A

GNIESZKA

B

RETYN

CZYNNIKI I BARIERY ROZWOJU MAŁYCH

I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW W

POLSCE W WARUNKACH

FUNKCJONOWANIA NA RYNKU UNII

EUROPEJSKIEJ

Wspólną cechą charakterystyczną dla gospodarek krajów Unii

Europejskiej jest bez wątpienia obecność bardzo dużej liczby ma-
łych i średnich przedsiębiorstw. Niemal 99% firm zarejestrowanych
w Europie zalicza się do tej kategorii. W sektorze MSP znajduje za-
trudnienie blisko dwie trzecie ogółu pracujących. Będąc źródłem
przedsiębiorczości i innowacji oraz istotnym nośnikiem wzrostu go-
spodarczego i czynnikiem ograniczającym bezrobocie small busi-
ness zajmuje w gospodarkach narodowych ważną pozycję. Dlatego
też roli małych i średnich przedsiębiorstwo nie sposób przecenić.

Akcesja Polski do Unii Europejskiej powoduje konieczność za-

adaptowania się krajowego sektora MSP do funkcjonowania w no-
wych warunkach. Szczególna podatność małych i średnich przed-
siębiorstw na zmiany w otoczeniu zewnętrznym skłania do zasta-
nowienia się nad tym, jak kilka miesięcy po integracji przedstawia
się ich sytuacja. W jaki sposób polska obecność w strukturach Unii
Europejskiej wpływa na aktywność tego sektora? Celem niniejszego
artykułu jest próba identyfikacji makro- i mikroekonomicznych
czynników rozwoju oraz przeszkód utrudniających prowadzenie
działalności gospodarczej przez sektor MSP w Polsce w warunkach
funkcjonowania na rynku Unii Europejskiej.

A

GNIESZKA

B

RETYN

2

W Polsce, od początku lat dziewięćdziesiątych, liczba małych i

średnich przedsiębiorstw systematycznie wzrasta (patrz rysunek 1.).
Według statystyk

1

w systemie REGON zarejestrowanych jest około

3,5 miliona firm, z czego połowa aktywnie prowadzi działalność.
Najwięcej, bo aż 95% w tej grupie jest mikroprzedsiębiorstw (za-
trudniających do 9 pracowników), firmy małe (zatrudniające do 49
osób) i średnie (zatrudniające od 50 do 250 osób) stanowią około
4%. Znikomy jest natomiast odsetek dużych przedsiębiorstw (za-
trudniających powyżej 250 osób) – 0,1% (patrz rysunek 2.).

2310 2482

2710

2916

3074

3272

3463 3577 3567

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004*

Rys. 1. Liczba małych i średnich przedsiębiorstw zarejestrowanych w sys-
temie REGON (w tysiącach); * dane na 31.czerwca 2004 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS

Sektor MSP charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem w

zależności od rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej. Naj-
więcej małych i średnich przedsiębiorstw – około 33,4% ogółu firm
– funkcjonuje w ramach sekcji: handel hurtowy i detaliczny; napra-
wa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku

1

Dane GUS na koniec czerwca 2004 r. na www.stat.gov.pl

Czynniki i bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w

Polsce w warunkach funkcjonowania na rynku Unii Europejskiej

3

osobistego i domowego. Kolejne miejsca zajmują: obsługa nieru-
chomości – około 15,6%, przetwórstwo przemysłowe – około
10,5% oraz budownictwo – około 10%. Najwięcej małych i śred-
nich przedsiębiorstw funkcjonuje w dobrze rozwiniętych regionach.
Ponad połowa istniejących firm działa w województwach – mazo-
wieckim, śląskim, wielkopolskim, małopolskim i dolnośląskim

2

.

95,2%

3,9%

0,8%

0-9

10-49

50-249

Rys. 2. Małe i średnie przedsiębiorstwa według liczby pracujących, stan na
30.czerwca 2004 roku
Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS

W tym kontekście warto zwrócić uwagę na inne dane, obrazują-

ce wkład sektora MSP w rozwój gospodarczy kraju – przede
wszystkim na jego znaczący udział w kreowaniu miejsc pracy oraz
w tworzeniu PKB. Podobnie jak w innych krajach Unii Europej-
skiej, małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce zapewniają miejsca
pracy blisko 66% ogółu zatrudnionych, wytwarzając blisko połowę
produktu krajowego brutto.

3

2

ibidem

3

http://www.parp.gov.pl/statystykazbiorczo.php

A

GNIESZKA

B

RETYN

4

Pomimo, iż małe i średnie przedsiębiorstwa odgrywają w go-

spodarce istotna rolę, ich możliwości są bardzo często w znacznym
stopniu niewykorzystane. Sektor MSP w Polsce w swojej działalno-
ści napotyka bowiem szereg przeszkód utrudniających sprawne
funkcjonowanie.

Otoczenie, w jakim funkcjonują przedsiębiorstwa, wywiera nie-

kwestionowany wpływ na podejmowane przez nie decyzje, warun-
kując ich plany i zamierzenia strategiczne. Doświadczenia pierw-
szych kilku miesięcy członkostwa Polski w Unii Europejskiej do-
wodzą, iż był to dla naszej gospodarki, a tym samym dla funkcjonu-
jących na niej podmiotów gospodarczych, trafny wybór.

Z badań przeprowadzonych na zlecenie Urzędu Komitetu Inte-

gracji Europejskiej

4

wynika, iż integracja z Unią nie spowodowała

dotychczas żadnych głębszych zmian w prowadzeniu działalności
przez małe i średnie przedsiębiorstwa. Pomimo konieczności dosto-
sowania się do nowych regulacji prawnych, dotyczących między in-
nymi ochrony środowiska, zmiany jakie zaszły po akcesji oceniane
są przez przedsiębiorców jako korzystne.

Do zjawisk wpływających pozytywnie na sytuację małych i

średnich przedsiębiorstw należy zaliczyć ograniczenie trudności w
sprzedaży produktów na rynku unijnym. Wraz z integracją (a po-
czątkowo również na skutek słabnącej złotówki) zwiększył się eks-
port towarów (szczególnie żywności) do krajów Unii Europejskiej.
Według danych GUS w okresie styczeń-listopad 2004 r., w porów-
naniu z analogicznym okresem roku poprzedniego, eksport wzrósł o
30,8%, import zaś o 24, 1%

5

. W kontekście tym należy podkreślić,

iż przedsiębiorstwa eksportujące swe towary do krajów Unii Euro-
pejskiej doceniają łatwiejszy dostęp do tego rynku, zmniejszenie
biurokracji oraz usprawnienie przekraczania granic, upatrując w tym

4

http://www2.ukie.gov.pl/WWW/news.nsf/0/5B9642B1D91C9BBA

C1256FA30037F11E?Open

5

Obroty handlu zagranicznego ogółem i według krajów I-XI 2004 r.

na http://www.stat.gov.pl/dane_spol-
gosp/ceny_handel_uslugi/obroty_handl_zagr/2004/I-XI2004.htm

Czynniki i bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w

Polsce w warunkach funkcjonowania na rynku Unii Europejskiej

5

jedną z korzyści wynikającą z integracji

6

. Dlatego też w tym aspek-

cie można uznać, iż wiele polskich firm skorzystało na funkcjono-
waniu na zintegrowanym rynku, pokazując, iż są w stanie dostoso-
wać się do nowej sytuacji.

Inną kwestią, która może napawać przedsiębiorców optymi-

zmem jest awans Polski o kilka punktów w rankingu państw sprzy-
jających przedsiębiorczości – Indeks Wolności Gospodarczej Fun-
dacji Heritage i The Wall Street Journal

7

, Nasz kraj, wspinając się z

56. na 41. miejsce, znajduje się w kategorii państw „przeważnie
wolnych” pod względem swobód w prowadzeniu działalności go-
spodarczej. Do tego awansu mogło przyczynić się między innymi
wejście w życie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, sta-
nowiącej niewątpliwy przełom i próbę uporządkowania przepisów
dotyczących podejmowania i prowadzenia działalności. Zawiera
ona bowiem szereg rozwiązań, ocenianych przez przedsiębiorstwa
jako pozytywne

8

. Za takie niewątpliwie można uznać nieco łatwiej-

szą możliwość rejestracji, ograniczenia w zakresie kontroli (niemoż-
liwość przeprowadzenia kontroli pod nieobecność kontrolowanego),
nakaz wydawania przez urzędników jednoznacznych i wiążących
prawnie interpretacji przepisów podatkowych, czy też wydłużenie
okresu, na jaki wydawane są koncesje. Jednak mimo licznych pozy-
tywnych ocen, zmiany wprowadzone przez ustawę nie są według
przedsiębiorców wystarczające i dlatego też konieczne są dalsze
działania w tym zakresie. Do takich między innymi można zaliczyć
obniżenie wysokości opłat (związanych np. z rejestracją, czy uzy-

6

http://www2.ukie.gov.pl/WWW/news.nsf/0/5B9642B1D91C9BBA

C1256FA30037F11E?Open

7

W 2004 roku Polska zajmowała 56. miejsce w rankingu będąc na

granicy kategorii krajów „przeważnie wolnych” i „przeważnie nie
wolnych”. Dla porównania inne kraje: Irlandia – 5. miejsce w in-
deksie 2004 i 2005 r.; Grecja – 54. w 2004 r., 59. w 2005; Estonia –
6. w 2004 r., 4. w 2005 r.; Słowacja – 35. w 2004 r., 36. w 2005 r.

http://www.heritage.org/research/features/index/indexoffreedom.cfm

8

Miało być lepiej, jest gorzej, Rzeczpospolita nr 20, 21.01.2005

A

GNIESZKA

B

RETYN

6

skiwaniem zezwoleń), zwiększających koszty prowadzenia działal-
ności.

W celu ułatwienia funkcjonowania podmiotów gospodarczych,

szczególnie tych z sektora MSP, sukcesywnie podejmowane są
działania na rzecz modyfikacji systemu podatkowego. Wagę zna-
czenia tego systemu jako czynnika wspierającego rozwój MSP pod-
kreśla fakt, iż jest on uważany, obok stabilnego prawa czy zdrowych
finansów publicznych, jako jedna z przesłanek wpływających na
wzrost gospodarczy. Zwraca się przy tym uwagę, iż aby system po-
datkowy był dobry, musi być jak najbardziej przejrzysty i możliwie
prosty, a obciążenia podatkowe względnie niskie. Za korzystne dla
aktywności gospodarczej można zatem uznać między innymi
wprowadzenie 19% liniowego podatku PIT oraz obniżenie z 27%
do 19% stawki podatku CIT. Mimo wdrożenia zadowalających
rozwiązań, nadal istnieje spora grupa regulacji dotyczących podat-
ków uważanych przez przedsiębiorstwa jako zawiłe. Krytycznie
oceniana jest ustawa o podatku VAT

9

, której przepisy wywierają

negatywny wpływ na prowadzenie bieżącą działalność. Jako znacz-
ne utrudnienia w tym zakresie przedsiębiorcy najczęściej wskazują
obowiązek płacenia kaucji gwarancyjnej w wysokości 250 tysięcy
euro przez podmioty, które działają na rynku krócej niż rok a chcą
zajmować się obrotem wewnątrz Unii. Jeśli podmioty takie nie zde-
cydują się na uiszczenie kaucji, wówczas na zwrot podatku VAT
muszą czekać pół roku. Do innych regulacji zawartych w tejże
ustawie, a ocenianych jako uciążliwe zaliczyć można także niejasny
zakres zwolnienia z VAT, czy brak określenia wysokości stawek
podatku akcyzowego.

Przedsiębiorców z sektora MSP krępuje także zbyt restrykcyjne

prawo pracy. Pomimo kilkukrotnej nowelizacji Kodeksu Pracy,
nadal zawiera on wiele kontrowersyjnych przepisów, których wy-
eliminowanie lub zmiana spowodowałaby głównie ograniczenie

9

Czarna lista barier na

http://www.prywatni.pl/index.php?ID=show_article&article=24535
70&lang=900

Czynniki i bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w

Polsce w warunkach funkcjonowania na rynku Unii Europejskiej

7

nadmiernych kosztów. Odnosi się to między innymi do regulacji do-
tyczących czasu pracy, wliczania nauki do wymiaru urlopu wypo-
czynkowego, przepisów o wysokości składek na fundusz wypadko-
wy, nieracjonalnych unormowań dotyczących uprawnień związa-
nych z rodzicielstwem itp.

W opracowanym przez Polską Konfederację Pracodawców

Prywatnych katalogu „Czarna lista barier

10

” wśród innych poważ-

nych utrudnień rozwoju przedsiębiorstw wskazano wysokie ryzyko
podejmowania inwestycji budowlanych oraz długi czas ich realiza-
cji i bardzo wysokie koszty z tym związane.

Wśród najważniejszych barier rozwoju, wskazywanych przez

małe i średnie przedsiębiorstwa są problemy z pozyskiwaniem środ-
ków finansowych z zewnątrz. Dlatego niemal 90% firm z tego sek-
tora finansuje inwestycje przy wykorzystaniu środków własnych

11

.

Członkostwo w Unii sprawia jednak, że MSP mają szansę skorzy-
stania z alternatywnych źródeł finansowania projektów rozwojo-
wych. W ciągu najbliższych dwóch lat polskie podmioty gospodar-
cze mogą otrzymać z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej
łącznie około 2 mld euro

12

. Środki te przeznaczone są na inwestycje,

umożliwiające aktywniejszą walkę o klientów na zintegrowanym
rynku. Jednakże dotychczasowe doświadczenia w ich wykorzysty-
waniu skłaniają właścicieli firm do negatywnej oceny całego syste-
mu wsparcia. Przedsiębiorcy nie zauważają bowiem znaczących
zmian w dostępie do obcych źródeł finansowania. Droga do fundu-
szy unijnych oceniana jest jako trudna i kosztowna

13

. Dla wielu

przedsiębiorców właściwe przygotowanie samego wniosku o dota-
cję, odpowiednie przedstawienie celów przedsięwzięcia i jego rezul-

10

ibidem

11

D. Ostrowska: Mały pożyczy, ale z poręczeniem, Gazeta Banko-

wa, 17.01.2005, s. 23

12

http://www.bankier.pl/wiadomosci/article.html?article_id=125031

4

13

http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/20050209/87898/?p

=newsl

A

GNIESZKA

B

RETYN

8

tatów przysparza wielu problemów. Istotną niedogodnością w ra-
mach systemu wsparcia jest także zbyt późne ogłaszanie terminów
składania wniosków, czy zmiany wytycznych w trakcie trwania
rundy aplikacyjnej bez powiadamiania przedsiębiorców o koniecz-
ności dokonania modyfikacji złożonych dokumentów. Ponadto sa-
mo uzyskanie dotacji nie oznacza automatycznie ułatwienia w uzy-
skaniu kredytu. Pomimo, iż małe i średnie przedsiębiorstwa cieszą
się wśród banków rosnącym zainteresowaniem, przedsiębiorcy za-
rzucają bankom zbytnią restrykcyjność przy udzielaniu kredytów.
Bardzo często rozczarowani są także poziomem obsługi, zwracając
przy tym uwagę na zbyt małą elastyczność banków oraz nieumiejęt-
ność indywidualnego traktowania. Sektor MSP najczęściej korzysta
z kanału dystrybucji jakim jest oddział bankowy. Banki jednak nie
zawsze potrafią dostrzec w bezpośredniej obecności przedsiębiorcy
szansy na głębsze rozpoznanie jego potrzeb, po to, by następnie
stworzyć odpowiednią, bogatą ofertę wychodząca naprzeciw ocze-
kiwaniom tej grupy swoich klientów. Wśród innych przyczyn braku
pełnego zadowolenia z usług banku, małe i średnie przedsiębiorstwa
podają także zbyt wysokie ceny usług (prowizje, opłaty) oraz skom-
plikowane i czasochłonne procedury

14

. Dlatego też – jak wynika z

badań BPS Consultants Poland

15

– coraz więcej przedsiębiorstw ko-

rzysta jednocześnie z usług kilku banków. Ponadto, na skutek nie-
zadowolenia, 3 do 4% małych firm rocznie zmienia bank obsługują-
cy ich działalność na inny. Można więc pokusić się o stwierdzenie,
iż zupełna lojalność małych firm wobec banku będzie stawała się
coraz rzadszym zjawiskiem.

Pomocnym w łagodzeniu trudności w finansowaniu aktywności

gospodarczej małych i średnich przedsiębiorstw może być przygo-
towany przez Komisję Europejską program wsparcia lokalnych
banków i innych instytucji kredytowych

16

. Program ten adresowany

14

M. Pokojska: Szybkie kredyty, Gazeta bankowa, 07.06.2004, s. 12

15

http://www.bps.gdansk.pl/rezultaty_fm_banki.html

16

http://www.pulsbiznesu.com.pl/content.aspx?sid=2284&guid=d4d

dd41e-4c38-4839-98f8-828b0d275beb

Czynniki i bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w

Polsce w warunkach funkcjonowania na rynku Unii Europejskiej

9

głównie dla nowych krajów członkowskich, a środki z niego mają
zostać przeznaczone na zwiększenie możliwości kredytowych po-
szczególnych instytucji finansowych, między innymi poprzez
wsparcie techniczne oraz zapewnienie linii kredytowych i gwarancji
dla małych przedsiębiorców.

Wnioski

Rozwój społeczno-gospodarczy każdego kraju determinowany

jest wieloma wzajemnie połączonymi czynnikami. Konkurencyj-
ność polskiej gospodarki uzależniona jest w decydującym stopniu
między innymi od sprawnego funkcjonowania małych i średnich
przedsiębiorstw, będących jedną z jej głównych sił napędowych.
Bez wątpienia akcesja do Unii Europejskiej stanowi dla sektora
MSP szansę na rozszerzenie działalności. Nie bez znaczenia jest też
fakt, iż funkcjonowanie we Wspólnocie, stwarza również możliwo-
ści stopniowego łagodzenia przeszkód, jakie napotykają przedsię-
biorcy, poprzez dostęp do nowoczesnych technologii, pomocy fi-
nansowej. Analizując pierwsze miesiące funkcjonowania polskiej
gospodarki w strukturach Unii Europejskiej można zauważyć, iż
większość podmiotów gospodarczych wykazała się do tej pory wy-
soką elastycznością działania i dość dobrą adaptacją do nowych wa-
runków. Natomiast kompleksowe rozwiązanie zasadniczych barier
w prowadzeniu działalności gospodarczej pozostaje w gestii pol-
skiego rządu. To w jego kompetencji leży stworzenie stabilnych
podstaw, dzięki którym umocni się konkurencyjność przedsię-
biorstw oraz podjęcie kolejnych przedsięwzięć, mających na celu
skuteczną absorpcję unijnej pomocy.

Bibliografia

1. Ostrowska D.: Mały pożyczy, ale z poręczeniem, Gazeta Banko-
wa, 17.01.2005

A

GNIESZKA

B

RETYN

10

2. Pokojska M.: Szybkie kredyty, Gazeta bankowa, 07.06.2004
3. Miało być lepiej, jest gorzej, Rzeczpospolita nr 20, 21.01.2005
4. www.stat.gov.pl
5. www.prywatni.pl
6.

www.heritage.org

7. www2.ukie.gov.pl
8. www.parp.gov.pl
9. www.pulsbiznesu.com.pl
10. www.money.pl11. www.bps.gdansk.pl
12. www.bankier.pl