pozostawania na zasiłku znajdzie lepsz prac .

Ludzie bezrobotni przymusowo chcieliby pracowa za obowi zuj c płac , jednak nie mog
znale

pracy ze wzgl du na nadmiern poda siły roboczej przy tej pracy, co ma wpływ na

pogorszenie ich sytuacji materialnej.

Społeczny koszt bezrobocia:

Płatno ci transferowe( zasiłki) nie s korzy ci dla społecze stwa jako cało ci. Mog ul y sumieniu

zbiorowo ci, nie s to jednak płatno ci za dostarczone dobra b d usługi, które inni członkowie

społecze stwa mogliby skonsumowa . Zmuszenie ludzi do przej cia przez czy ciec bezrobocia jest

ponadto jednym ze sposobów, za pomoc których społecze stwo dokonuje realokacji siły roboczej,

kieruj c j do bardziej odpowiednich miejsc pracy i zwi kszaj c w ten sposób produkcj całkowit w

długim okresie. Bezrobocie przymusowe powoduje wi cej ludzkiego cierpienia i strat psychicznych ni

bezrobocie dobrowolne.

28. INFLACJA

Inflacja – to wzrost przeci tnego poziomu cen i dóbr w jakim okresie. Czysta inflacja jest
przypadkiem szczególnym, który pojawia si wtedy, kiedy wszystkie ceny dóbr i czynników
produkcji wzrastaj w tym samym tempie.

Przed 1950 r. ceny w niektórych latach wzrastały, w innych spadały (UK – okres mi dzywojenny), w
efekcie ich poziom był podobny. Od tego roku 1950 ceny podniosły si dwudziestokrotnie.
Prawidłowo

ta w ogólnych zarysach wyst puje w wi kszo ci krajów wysoko rozwini tych.

Według monetarystów (np. Milton Friedman) inflacja spowodowana jest nadmiern – w porównaniu do
ilo ci dóbr – ilo ci pieni dza w gospodarce.

28.1 Pieni dz i inflacja
Realna poda pieni dza

jest to iloraz nominalnej poda y pieni dza M i poziomu cen P.

Ludzie zgłaszaj popyt na pieni dz ze wzgl du na jego sił nabywcz , tzn. mo liwo

nabywania za

dóbr.
L (Y,r) – wielko

popytu na realne zasoby pieni

ne L, odpowiadaj cego dochodowi realnemu Y i

stopie procentowej r.
Wzrost dochodu realnego prowadzi do wzrostu popytu na realne zasoby pieni dza, poniewa ludzie
zawieraj wi cej trakcji kupna – sprzeda y. Zwi kszaj c koszt alternatywny posiadania pieni dza, nie
za innych aktywów przynosz cych dochód – odsetki, wzrost stopy procentowej r powoduje spadek
popytu na realne zasoby pieni

ne.

Je li rynek pieni dza jest w stanie równowagi wielko

realnych zasobów (poda ) pieni dza

równa si wielko ci popytu na te zasoby.

= L(Y,r)

Zało enie – gi tka stopa procentowa utrzymuje rynek pieni

ny w stanie równowagi.

Je eli dostosowania płac nominalnych i cen w krótkim okresie przebiegaj z opó nieniem, to wzrost
nominalnej poda y pieni dza M powoduje pocz tkowo wzrost realnej poda y pieni dza, bo ceny P nie
zd

yły si jeszcze w pełni przystosowa . Pojawia si nadwy ka nominalnej poda y pieni dza, która

wywołuje spadek stopy procentowej dopóki popyt na realne zasoby pieni

ne nie wzro nie tak, aby

przywró równowag na ryku pieni

nym. Ni sza stopa procentowa pobudza wzrost globalnego

popytu na dobra. Nadwy ka tego popytu powoduje z kolei wzrost cen. Na rynku pracy zwi kszony
popyt na pracowników zaczyna wywoływa wzrost płac nominalnych.
Tak wi c po zako czeniu procesu dostosowawczego i przywróceniu równowagi długookresowej,
dochód realny, stopa procentowa, a wi c i popyt na realne zasoby pieni

ne pozostaj nie zmienione.

Tak wiec poziom cen musiał ulec zmianie proporcjonalnej do pierwotnego wzrostu nominalnej poda y
pieni dza.

Ilo ciowa teoria pieni dza utrzymuje, e zmiany nominalnej poda y pieni dza powoduj
identyczne zmiany poziomu cen (a tak e płac), lecz nie wpływaj na produkcj i zatrudnienie.
Obecnie teorii tej broni monetary ci, którzy twierdz , e zmiany cen s najcz

ciej spowodowane

nominalnymi zmianami poda y pieni dza. Teoria ta stwierdza, e poniewa popyt na realne zasoby
pieni dza musi by stały, to jego poda realna te powinna pozosta stała. Dlatego zmiany poda y
nominalnej musz zosta zrównowa one odpowiednimi zmianami cen.

Pieni dz i ceny – zwi zek przyczynowy
Zakładaj c, e popyt na realne zasoby pieni dza jest stały, to wzrost nominalnej warto ci pieni dza
musi doprowadzi do wzrostu cen. Je li dzieje si na odwrót (płace rosn , bo wymuszaj to
pracownicy) , to pojawiaj si dwa mo liwe skutki.
Pierwsza mo liwo

– pa stwo nie zwi kszy nominalnej poda y pieni dza, to realna poda pieni dza

si zmniejszy. Stopa procentowa wzro nie, aby została zachowana równowaga na rynku pieni dza.
To z kolei spowoduje spadek popytu na dobra, nadwy k poda y, w efekcie obni enie cen i popytu na
prac . Ceny i płace, realna poda pieni dza i stopa procentowa w ko cu wróc do pierwotnego
poziomu.
Druga mo liwo

– pa stwo stosuje łagodzenie wstrz su.

Polityka pieni

na łagodzi wstrz s, je eli zmiana cen wywołuje reakcje pa stwa, które dostosowuje

wielko

nominalnej poda y pieni dza, aby w krótkim kresie unikn

zmiany jego realnej poda y.

Je eli realny popyt na pieni dz odpowiadaj cy stanowi pełnego zatrudnienia jest stały, to wzrost cen
mo e nast pi w dwóch przypadkach.

wzrost nominalnej poda y pieni dza spowoduje wzrost cen,

doprowadzi realn poda pieni dza do poziomu odpowiadaj cemu pełnemu zatrudnieniu.

je li poziom cen wzro nie na wskutek jakichkolwiek innych przyczyn, a pa stwo zareaguje na to

drukiem nowych pieni dzy, to ceny i ilo

pieni dza wzrosn .

Tak wi c pa stwo drukuj c pieni dze, bezpo rednio lub po rednio odpowiedzialne za wzrost cen.
Je eli pa stwo nie interweniuje, to wzrost poziomu cen, który i tak nast pi, spowoduje spadek realnej
poda y pieni dza i wywoła presj deflacyjn , która przywróci pierwotny poziom cen.
Popyt na realne zasoby pieni dza
Opisany zwi zek pomi dzy cenami a pieni dzem zale y od zało enia, e realny popyt na pieni dz
pozostaje stały. Jednak nie zawsze tak jest. Mo e to wynika z korzystnego oprocentowania
rachunków czekowych (banki konkuruj mi dzy sob ), przez co realny popyt na pieni dz jest
mniejszy. Ponadto nale y uwzgl dnia wpływ stopy procentowej na pieni dz.
Inflacja
Stopa inflacji = wzrost nominalnej poda y pieni dza – wzrost realnego popytu na pieni dz.

Z teorii ilo ciowej wynika, e gdy wzrost realnego popytu na pieni dz wynosi zero, stopa inflacji równa
si stopie wzrostu nominalnej warto ci pieni dza. Skutek taki nie sprawdza si , gdy zmienia si realny
popyt na pieni dz.
Poniewa zazwyczaj dochód realny i stopa procentowa zmieniaj o kilka punktów procentowych
rocznie, tak e realny popyt na pieni dz zmienia si powoli. Je eli nominalna warto

pieni dza

wzrasta szybko, musi j zrekompensowa szybki wzrost cen. Wtedy realna poda pieni dza zmienia
si nieznacznie w stosunku do poda y nominalnej i cen.
Inflacja i stopa procentowa
Kraje, w których wyst puje wysoka inflacja maj równie wysokie stopy procentowe.
Według hipotezy Fischera wzrostowi inflacji o 1% towarzyszy wzrost stopy procentowej tak e o
1%.
Realna stopa procentowa = nominalna stopa procentowa – stopa inflacji. – przykład: inflacja
10%, za 100 funtów mo emy kupi 10 ksi

ek, za rok na te ksi

ki wydamy 110 funtów. Je li

nominalna stopa % wynosi 12% to, je li po yczymy bankowi pieni dze na rok, mo emy z tego mie
112 funtów. Wtedy kupujemy ksi zki, zostaje nam 2 funty, i te dwa funty to realna stopa procentowa.
Hipoteza Fischera stwierdza, e realna stopa % nie podlega wi kszym zmianom. Inaczej powiem
pojawiłaby si wielka nadwy ka po stronie poda y i popytu na po yczki. Wy sza inflacja musi by
wyrównana odpowiedni stop procentow . Hipoteza to cho nie jest w pełni precyzyjna, do

dobrze

przybli a rzeczywisto

Zwi kszenie wzrostu ilo ci pieni dza prowadzi nie tylko do wzrostu tempa inflacji, ale do wzrostu
nominalnej stopy procentowej. Efektem tego jest spadek popytu na realne zasoby pieni dza, co
powoduje ró nic w ilo ci pieni dza i cen. Trwa to dopóki realna poda pieni dza nie dostosuje si do
tej zmiany realnego popytu na pieni dz.

Hiperinflacja – zjawisko polegaj ce na utrzymywaniu si bardzo wysokiej stopy inflacji.
Chile w ko cowym okresie rz dów Allende; Boliwia lata 80’; Niemcy lata 1922-23. W tym ostatnim
przypadku był to wynik sytuacji po wojnie. Deficyt finansowano głównie drukuj c pieni dze. Nominalna
poda pieni dza rosła w bardzo szybkim tempie.
Je eli stopa inflacji wynosi a nominalna stopa procentowa r, to realna stopa procentowa wynosi (r –

) . Dochód realny z nieprzynosz cego odsetek pieni dza wynosi – . Realny ró nicowy zysk z

posiadania oprocentowanych aktywów, nie za pieni dza, wynosi (r – ) – (- ) = r. Miar koszty
trzymania pieni dza jest wi c nominalna stopa procentowa.
Ucieczka od pieni dza oznacza gwałtowny spadek realnego popytu na pieni dz, wyst puj cy wtedy,
kiedy wysoka inflacja i wysoka stopa procentowa zwi kszaj koszty utrzymania pieni dza.
Wysoka inflacja i wysokie stopy procentowe mog znacz co obni y popyt na realne zasoby
pieni dza. W warunkach hiperinflacji ilo

pieni dza i ceny mog zmienia si zupełnie niezale nie od

siebie. Je li jednak inflacja zatrzyma si , cho by na wysokim poziomie, to nominalna poda pieni dza
i ceny b d wzrasta a do danego poziomu i rezultacie realna poda na pieni dz utrzyma si na
stałym poziomie odpowiadaj cym realnemu popytowi na pieni dz.
Ramka 28.1
Ilo ciow teori pieni dza mo na przedstawi równaniem MV =PY. Szybko

obiegu pieni dza V to

stosunek dochodu nominalnego PY (iloczyn cen i dochodu realnego) do nominalnej poda y pieni dza
M. Je li ceny dostosowuj si , utrzymuj c dochód realny na poziomie odpowiadaj cym pełnemu
zatrudnieniu to zmiana sprzeda y M prowadzi do takiej samej zmiany cen P, pod warunkiem, e
szybko

obiegu pieni dza V si nie zmienia. Szybko

obiegu pieni dza to pr dko

, z jaka zasoby

pieni dza kr

w gospodarce, w wyniku zawierania transakcji kupna -sprzeda y.

Równanie mo e przekształci : M/P = Y/V ; Lewa strona oznacza realn poda pieni dza, stron
praw mo emy traktowa jako realny popyt na pieni dz. Popyt zwi ksza si , je eli wzrasta dochód
realny i spada, je eli zwi ksza si szybko

obiegu pieni dza.

Zało enie: ceny i płace s doskonale gi tkie. Kiedy ceny dostosowuj si powoli powy sza teoria
przestaje obowi zywa .
Ramka 28.2 Renta emisyjna, podatek inflacyjny i hiperinflacja
Pa stwo ma monopol na emisj banknotów i bicie monet.
Renta emisyjna – to realna warto

zasobów przej tych przez pa stwo dzi ki zdolno ci do emisji

pieni dza. Realny popyt na pieni dz ro nie wraz ze wzrostem dochodu realnego. Długookresowy
wzrost gospodarczy jest ródłem finansowania renty emisyjnym. Drugim potencjalnym ródłem jest
podatek inflacyjny.
Realny dochód z podatku inflacyjnego = stopa inflacji x realny popyt na pieni dz gotówkowy.
Wzrost nominalny poda y pieni dza przyspiesza wzrost cen.

Inflacja obni a realn warto

nieoprocentowanej cz

ci długu pa stwa, a mianowicie gotówki.

Jednak realna warto

wpływów z podatku inflacyjnego nie mo e wzrasta w niesko czono

Tak wi c je li pa stwo musi pokry realny deficyt drukowaniem pieni dza, to istniej dwie stopy
wzrostu ilo ci pieni dza w obiegu i dwie stopy inflacji pozwalaj ce na osi gni cie tego celu.
Drukowanie pieni dza w pewnym memencie mo e nie zapobiec hiperinflacji.
28.3 Inflacja, pieni dz i deficyt bud etowy
Je li zało ymy, e wielki deficyt bud etowy prowadzi do inflacji, bo zmusza pa stwo do drukowania
pieni dzy, to walka inflacj wymaga restrykcyjnej polityki fiskalnej.
Rz d M. Thatcher – 1980 r – redniookresowa strategia finansowa (Medium-Term Financial Strategy
– MTFS) Zakłada ona, e szybki wzrost ilo ci pieni dza powoduje inflacj i e du y deficyt prowadzi
do wzrostu ilo ci pieni dza.
Nie istnieje jednak oczywisty zwi zek pomi dzy wielko ci deficytu bud etowego a inflacj .
Deficyt a wzrost ilo ci pieni dza
Deficyt bud etu lub deficyt sektora publicznego mo e by finansowany przez pieni dze po yczone od
sektora prywatnego poprzez obligacje. Pa stwo mo e tak e dodrukowa pieni dze i przeznacza je
bezpo rednio na wydatki. Zwi zek pomi dzy ilo ci pieni dza a potrzebami po yczkowymi sektora
publicznego (PPSP) jest słabo widoczny w krótkim okresie czasu, w długim staje si wyra ny. Wtedy
zadłu enie wynikaj ce z konieczno ci obsługi oprocentowania długu publicznego rosn . Rz d musi
zmieni polityk fiskaln lub zacz

drukowa pieni dze.

Wzrost wielko ci pieni dza a inflacja w Wilkiej Brytanii
Z analizy danych wynika, e nie istnieje cisły zwi zek mi dzy miar nominalnej poda y pieni dza
(M0) a inflacj . Zmiany stóp procentowych i dochodu realnego prowadz do zmian realnego popytu na
pieni dz, które powoduj zniekształcenie prostej zale no ci.
zmiany nominalnej ilo ci pieni dza nie powoduj natychmiastowej zmiany cen – proces jest powolny.

28.4 Inflacja, bezrobocie i produkcja
Krzywa Philipsa
Profesor Philips wykazał w 1958 roku istnienie silnej statystycznej zale no ci mi dzy poziomem
inflacji w danym roku, a bezrobociem.
Zale no

ta znana jest jako krzywa Philipsa.

Krzywa Philipsa dowodzi, e wy szej stopie inflacji towarzyszy ni sza stopa bezrobocia i
odwrotnie. Sugeruje to, e mo emy ni sze bezrobocie za cen wy szej inflacji lub odwrotnie.
Krzywa obrazuje tempo inflacji, b d ce wynikiem takiego wyboru: wy szy popyt globalny wywiera
presj na wzrost płac i cen i prowadzi do wy szej inflacji, daj c w zamian ni sze bezrobocie. Teoria ta
była bardzo na r k ówczesnym rz dom o orientacji keynesowskiej. Rz dy miały wybra okre lony
punkt na krzywej i nast pnie ustalały zestaw rodków polityki fiskalnej i pieni

nej, aby osi gn

odpowiedni poziom popytu globalnego i odpowiedni poziom bezrobocia. W latach ’70 wierzono, e
gdyby bezrobocie wzrosło w UK do 2,5 % to inflacja spadła by do zera. Po 1970 bezrobocie wzrosło
powy ej 10% a krzywa przestała odpowiada faktom.
Je li proces dostosowywania si cen i płac trwa dłu ej, to po pierwsze wy sze ceny spowoduj
spadek realnej warto ci pieni dza i wzrost stopy procentowej, co wymusi spadek popytu na realne
zasoby pieni dza. Popyt globalny zacznie spada , a bezrobocie wzrasta . Po drugie tempo wzrostu
cen i płac staje si coraz wolniejsze.
Krzywa Philipsa nie jest ilustracj trwałej zale no ci odwrotnej mi dzy inflacj a bezrobociem, lecz
wskazuje zale no

przej ciow , pojawiaj c si w okresie dostosowywania si gospodarki do

gwałtownie zmienionego poziomu popytu globalnego. Wzrost ł cznego popytu wymusza przej ciow
inflacj , która powoduje spadek realnych zasobów pieni dza i sprawia, e popyt globalny z powrotem
ustala si na poziomie odpowiadaj cym stanowi pełnego zatrudnienia.
Szybko

, z jak gospodarka przesuwa si wzdłu tej krzywej, zale y od gi tko ci płac nominalnych,

a zatem i cen. Według skrajnych monetarystów ich dostosowanie jest błyskawiczne, wi c fakt, e
gospodarka nie znajduje si ci gle w stanie równowagi długookresowej jest spowodowany jedynie
tym, e pracownicy zawieraj przez cały rok obowi zuj ce porozumienia płacowe. Zmiany popytu
globalnego, których nie przewidziano w chwili ustalania wysoko ci płac oznaczaj , e poziom płac
nominalnych i cen przej ciowo uniemo liwia odpowiednie dostosowanie si realnej poda y pieni dza i
tym samym zrównanie popytu globalnego z produkcja potencjaln . Takie bł dy s korygowane
podczas kolejnych negocjacji płacowych.
Z kolei model, zakładaj cy pewn oci

ało

w dostosowywaniu si cen i płac, oznacza, e

gospodarka potrzebuje o wiele wi cej czasu, eby dostosowa si do gwałtownych zmian popytu
globalnego. Ruchy wzdłu krzywej trwaj o wiele dłu ej.

Zało enia powy szego rozumowania: -równowaga długookresowa oznacza m.in. stało

nominalnej

poda y pieni dza i brak inflacji; - wszelkie wstrz sy dotykaj globalnego popytu, a nie poda y; -
naturalna stopa procentowa jest stała.

Pionowa długookresowa krzywa Philipsa
Nominalna poda pieni dza mo e si zmienia w długim okresie. Gdy ceny i nominalna poda
wzrastaj w tym samym tempie, realna poda pieni dza jest stała i równa si wielko ci popytu na
realne zasoby pieni dza.
Według Miltona Friedmana, ró nica pomi dzy wielko ci produkcji, zatrudnienia i bezrobocia w
przypadku stanu równowagi długookresowej, a poziomu tych zmiennych, gdy nie wyst powałaby
inflacja, powinna by niewielka. Je li mamy do czynienia z równowag długookresow , której
towarzysz inflacja, to płace powinny rosn

w tym samym tempie, co ceny. Inflacja nie obni a ani

realnej poda y pieni dza, ani płac realnych. Je li za nominalna stopa % wzrasta proporcjonalnie do
poziomu inflacji utrzymuj c niezmieniony poziom realnej stopy procentowej, to ani po yczkodawcy ani
po yczkobiorcy nie zyskuj ani nie trac w wyniku inflacji.
Friedman zasugerował, e odpowiadaj ce stanowi równowagi długookresowej wielko ci pełnego
zatrudnienia, produkcji potencjalnej, płac realnych i bezrobocia nie zale

od tempa inflacji. Poniewa

wszystkie zmienne s w stanie dostosowywa si , i utrzyma na niezmienionym poziomie warto
odpowiadaj cych im zmiennych realnych, warto ci tych zmiennych nie ulegn zmianie pod wpływem
inflacji w długim okresie, gdy istnieje mo liwo

pełnego dostosowania si podmiotów gospodarczych

do warunków wyznaczanych przez tempo inflacji, które odpowiada równowadze.
Ostatecznie gospodarka powraca do naturalnej stopy bezrobocia, na któr nie ma wpływu inflacja.
Ka dy impuls wywołuj cy wzrost popytu globalnego zmniejszy przej ciowo bezrobocie i zwi kszy
presj na podwy k płac i cen, a przej ciowy okres dodatkowej inflacji, w trakcie którego ceny
wzrastaj szybciej ni nominalna poda pieni dza, zmniejszy realn poda pieni dza i zwi kszy popyt
globalny do poziomu odpowiadaj cego pełnemu zatrudnieniu. Mo na zatem narysowa
krótkookresow krzyw Philipsa, na której le y punkt odpowiadaj cy stanowi równowagi
długookresowej (przecina si z pionow prost ilustruj c rozumowanie Friedmana; rysunek 28.7) W
krótkim okresie wzrost popytu globalnego spowoduje wzrost bezrobocia i spadek inflacji, jednak
wywołana presja na wzrost cen i płac spowoduje spadek realnej poda y pieni dza oraz ł cznego
popytu i spowoduje powrót do sytuacji wyj ciowej. I odwrotnie – spadkowi popytu pocz tkowo
towarzysz spadek bezrobocia i wzrost inflacji.
Krótkookresowa krzywa Philipsa ilustruje sytuacje przystosowywania si gospodarki do zmian popytu
globalnego.

Oczekiwania i wiarygodno
Je eli rz d postanawia obni y stop wzrostu nominalnej poda y pieni dza, to przedsi biorcy,
zwi zani dawnymi umowami musz zmniejsza płace nominalne zgodnie ze star stop inflacji. W
efekcie nast puje zmniejszenie realnej poda y pieni dza. Ceny rosn szybciej ni nominalna ilo
pieni dza. Popyt globalny spada, pojawia si bezrobocie.
Dwa scenariusza dalszych wydarze

optymistyczny – pracownicy wierz , e rz d b dzie trwał przy

restrykcyjnej polityce pieni

nej i inflacja wkrótce si obni y, przy negocjacjach b d wi c

da o

wiele ni szej stopy wzrostu płac nominalnych. W dodatku, poniewa bezrobocie osi gn ło wy szy
poziom, nast pi dodatkowa presja na obni k płac. Inflacja rzeczywi cie szybko si obni a, a kiedy
jest ni sza od stopy wzrostu ilo ci pieni dza, realna poda pieni dza wzrasta, co sprawia, e
zwi ksza si popyt globalny, a bezrobocie powraca do naturalnego poziomu.

pesymistyczny – pracownicy nie wierz , e rz d wytrwa przy restrykcyjnej polityce pieni

nej.

S dz , e inflacja nie spadnie. Nie zgadzaj si na zmniejszenie skali podwy ek. Je eli pa stwo w
rzeczywisto ci zwi ksza poda pieni dza według ni szej stopy wzrostu, to w krótkim okresie czasu
ceny wzrastaj szybciej ni nominalna ilo

pieni dza. Realna poda pieni dza powtórnie si

zmniejsza, popyt globalny nadal spada, bezrobocie wzrasta. W miar pogł biania si kryzysu wzrasta
prawdopodobie stwo, e rz d nie wytrzyma i aby powstrzyma bezrobocie zwi kszy poda pieni dza,
aby wzbudzi popyt globalny. Próba znacznego ograniczenia inflacji si nie powiedzie.
Zmiany poziomu naturalnej stopy bezrobocia
Stopa bezrobocia wzrastała nieustannie od połowy lat ‘60/ Bezrobocie strukturalne zwi kszyło si , a
pracownicy zorganizowani w zwi zki zawodowe zapewnili sobie podwy ki płac realnych
przewy szaj ce wzrost wydajno ci pracy.
Inflacja i bezrobocie od 1960r.
W tym okresie wiele rz dów było zobowi zanych do utrzymywania stanu pełnego zatrudnienia nawet
w krótkim okresie. Wszelkie wstrz sy pobudzaj ce inflacj były amortyzowane przez wzrost

nominalnej poda y pieni dza, maj cy zapobiec spadkowi realnej poda y pieni dza w krótkim okresie.
W efekcie cz stego podnoszenia poda y pieni dza inflacja rosła.
Od połowy lat ’70 głównym celem było stłumienie inflacji, nawet, je li oznaczało krótkookresowy
wzrost bezrobocia. Przez to inflacja zmniejszyła si we wczesnych latach ’80.
Krzywa Philipsa jest w dłu szym okresie i przebiega przez punkt wyznaczaj cy naturaln stop
bezrobocia. Wzrost tej stopy jest wielu krajach wa nym czynnikiem wpływaj cym na zwi kszenie
faktycznego bezrobocia.
Z kolei wysoko

krótkookresowej krzywej Philipsa, (obrazuj cej tymczasowy stosunek mi dzy inflacj

a bezrobociem dotycz cy sytuacji, gdy gospodarka dostosowuje si do wstrz sów popytowych),
zale y od bie

cych oczekiwa , co do wysoko ci stopy inflacji i wzrostu ilo ci pieni dza w przyszło ci.

Na pocz tku lat ’80 inflacja ci gle była wysoka, rodki polityki antyinflacyjnej dopiero zaczynały
działa . Realna poda pieni dza zmalała, poniewa inflacja nie obni yła si od razu. Pojawił si
krótkookresowy kryzys, pogł biony podwojeniem si cen ropy w latach 1979 – 80.
Wstrz s poda owy
Skutki: zwi kszenie inflacji, gdy przedsi biorstwa podnosz ceny, aby zrekompensowa wzrost
kosztów.
Gdy rz d nie zamortyzuje wstrz su po stronie poda y, tempo wzrostu ilo ci pieni dza nie zmieni si .
Wy sza inflacja spowoduje spadek realnej poda y pieni dza, wzrost stopy procentowej oraz
zmniejszenie popytu globalnego. Pojawi si kryzys typu keynesowskiego oraz stagflacja –
współwyst powanie wysokiej inflacji i du ego bezrobocia. Cz sto jest ona spowodowane przez
ujemny wzrost poda owy.
Przymusowe bezrobocie stopniowo powoduje obni enie lub zahamowanie wzrostu płac. Stopa inflacji
spada poni ej stałej stopy ilo ci wzrostu pieni dza, a realna poda pieni dza zaczyna znowu
wzrasta . Gospodarka powoli powraca do naturalnej stopy bezrobocia.
Je li rz d nie zamortyzuje wstrz s poda owy, wraz ze wzrastaniem inflacja zwi ksza stop wzrostu
ilo ci pieni dza. W krótkim okresie nie nast pi spadek popytu globalnego i wzrost bezrobocia, lecz
wzrost ilo ci pieni dza i stopa inflacji stel b d si zwi ksza .
Tak wi c w pierwszym wypadku konieczny b dzie okres bezrobocia, w drugim trwałe podniesienie
stopy inflacji.
Wiarygodno

prowadzonej polityki ekonomicznej ma decyduj ce znaczenie.

W długim okresie w zasadzie nie istnieje odwrotna zale no

mi dzy inflacj a bezrobociem.

Długookresowa krzywa Philipsa jest pionowa i przecina o odci tych w punkcie odpowiadaj cym
naturalnej stopie bezrobocia. Krótkookresowa krzywa Philipsa ilustruje wyst puj c przej ciowo
relacj mi dzy inflacj a bezrobociem, w okresie, gdy gospodarka dostosowuje si do zakłóce popytu
globalnego. Bezwzgl dna warto

tego krótkookresowego stosunku substytucji (poło enie

krótkookresowej krzywej Philipsa) zale y od oczekiwa , co do kształtowania si inflacji i tempa
wzrostu ilo ci pieni dza w długim okresie. Jednak, kiedy wstrz sy dotycz poda y, w krótkim okresie
odwrotna zale no

mi dzy inflacj a bezrobociem nie istnieje. Pocz tkowo mo liwe jest, e inflacji

towarzyszy wy sze bezrobocie.
Ramka 28.3 niezale no

banku centralnego

Inflacja pojawia si zasadniczo, gdy rz d w walce o wpływy w gospodarce bierze gór nad
bankierami.
Grilli, Masciardo i Tabellini (GMT) badali niezale no

banków centralnych (jej stopie ). Ma ona

wymiar ekonomiczny (stosowane w praktyce procedury – np. automatyczne po yczki dla rz du od
banku, kto ustala wysoko

stopy dyskontowej) i polityczny (sposób powoływania dyrektora,

kadencja). Dokonali oni klasyfikacji Banków Centralnych w ró nych krajach. Im bardziej bank
niezale ny, tym ni sza inflacja, a stopa wzrostu gospodarczego jest taka sama jak tam, gdzie jest
bardziej zale ny.

Koszty inflacji

Ludzie ulegaj złudzeniu inflacyjnemu, gdy myl zmiany realne ze zmianami nominalnymi. Ludzki
dobrobyt zale y od zmiennych realnych, a nie nominalnych.

Je eli wszystkie zmienne nominalne rosły by w tym samym stopniu, to ludzie nie odczuli by ró nicy
(wy sze ceny, wy sze płace). Je eli ludzie nie bior tego pod uwag ulegaj złudzeniu inflacyjnemu.
(bior pod uwag tylko swe nominalne wydatki.

Inny rodzaj tego złudzenia nast puje np. w sytuacji podwy ek ropy. Zmuszaj one kraje importuj ce
rop do przeznaczenia wi kszej ilo ci dóbr konsumpcyjnych na eksport. Konsumpcja krajowa si
obni a, co mo e nast pi w dwojaki sposób:
-je li pracownicy nie upomn si podwy ki płac, maj cych zrekompensowa koszty kupowania prod.
Ropopochodnych. Płace realne spadaj . Przy zało eniu, e przedsi biorstwa nie podnosz cen tych
produktów, lecz je absorbuj . Gospodarka dostosowuje si do sytuacji w sposób bezinflacyjny, lecz
nast puje spadek stopy yciowej.
-je li ludzie próbuj utrzyma dotychczasow stop

yciow , domagaj c si podwy ek płac

nominalnych odpowiadaj cych wzrostowi kosztów utrzymania, to z kolei przedsi biorstwa broni
swych zysków, podnosz c ceny na paliwo etc. Pa stwo próbuj neutralizowa wysok inflacje
drukuj c dodatkowe ilo ci pieni dza. Tak e nast puje spadek stopy yciowej, na eksport ci gle trzeba
przeznacza wi cej dóbr. Płace i ceny rosn , ale ceny szybciej. Ludzie w takiej sytuacji wyci gaj
bł dny wniosek, przypisuj spadek płac realnych inflacji, a nie jak jest w rzeczywisto ci cenom ropy
(ujemny wstrz s poda owy).
Pełne dostosowanie i doskonała antycypacja
Je eli inflacja w danym pa stwie byłaby dla wszystkich przewidywalna, brali by to pod uwag w
swoich działaniach. Ceny, płace nominalne i nominalna poda rosn jednocze nie, inflacja nie
narusza dochodów realnych. Gospodark dostosowuje si do tego stanu rzeczy, podatki s
dostosowywane etc. Wszystkie transakcje, płatno ci, działalno

giełdy do tego dostosowane.

Pytanie: czy takie doskonałe dostosowanie jest mo liwe?
Koszty zdzieranych zelówek.
Nominalna stopa procentowa zwykle wzrasta wraz z inflacj , stopa ta jest miar kosztu
alternatywnego trzymania pieni dza w formie gotówki. Je eli inflacja wzrasta, ludzie trzymaj mniejsze
zasoby pieni

ne. „ucieczka od pieni dza”. Kiedy ta stopa jest wysoka i ludzie zmniejszaj realne

zasoby pieni

ne, społecze stwo zu ywa wi cej zasobów, zawieraj c transakcje, a wi c mniejsz ich

ilo

mo e przeznaczy na konsumpcj dóbr i usług. Zjawisko to nazywane jest kosztami zdzieranych

zelówek.
Koszty zmienianych jadłospisów
Ceny rosn – zmiana wywieszek z cenami. Koszty zmienianych jadłospisów odpowiadaj realnym
zasobom zu ywanym po to, aby wydrukowa nowe etykiety z cenami wówczas, gdy te wzrastaj lub
spadaj .
Koszty s du e np. w wypadku cen w automatach.
Do tych kosztów nale ałoby te zaliczy wysiłek zwi zany z dokonywaniem pami ciowych oblicze .
(trudno sprawdzi , jak cena zmieniła si w uj ciu realnym).
Powy szych dwóch rodzajów kosztów nie da si unikn

nawet, je li inflacja jest przewidywalna.

Koszty te staj si bardzo istotne, gdy pojawia si hiperinflacja.
Inflacja bezbł dnie przewidziana i instytucje, które nie s w stanie w pełni si dostosowa .
Zało enie: inflacja bezbł dnie przewidziana, ale instytucje uniemo liwiaj ludziom dokonanie
niezb dnych zmian, aby zmienne nominalne si dostosowały. Wtedy inflacja wpływa na zmienne
realne silniej, ni wynikałoby to z dwóch powy szych rodzajów kosztów.
Kontrola stopy procentowej
Aby realna stopa pozostał stała, nominalna musi wzrasta w tempie inflacji. Je li banki płaciłyby z
tego tytułu odsetki (przy rachunkach czekowych) koszty zdzieranych zelówek odnosiłyby si jedynie
do samej gotówki. Jednak w wielu krajach te rachunki nie s oprocentowane lub odsetki niewielkie.
Jednym ze skutków chronicznej inflacji jest domaganie si przez ludzi zmian instytucjonalnych, które
umo liwiłyby dostosowanie si zmiennych nominalnych do poziomu inflacji. Im dłu szy okres inflacji,
tym bardziej prawdopodobne, e banki zmuszone b d płaci wi ksze odsetki nominalne. Poniewa
jednak zmiany instytucjonalne s powolne, to skutkiem wzrostu inflacji w krótkim okresie mo e by
spadek stóp procentowych od wielu rodzajów kredytów.
Podatki
Kolejnym skutkiem antycypowanej inflacji w warunkach niedoskonałego dostosowania si instytucji
jest nienad

anie stawek opodatkowania za inflacj .

Drena podatkowy – to wzrost realnych wpływów podatkowych wywołany inflacj , która zwi ksza
dochody nominalne i sprawia, e niektórzy ludzie zostaj zaliczeni do wy szych przedziałów
opodatkowania w ramach systemu progresywnego podatku dochodowego.
Osoba b d ca w wy szym progu podatkowym płaci realnie wi cej po wzro cie inflacji. Aby
uniezale ni system podatkowy od wpływu inflacji nale y podnosi nominalne przedziały
opodatkowania równolegle do post pów inflacji. Zwykle przedstawia si to jako obni k podatku
dochodowego lub zbytni szczodro

rz du – jest to złudzenie inflacyjne.

Opodatkowanie dochodów z kapitału

Podatek dochodowy na dochód z odsetek jest równie poddany działaniu inflacji. Nominalna stopa
procentowa – inflacja = realna stopa procentowa. Podatek dochodowy obejmuje stop nominaln .
Wy sza inflacja obni a realny dochód z udzielania kredytów.
Opodatkowanie zysków kapitałowych – wraz ze wzrostem inflacji ros ceny nominalne akcji – w celu
zachowania ich warto ci realnej.

Opodatkowanie zysków.
Inflacja mo e zwi kszy realny ci

ar opodatkowania zysków spółek.

Rachunkowo

uwzgl dniaj ca inflacj polega na przyj ciu takich definicji kosztów, przychodów,

zysków i strat, które s w pełni dostosowane do warunków inflacji.

Nieoczekiwana inflacja
Redystrybucja
Je li inflacja niespodziewanie wzro nie wy ej, ni wynosiły oczekiwania, zyskuje kredytobiorca, traci
osoba udzielaj ca po yczki.
Nieoczekiwana inflacja powoduje redystrybucj dochodów i bogactwa. Prowadzi to do zakłóce w
gospodarce (np. bankructwa) oraz do sformułowania s dów warto ciuj cy dotycz cy tej redystrybucji.
Zale y to od orientacji politycznej. Je li bogaci po yczkodawcy strac na rzecz biednych
kredytobiorców, to partie promuj ce egalitaryzm zajm stanowisko pozytywne.
Jeden z wa niejszych procesów redystrybucyjnych zachodzi mi dzy pa stwem a sektorem prywatnym
– obni enie warto ci zadłu enia pastwa, mo e taniej wykupi obligacje.

Wiele osób kupuj cych aktywa finansowe (obligacje) to osoby w podeszłym wieku – maj
oszcz dno ci.
Osoby bior ce po yczki – cz sto osoby młode lub wkraczaj ce w wiek redni.
Nieoczekiwana inflacja zmienia rozkład dochodów na ich korzy

Niepewno

, co do wysoko ci inflacji

Powoduje dwa rodzaje kosztów bardziej zło one staje si planowanie długookresowe.

ludzie nie lubi ryzyka.

28.6
Sposoby przeciwdziałania inflacji
3 sposoby:

zdecydowane rodki polityki gospodarczej
przepisy prawne, instytucje
nauczy si

y z inflacj

Eliminowanie inflacji
W długim okresie – niskie tempo wzrostu ilo ci pieni dza niska inflacja
Konieczne mo e by zastosowanie restrykcyjnej polityki fiskalnej, pozwalaj ce na utrzymanie deficytu
bud etowego na niskim poziomie. Mo e si to wi za z okresem wysokiego bezrobocia.

rodki polityki dochodowej

Polityka dochodowa jest prób bezpo redniego oddziaływania na wysoko

płac i innych

dochodów.
Przepisy prawa, nieformalna presja dotycz ca podwy ek płac (tak eby te nie przekroczyły pewnego
poziomu).
Dotychczasowe próby skutkowały krótkotrwałym efektem i ko cowym niepowodzeniem.
Bł dy

jednoczesne redukowanie ró nic w płacach – UK lata ’70, w efekcie zaburzenia rynku pracy;

mo liwa jest jednak polityka dochodowa, której jedynym celem jest zahamowanie wzrostu płac
nominalnych i inflacji.

wiara, e długookresowa polityka dochodowa mo e zahamowa wzrost płac i cen nawet, gdy

nominalna ilo

pieni dza ro nie w szybkim tempie.

trudno stosowa t polityk , gdy płace realne zmieniaj si z upływem czasu.

Polityka ta powinna by traktowana jako tymczasowe narz dzie słu

ce przyspieszeniu procesu

dostosowania płac do zmiany tempa wzrostu nominalnej ilo ci pieni dza uwa anej za powszechnie
trwał .

Reforma instytucjonalna i konstytucyjna

Podej cie ma charakter długookresowy.
Kontrola działa banku centralnego

ustawa wprowadzaj ca trwałe ograniczenie tempa wzrostu

nominalnej poda y pieni dza do okre lonej wielko ci. (np.4%) Istot tego zalecenia jest ograniczeni
swobody działania rz du. Ma to usun

pokus manipulowania pieni dzem, np. przed wyborami,

zwi kszy wiarygodno

długookresowej polityki restrykcyjnej.

Kontrola systemu bankowego
Np. zmuszenie banków do utrzymywania rezerw gotówkowych na poziomie 100% - mogłyby otwiera
rachunki czekowe gdyby miały do tego odpowiednie rezerwy. Pa stwo kontroluj c poda pieni dza
gotówkowego kontrolowałoby cał poda pieni dza. Pa stw drukowałoby jednorazowo du

ilo

pieni dzy, któr przej łyby banki, by utrzyma rezerwy.
Taka regulacja mogłaby zniech ci banki, bo maj one aktywa nie tylko w gotówce. Mogłyby powsta
nowe instytucje – kredytodawcy dla banków, nie jest to wi c metoda rozwi zuj ca problem.

Przystosowanie do ycia z inflacj
Je eli podwy szona inflacja ma wzgl dnie trwały charakter to gospodarki ucz si z ni

y . Powoduje

to konieczno

dostosowania si przez banki, przedsi biorstwa, pa stwo, dostosowanie podatków.

Indeksacja – automatycznie dostosowuje wysoko

nominalnych zobowi za do skutków inflacji.

Została wprowadzona w krajach gdzie inflacja > 30-40%

Czy powinni my si przystosowywa do inflacji?
Bez indeksacji i gł bokich form instytucjonalnych ycie w inflacji jest kosztowne. Indeksacja niemal
zawsze jest rozwi zaniem niedoskonałym. Wypłacanie rekompensat musi nast powa w rozs dnych
terminach, w mi dzyczasie zmieniaj si płace realne. Indeksacja zwi ksza prawdopodobie stwo
przedłu ania si wysokiej inflacji.

29. MAKROEKONOMIA GOSPODARKI OTWARTEJ

makroekonomia gospodarki otwartej - analiza gospodarki, w której wa n rol odgrywaj
transakcje z zagranic .

Przy formułowaniu zało e polityki makroekonomicznej w krajach o gospodarce otwartej dominuj c
rol odgrywaj ró ne uwarunkowania mi dzynarodowe.

29.1 RYNEK WALUTOWY

rynek walutowy – taki rynek mi dzynarodowy, na którym jedna waluta krajowa mo e by wymieniona
na inn . Cena, po której wymieniane s te dwie waluty, to inaczej kurs walutowy

Cena równowagi na rynku walutowym zale y od kształtowania si popytu i poda y. Na przykładzie
Wielkiej Brytanii i USA:

ródła popytu na funty:

•

Dobra produkowane w WB i eksportowane do USA s opłacane przez konsumentów w USD,
ale brytyjscy producenci przyjmuj tylko funty

•

Mieszka cy USA chc c kupowa brytyjskie aktywa, przed ich zakupem musz najpierw
wymieni USD na funty

Poda funtów:

•

Brytyjski import towarów ameryka skich

•

nabycia aktywów w USA przez mieszka ców WB

Przy ni szym kursie funta, wi c ni szych cenach brytyjskich produktów, WB b dzie eksportowa do
USA wi cej towarów. Ameryka scy konsumenci b d wi c w stanie kupowa wi cej, przy ni szej
cenie dolarowej tych e dóbr. Je eli cena towarów brytyjskich wyra ona w funtach b dzie stała, to
dochody z eksportu WB mierzone w funtach b d wzrasta wraz ze spadkiem kursu walutowego.
Popyt na funty wzrasta w miar spadku kursu funta wyra onego w dolarach.
Poda funtów zale y od liczby dolarów, jak mieszka cy WB musz zapłaci za brytyjski import dóbr
lub za zakupy aktywów dolarowych. Ni szy kurs wymienny funta oznacza wy sz cen w funtach.
Wzrost ceny w funtach zmniejsza zarówno wielko

popytu na usługi/dobra. Przy ni szym kursie

spada wielko

poda y funtów dostarczanej na rynek walutowy.

Gdy kurs funta wyra ony w dolarach wzrasta, mówimy o aprecjacji funta. W odwrotnej sytuacji
mówimy o deprecjacji funta.

SYSTEMY KURSU WALUTOWEGO

System kursu walutowego – okre lenie warunków i zasad ustalania przez rz d danego kraju kursu
walutowego

1. Stały kurs walutowy – rz d zgadza si na utrzymywanie swej waluty jedynie przy stałym kursie
wymiennym

Waluta jest wymienialna, je eli rz d, działaj c za po rednictwem banku centralnego, zobowi zuje si
do skupu lub sprzeda y, po stałym kursie, takiej ilo ci waluty, jaka zostanie zgłoszona do sprzeda y
(zakupu) na rynku.

Rezerwy dewizowe – zasób walut obcych przechowywany przez krajowy bank centralny.

Zawsze, gdy bank centralny sprzedaje lub kupuje własn walut , by broni stałego poziomu kursu
walutowego, mówimy, e interweniuje on na rynku walutowym.
W systemie stałego kursu walutowego dewaluacja (rewaluacja) oznacza obni enie (podwy szenie)
kursu danej waluty przez rz d, który podj ł zobowi zanie do obrony tego kursu.

2. Płynny kurs walutowy – kurs mo e osi gn

poziom równowagi wolnorynkowej bez jakiejkolwiek

interwencji pa stwa wykorzystuj cej rezerwy dewizowe.

Nie wprowadza si raczej kra cowych rozwi za – w pełni płynnego, czy sztywnego. Ograniczona
płynno

oznacza system, w którym do interwencji pa stwa dochodzi tylko wówczas, gdy trzeba

zapobiec zbyt du ym lub zbyt gwałtownym przesuni ciom krzywej poda y lub popytu w krótkim
okresie czasu.

29.2 BILANS PŁATNICZY

bilans płatniczy – usystematyzowane zestawienie wszystkich transakcji zawieranych pomi dzy
mieszka cami danego kraju a zagranic .

Wszystkie transakcje powoduj ce napływ waluty do kraju zapisa mo na w bilansie płatniczym na +,
za odpływ waluty z kraju na – (odpowiednio – kredyt, debet).

Rachunek obrotów bie

cych w bilansie płatniczym jest to zapis płatno ci z tytułu przepływu dóbr i

usług oraz pozostałych transakcji bie

cych (odsetki, dochody maj tkowe, przekazy) pomi dzy danym

krajem, a zagranic .
Obroty towarowe obejmuj eksport i import dóbr. Obroty usługowe to eksport i import usług. Te dwa
rodzaje obrotów składaj si ł cznie na bilans handlowy.
Nale y pami ta , e bilans handlowy nie jest identyczny z rachunkiem obrotów bie

cych w bilansie

płatniczym. Musimy bowiem uwzgl dni m. in. płatno ci transferowe pomi dzy krajami i przepływ
dochodów maj tkowych netto (ma miejsce, gdy mieszka cy jednego kraju s wła cicielami
przynosz cych dochód aktywów w innych krajach).

Rachunek obrotów kapitałowych bilansu płatniczego jest to zapis transakcji dotycz cych aktywów
finansowych danego kraju z zagranic .

Bilans płatniczy przedstawia napływ netto rodków pieni

nych do danego kraju wynikaj cy z

transakcji zawieranych przez osoby fizyczne, przedsi biorstwa i pa stwo, dokonywanych w istniej cej
sytuacji rynkowej. Bilans wykazuje nadwy k (deficyt), gdy mamy do czynienia z napływem netto
(odpływem) pieni dzy.

29.3 SKŁADNIKI BILANSU PŁATNICZEGO

realny kurs walutowy – miara wzgl dnej ceny dóbr pochodz cych z ró nych krajów, wyra onej w
jednej walucie

Mierzenie realnego kursu walutowego (przykład dla WB)
Realny kurs walutowy = cena towarów brytyjskich (funty) / cena towarów ameryka skich (USD) x kurs
walutowy (USD/funt).

Spadek realnego kursu waluty danego kraju prowadzi do zwi kszenia jego konkurencyjno ci na
rynkach.

cie ka kursu walutowego opartego na parytecie siły nabywczej (PSN) jest to taka cie ka

nominalnego kursu walutowego, na której realny kurs walutowy jest utrzymywany na stałym poziomie
w okre lonym przedziale czasu.

RACHUNEK OBROTÓW BIE

CYCH

Eksport
Popyt na towary eksportowane zale y od wysoko ci dochodu za granic (im wy szy, tym wi kszy)
oraz wysoko ci realnego kursu waluty (im ni szy, tym wi kszy popyt – zwi zane ze wzrostem
konkurencyjno ci).
Faktyczny eksport zawsze szybko reaguje na zmiany dochodu czy obrotów handlu wiatowego, za
zmniejszenie konkurencyjno ci prowadzi do stopniowego zmniejszenia eksportu. Dzieje si tak, gdy
eksporterzy pocz tkowo nie s pewni, czy spadek konkurencyjno ci b dzie mie charakter
przej ciowy, czy trwały. Je eli zjawisko b dzie oceniane jako chwilowe – eksporterzy obni

ceny, aby

zachowa konkurencyjno

– tak strategia mo e okaza si lepsza ni alternatywa, to jest całkowite

wycofanie si z całego rynku. Jednak, je eli konkurencyjno

nie b dzie rosła, a realny kurs walutowy

b dzie wci

wysoki, to przedsi biorstwa mog zupełnie zrezygnowa z eksportu.

Import
Wyst puj te same współzale no ci, co przy eksporcie, tylko w odwrotnym kierunku. Popyt na import
jest tym wi kszy, im wy szy jest dochód krajowy. Jest równie tym wi kszy, im wy szy jest realny kurs
walutowy oraz im ta sze s towary zagraniczne w porównaniu z krajowymi. Import reaguje szybciej na
zmiany dochodu krajowego ni na zmiany realnego kursu walutowego.

Pozostałe pozycje w bilansie obrotów bie

cych

Obejmuj m. in. pomoc zagraniczn i wydatki na utrzymanie baz wojskowych za granic – sprawy
zale ne od polityki zagranicznej kraju. Uwzgl dnia si tak e przepływ mi dzy krajami dochodów netto
czerpanych z odsetek, dywidend i zysków – powstaj wtedy, gdy mieszka cy jednego kraju posiadaj
aktywa w innym kraju).

ZAWARTO C BILANSU OBROTÓW KAPITAŁOWYCH
Poszczególne pozycje w tym bilansie s wynikiem transakcji kupna i sprzeda y aktywów finansowych,
zawieranych przez dany kraj z podmiotami zagranicznymi.
Deficytowi na rachunku obrotów bie

cych musi odpowiada nadwy ka na rachunku obrotów

kapitałowych b d operacje wyrównawcze (spadek rezerw dewizowych).
Dzisiejsze wiatowe rynki finansowe maj dwie, wa ne cechy:

•

Ograniczenia dot. obrotów kapitałowych zostały prawie całkowicie zniesione. Kapitały mo na
swobodnie przenosi mi dzy krajami w poszukiwaniu najwy szej stopy zwrotu.

•

Ró ne waluty mo na swobodnie przemieszcza mi dzy krajami jak te zamienia na inne, w
poszukiwaniu najwy szej stopy zwrotu.

>Je eli posiadacze kapitałów w jednej walucie s gotowi zamieni je wszystkie na inn walut , w
której spodziewaj si osi gn

najwy sz stop zysku, i je eli nie wyst puj bariery przy tego

rodzaju operacjach, mówimy, e kapitał finansowy jest doskonale mobilny w skali mi dzynarodowej.

Doskonała mobilno

kapitału oznacza, e olbrzymie ilo ci rodków finansowych b d przenoszone

z jednej waluty na drug zawsze wtedy, kiedy stopa zwrotu z inwestycji w aktywa, w jednym kraju jest
wy sza ni w innym.

Operacje spekulacyjne a stopa zwrotu

Operacja spekulacyjna – zakup aktywów finansowych w celu ich dalszej odsprzeda y w
przekonaniu, e całkowity dochód – odsetki czy dywidenda + zysk kapitałowy – b dzie wy szy ni
całkowity dochód z jakiejkolwiek innej lokaty.
Stopa zwrotu z lokaty w walucie obcej = stopa procentowa za granic + stopa deprecjacji waluty
krajowej

W warunkach niemal doskonałej mi dzynarodowej mobilno ci kapitału b dziemy mieli do czynienia z
odpływem kapitału wówczas, gdy stopa zwrotu z lokat w walutach obcych jest wy sza od stopy zwrotu
z lokat w walucie krajowej. Natomiast napływ kapitału pojawi si wówczas, gdy stopa zwrotu z lokat
krajowych b dzie wy sza od stopy zwrotu z lokat za granic .

29.4 RÓWNOWAGA WEWN TRZNA I ZEWN TRZNA

Gospodarka kraju znajduje si w równowadze wewn trznej, gdy popyt globalny jest równy produkcji
zapewniaj cej pełne zatrudnienie. Za w równowadze zewn trznej gospodarka znajduje si wtedy,
gdy saldo rachunku obrotów bie

cych bilansu płatniczego wynosi zero.

Poł czenie równowagi zewn trznej i wewn trznej oznacza stan równowagi długookresowej w
gospodarce. Proces dostosowawczy obejmuj cy płace i ceny pozwolił odbudowa produkcje na
poziomie potencjalnym, na rynku pracy za istnieje pełne zatrudnienie.
W warunkach równowagi zewn trznej zrównowa ony jest nie tylko bilans obrotów bie

cych, lecz

równie nie wyst puje presja na zmiany stanu rezerw dewizowych w długim okresie ani te –
jakiekolwiek przepływy na rachunku obrotów kapitałowych, które miałyby trwały charakter.
Obcokrajowcy nie podejmuj na coraz wi ksz skal zakupów krajowych aktywów finansowych, a
mieszka cy kraju nie kupuj coraz wi kszych ilo ci aktywów zagranicznych.
Co mo e wytr ci gospodark ze stanu równowagi?

•

Wi ksze oszcz dno ci, bardziej restrykcyjna polityka fiskalna i pieni

•

Rozkwit za granic , ni szy realny kurs walutowy

•

Kryzys za granic , wy szy realny kurs walutowy

•

Mniejsze oszcz dno ci, łagodniejsza polityka fiskalna i pieni

>wi kszo

wstrz sów w gospodarce otwartej powoduje jej wytr cenie ze stanu równowagi zarówno

wewn trznej jak i zewn trznej.

29.5 POLITYKA PIENI

NA I FISKALNA W WARUNKACH STAŁEGO KURSU WALUTOWEGO

Istnieje tylko jeden realny kurs walutowy odpowiadaj cy stanowi równowagi zewn trznej i
wewn trznej. W systemie stałego kursu walutowego równowaga wewn trzna i zewn trzna mo e by
zachowana tylko wtedy, kiedy stopy inflacji w kraju i za granic s jednakowe.

BILANS PŁATNICZY A PODA PIENI DZA

Co si dzieje, gdy bilans płatniczy wykazuje deficyt?

•

Ludzie wycofuj swoje pieni dze z obiegu, aby zakupi obce waluty – poda pieni dza
krajowego zmniejsza si dokładnie o wielko

równ deficytowi bilansu płatniczego

•

Pa stwo podejmuje interwencj na rynku walutowym – wyprzedaje cz

rezerw dewizowych,

dostarczaj c poda waluty obcej na rynek

W warunkach stałego kursu walutowego poda pieni dza nie jest okre lona wył cznie przez
pierwotn decyzj pa stwa dotycz c skali emisji dodatkowego pieni dza. Gdy w gospodarce
wyst puje deficyt bilansu płatniczego, odpływ pieni dza za granic zmniejsza poda pieni dza w kraju
poni ej wielko ci, jak osi gn łaby ona w innych warunkach. Za , gdy bilans płatniczy wykazuje
nadwy k , obieg pieni dza w kraju jest dodatkowo zasilany przez napływ pieni dza z zagranicy.

Sterylizacja – operacja otwartego rynku, przebiegaj ca mi dzy pieni dzem krajowym a krajowymi
papierami warto ciowymi. Celem tego zabiegu jest wyeliminowanie wpływu, jaki ma nadwy ka b d
deficyt bilansu płatniczego na rozmiary krajowej poda y pieni dza.

DOSTOSOWANIE W WARUNKACH STAŁEJ POLITYKI GOSPODARCZEJ

Co si dzieje, gdy wyst puje wzrost zamierzonych oszcz dno ci i spadek zamierzonych wydatków na
konsumpcj przy ka dej wielko ci produkcji? Przy stałej poda y pieni dza i nie zmienionej polityce
fiskalnej w gospodarce zamkni tej wywołana tym recesja prowadziłaby do stopniowego spadku płac i
cen, a to z kolei oznaczałoby wzrost realnej poda y pieni dza, obni k stopy procentowej i odbudow
popytu globalnego do poziomu pełnego zatrudnienia.
Je eli zamierzony popyt konsumpcyjny spada, to w gospodarce krajowej nast puje depresja. Dochód
oraz popyt na import spadaj . Na rachunku obrotów bie

cych pojawia si nadwy ka, pochłaniaj j

jednak zmiany zachodz ce w bilansie obrotów kapitałowych. Depresja gospodarcza w kraju wzmaga
nacisk na obni enie krajowych płac i cen, co pozwala podnie

konkurencyjno

mi dzynarodow i

zwi kszy eksport netto. W warunkach swobodnego przepływu kapitału mi dzy krajami, gdzie stopy
procentowe s wzajemnie powi zane ze sob i utrzymuj si na poziomie zbli onym do wiatowego,
spadek cen krajowych powoduje wzrost popytu globalnego poprzez zwi kszenie konkurencyjno ci
mi dzynarodowej i eksportu netto.

POLITYKA PIENI

NA W WARUNKACH STAŁEGO KURSU WALUTOWEGO

W warunkach stałego kursu walutowego i swobodnego przepływu kapitału mi dzy krajami
skuteczno

krajowej polityki pieni

nej jest bardzo znacznie ograniczona.

Doskonała mobilno

kapitału powoduje, e rz d nie jest w stanie wyznaczy i osi gn

niezale nych

celów dotycz cych jednocze nie poda y pieni dza i kursu walutowego. W warunkach stałego kursu
walutowego rz d musi pogodzi si z tak wielko ci poda y pieni dza, przy której wiatowa stopa
procentowa osi ga poziom wiatowy.
W sytuacji, gdy próby zwi kszenia krajowej poda y pieni dza nie powiod si z powodu wyst pienia
deficytu na rachunku obrotów kapitałowych i odpływu pieni dza za granic , pa stwo mo e usiłowa
wpompowa do gospodarki jeszcze wi cej pieni dzy. Stopa procentowa spadnie wówczas ponownie
poni ej poziomu wiatowego, a zagraniczni inwestorzy wycofaj jeszcze wi cej kapitałów.

POLITYKA FISKALNA W WARUNKACH STAŁEGO KURSU WALUTOWEGO

W gospodarce otwartej mobilno

kapitału sprawia, e polityka pieni

na nie jest w stanie

oddziaływa na zmienne realne nawet w krótkim okresie.
W gospodarce otwartej przepływy kapitału utrzymuj stop procentow na poziomie wiatowym i
zapobiegaj pobudzonym zmianom stopy procentowej.
W krótkim okresie oddziaływanie ekspansji fiskalnej jest wi ksze w gospodarce otwartej przy stałym
kursie walutowym. W dłu szym okresie wy szy popyt globalny stwarza nacisk na wzrost cen i płac,
prowadz c do obni enia konkurencyjno ci mi dzynarodowej i eksportu netto. Proces ten b dzie
trwa , dopóki nie zostanie przywrócona równowaga wewn trzna – stan pełnego wykorzystania
czynników wytwórczych. Stan ten jednak nie b dzie równoznaczny z równowag zewn trzn .

29.6. DEWALUACJA

dewaluacja (rewaluacja) – obni enie (podwy szenie) kursu walutowego, do którego obrony
zobowi zuje si rz d.

Skutki dewaluacji – za punkt wyj cia przyjmujemy gospodark kraju w równowadze zewn trznej i
wewn trznej

EFEKTY KRÓTKOOKRESOWE

Gdy ceny i płace dostosowuj si powoli, natychmiastowym skutkiem dewaluacji jest wzrost krajowych
cen towarów importowanych i obni ka cen dewizowych towarów eksportowanych przez dany kraj.
Oba te efekty prowadz do wzrostu konkurencyjno ci mi dzynarodowej gospodarki. Nast pi
przesuni cie zasobów do krajowych dziedzin wytwórczo ci, takich jak np. przemysł motoryzacyjny,
których produkty staj si bardziej konkurencyjne wobec produktów importowanych. Podobne zasoby

przepłyn do gał zi eksportowych, których wyroby mog obecnie bardziej skutecznie konkurowa na
rynkach zagranicznych.
Nale y pami ta o dwóch sprawach:

•

Pocz tkowa reakcja gospodarki mo e post powa do

wolno. W krótkim okresie bowiem w

trakcie realizacji pozostaje wiele zawartych wcze niej kontraktów, w których obowi zuje stary
kurs walutowy. Dalej, nabywcy potrzebuj czasu, aby przystosowa si do nowych cen.
Podobnie stworzenie dodatkowych zdolno ci wytwórczych w gał ziach eksportuj cych b d
produkuj cych wyroby zast puj ce dobra dotychczas importowane jest procesem
czasochłonnym.

•

Dewaluacja mo e nie wpłyn

od razu na popraw bilansu obrotów bie

cych. Rachunek

bie

cy bilansu płatniczego odzwierciedla ró nic warto ci eksportu i importu. W wyra eniu

warto ciowym na rachunku obrotów bie

cych w krótkim czasie mo e pojawi si deficyt. W

dłu szym okresie jednak e, gdy nabywcy i dostawcy dostosuj wielko

eksportu i importu do

nowych warunków, zwi kszony wolumen eksportu i ni szy wolumen importu doprowadz
prawdopodobnie zarówno do wzrostu udziału w popycie globalnym, jak i do pojawienia si
nadwy ki na rachunku obrotów bie

cych bilansu płatniczego.

EFEKTY REDNIOOKRESOWE

Je eli w punkcie wyj cia w gospodarce wyst puje bezrobocie typu keynesowskiego, to dysponuje ona
wolnymi zasobami czynników wytwórczych i jest w stanie zwi kszy produkcj , tak, aby zaspokoi
zwi kszony popyt globalny. Produkcja wzro nie, a bezrobocie si obni y. Je li jednak ju w punkcie
wyj cia gospodarka produkuje na poziomie odpowiadaj cym stanowi pełnego zatrudnienia, to nie jest
ona w stanie zwi kszy produkcj , tak, aby zaspokoi zwi kszony popyt globalny. Produkcja
wzro nie, a bezrobocie si obni y. Je li jednak ju w punkcie wyj cia gospodarka produkuje na
poziomie odpowiadaj cym stanowi pełnego zatrudnienia, to nie jest ona w stanie zwi kszy produkcji.
Wy szy popyt globalny nakr ca tylko w tej sytuacji wzrost cen i płac. Przy wy szym poziomie cen
krajowych konkurencyjno

mi dzynarodowa gospodarki obni a si , a eksport netto zaczyna znowu

spada . Je eli krajowe ceny i płace wzrosn w takim samym stopniu, w jakim zdewaluowano
pocz tkowo własn walut , to realny kurs walutowy i konkurencyjno

mi dzynarodowa powróc do

swego wyj ciowego poziomu. Je eli pocz tkowo w gospodarce istniała równowaga wewn trzna i
zewn trzna, to eksport netto ponownie wyniesie zero, a ł czny popyt powróci do poziomu
odpowiadaj cego stanowi pełnego zatrudnienia.
Je eli z danych powodów rz d traktował dewaluacj jako rodek umo liwiaj cy uzyskanie trwałej
poprawy bilansu obrotów bie

cych, to niezb dnym uzupełnieniem dewaluacji powinna by polityka

fiskalna, która pozwoliłaby zmniejszy absorpcj krajow . W takim przypadku, je li w punkcie wyj cia
istniało pełne wykorzystanie czynników wytwórczych, dewaluacja – w poł czeniu np. z wy szymi
podatkami – spowoduje wzrost popytu na eksport netto bez powi kszenia globalnego popytu.
Poniewa nie wyst puje teraz nacisk na wzrost krajowych cen, mo liwe staje si utrzymanie wy szej
konkurencyjno ci mi dzynarodowej i ni szego kursu walutowego w rednim okresie.

EFEKTY DŁUGOOKRESOWE

Przyjmijmy, e dewaluacji towarzyszyła twardsza polityka fiskalna, zmierzaj ca do ograniczenia
absorpcji krajów oraz stworzenia warunków, w których gospodarka byłaby w stanie zaspokoi
zwi kszony popyt na eksport netto i nie wywołałoby to bezpo redniego nacisku na wzrost cen.
Działania te uwzgl dniaj tylko oddziaływanie popytu na ceny, nie bior natomiast pod uwag efektów
poda owych. Krajowe przedsi biorstwa importuj ce surowce b d chciały przerzuci wzrost kosztów
importu na ceny. Pracownicy, którzy kupuj importowane towary konsumpcyjne, od ywno ci a po
telewizory, stwierdz , e ich koszty utrzymania podniosły si i wyst pi z

daniami podwy ek płac

nominalnych, tak, aby utrzyma swe płace realne na poziomie odpowiadaj cym warunkom
równowagi. Skutkiem tego wzrostu cen i płac b dzie podobna reakcja pozostałych przedsi biorstw i
pracowników.
Je eli wi c w gospodarce nie wyst puj

adne zmiany o charakterze realnym, to ko cowym skutkiem

dewaluacji b dzie jedynie wzrost wszystkich nominalnych cen i płac, proporcjonalny do podwy ki cen
dóbr importowanych, a wszystkie zmienne realne pozostan na dotychczasowym poziomie. W
ostatecznym rozrachunku dewaluacja nie przyniesie wi c adnego efektu.

30. WZROST GOSPODARCZY

1. Podstawowe poj cia:

WZROST GOSPODARCZY- wzrost realnej produkcji społecznej
WIEDZA TECHNICZNA- wiedza o metodach wytwarzania + praktyczne umiej tno ci i kwalifikacje
(know-how)
WYNALAZKI- zastosowanie nowej wiedzy w procesach produkcyjnych (nowe technologie i metody
produkcji, nowe lub ulepszone produkty, usprawnienia)
INNOWACJE- odkrycie nowej wiedzy stosowanej
TECHNICZNE UZBROJENIE PRACY- relacja kapitał-praca, czyli wielko

kapitału przypadaj ca na 1

zatrudnionego

CIE KA WZROSTU ZRÓWNOWA ONEGO- (w neoklasycznej teorii wzrostu) cie ka wzrostu, na

której zarówno produkcja, jak i nakłady kapitału i pracy rosn w jednakowym tempie
AKUMULACJA INTENSYWNA- akumulacja kapitału polegaj ca na zwi kszaniu wyposa enia
kapitałowego przypadaj cego na 1 pracownika (zwi kszenie technicznego uzbrojenia pracy)
AKUMULACJA EKSTENSYWNA- akumulacja kapitału polegaj ca na tworzeniu dodatkowych miejsc
pracy przy utrzymaniu dotychczasowego technicznego uzbrojenia pracy
RESZTA SOLOWA – cz

przyrostu produkcji, która nie wynika ze wzrostu mierzalnych nakładów

WZROST ENDOGENICZNY- wzrost gospodarczy zale ny od czynników wewn trznych,
uwzgl dnionych w danym modelu wzrostu, a nie od czynników zewn trznych, takich jak wzrost liczby
ludno ci.
FUNKCJA PRODUKCJI – funkcja przedstawiaj ca maksymalne rozmiary produkcji, któr mo na
wytworzy przy okre lonych nakładach i danym stanie techniki.
ANALIZA CZYNNIKÓW WZROSTU- dokonywane na gruncie teorii wzrostu gospodarczego
wyodr bnienie elementów składowych rzeczywistego przyrostu produkcji b d cych rezultatem
nakładów ró nych czynników wytwórczych oraz składnika resztowego, odzwierciedlaj cego czysty
post p techniczny.
NEOKLASYCZNA TEORIA WZROSTU GOSPODARCZEGO- teoria opracowana przez R.Solowa,
która obja nia długookresowy wzrost potencjału wytwórczego, lecz nie wyja nia, w jaki sposób
rzeczywiste tempo wzrostu produkcji osi ga poziom potencjalny.
KAPITAŁ LUDZKI- zasób wiedzy i umiej tno ci posiadanych przez pracownika.
BADANIA + ROZWÓJ- skrótowe okre lenie prac badawczo- rozwojowych
UPRZEDMIOTOWIONY POST P TECHNICZNY- post p wiedzy uprzedmiotowiony w nowych
maszynach, technologiach i produktach
ZASOBY ODNAWIALNE- zasoby, które nie ulegn wyczerpaniu pod warunkiem, e b d
umiarkowanie eksploatowane, piel gnowane i odnawiane (lasy, rzeki)
ZASOBY NIEODNAWIALNE- zasoby dost pne w ograniczonej ilo ci, nie daj ce si uzupełni (zło a
w gla, ropy naftowej)
KONCEPCJA WZROSTU ZEROWEGO- koncepcja sugeruj ca, e optymalnym rozwi zaniem dla
krajów wysoko rozwini tych jest zerowe tempo wzrostu PNB z uwagi na to, e wzrost produkcji
powoduje zwi kszenie kosztów degradacji rodowiska.
POST P TECHNICZNY PODNOSZ CY WYDAJNO

PRACY- post p techniczny zwi kszaj cy

kapitał ludzki.
HIPOTEZA KONWERGENCJI- twierdzenie, zgodnie z którym kraje biedne rozwijaj si szybciej ni
kraje bogatsze.

2. Wzrost gospodarczy

PKB i PNB- za ich pomoc mierzy si ogóln warto

produkcji i całkowity dochód w gospodarce

narodowej.
PKB jako miernik zadowolenia społecznego – PKB per capita- wska nik poziomu ycia i zadowolenia
PKB- wska nik potencjału danej gospodarki, jej rangi w gospodarce wiatowej
PKB jako miernik produkcji w sensie ekonomicznym- miernik produkcji czystej, czyli warto ci dodanej
(pieni

na warto

dóbr i usług nabywanych na rynku), nie obejmuje produkcji – zani a rzeczywiste

ekonomiczne rozmiary produkcji w gospodarce.

3. Czynniki wzrostu

Funkcja produkcji.
Wzrost produkcji potencjalnej- zwi kszenie nakładów czynników produkcji (ziemia, kapitał, surowce).

ródłem wzrostu produkcji jest zwi kszanie nakładów lub efektywno ci ich wykorzystania.

Jednym ze sposobów jest zwi kszanie nakładów kapitałowych przypadaj cych na 1
pracownika(zwi kszanie technicznego uzbrojenia pracy).

Nakład pracy mo na zwi ksza poprzez wzrost liczby ludno ci zawodowo czynnej lub poprzez zmiany
jako ciowe- podnoszenie poziomu wiedzy i umiej tno ci oraz kształtowanie innych czynników
okre laj cych wydajno

Istotnym ograniczeniem wzrostu produkcji społecznej mog by surowce. Zasoby surowców
nieodnawialnych s ograniczone a surowcami odnawialnymi trzeba gospodarowa ostro nie.
W procesie wzrostu gospodarczego du

rol odgrywa post p techniczny. ródłem wynalazków s

prace badawczo rozwojowe(kosztowne i ryzykowne). Niedoskonało ci te rodz potrzeb wspierania
wynalazków przez zapewnienie ochrony patentowej oraz subsydiowanie prac badawczych.

4. Teorie wzrostu gospodarczego

T.Malthus – przy stałej powierzchni upraw i malej cej kra cowej wydajno ci pracy istnieje granica
mo liwo ci wy ywienia ludno ci.
Kraje uprzemysłowione wymkn ły si z pułapki Malthusa, dzi ki zwi kszeniu wydajno ci i post powi
technicznemu w rolnictwie.
Neoklasyczna teoria wzrostu (R.Solow)- w stanie długookresowej równowagi produkcja oraz zasoby
kapitału i pracy rosn w jednakowym tempie.

Podstaw wzrostu gospodarczego jest akumulacja kapitału. Przyjmuje ona 2 formy- (patrz poj cia).

Czy zwi kszenie poziomu oszcz dno ci i inwestycji mo e przyspieszy wzrost gospodarczy?
NIE. Mo e jedynie przyczyni si do jednorazowego podniesienia produkcji, ale nie wpływa na
długookresow dynamik rozwoju. CIE KA WZROSTU ZRÓWNOWA ONEGO JEST
WYZNACZONA PRZEZ TEMPO WZROSTU ZASOBÓW PRACY I POST P TECHNICZNY.

Do ródeł wzrostu gospodarczego nale

: wzrost ilo ciowy i jako ciowy czynników wytwórczych oraz

post p techniczny.

Przyczyny obni enia tempa wzrostu wydajno ci w krajach uprzemysłowionych: wzrost nakładów na
ochron

rodowiska, wzrost cen ropy naftowej oraz inflacja.

Dynamika wzrostu gospodarczego jest na wiecie bardzo zró nicowana- wg hipotezy konwergencji
kraje biedne rozwijaj si szybciej- wynika to z mo liwo ci korzystania z przepływu wiedzy technicznej
w skali mi dzynarodowej.

Teoria wzrostu endogenicznego- z akumulacj kapitału wi

si jeszcze efekty zewn trzne (funkcja

produkcji jednego przedsi biorstwa ma wpływ na inne).Mo e to usprawiedliwia interwencj pa stwa.

Podstaw polityki wzrostu gospodarczego jest popieranie i pobudzanie inwestycji.
Ale konieczne s tak e starania o wzrost efektywno ci produkcji (podnoszenie kwalifikacji,post p
techniczny).

Koszty wzrostu gospodarczego (degradacja rodowiska, nadmierne zag szczenie przemysłu,
obni enie jako ci ycia) stanowi argumenty zwolenników koncepcji wzrostu zerowego.

31. CYKL KONIUNKTURALNY

Poj cie trendu i cyklu
Tendencja rozwojowa (trend) produkcji to wygładzona cie ka obrazuj ca rozwój produkcji w
długim okresie po wyeliminowaniu krótkookresowych waha .
Cyklem koniunkturalnym (ang. business cycle)nazywany krótkookresowe odchylenia produkcji od jej
trendu.
Fazy cyklu koniunkturalnego:

Depresja (kryzys) – dolny punkt zwrotny w cyklu koniunkturalnym; ang. slump
Poprawa (o ywienie); ang. recovery
Rozkwit – wielko

produkcji przekracza lini trendu; ang. boom

Recesja – produkcja wzrasta w tempie wolniejszym ni trend b d nawet spada; ang.
recession
Dno

Czynniki wpływaj ce na wzrost popytu globalnego:

Wzrost eksportu
Wzrost wydatków pa stwa
Obni enie stopy procentowej

Czynniki wpływaj ce na spadek popytu globalnego:

Podwy ka podatków
Spadek popytu na eksport
Obni enie si oczekiwanych przez przedsi biorstwa zysków

Teorie cyklu koniunkturalnego
1. Koncepcja politycznego cyklu koniunkturalnego (ang. political business cycle) zakłada, e
wyborcy maj krótka pami

i pozostaj pod silnym wpływem stanu koniunktury w okresie

bezpo rednio poprzedzaj cym wybory. Rz d potrafi w krótkim okresie regulowa ogólny poziom
popytu za pomoc narz dzi polityki pieni

nej i fiskalnej. Aby zwi kszy szanse utrzymania si przy

władzy w nast pnych wyborach, rz d ten na pocz tku stosuje restrykcyjna polityk pieni

n i

fiskaln , doprowadzaj c tym gospodark do kryzysu, a nast pnie, bezpo rednio przed nowymi
wyborami, wprowadza rodki polityki pieni

nej i fiskalnej pobudzaj ce o ywienie gospodarcze.

Poniewa w trakcie kryzysu narosły w gospodarce rezerwy produkcyjne, mo liwy staje si wzrost
produkcji tempie znacznie szybszym od długookresowego trendu. Wyborcy s dz , e rz d opanował
samoistny kryzys i w zwi zku z tym udzielaj mu poparcia na nast pn kadencj .
2. Model mno nika-akceletora (znany w j zyku polskim tak e pod nazw zasady przyspieszenia)
zakłada, e przedsi biorstwa oceniaj przyszł wielko

produkcji i zysków poprzez eksploatacj

dotychczasowego wzrostu produkcji. Wzrost produkcji w stałym tempie prowadzi do niezmiennego
poziomu inwestycji i stałego tempa wzrostu po

danego maj tku produkcyjnego. Dla zwi kszenia

zamierzonego poziomu inwestycji konieczny jest przyspieszony wzrost produkcji.
W modelu mno nika-akceletora cykle mog wyst powa tak e wtedy, kiedy nie istniej

adne

fizyczne ograniczenia skali waha Cykliczno

jest jednak jeszcze bardziej prawdopodobna, gdy

uwzgl dnimy ograniczenia poda owe i popytowe. Globalna poda wyznacza w praktyce górny punkt
zwrotny, czyli szczyt cyklu. Dolny punkt zwrotny, czyli dno cyklu, wyznaczone przez poziom, do
którego mo e obni y si popyt.
3. Koncepcja realnego cyklu koniunkturalnego zakłada, e cał makroekonomia jest zasadniczo
teori dynamiki gospodarczej, a takie jej elementy, jak funkcja konsumpcji czy nawet model IS-LM, s
zbyt uproszczone i w praktyce nieprzydatne. Teorie obja niaj ce zachowania przedsi biorstw i
gospodarstw

domowych

powinny

wychodzi

mikroekonomicznej

analizy

wyborów

mi dzyokresowych, ł cz cej tera niejszo

z przyszło ci .

Podsumowanie

1. Trend (tendencja rozwojowa) produkcji jest cie ka wzrostu wyznaczon po wyeliminowaniu

krótkookresowych waha . Cykl koniunkturalny opisuje wahania produkcji wokół trendu.
Przeci tna długo

cyklu wynosi około 5 lat, ale istniej znaczne odchylenia od tej normy.

2. Zgodnie z koncepcj politycznego cyklu koniunkturalnego rz d stara si sterowa rozwojem

gospodarki, aby wygl dał on najpomy lniej tu przed wyborami. Rz d mo e tak e nieumy lnie
przyczyni si do wywołania waha cyklicznych, nieumiej tnie stosuj c

rodki

wykorzystywane w celu stabilizowania gospodarki.

3. Wyst powanie cykli wi

e si z powolnym przebiegiem procesów dostosowawczych lub ze

zjawiskiem substytucji mi dzyokresowej. Nale y tak e wyja ni , dlaczego cykle s w miar
regularne.

4. Model mno nika-akceletora na wietla zale no

decyzji inwestycyjnych przedsi biorstw od

oczekiwanych przyszło ci zysków i zakłada, e podstaw tych oczekiwa jest eksploatacja
dotychczasowego wzrostu produkcji. Model ten umo liwia proste wyja nienie cykliczno ci,
jednak e zakłada pewn naiwno

przedsi biorstw, które w swych oczekiwaniach nie

uwzgl dniaj waha koniunktury wywołanych przez ich własne działania.

5. Naturalnymi granicami waha produkcji, wyznaczaj cymi potencjalne szczyty i dna cykli, s

odpowiednio: pełne wykorzystanie zdolno ci wytwórczych oraz zerowe inwestycje brutto.

6. Wa n przyczyn cyklicznych waha produkcji s , obok zmian inwestycji, wahania stanu

zapasów. Dotyczy to jednak tylko planowanych zmian zapasów. Nie planowane zmiany
zapasów s skutkiem, a nie przyczyn cyklicznych waha koniunktury. Bez wzgl du jednak
na charakter zmian zapasów, konieczno

ich odbudowy do normalnego poziomu po

okresowym spadku uzasadnia pewne fluktuacje wolumenu produkcji.

7. Koncepcja realnego cyklu koniunkturalnego zakłada, e faktyczna produkcja jest zawsze

równa produkcji potencjalnej i e wahaniom cyklicznym podlega wła nie potencjalna wielko
produkcji. Koncepcja ta, odwołuj ca si m.in. do kategorii wyborów mi dzyokresowych,

wyja nia zjawisko wzgl dnej trwało ci cyklicznych zmian koniunktury, lecz nie tłumaczy ich
przyczyn.

8. Pewne wahania potencjalnego poziomu produkcji s stwierdzonym faktem, ale wiele

krótkookresowych waha aktywno ci gospodarczej odzwierciedla raczej odchylenia faktycznej
produkcji od jej poziomu potencjalnego. Dlatego pełne wyja nienie zjawiska cyklu
koniunkturalnego wymaga poł czenia elementów teorii popytowej i pota owej.

9. Post puj ca integracja wiatowych rynków towarowych i finansowych sprawia, e sytuacja

gospodarcza wi kszo ci pa stw zale y współcze nie w du ym stopniu od koniunktury za
granic . Cykliczne wahania koniunktury w krajach wysoko rozwini tych s do

ci le

zsynchronizowane.

10. Wyj cie z recesji w latach 1990-1991 w krajach wysoko rozwini tych było powolne i trwało

długo. Cech specyficzn tej recesji, utrudniaj c jej przezwyci

enie, był ogromny ci

zadłu enia gospodarstw domowych, które wydatnie wzrosło w wyniku deregulacji systemu
finansowego przeprowadzonej w latach osiemdziesi tych. Konieczno

spłaty zaci gni tych

po yczek wraz z odsetkami zmusiła ludno

do zwi kszenia stopy oszcz dno ci i

odpowiedniego obni enia na dłu szy czas poziomu wydatków konsumpcyjnych.

32. MAKROEKONOMIA – STAN OBECNY

Tre

: przedstawienie głównych, konkuruj cych ze sob pogl dów w makroekonomii oraz ich

konsekwencji dla polityki gospodarczej
Główne zagadnienia: problemy, w przypadku, których ró nice pogl dów prowadz do znacznie
odbiegaj cych od siebie wniosków, bez wzgl du na szczegółow posta modelu, która cechuje dane
podej cie ogólne
Rozwa ania o podej ciu do 4 problemów: szybko ci, z jak rynek osi ga równowag ;
istnienia/nieistnienia 1 stanu równowagi; sposobu kształtowania si oczekiwa ; wzgl dnego
znaczenia zjawisk w krótkim i długim okresie

Przedstawienie 4 nurtów współczesnej my li makroekonomicznej
Cel: zdefiniowanie pogl dów i wskazanie miejsca, jakie zajmuj w nich poszczególni teoretycy
mikroekonomii

32.1: Główne obszary rozbie no ci

Dlaczego ekonomi ci ró ni si w swych pogl dach?

•

ró ne s dy warto ciuj ce, których nie mo na rozwi za przez obserwacj faktów (patrz rozdz. 1 –
ekonomia pozytywna a normatywna);

•

trudno ci w badaniach empirycznych ekonomii;

•

trudno ci z ocen rzeczywistego sposobu działania gospodarki (s dy mog by formułowane tylko
na podstawie uporz dkowanych danych historycznych);

•

wiat stale si zmienia (nie mo na dawnych wniosków i metod stosowa do obecnych sytuacji);

•

niejednoznaczne wnioski wynikaj ce z niektórych bada empirycznych.

Miejsca, gdzie wyst puj rozbie no ci mi dzy ekonomistami (małe rozbie no ci, a wywieraj
ogromny wpływ na decyzje w polityce gospodarczej):

1. Równowaga rynkowa – gdy wielko

poda y, jak pragn dostarczy sprzedawcy, jest równa

wielo ci popytu, jaki zgłaszaj nabywcy

Ró nice w pogl dach o równowadze rynkowej:

•

Model klasyczny – zało enie wyst powania równowagi na wszystkich rynkach (produkcja
faktyczna jest równa potencjalnej; zwi kszenie poda y pieni dza mo e wywoła wzrost cen, ale
nigdy nie wywoła wzrostu produkcji; ekspansja fiskalna wypiera prywatn konsumpcj i inwestycj
dopóki popyt globalny nie osi gnie poziomu wła ciwego dla stanu pełnego zatrudnienia)

•

Szkoła keynesowska – zało enie, e rynki nie osi gaj automatycznie stanu równowagi, dotyczy
gł. rynku pracy (przy ograniczonej elastyczno ci płac zmniejszenie globalnego popytu na dobra i
zapotrzebowanie na prac prowadzi do spadku produkcji i zatrudnienia, ekspansywna polityka
fiskalna i pieni

na mo e spowodowa wzrost produkcji)

Czy rynki osi gaj stan równowagi, czy nie? Przed opublikowaniem „Ogólnej teorii” Keynesa

uwa ano, e osi gaj (tłumaczono tym okresowe wyst powanie bezrobocia). Po II W uznawano, e
nie (wyja niano problemy makroekonomiczne przez odwoływanie si do modelu keynesowskiego,
czyli zało enie o sztywno ci płac). W latach 70. – znowu odwrócenie (uwa ano, e brak jest podstaw

mikroekonomicznych do przyj cia w makroekonomii keynesowskiego zało enia o sztywno ci płac).
Dzi jest coraz mniej osób wierz cych w zdolno

rynków do automatycznego osi ganie stanu

równowagi.

Pogl d wa ny dzi : zmiany poziomy produkcji potencjalnej mog by znaczne, nawet w krótkim

okresie.
2. Histereza – gdy cie ka, po której w krótkim czasie porusza si gospodarka, wywiera wpływ na
ostatecznie osi gany stan równowagi rynkowej (patrz rozdz. 27 – bezrobocie).

Sytuacja badana: przej ciowy spadek popytu całkowitego (czyli recesja).

Skutki:

•

gdy pocz tkowo cz

osób traci prac , ł czne zatrudnienie spada (gdy wraca wzrost popytu,

mniej pracuje, wi c wykorzystuj walcz o podwy ki);

•

w okresie recesji cz

bezrobotnych trwale zniech ca si do poszukiwania pracy („kultura

bezrobocia” powoduje stały i trwały spadek poda y pracy);

•

podczas recesji firmy mog cz

maj tku trwałego przeznaczy na złom (nie b d dysponowa

zdolno ciami wytwórczymi odpowiednimi przy ponownym wzro cie popytu);

•

przy niskim poziomie aktywno ci gospodarczej mo e załama si proces wzajemnych dopasowa
mi dzy przedsi biorstwami a pracownikami (dwustronna nieopłacalno

– poszukiwanie

pracy/pracowników).

Spory o histerez : Wierz cy w ni – by walczy z jej ujemnymi skutkami, wystarczy

zapobiega recesjom gospodarczym. Przeciwnicy – maj wi kszy dystans do recesji, bo nie wywołuj
one długotrwałych skutków.
3. Kształtowanie si oczekiwa – 3 grupy oczekiwa powoduj cych rozbie no ci mi dzy
ekonomistami:
Oczekiwanie egzogeniczne (zewn trzne) – gdy ekonomi ci nie doceniaj wagi problemu
kształtowania si oczekiwa i wszystkie uwa aj za wnoszone do analizy z zewn trz. Przyczyny
zmiany oczekiwa nie podlegaj tu badaniu. Nie s obja nienie w ramach modelu! Tworz
niekompletny obraz funkcjonowanie gospodarki.
Oczekiwanie ekstrapolacyjne (adaptacyjne) – nadanie oczekiwaniom charakteru wewn trznego
(endogenicznego) przez zało enie, e ludzie przewiduj przyszłe zyski ekstrapoluj c (wnioskuj c o
wła ciwo ciach całego zbioru przez zbadanie jego cz

ci) ich ewolucj w ostatnim okresie lub

ekstrapoluj c dotychczasow inflacj w celu okre lenia poziomu inflacji oczekiwanej w bliskiej
przyszło ci. Opieraj si na zało eniu, e przyszło

b dzie przypomina niedawna przeszło

Oczekiwania racjonalne – wyj cie z zało enia, e ludzie na ogół prawidłowo przewiduj przyszło
(cho

yjemy w wiecie ryzyka i oczekiwania rzadko si spełniaj ). Hipoteza tych oczekiwa głosi, e

ludzie potrafi dobrze wykorzystywa informacje, którymi dysponuj i nie tworz prognoz, które
dawniej okazały si by fałszywe.
4. Krótki i długi okres (ró ne grupy ekonomistów ró nie oceniaj po

dane proporcje korzy ci i

kosztów)
Zało enie 1: Im szybciej zachodz procesy dostosowawcze prowadz ce do równowagi rynkowej,
tym mniej miejsca na krótkookresowe zarz dzanie popytem (b dziemy wi ksz wag przywi zywa
do polityki poda owej).
Zało enie 2: Im silniej wierzymy w mo liwo

utrzymania si wysokiego bezrobocia keynesowskiego

w krótkim okresie, tym bardziej b dziemy przedkłada krótkookresowe korzy ci powrotu do pełnego
zatrudnienia.
Zało enie 3: Im silniej koncentrujemy si na analizie krótkiego okresu, tym bardziej dopuszczalne
staje si zało enie traktuj ce oczekiwania jako dane w krótkim czasie (i odwrotnie).
Zało enie 4: Im silniej wierzymy w wyst powanie histerezy, tym bardziej musimy si troszczy o
sytuacj w okresie krótkim.

Ramka 32.1: Tempo dostosowa na ró nych rynkach
Model makroekonomiczny = 4 rynki (dóbr, pracy, pieni dza, dewiz) + 4 zmienne (ceny dóbr, płaca
nominalna, stopa procentowa, nominalny kurs walutowy)

Procesy dostosowawcze:

•

najszybciej przebiegaj na rynku walutowym i pieni

nym (przy płynnych kursach wymiennych);

•

wolniej na rynkach dóbr (ceny dóbr nie s korygowane w codziennie, firmy same ustalaj i
zmieniaj ceny);

•

najwolniej na rynku pracy (długie negocjacje płacowe firm z pracownikami).

32.2: Nowa szkoła klasyczna w makroekonomii
Oparta na 2 przesłankach: niemal natychmiastowego równowa enia rynku i racjonalnych oczekiwa .

Cechy:

•

prowadzona w niej analiza jest klasyczna (zało enie, e gi tko

płac i cen pozwala gospodarce

odzyska równowag przy pełnym zatrudnieniu i produkcji na poziomie potencjalnym), a zarazem
nowa (zało enie, gi tko

płac i cen czyni proces ich dostosowa niemal natychmiastowym);

•

polityka pieni

na i fiskalna mog najwy ej wpłyn

na struktur popytu globalnego na poziomie

pełnego zatrudnienia;

•

wielko

popytu globalnego jest wyznaczana przez poło enie punktu równowagi przy pełnym

zatrudnieniu;

•

dostosowania płac i cen zachodz niemal natychmiastowo (równowa enie rynku);

•

faktyczna stopa bezrobocia jest zawsze równa naturalnej;

•

istotna rola zało enia racjonalnych oczekiwa (pa stwo nie mo e wykorzystywa polityki fiskalnej
i pieni

nej do permanentnego tumanienia ludzi);

•

główne zało enie – tylko fakt, e pewne zmienne (np. płace nominalne) musz by ustalane z
góry, nie pozwala, aby osi gni cie stanu pełnego zatrudnienia i produkcji równej potencjalnej było
zjawiskiem ci głym;

•

pa stwo mo e tylko kontrolowa poziom cen i skupia si na polityce poda owej, zmierzaj cej do
zwi kszenia produkcji potencjalnej;

•

restrykcyjna polityka bud etowa i pieni

na sprzyjaj powstawaniu bezrobocia keynesowskiego;

•

przekonanie o niemal całkowitym braku zwi zku mi dzy gwałtownym wzrostem bezrobocia w
Europie a spadkiem popytu globalnego.
Teoria realnego cyklu koniunkturalnego (patrz roz. 31) – ten sam nurt.

Cecha wspólna: nacisk na prawie ci gły stan równowagi rynkowej oraz racjonalne oczekiwania.
Cecha odmienna: teoria realnego cyklu koniunkturalnego jest bardziej skrajna i ogólniejsza (zaprzecza
wyst powaniu odchyle od potencjalnego poziomu produkcji nawet w krótkim okresie + koncentruje
analiz na mikroekonomicznych podstawach decyzji mi dzy okresowych podejmowanych przez firmy,
pa stwo, etc.).

Ramka 32.2: Mo liwe warianty i ograniczenia polityki gospodarczej (skorowidz terminów)
Popyt globalny = popyt na produkcj krajow – suma wydatków konsumentów, wydatków
inwestycyjnych przedsi biorstw, wydatków pa stwa na zakup dóbr i usług oraz warto

eksportu

netto.
Zarz dzanie (sterowanie) popytem – polityka, której celem jest stabilizacja popytu globalnego na
poziomie bliskim stanu pełnego zatrudnienia. Pa stwo wpływa na popyt globalny bezpo rednio (przez
zmiany tych składowych, na które ma wpływ, np. wydatki rz dowe) lub po rednio 9zmiany podatków
wpływaj ce na wydatki prywatne i polityk pieni

n ).

Produkcja potencjalna – wielko

produkcji, jak przedsi biorstwa s gotowe dostarczy na rynek w

warunkach pełnego zatrudnienia (zale y od poziomu zatrudnienia i wyposa enia kapitałowego).
Pełne zatrudnienie – wielko

zatrudnienia zapewniaj ca równowag na rynku pracy (przy płacy

realnej, zapewniaj cej tak równowag , bezrobocie ma tylko charakter dobrowolny).
Polityka poda owa – polityka, której celem jest zwi kszenie produkcji potencjalnej (obni ka
podatków, reforma ruchu zwi zkowego, subsydiowanie kosztów szkolenia zawodowego, ograniczenie
zakresu interwencjonizmu pa stwowego, tłumienie inflacji).
Histereza – pogl d, zgodnie z którym przej ciowe zakłócenia w gospodarce wywieraj trwały wpływ
na równowag w długim okresie.

32.3: Umiarkowani monetary ci (Głownie Milton Friedman)
Monetary ci – ekonomi ci hołduj cy doktrynie klasycznej utrzymuj cej, e wzrost poda y pieni dza
prowadzi w istocie do wzrostu cen, a nie do wzrostu produkcji.

Cechy:

•

przekonanie, e przywracanie pełnego zatrudnienia mo e si nieco przeci gn

w czasie;

•

histereza jest mało istotna (bo kiedy po przej ciowym szoku gospodarka powraca do stanu
pełnego zatrudnienia, to jest on analogiczny do wyj ciowego stanu równowagi długookresowej);

•

przekonanie, e powrót do pełnego zatrudnienia trwa niedługo (2-3 lata), wi c najwa niejsz
konsekwencj zwi kszenia nominalnej poda y pieni dza jest po prostu wzrost cen);

•

na krótk met bod ce fiskalne lub pieni

ne mog spowodowa zmiany w popycie globalnym,

produkcji i zatrudnieniu (ale nie nale y podejmowa takich działa w praktyce, bo gospodarka po
kilku latach i tak wróci do stanu pełnego zatrudnienia; poza tym powstaje niebezpiecze stwo, e
polityka taka przyniesie skutki odwrotne od zamierzonych, je li celem polityki ekonomicznej nie

jest zwi kszanie przeci tnego poziomu produkcji i zatrudnienia, tylko szybkie amortyzowanie
wstrz sów i zmniejszenie skali odchyle od pełnego zatrudnienia);

•

działania podejmowane w krótkim okresie powinny by podporz dkowane celom długofalowym;

•

niskie tempo wzrostu ilo ci pieni dza sprzyja utrzymaniu niskiej inflacji;

•

bardzo znaczne ograniczenie poda y pieni dza mo e doprowadzi do powa nego kryzysu typu
keynesowskiego (bo konieczne stanie si gł bokie dostosowywanie płac i cen);

•

obni aj c wolniej stop wzrostu poda y pieni dza, mo na złagodzi problemy wynikaj ce z
dostosowa płac i cen (wi c recesja b dzie mniej ostra);

•

podstawow powinno ci rz du jest podnoszenie poziomu produkcji potencjalnej i pełnego
zatrudnienia rodkami polityki poda owej oraz ograniczenie inflacji.

32.4: Umiarkowani keynesi ci
Keynesi ci „na krótk met ” i monetary ci w analizie długookresowej.

Cechy:

•

pogl d, e gospodarka ostatecznie powróci do stanu pełnego zatrudnienia, ale dostosowywanie
płac i cen przebiega do

powoli, wi c powrót do równowagi mo e nast pi po upływie kilku lat;

•

w krótkim okresie spadek globalnego popytu mo e spowodowa siln recesj ;

•

wa niejszy jest krótki okres;

•

wydłu enie recesji zmniejsza niebezpiecze stwo wyst pienia odwrotnego do zamierzonego
skutku polityki stabilizacyjnej, a zarazem zwi ksza potrzeb prowadzenia takiej polityki (recesje
mog by bardziej dotkliwe);

•

rz d powinien ponosi odpowiedzialno

za polityk stabilizacyjn w krótkim okresie;

•

teza, e utrzymywanie wysokiego tempa wzrostu poda y pieni dza musi w ko cu doprowadzi do
inflacji, gdy tylko zostanie osi gni te pełne zatrudnienie;

•

w bardzo długim okresie trwały wzrost gospodarczy mo e pobudzi tylko polityka poda owa
oddziałuj ca na zwi kszenie produkcji potencjalnej.
Nowi keynesi ci – w latach 70. podej cie keynesistów stało si niemodne (niedocenianie

znaczenia mikroekonomii + wzrost bezrobocia i inflacji)

•

chcieli stworzy mikroekonomiczne podstawy analizy keynesowskiej;

•

mechanizm rynkowy nie mo e działa prawidłowo a zdolno

rynku jest rezultatem problemów z

informacj , efektów zewn trznych oraz kosztów podejmowania decyzji i kosztów wprowadzania
zmian;

•

G. Mankiw, D. Romer – analiza powolnego dostosowywania si cen o płac (nawet małe
ograniczenie elastyczno ci wielko ci nominalnych mo e uzasadni standardowe keynesowskie
reakcje gospodarki);

•

J. Stiglitz – prawie natychmiastowa reakcja cen na rynku dóbr nie tylko pomaga w przywracaniu
równowagi w gospodarce, ale mo e nawet zaostrzy problemy b d ce przedmiotem
zainteresowa keynesistów;

•

„nowi” zwolennicy histerezy – przesuni cie krzywej poda y mo e mie trwałe nast pstwa (trzeba
prowadzi polityk stabilizacyjn , bo zapobiega przekształcaniu si trudno ci krótkookresowych w
długookresowe).

32.5: Skrajni (ortodoksyjni) keynesi ci

Cechy:

•

teza o niezdolno ci rynków do osi gania równowagi w krótkim okresie + przekonanie, e nawet w
długim okresie rynki nie osi gaj równowagi;

•

bezrobocie keynesowskie mo e by permanentne, je li rz d nie podejmie interwencji w celu
pobudzenia popytu globalnego;

•

stymulowanie popytu globalnego przez pa stwo musi by skuteczne (zawsze!);

•

zało enie o sztywno ci rynku pracy (hipoteza płacy realnej – brak elastyczno ci płacy realnej
prowadzi do nadwy ki poda y na rynku pracy);

•

udowodnienie niemo liwo ci faktu,

e obni enie wszystkich zmiennych nominalnych

spowodowałoby wzrost realnej poda y pieni dza i spadek stopy procentowej (bo: niemo liwe jest
skoordynowanie zmian płac nominalnych i cen; nawet gdyby udało si doprowadzi do pewnego
spadku zmiennych nominalnych, efekty mog by znikome, je li gospodarka jest w stanie
gł bokiej recesji);

•

wiara w skuteczno

polityki fiskalnej w przezwyci

anie gł bokich recesji;

•

ułomno ci koordynacji (tj. efekty zewn trzne) wyst puj w przypadku oczekiwa i ustalania
wysoko ci płac.

Ramka 32.5: Zestawienie porównawcze konkurencyjnych pogl dów

Wyszczególnienie

Nowa szkoła

klasyczna

Umiarkowani

monetary ci

Umiarkowani

keynesi ci

Skrajni keynesi ci

Osi gni cie
równowagi
rynkowej

Oczekiwania

Długi okres/krótki
okres

Pełne zatrudnienie

Histereza

Wnioski dla polityki
gospodarczej

Bardzo szybkie

Racjonalne –

szybkie

dostosowania

Mała ró nica z

racji szybkich

dostosowa

Zawsze blisko

Nie stanowi

problemu

Zarz dzanie

popytem

bezu yteczne;

wa na rola polityki

poda owej

szybkie

Dostosowania

wolniejsze

Wa niejszy długo

okres

Nigdy nie za

daleko

Nie stanowi

problemu

Wa niejsza

polityka

poda ow ; trzeba

unika

gwałtownych

zmian popytu

wolne

Dostosowania

szybkie lub wolne

Nie lekcewa

krótkiego okresu

Mo e by daleko

Mo e by

powa nym

problemem

Równie wa ne

zarz dzanie

popytem

Bardzo wolne

Dostosowania

wolne

Krótki okres

bardzo wa ny

Mo e by bardzo

daleko

Nie stanowi
powa nego

problemu

Najwa niejsze jest

zarz dzanie

popytem

32.6: Rekapitulacja (wnioski)

•

Rywalizacja pogl dów w dziedzinie makroekonomii wi

e si tak e z odmiennym spojrzeniem na

problematyk mikroekonomiczn .

•

Optymistyczni ekonomi ci (wierz w automatyczne osi ganie równowagi, np. Friedman) – rynki
funkcjonuj zupełnie sprawnie; szermierze idei wolnego rynku; pa stwo powinno zwalcza
monopole.

Pesymistyczni ekonomi ci (nie wierz w automatyczne osi ganie równowagi) – akcentuj czynniki
niepozwalaj ce na sprawne funkcjonowanie mechanizmu rynkowego; pa stwo winno swoj
ingerencj wspomaga funkcjonowanie rynku w interesie społecznym

33. HANDEL MI DZYNARODOWY: POLITYKA HANDLOWA

STRUKTURA GEOGRAFICZNA HANDLU WIATOWEGO

Prawie połowa obrotów handlu wiatowego dokonuje si w grupie krajów uprzemysłowionych, na kraje
tej grupy przypada ok. 2/3 wiatowego eksportu, dochodu i importu. Handel mi dzynarodowy
koncentruje si w tych e krajach. [tab. 31.3.]

GŁOWNE CECHY HANDLU WIATOWEGO

1) szybsze tempo wzrostu obrotów handlowych w porównaniu z dynamik dochodu
2) koncentracja handlu wiatowego w grupie krajów uprzemysłowionych:
a) na które przypada połowa obrotów wiatowych
b) s one równie najwi kszymi importerami ropy naftowej
c) oraz produktów eksportowanych przez kraje słabo rozwini te

3) ok. 40 % handlu wiatowego obejmuje towary nie przetworzone, pozostałe 60% -towary

przetworzone

4) 1/3 eksportu krajów słabo rozwini tych stanowi produkty przemysłu przetwórczego

zasadnicze problemy handlu wiatowego :

1) ceny surowców: du a ró nica cen miedzy towarami przetworzonymi (importowanymi przez

kraje biedne), a surowcami (eksportowanymi przez kraje biedne ), kraje te czuj si
wykorzystywane.

2) Eksport towarów przetworzonych z krajów słabo rozwini tych: kraje słabiej rozwini te

rozwijaj swoje zdolno ci przetwórcze (np. Tajwan) , wi c kraje uprzemysłowione obawiaj si
zalania swojego rynku przez towary przetworzone w krajach słabiej rozwini tych, w których
jest ta sza siła robocza.

3) Konflikty handlowe mi dzy krajami uprzemysłowionymi: maj wi cej i chc jeszcze

wi cej

PRZEWAGA KOMPARTYWNA

Koszt alternatywny (inaczej: koszt utraconych mo liwo ci) danego dobra jest wyznaczony przez
ilo

innych dóbr, z których trzeba zrezygnowa , aby wytworzy dodatkow jednostk danego dobra.

Koszty alternatywne informuj nas o Relatywnych kosztach wytwarzania ró nych dóbr.

Zgodnie z zasad przewagi komparatywnej kraje wytwarzaj i eksportuj te dobra, których
wzgl dne koszty produkcji s ni sze w innych krajach.

GOSPODARKA OTWARTA

Niezale nie od ró nic w absolutnych kosztach wytwarzanych mi dzy krajami (tzn. korzy ci
absolutnych) istnieje pewien poziom kursu walutowego pozwalaj cy ka demu krajowi produkowa
przynajmniej jedno dobro taniej ni inne kraje, przy zało eniu, i ceny wszystkich dóbr s wyra one w
tej samej walucie. Je li kurs walutowy znajduje si na poziomie równowagi, ka dy kraj mo e
eksportowa co najmniej jedno dobro, wpływy ze sprzeda y którego pokrywaj wydatki na import i
eksport.

RÓ NICE W RELACJI KAPITAŁ PRACA

Wzgl dnie obfite wyposa enie w dany czynnik wytwórczy (kapitał lub praca) powoduje, e czynnik ten
staje si wzgl dnie tani. Dobra, do wytworzenia których zu ywa si relatywnie du o tego czynnika
wytwórczego, b d w rezultacie równie wzgl dnie tanie, np. Japonia ma du y kapitał wi c eksportuje
towary kapitałochłonne (komputery itp.) Chiny maj du o r k do pracy wi c eksportuj towary
pracochłonne. W produkcji tych wła nie dóbr kraj b dzie wykazywał przewag komparatywn .

Dwa wyja nienia przewagi komparatywnej:

1) Ricardo – ródła p.k. upatruj w ró nicach w technice, wydajno ci i pracochłonno ci

mi dzy krajami.

2) Istota p.k. wi

e si z ró nicami w skali mi dzynarodowej w relatywnych kosztach

czynników wytwórczych: nawet je li poszczególne kraje dysponuj t sam
technologi i nie wyst puj mi dzy nimi ró nice w wydajno ci pracy uj ciu fizycznym,
mog si one jednak ró ni pod wzgl dem relatywnych cen dóbr krajowych,
b d cych odbiciem ró nic wzgl dnych kosztów czynników wytwórczych mi dzy
krajami.

WYMIANA WEWN TRZGAŁ ZIOWA

Wymiana wewn trzgał ziowa - handel produktami wytworzonymi w tej samej gał zi, np. Niemcy
eksportuj mercedesy a importuj jaguary.

zjawiska wpływaj ce na wymian wewn trzgał ziow

1) konsumenci lubi mie du y wybór mi dzy ró nymi markami towarów
2) poszczególne kraje nie wytwarzaj wszystkich gatunków danego towaru, lecz specjalizuj si

w produkcji wybranych gatunków

3) Koszty transportu (wi ksza wymiana w. miedzy krajami blisko poło onymi)

Nat

enie wymiany wewn trzgał ziowej mi dzy si za pomoc wska nika od 0 do 1. przy warto ci 0

okre lony towar przepływa wył cznie w jednym kierunku – dany kraj tylko eksportuje lub tylko
importuje ten towar; przy warto ci 1 – warto

eksportu okre lonego towaru z danego kraju jest równa

warto ci importu.
Im bardziej jednorodne produkty (np. paliwa, stal) tym silniej struktur wymiany okre la przewaga
komparatywna wynikaj ca z relatywnej rzadko ci czynników wytwórczych ( wska nik bliski 0 ). W
miar wzrostu stopnia przetworzenia produktów przewaga komparatywna traci znaczenie (wska nik
bliski 1) , a jej miejsce zajmuj zró nicowanie towarów – rozszerza si wymiana wewn trzgał ziowa.

EKONOMICZNE ASPEKTY CEŁ

Polityka handlowa – polityka oddziaływania przez rz d na wymian mi dzynarodow za pomoc
takich narz dzi, jak podatki, subsydia lub bezpo rednie ograniczenia importu i eksportu.
Podnosz c cen krajow , cło prowadzi do ograniczenia konsumpcji i wzrostu produkcji krajowej. W
konsekwencji nast puje spadek importu
Cło powoduje dwa rodzaje zb dnych strat b d cych społecznym kosztem netto :

1) Nadprodukcj przedsi biorstw krajowych, których kra cowe koszty przewy szaj cen

wiatow

2) Podkonsumpcj konsumentów, których kra cowe korzy ci s wy sze od ceny wiatowej

PRAWDZIWE I POZORNE ARGUMENTY NA RZECZ OPŁAT CELNYCH

1) Argumenty najlepszy z mo liwych (ang. first–best) obejmuj przypadki, w których wprowadzenie
ceł jest najlepszym sposobem osi gni cia danego celu.

Optymalna ochrona celna – je li kraj mo e wpływa na cen importow , to cena wiatowa jest
ni sza od społecznego kosztu kra cowego w kraju importera.

2)Argumenty typu drugi po najlepszym (ang. second-best) – dotycz sytuacji, w których opłata
celna słu y osi gni ciu celu, ale istnieje tak e inny, skuteczniejszy zestaw rodków, niemo liwy
jednak do zastosowania, np. ze wzgl du na obronno

kraju , rz d wprowadza cła na czołgi, aby

krajowy przemysł zbrojeniowy nie upadł.

3) Nieistotne argumenty na rzecz ceł, np. niskie koszty robocizny za granic .

STRATEGICZNY ASPEKT POLITYKI HANDLOWEJ

W wymianie mi dzynarodowej rywalizacja typu strategicznego mo e wyst powa w dwóch
postaciach:

1) bezpo redniej – mi dzy pot

nymi przedsi biorcami z poszczególnych krajów

2) po redniej – mi dzy rz dami krajów działaj cych w interesie swoich przedsi biorstw.

Dumping – wyst puje wtedy, gdy zagraniczni producenci sprzedaj swoje towary po cenach poni ej
krajowych kosztów wytwarzania; albo te korzystaj z pomocy pa stwa, które wspiera ich za pomoc
subsydiów.

Z zasady wyznaczania celu (zapewnienie zysku $$$ po wasze czasy) wynika, e, bardziej ni cła,
społecznie efektywnym sposobem wsparcia dostosowa w krótkim okresie jest dofinansowanie
procesu przekwalifikowania oraz realokacji siły roboczej.

Wi c, po co cła?:

1) koncentracja korzy ci, rozproszenie kosztów , np. rolnicy

daj ceł ochronnych na

pszenice, bo zagraniczna za tania, maj jakiego Andreja, który zbierze ich do
kupy(koncentracja korzy ci), mała blokada na autostradzie A4576 i rz d musi zareagowa
(aby nie traci solidnego elektoratu) i wprowadza cła na pszenice, a e Polska to nie tylko kraj
złocistych łanów pszenicy, wiec za posuni cia rz du płac wszyscy, a e wszyscy mog tylko
narzeka a nie krzycze (rozproszenie), wi c rz d si nie przejmuje, e wielu to nie pasuje,
bo narzekanie le y w naturze Polaków ( co u Ciebie? A wiesz stara bieda)

2) cła a subsydia

•

łatwiej wprowadzi cła i ludzie si ciesz , bo dzi ki dochodom z cła mo e zostan obni one
podatki

•

subsydia to nie taka prosta sprawa i mog si wi za z podwy szeniem podatków

INNE (ni cła) RODKI POLITYKI HANDLOWEJ

1) ograniczenia ilo ciowe ( kwoty importowe) – oznaczaj wprowadzenie górnego pułapu

wolumenu importu do danego kraju.

2) bariery pozataryfowe- s to przepisy administracyjne dyskryminuj ce towary zagraniczne w

porównaniu z krajowymi, np. „dobre bo polskie”

3) subwencje eksportowe – popieranie eksportu przy zastosowaniu takich rodków, jak np.

bezpo rednie subwencje, tani kredyt czy zezwolenia czy ulgi podatkowe.
Subwencje eksportowe powoduj podwy szenie poziomu cen krajowych i ograniczenia
konsumpcji, ale wywołuj te wzrost produkcji i eksportu. Prowadz , podobnie jak opłaty
celne, do powstania strat społecznych. Dobra s eksportowane po cenie ni szej od
społecznego kosztu kra cowego i od kra cowej korzy ci krajowych konsumentów

Protekcjonizm – z reguły społecznie szkodliwy, jednak e ze wzgl dów politycznych cz sto przez
rz dy stosowany

34. MI DZYNARODOWY SYSTEM WALUTOWY I FINANSE MI DZYNARODOWE

Kurs walutowy – cena równowagi, po której s dokonywane transakcje wymienne pomi dzy dwiema
walutami krajowymi na rynku walutowym. ( stosunek waluty zagranicznej do krajowej)

- popyt na walut krajowa wynika z ch ci nabycia przez cudzoziemców krajowych towarów, usług i
aktywów
- poda waluty krajowej wynika z ch ci np. Polaków do zakupu zagr. towarów usług i aktywów

(je li pa stwo nie interweniuje kurs równowagi ustala si w wyniku gry poda y i popytu)

Typy systemu kursu walutowego

a) Stałe(sztywne)
- system waluty złotej( interwencja pa stwa nie wyst puje lub jest półautomatyczna)
-kursy dostosowywane okresowo(o pewnej stopie uznaniowo ci[swobody])
Płynne
-całkowicie płynne( tak jak system waluty złotej)
-regulowane kursy płynne( tak jak dostosowywane okresowo)

System waluty złotej: (nominalne kursy walutowe s stałe)
- rz d ka dego kraju ustala cen złota wyra on w jednostkach waluty krajowej
(parytet złota- cena złota w walucie krajowej ustalona przez rz d)
- utrzymanie przez pa stwo wymienialno ci waluty krajowej na złoto- b dzie kupowa lub sprzedawa
tyle złota, ile ludzi b d chcieli sprzeda lub kupi po cenie równej parytetowi

- istnienie zwi zku mi dzy krajow emisj pieni dza a stanem rezerw złota

Pa stwo mo e dokonywa emisji banknotów tylko, gdy kupi złoto od ludno ci. Je eli ludzie wymieniaj
banknoty na złoto to zmienia si ilo

tych papierowych banknotowo w obiegu( zwi zek

stuprocentowego pokrycia obiegu pieni

nego)

- ka dy banknot musi mie swój odpowiednik w okre lonej ilo ci złota o tej samej warto ci w skarbcu
banku centralnego
- zwi kszenie poda y pieni dza ci le zale y od utrzymania w skarbcu odp.ilo ci złota

S zatem 3 zasady: ustalanie parytetu, wymienialno

, stuprocentowe pokrycie w złocie.

USA : parytet 20,67 $ za uncj złota
GB: parytet 4,25 funta za uncje

20,67 / 4,25 = 4,86------- kurs dolara wobec funta 4,86 $ za jednego funcika
(w istocie złoto kosztuje tyle samo w obu krajach)
(wzrost poda y pieni dza wzrasta tylko w takim tempie, w jakim wzrasta poda złota)

Dostosowania w bilansie płatniczym w systemie waluty złotej

Punkt wyj cia: taka sama sytuacja gospodarcza w USA i GB charakteryzuj ca si :
- równowag wewn trzn (pełne zatrudnienie) i równowag zewn trzn ( nie ma nadwy ki ani deficyty
w bilansie płatniczym)
- stała poda pieni dza, dany poziom rezerw złota w skarbcu, dany poziom cen

ZMIANA

-USA w pewnym momencie wi cej importuj z GB
- powoduje to nadwy k w bilansie handlowym GB
-nast puje wzrost popytu globalnego na produkty brytyjskie (ma miejsce krótkookresowy keynesowski
rozkwit gospodarczy)
- w USA ma miejsce recesja i deficyt płatniczy
- ludzie wymieniaj dolary na finty
- nadwy ka poda y dolarów na rynku walut
- wzrost kursu dolara do funta powoduje zakup złota w USA za dolary i sprzeda go w Banku Anglii za
funty
-zmniejszenie wzgl dnej poda y dolarów w stosunku do funtów
-nadwy ka w bilansie płatniczym GB powoduje wzrost rezerw złota w Banku Anglii
- mo liwo

dostarczenia dodatkowych funtów

- w USA spadek rezerw złota w banku centralnym

( deficyt handlowy jednych krajów oznacza nadwy k )

Kraj z nadwy k bilansu płatniczego:
- wzrost krajowej poda y pieni dza
-wzrost oficjalnych rezerw złota

Kraj z deficytem
-zmniejszenie rezerw złota i ograniczeni krajowego obiegu pieni dza

GB(rozkwit)
- ceny i płace nie dostosowuj si od razu do wzrostu popytu
- powolny wzrost cen powoduje spadek konkurencyjno ci gospodarki (łagodzone przez uzupełniaj ce
przepływy pieni

ne)

Nadwy ka bilansu płatniczego-

wzrost ilo ci funtów z obiegu-

powi kszenie zasobów złota w

Banku Anglii

Zwi kszona poda pieni dza powoduje wzrost cen wewn trznych przez normalny mechanizm obni ki
stopy procentowej i wzrost popytu globalnego na dobra

Wzrost cen spadek konkurencyjno ci zmniejszenie nadwy ki bilansu płatniczego

Deficyt w USA spadaj zasoby złota i poda pieni dza-

wzrost stopy procentowej obni enie cen

i płac wzrost konkurencyjno ci gospodarki ameryk. Eksportu

System waluty złotej zapewnia automatyczne przywracanie równowagi w bilansach handlowych i
płatniczych( system przywracania równowagi zale y od tempa, w jakim krajowe ceny i płace reaguj
na presj stwarzan przez nadwy k poda y lub nadwy k popytu)

System kursu dostosowywanego okresowo( z Breton Woods)- in. System dolarowy.

Wszystkie kraje zgodziły si ustali kurs swojej waluty wobec dolara (parytetu waluty krajowej wobec
$$$$)
- wymienialno

waluty na dolary nie na złoto

- kraje musiały kupowa lub sprzedawa dolary ze swoich rezerw dewizowych lub z zasobów
dolarowych
- kraje musiały broni stałego kursu swojej waluty wobec dolara
- nie ma stuprocentowego pokrycia waluty krajowej, krajowy obieg pieni

ny nie musiał by w

jakikolwiek sposób zwi zany z zasobami w rezerwach dewizowych banku centralnego
- istnieje mo liwo

dodruku pieni dzy !!!!( reaguje si tak w przypadku zmniejszenia poda y

pieni dza, na krótk met zapobiega to wzrostowi bezrobocia)(system ten blokuje mechanizm
dostosowawczy oparty na złocie)
- ci głe finansowanie deficytu dolarami mo e doprowadzi do wyczerpania zapasów a tym samym
konieczno ci dewaluacji waluty( obni enie parytetu wobec dolara)

Płynne kursy walutowe

- utrzymanie stałej równowagi przy braku jakiejkolwiek interwencji pa stwowej za po rednictwem
swych rezerw dewizowych
- rezerwy s niezmienione i nie wyst puj mechanizmy zewn trzne mog ce zmieni rozmiary krajowej
poda y pieni dza
- wpływy zza granicy s równe odpływom( zrównowa ony bilans płatniczy)

Kurs oparty na parytecie siły nabywczej- cie ka zmian nominalnego kursu walutowego, która
pozwala utrzyma na stałym poziome konkurencje mi dzynarodow w krachach, w których wyst puj
wy sza stopa inflacji ni u ich konkurentów powoduje deprecjacj nominalnego kursu walutowego.
Natomiast w krajach, w których inflacja jest ni sza b dzie nast powa aprecjacja kursu.

(parytet – stosunek wymienny 2 lub wi cej walut, wzajemne powi zanie ich warto ci)

-Kursy walutowe dostosowuj si do cie ki parytetu siły nabywczej tylko w dłu szych okresach
-mo e ten system w długim okresie rozwi za problem ogromnych ró nic krajowych stóp inflacji i
tempa wzrostu krajowej poda y pieni dza w skali mi dzynarodowej

(rachunek obrotów bie

cych w bilansie płatniczym- zapis płatno ci z tytułu przepływu dóbr i usług

oraz pozostałych transakcji bie

cych pomi dzy krajem z zagranic )

Popyt i poda waluty zale y od transakcji na rachunku obrotów bie

cych bilansu

płatniczego(wymiana dóbr i usług za granic ) jak i transakcji na rachunku obrotów kapitałowych
obejmuj cych przepływy aktywów mi dzy krajem a zagranic

(siła nabywcza- ilo

towarów i usług, jakie mo na naby za dany nominał pieni dza; wzrost ogólnego

poziom cen oznacza spadek siły nabywczej)

Stopa zysku zale y od
- porównania stóp procentowych oferowanych od aktywów wyra onych w ró nych walutach
-od oczekiwanych zysków lub strat kapitałowych wynikaj cych ze zmian kursów walutowych w
okresie, w jakim aktywa te s utrzymane

-Wzrost oprocentowania lokat w funtach mo e doprowadzi do wzrostu kursu funta szterlinga
- kurs walutowy mo e si zmieni w momencie przepływu kapitałów lub, gdy pojawia si takie
zagro enie
-wzrost kursu – inwestorzy spekulacyjni mog doj

do wniosku, ze niedługo b dzie si mógł znowu

obni y - wystraszanie cz

ci inwestorów.

- ograniczenie transakcji na rachunku obrotów kapitałowych(utrzymanie równowagi na rynku
walutowym)

-Rz d chce ograniczy poda pieni dza i obni y tempo inflacji
-powolny proces dostosowa krajowych cen i płac przebiega powoli, to pocz tkowym skutkiem
zmniejszenia nominalnej poda y pieni dza jest spadek realnych zasobów pieni dza
- powoduje to wzrost stopy procentowej i wzrost kursu walutowego, aby zapobiec masowemu
napływowi kapitału na rachunek obrotów kapitałowych bilansu płatniczego

Powoduje to:
-zmniejszenie konkurencyjno ci gospodarki
-spadek eksportu i wzrost stopy procentowej powoduje spadek koniunktury a nast pnie obni k cen i
płac
- ni sza nominalna poda pieni dza, ni sze ceny i płace i wy szy nominalny kurs walutowy pozwala
odbudowa konkurencyjno

gospodarki

Stałe a płynne kursy walutowe

Odporno

na wstrz sy:

-nominalne( gdy ró ne kraje maj ró na stop inflacji)
- realne( gdy w gosp. wiatowej pojawiaj si wstrz sy np. wzrost cen ropy)

System kursów płynnych lepiej radzi sobie z ró nicami w stopie inflacji. Kursy walut krajów o wysokiej
inflacji musza si w dłu szym okresie czasu same obni y . W przypadku problemów realnych płynne
kursy lepiej radziły sobie z gwałtownymi wstrz sami w gospodarce.

Odporno

na niestabilno

Cz sto zarzuca si kursom płynnym i ich niepewno

i ci głe wahania, co hamuje rozwój handlu

mi dzynarodowego i przeciwdziała inwestycjom. Wynika to jednak z naturalnej wła ciwo ci
gospodarki, która cechuje si niepewno ci i ryzykiem. W przypadku krajów o stałym kursie, b d one
d

yły czasem do utrzymania stałego kursu kosztem niestabilnej polityki pieni

nej.

Dyscyplina finansowa:
Płynne kursy pozwalaj na utrzymanie trwałych ró nic krajowych stóp inflacji, czyli nie mog zapobiec
wej ciu kraju na cie k szybkiego wzrostu poda y pieni dza i wzrostu stopy inflacji. Stałe kursy
walutowe lepiej radz sobie z dyscyplin finansow głównie przez restrykcyjn polityk finansow .

Wolno

handlu i płatno ci:

Płynne kursy walutowe lepiej cechuj si mniejszymi praktykami protekcjonistycznymi(cła i inne
bariery) , które mogłyby ograniczy wolno

i swobod handlu i wymian kapitału.

Koordynacja polityki gospodarczej:
W warunkach płynnych kursów walutowych przyj cie bardziej restrykcyjnej polityki pieni

nej tylko w 1

kraju doprowadzi do gwałtownej aprecjacji kursu jego waluty ze wzgl du na wysoki poziom krajowej
stopy procentowej. Ta szybka utrata konkurencyjno ci pogł bi załamanie koniunktury w kraju.
Niejednoczesne przej cie poszczególnych krajów do bardziej restrykcyjnej polityki pieni

nej mo e

prowadzi do gwałtownych waha ich konkurencyjno ci w krótkim okresie. Skoordynowane
zacie nienie polityki pieni

nej oznacza b dzie , e wsz dzie stopa procentowa b dzie wysoka. Nie

b dzie powodów do tak du ych krótkookresowych waha kursów walutowych,

Dwa argumenty za koordynacja:
- pozwala politykom uwzgl dni koszty zewn trzne, jakie poszczególne kraje przerzucaj na siebie
wzajemnie
- mo e pozwoli rz dom na uwiarygodnienie prowadzonej przez nie polityki gospodarczej
-wymiana inf. zapobiega bł dom wynikaj cym z zało e , co do reakcji polityków w innych krajach

35. INTEGRACJA W EUROPIE W LATACH DZIEWI

DZIESI TYCH

Jednolity Akt Europejski
- proces stopniowego rozszerzania EWG – d

enie do cisłej integracji (przeszkod odmienne

tradycje i standardy regulacji gospodarki i „dra liwo

” tematu w sferze polityki)

-PRZEŁOM- 80’ – coraz wi kszy nacisk na siły rynku, konkurencj i deregulacj gospodarki (logika
konkurencji) ujednolicenie ogólnych reguł i ich surowe egzekwowanie, sposób realizacji kryteriów
kryteriów gestii pa stw
+ - brak konieczno ci rezygnowania z politycznej kontroli
- bezpo rednie wł czenie konkurencji w proces integracji
- nie trzeba dokonywa wyborów w kategoriach „wszystko, albo nic”
- pojawienie si konkurencji pomi dzy ró nymi formami regulacji ycia gospodarczego w krajach
członkowskich (-> unifikacja)

1987 – podpisanie Jednolitego Aktu Europejskiego -> 12.1992 data zako czenia budowy rynku
wewn trznego poprzez harmonizacje przepisów prawnych i systemów regulacji

cele:

•

zniesienie istniej cych ogranicze mi dzynarodowych przepływów kapitałowych

•

likwidacja wszelkich pozataryfowych barier w handlu w ramach Wspólnot (normy
segmentuj ce dot d rynek krajowy)

•

wyeliminowanie preferencji produktów krajowych w wypadku zakupów publicznych

•

zniesienie kontroli granicznej

•

post p w harmonizacji stawek podatkowych

rodzaje korzy ci:

->z lepszej alokacji zasobów

bariery pozataryfowe – wyst puj ce w poszczególnych krajach ró nice ustawodastw lub
stosowanych praktyk handlowych, które nie pozwalaj na swobodny mi dzynarodowy przepływ i usług

->skali – wyeliminowanie trudno ci z pełnym zdyskontowaniem korzy ci skali
->z nasilenia konkurencji – mniejszy zakres kontroli pa stwa ni dot d + uzyskanie korzy ci skali bez
konieczno ci utrzymania w rynku tak samo du ego udziału, jak w swoim rynku krajowym
(problematyka fuzji – Dyrekcja ds.Konkurencji Komisji Europejskiej w Brukseli)

Zamierzenia jednolitego aktu europejskiego:
- wolny rynek wewn trzny
-zniesienie istniej cych ogranicze przepływów kapitałowych
-wyeliminowanie preferencji dla producentów krajowych (zakupy publiczne)
-harmonizacja stawek podatkowych
-zniesienie kontroli granicznej(opd warunkiem utrzymania zabezpiecze podyktowanych wzgl dami
socjalnymi,bezpiecze stwa)

Bariery pozataryfowe:ró nice ustawodastw i praktyk ustrojowych w poszczególnych krajach, które nie
pozwalaj na swobodny przepływ towarów,dóbr i usług mi dzy krajami

Korzy ci wynikaj ce z budowy jednolitego rynku dla krajów ue:

100

-efektywna alokacja zasobów
-specjalizacja tych produktów ,które dany kraj wytwarza taniej, ni inni
-wzrost pkb
-zwi kszenie mobilno ci siły roboczej
Prowadzenie działalno ci tam,gdzie stopa zysku jest najwi ksza
-intensywna wymiana wewnatrzgał ziowa

Kto zyska na zniesieniu barier pozataryfowych?
-eksporterzy dysponuj cy przewag komparatywn ,producenci towarów pracochłonnych w krajach o
taniej sile roboczej(np.producenci obuwia z krajów południowej Europy- Grecja, Portugalia)
-w nowoczesnych gał ziach kraje północnej europy północnej, poprzez skupienie działalno ci na
danym obszarze
Mog konkurowa z USA, np. W produkcji komputerów

Co zakłada unia walutowa?
-stale i niezmienne kursy walutowe w obr bie unii
-swobod przepływu kapitału
-wspóln polityk pieni

Warunki wej cia do europejskiej unii walutowej?
-niska stopa inflacji
-niskie nominalne stopy procentowe
-stabilno

nominalnego kursu walutowego w okresie dwóch lat poprzedzaj cych wej cie

-kontrola deficytu bud etowego oraz długu publicznego

Korzy ci i koszty wej cia do EUW
-zmniejszenie kosztów transakcyjnych i czasu,zasobów zu ywanych na wymian walut
-likwidacja niepewno ci zwi zanej z kursami walut

Koszty
-recesja(spadek eksportu,spadek płac)spowodowane zlikwidowaniem mo liwo ci korekt kursowych
-brak federalnego mechanizmu redystrybucji dochodu dla krajów,które prze ywaj przej ciowe kłopoty

Europa rodkowo – Wschodnia:
-niewydolno

systemu gospodarki planowej ery komunizmu -> niski poziom ycia, fiasko zakupów

kredytowych kredytowych lat 70’ w celu odnowy maj tku produkcyjnego – długi -> EBOR (Europejski
Bank Odbudowy i Rozwoju)

Z czego wynikała niewydolno

w 1989 roku

-przestarzałe wyposa enie kapitałowe
-niska wydajno

pracy

-niski przeci tny poziom dochodu na jednego mieszka ca
-marnotrawstwo zasobów
-niedoko czone inwestycje
-zadłu enie zagraniczne
-brak liberalizacji cen

Reformy po 1989 roku:
-liberalizacja cen(co spowodowało ich pocz tkowy wzrost,a zarazem uruchomiło mechanizm rynkowy)
-konieczno

utrzymania polityki,w której płace realne nie rosn proporcjonalnie do cen=po pewnym

nast pi wzrost produkcji,wydajno

i,nikt nie musi oczekiwa w kolejkach po towar,nie chodzimy z

walizkami nic nie wartych pieni dzy
-prywatyzacja przedsi biorstwa pa stwowych
-zapewnienie wymienialno ci waluty
-niedopuszczanie do hiperinflacji
-kontrola dewizowa w zakresie przepływów kapitałowych w przypadku paniki w ród inwestorów
zagranicznych i prób wycofania cało ci kapitału
-przeciwdziałanie wysokiemu deficytowi bud etowemu

101

>reformy poda owe – „uwolnienie cen” - stworzenie warunków do przej cia przez ceny
mechanizmu alokacji zasobów
- ceny maja odzwierciedla rzeczywist rzadko

zasobów

-liberalizacja cen oznacza ich nieuchronny wzrost (niebezpiecze stwo uruchomienia spirali
inflacyjnej)
-uruchomienie bod ców ekonomicznych – prywatyzacja (zarz dzanie poddane motywowi zysku)
> handel i inwestycje zagraniczne

Dlaczego sytuacja w tych krajach pogorszyła si w skutek reform?
-utrata głównego rynku zbytu(ZSRR)
-bł dy w zarz dzaniu przedsi biorstwami(pró nia w kontroli wła cicielskiej do momentu prywatyzacji)

-niewydolno systemu bankowego w przyznawaniu jak i egzekwowaniu kredytów

36. PROBLEMY KRAJÓW ROZWIJAJ CYCH SI .

V 1974 Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyj ło rezolucj postuluj c ustanowienie
Mi dzynarodowego Ładu Ekonomicznego (NMŁE) wzywaj cego do mi dzynarodowej współpracy na
rzecz rozszerzaj cej si luki miedzy krajami rozwijaj cymi si a rozwini tymi.
KSR- kraje słabo rozwini te

36.1 wiatowy rozkład dochodu i Nowy Mi dzynarodowy Ład Ekonomiczny

1990r. Kraje o dochodach na rok (w funtach):
niskich: 200 PNB

rednich: 1500 PNB

bogate uprzemysłowione: 13000 PNB

Post p w latach 1965- 1990
Po roku 1965 nast piła poprawa sytuacji krajów o niskich dochodach min. Wzrasta długo

ycia i

polepsza si jego jako

. Mimo jednak, e dochody wzrosły, to luka rozwojowa w porównaniu z reszt

wiata jeszcze si powi kszyła

Północ i Południe
Rozró nienie wiata na bogat Północ i ubogie Południe. Południe domaga si wi kszego udziału w

wiatowym dochodzie. KSR obejmuje zró nicowane zbiorowo ci pocz wszy od bardzo biednych

krajów Afryki i Azji, a po kraje o rednich dochodach jak Argentyna czy Meksyk

36.2 Problemy krajów o niskich dochodach

Przyrost demograficzny:
W krajach ubogich jest niska kontrola urodze . Gdy nie ma emerytur i zasiłków, to jedynym sposobem
zabezpieczenia si na staro

jest posiadanie dzieci. Z powodu wzrostu demograficznego trzeba

zwi ksza produkcj znacznie szybciej ni w krajach bogatych.
Rzadko

zasobów:

Wi kszo

krajów o niskich dochodach nie posiada zbyt wiele zasobów naturalnych nadaj cych si do

opłacalnej eksploatacji.
Kapitał finansowy:
Kraje biedne posiadaj niewiele zasobów wewn trznych, które mogłyby przeznaczy na cele
inwestycyjne. Wi kszo

własnych zasobów przeznaczaj wi c na konsumpcj bie

c .

Inwestycje w infrastruktur :
Bez odpowiedniej infrastruktury kraje ubogie nie mog osi gn

wi kszej wydajno ci produkcji i

specjalizacji.
Kapitał ludzki:
Pracownicy krajów ubogich z powodu ni szego wykształcenia s cz sto mniej wydajni.
Obyczaje:

102

Niektóre KSR poszukuj drogi alternatywnego rozwoju uwzgl dniaj c uwarunkowanie kulturowe
wpisane w ich tradycje.
Niska wydajno

w rolnictwie:

Je li jest niska wtedy wi kszo

ludzi musi pracowa na roli, tylko po to by wy ywi cał ludno

Niewielu wtedy mo e zatrudni si poza rolnictwem.

36.3 Rozwój przez KSR handlu towarami nie przetworzonymi

Tendencje kształtowania si cen surowców:
W latach 1964- 1990 poza rop realne ceny surowców wykazywały tendencj spadkow . Jednak
obecnie, przy zmniejszaj cej si ilo ci wielu minerałów ta tendencja mo e ulec zmianie.
Wahania cen:
Drugim problemem, jaki stwarza specjalizacja w produkcji wyrobów nieprzetworzonych s wahania
cen. Nie jest niczym szczególnym zmiana realnej ceny o 40%.
Koncentracja eksportu:
Wahania cen surowców prowadz do zmian wielo ci wpływów z eksportu, tym samym waha
wielko ci produktu narodowego brutto. W niektórych krajach jeden surowiec mo e stanowi ponad
połow całkowitych wpływów z eksportu KSR.
Systemy stabilizowania cen surowców:
System taki mógłby pomóc ustabilizowa wpływy eksportowe krajów, których gospodarka jest silnie
uzale niona od eksportu konkretnego surowca. Mo na tworzy zapasy buforowe, czyli dokonywa
interwencyjnych zakupów surowca przy niskiej jego cenie, a sprzedawa przy wysokiej. Polityk z
ograniczeniem sprzeda y z kolei stosuje OPEC. Nie maj oni magazynów, lecz uzgadniaj ze sob ile
ropy pozostawi pod ziemi . Dzi ki temu ograniczaj spadek cen reguluj c poda . KSR próbowały te
stabilizowania cen kakao i kawy i tak np. w Brazylii pa stwo wykupywało nadwy ki kawy , a nast pnie
j spalało.

36.4 Rozwój przez uprzemysłowienie

Wiele krajów doszło do wniosku, e kluczem do rozwoju nie jest specjalizacja, lecz rozwój przemysłu
przetwórczego./

Formy rozwoju przemysłu:

Substytucja importu: niektóre KSR, aby ustrzec si spadku dochodów z eksportu postanowiły ju
nigdy w zbyt du ym stopniu nie uzale nia si od gospodarki wiatowej. Strategia substytucji importu
polega na zast pieniu importu produkcj krajow pod osłon wysokich ceł, lub ogranicze
ilo ciowych. Prowadzi to do spadku obrotów handlu wiatowego. Polityka taka mo e spowodowa
marnotrawstwo i okaza si

lepym zaułkiem b d c kosztown , gdy substytucja zu ywa wi cej

zasobów i wytwarza je po wi kszych kosztach. Kraj mo e specjalizowa si w dziedzinach dla siebie
niekorzystnych, Plusem jest to, e ochrona celna mo e pomóc w rozwoju nowym gał ziom
gospodarki.
Eksport towarów przetworzonych: zamiast odwraca si od wiata niektórzy obracaj te kontakty
na swoj korzy

jak cho by Tajwan, Korea płd., Meksyk, itp.

Nowy protekcjonizm: kraje wysoko rozwini te powinny dokona przesuni cia czynników
wytwórczych do gał zi, gdzie maj przewag komparatywn np. biotechnologia czy telekomunikacja,
wykorzystuj c wiedz i fachowców, w których obfituj .
36.5 Rozwój oparty na wykorzystaniu kredytów

Trzeci szlak wiedzie przez zaci ganie po yczek za granic

Mi dzynarodowy kryzys zadłu enia:
W latach 80 zadłu enie KSR gwałtownie wzrastało. Zadłu enie dolega tylko wtedy, je li realna stopa
procentowa jest dodatnia. Tylko wówczas na spłat po wi cone s realne zasoby. 80 lata to jedyny
okres po II wojnie, gdy realne stopy były znacznie wy sze od zera. Mo na stwierdzi , e wła ciw
miar zdolno ci płatniczych kraju nie jest jego PNB, lecz dochody z eksportu. Przez obsług
zadłu enia rozumiemy płatno ci odsetek od istniej cego długu.
Niewypłacalno

i restrukturyzacja zadłu enia:

W razie niewypłacalno ci mo na zwróci si do Mi dzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku

wiatowego, który udziela krótkoterminowego kredytu na spłat wierzycieli. Mo na te zwróci si do

103

wierzycieli (głównie banki) o restrukturyzacj , czyli przesuni cie terminu spłaty i obni enie wysoko ci
rat. Ostatecznie mo na rozwa y ogłoszenie otwartej niewypłacalno ci. W skrajnym przypadku
pa stwa- wierzyciele mog interweniowa zbrojnie.

36.6 Pomoc

Kraje Południa twierdz , e Północ powinna udziela im pomocy. Rz dy jednak zwykle nie poczuwaj
si do odpowiedzialno ci za na ród inny jak własny. Południe twierdzi te , e ich ubóstwo wynika st d,
i podczas epoki kolonialnej były eksploatowane przez Północ buduj c na ich krzywdzie swe
bogactwa.

Pomoc a kraje z niej korzystaj ce: wiele KSR postuluje, e najlepsz form pomocy jest wolny
dost p do rynków krajów bogatych- „handel a nie pomoc”. Zbyt wiele pomocy trafia do rz dowych elit,
a nie ludzi naprawd potrzebuj cych.
Pomoc a migracja: najkrótsz drog do wyrównania dysproporcji byłoby dopuszczenie swobodnej
migracji w skali mi dzynarodowej, Jednak obecnie istniej ograniczenia migracji do krajów bogatych,
nawet okresowej migracji zarobkowej. Szanse na zmian tej sytuacji s praktycznie adne.

Ka dy egzamin jest do zdania, a człowiek mo e wszystko znie

(prócz jajka)

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Begg, Fischer, Dornbusch Ekonomia Makroekonomia II
EKONOMIA Begg, Fischer, Dornbusch
ekonomia, skrypt - ekonomia Begg, Rozdział 3 Popyt, podaż i rynek
dr Magdalena Redo, Ekonomia, Skrypt Begg opracowanie
ekonomia skrypt, Politologia umk s1, I rok, Ekonomia
Ekonomia Skrypt, Politologia UKSW, I rok, Ekonomia A. Dylus
mikroekonomia, ekonomia - skrypt, 1_1_Przedmiot ekonomii
Ekonomia skrypt id 155684
Ekonomia skrypt id 156120 Nieznany
Ekonomia skrypt z wykładów
Ekonomia skrypt 2, Ekonomia
ekonomia Skrypt Ekonomia?gg(1)
Ekonometria Skrypt
Ekonomia skrypt
Ekonomia skrypt, Ekonomia
Ekonomia skrypt

więcej podobnych podstron