Basidiomycota – Podstawczaki

•

Do grupy tej należy blisko 30 000 dotychczas poznanych gatunków grzybów.

•

ś

yją one na lądzie, prowadząc saprotroficzny, symbiotyczny lub pasożytniczy tryb

ż

ycia.

•

Mają zróżnicowaną budowę, od form drobnych, jednokomórkowych, do grzybów

tworzących duże (do 1 m średnicy) owocniki.

•

Strzępki grzybni posiadają przegrody poprzeczne (septy), w których znajdują się

dolipory (małe otwory uniemożliwiające wędrówkę jąder).

•

Rozmnażanie:

›

bezpłciowe – pączkowanie, konidia, oidia, chlamydospory; nie ma dużego znaczenia

›

płciowe – somatogamia (zespolenie strzępek + i -); brak gametangiów

•

W wyniku procesu płciowego powstają zarodnie w postaci podstawek (podstawka –

basidium), które wytwarzają egzogeniczne zarodniki (mejospory) – basidiospory,

przyczepione do podstawek za pomocą sterygm.

•

Podstawki mogą być 4-komórkowe, podzielone poprzecznie lub podłużnie

(phragmobasidium) lub 1-komórkowe, niepodzielone (holobasidium).

zarodnik

sterygma

Podstawka zło

ż

ona

(phragmobasidium)

Podstawka pojedyncza
(holobasidium)

podstawka

•

Cykl życiowy:

›

Haplofaza – grzybnia pierwotna powstała na drodze kiełkowania zarodników 1n

(mejospor). Krótkotrwała.

›

Dikariofaza (faza jąder sprzężonych) – grzybnia wtórna, w której każda komórka

zawiera dwa jądra. Powstaje w wyniku somatogamii – komórki strzępek należących

do dwóch różnoimiennych grzybni pierwotnych (+ i -) zlewają się ze sobą – następuje

plazmogamia (połączenie cytoplazmy) bez połączenia jąder. Faza specyficzna dla

grzybów. U podstawczaków długotrwała, stanowi główną fazę życiową.

›

Diplofaza – bardzo krótka, ograniczona do komórki macierzystej podstawki (2n).

Powstaje na drodze kariogamii, kiedy dwa jądra sprzężone łączą się ze sobą. Zaraz

potem następuje podział redukcyjny (mejoza), w wyniku czego powstają 4 jądra

haploidalne (1n), dające początek zarodnikom (mejosporom).

P – plazmogamia
K – kariogamia
M – mejoza

K M

zarodnik 1n

grzybnia wtórna
(dikariofaza)

grzybnia pierwotna
(haplofaza)

P

komórka macierzysta podstawki 2n
(diplofaza)

podstawka z
zarodnikami 1n

Cykl

ż

yciowy podstawczaków i powstawanie podstawki zarodnikami

owocnik

•

Podstawki z zarodnikami tworzą tzw. warstwę rodzajną, w skład której wchodzą

również cystydy (rozwierki) oraz basidiole.

•

Warstwa rodzajna powstaje w owocniku zwykle na strukturze zwanej hymenoforem,

który poprzez swoje zróżnicowanie wielokrotnie zwiększa powierzchnię hymenium.

Hymenofor może być np.

›

blaszkowaty np. Amanita phalloides

›

rurkowaty np. Boletus edulis

›

labiryntowaty np. Daedalea quercina

›

listwowaty np. Cantharellus cibarius

›

kolczasty np. Auriscalpium vulgare

›

gładki np. Stereum hirsutum

•

Ze względu na budowę hymenoforu wyróżnia się owocniki:

›

gymnokarpiczne – hymenofor nie jest osłonięty

np. Fomes fomentarius

›

hemiangiokarpiczne – młody hymenofor posiada osłony, które ulegają zniszczeniu w

trakcie rozwoju owocnika

np. Macrolepiota procera

›

angiokarpiczne – hymenofor (zwany tu najczęściej glebą ) jest zamknięty w

owocniku; zarodniki są uwalniane dopiero po dojrzeniu owocnika

np. Scleroderma citrinum

cystyda

basidiola

Podstawka (basidium)
z zarodnikami
(basidiospory)

Warstwa rodzajna (hymenium)

•

W owocnikach hemiangiokarpicznych wyróżnia się dwa typy osłon:

›

osłona zupełna, czyli całkowita (velum universale)

›

osłona częściowa (velum partiale), która może być błoniasta lub pajęczynowata

(zasnówka)

pier

ś

cie

ń

osłona
całkowita

osłona
cz

ęś

ciowa

(osłona całkowita)

pochwa

osłona
cz

ęś

ciowa

pier

ś

cie

ń

łatki

(osłona całkowita)

osłona
cz

ęś

ciowa

Schemat budowy owocników hemiangiokarpicznych

np. Macrolepiota procera

np. Amanita phalloides

•

Owocniki angiokarpiczne pozostają zamknięte do czasu dojrzenia zarodników. Mogą być

epigeiczne (naziemne), hemihypogeiczne (półpodziemne) lub hypogeiczne (podziemne).

Składają się z dwóch części:

›

perydium – płonna warstwa okrywająca, jedno-, dwu- lub trójwarstwowa,

›

gleba – część płodna wypełniająca wnętrze owocnika.

perydium

gleba

egzoperydium

gleba

endoperydium

kolumella

subgleba

np. Scleroderma citrinum

Schemat budowy owocników angiokarpicznych

np. Lycoperdon perlatum

Literatura:

1.

Gumińska B., Wojewoda W. 1983. Grzyby i ich oznaczanie. Wyd. II. Państwowe

Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.

2.

Łuszczyński J. 2006. Przewodnik do ćwiczeń z mikologii. Wydawnictwo Akademii

Ś

więtokrzyskiej, Kielce.

3.

Szweykowska A., Szweykowski J. 2006. Botanika. T.2. Systematyka. Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa.

4.

Turnau K., Stengl A. 1996. Botanika systematyczna. Bakterie, sinice, glony, grzyby.

Skrypt do ćwiczeń. Wyd. II. Uniwersytet Jagielloński, Instytut Botaniki, Kraków.