BADANIE POCZUCIA UMIEJSCOWIENIA KONTROLI:

SKALA I – E ROTTERA,

PODSTAWY TEORETYCZNE

Punktem wyjścia dla wypracowania pojęcia poczucia lokalizacji (umiejscowienia)

kontroli były analizy dotyczące obiektywnych i subiektywnych zależności między

zachowaniem człowieka a następującymi po nim wzmocnieniami. Oczekiwanie związku

między zachowaniem a wzmocnieniem zależeć będzie od stopnia w jakim nagrody i kary

uwarunkowane są instrumentalnymi czynnościami człowieka. W pewnych sytuacjach

wzmocnienia są zależne od zachowania się człowieka, a w innych będą zależały od czegoś co

jest poza jego kontrolą. Sytuację można by więc rozmieścić na kontinuum, gdzie człowiek

może sprawować pełną kontrolę nad wzmocnieniami, gdzie rezultaty działania zależą od jego

sprawności w dążeniu do celu, do takich sytuacji gdzie nie ma on żadnego wpływu na

wzmocnienia, gdzie rezultaty zależą od czynników losowych, od innych ludzi czy od jeszcze

innych czynników zewnętrznych.

Dla przewidywania zachowania się człowieka ważne są jednak nie tyle obiektywne

cechy sytuacji, ile sposób w jaki człowiek ją spostrzega, jakie nadaje jej znaczenie.

Subiektywne przekonanie o kontroli wzmocnień może determinować wzmacniające

właściwości rezultatów działania. Jeżeli, na przykład, ktoś jest przekonany, że ma niewielki

wpływ na to jakie kary i nagrody go spotykają, nie będzie też miał motywacji do zmiany

swojego zachowania, by tym sposobem próbować wpływać na prawdopodobieństwo

osiągnięcia celu. Natomiast przy spostrzeganiu przyczynowego związku między własnym

zachowaniem a wzmocnieniem, wzmocnienie będzie wywoływać oczekiwanie, że i później

wystąpi ono także po takim samym zachowaniu, co będzie motywować do podejmowania

działań instrumentalnych.

W toku rozwoju w rezultacie powtarzających się doświadczeń w rozmaitych sytuacjach,

człowiek wyrabia sobie zgeneralizowane oczekiwanie dotyczące przyczynowych związków

między zachowaniem i jego konsekwencjami – wzmocnieniami – w różnych sytuacjach.

Trwałe i zgeneralizowane oczekiwanie dotyczące lokalizacji kontroli wzmocnień jest

indywidualną właściwością człowieka i można je traktować jako wymiar osobowości, jako

kontinuum od zgeneralizowanego poczucia kontroli zewnętrznej (external locus of control)

do zgeneralizowane poczucia kontroli wewnętrznej (internal locus of control).

Człowiek o poczuciu wewnętrznej kontroli to ktoś, kto w określonej sytuacji czy klasie

sytuacji sądzi, że to, co się zdarzyło, zdarza czy zdarzy się jest bezpośrednio związane z tym

jak on postępował, postępuje czy postąpi w tych sytuacjach. Bez względu na to czy zdarza mu

się dobrego czy złego to jednakowo czuje się za to odpowiedzialny, upatrując przyczyn w

swoich dostatecznych czy niedostatecznych staraniach.

Człowiek o poczuciu kontroli zewnętrznej sądzi, że to, co mu się zdarza w pewnych

sytuacjach jest niezależne od tego, co on robi w tych sytuacjach. Z przekonaniem o kontroli

zewnętrznej ściśle wiąże się pogląd, że angażowanie się w jakieś działania nie ma większego

sensu, ponieważ to, co się zdarza nie zależy od tych działań. W kontroli zewnętrznej zawarty

jest też brak zaufania w swe możliwości kontrolowania tego, co się dzieje w określonych

sytuacjach.

SKALA I – E ROTTERA

Skala ta przeznaczona jest do pomiaru zgeneralizowanych oczekiwań podmiotu co do

istnienia związku między własnym zachowaniem podmiotu a wzmocnieniami, które

otrzymuje. Zdaniem Rottera istnieje osobowościowe kontinuum rozciągające się od wiary, że

wzmocnienia, które podmiot otrzymuje są niezależne od jego własnego zachowania lecz

zależą jedynie od szczęścia, przypadku od woli osób obdarzonych władzą lub też są

nieprzewidywalne, gdyż ma na nie wpływ zbyt wielka liczba różnych czynników (External

locus of control) do wiary, że wzmocnienia te zależne są od własnego zachowania podmiotu

(Internal locus of control). Skala I – E służy do pomiaru położenia na tym właśnie kontinuum.

Ostateczna wersja skali I – E składa się z 23 pozycji diagnostycznych i 6 – ciu pozycji

niediagnostycznych dodanych po to, by mniej jasnym uczynić cel badania. Pozycje

diagnostyczne dotyczą rozmaitych sfer życia człowieka: aktywności politycznej, doświadczeń

szkolnych i studenckich, sfery kontaktów emocjonalnych z otoczeniem, doświadczeń

zawodowych, ogólnych poglądów na świat i życie.

POCZUCIE KONTROLI A SAMOOCENA

 Ludzie o wewnętrznym LOC: wierząc w swoje zdolności wpływania na bieg

wydarzeń ustalają wyższy poziom aspiracji i wyżej oceniają prawdopodobieństwo

sukcesu w różnych zadaniach eksperymentalnych i to tym bardziej, im bardziej są

przekonani, że rezultaty zadań zależeć będą od ich sprawności a nie od czynników

zewnętrznych. Studenci o wewnętrznym LOC wyżej oceniają swoje szanse uzyskania

dobrych ocen, ukończenia szkoły i kontynuowania studiów wyższego stopnia.

 Istnieje pozytywny związek wewnętrznego LOC z pozytywną samooceną i dobrym

przystosowaniem. Świadczą o tym dodatnie korelacje z takimi wymiarami osobowości

jak: dobre samopoczucie, tolerancja, odpowiedzialność, wydajność umysłowa,

towarzyskość, ambicja, opanowanie, poczucie własnej wartości, uspołecznienie.

 Wewnętrzny LOC koreluje również z większą zgodnością między „ja realnym” a „ja

idealnym”.

 Badani z wewnętrznym LOC opisując siebie w ACL istotnie częściej używali takich

przymiotników, jak: pomysłowy, wydajny, niezależny, ambitny itp.

POCZUCIE KONTROLI A AKTYWNOŚĆ I SAMODZIELNOŚĆ

Poczucie kontroli wewnętrznej i związana z tym wiara w swoje możliwości wpływania na

bieg zdarzeń pozwalają na bardziej samodzielne i aktywne i często skuteczniejsze działanie,

zwłaszcza w sprawach ważnych dla jednostki. Osoby o wewnętrznym LOC:

 bardziej aktywnie poszukują informacji potrzebnych do rozwiązania problemu,

 skuteczniej wykorzystują zdobyte wcześniej informacje przy rozwiązywaniu nowych

zadań,

 w większym stopniu organizują materiał do wyuczenia i wykorzystują dodatkowe

próby polepszając efekty uczenia się,

 są bardziej spostrzegawcze w nowej sytuacji,

 skuteczniej potrafią wpływać na zmiany postaw u innych osób.

 Wykazano też, że wewnętrzny LOC koreluje pozytywnie z wynikami testów

mierzących niezależność sądów i potrzebę dominacji, a negatywnie z wynikami testów

mierzących potrzebę oparcia i potrzebę ulegania.

 Pacjenci o wewnętrznym LOC chcą wiedzieć więcej o swoim stanie zdrowia i częściej

szukają kontaktu z personelem szpitalnym niż pacjenci o zewnętrznym LOC. Warto

zaznaczyć, że pacjenci lepiej zorientowani w swojej sytuacji mogą szybciej wracać do

zdrowia.

 Wewnętrzny LOC wiąże się też z kontrolowaniem własnego losu w bardziej

prywatnych sprawach. Osoby o wewnętrznym LOC częściej rzucały palenie papierosów

po ogłoszeniu raportu z badań nad szkodliwością palenia.

 Sprawność osób o wewnętrznym LOC bardziej zależy od trudności zadania, podczas

gdy sprawność osób o zewnętrznym LOC zależy w większym stopniu od sytuacji

społecznej, np. od obecności czy nieobecności obserwatora. Można przypuszczać, że

osoby o zewnętrznym LOC są bardziej zorientowane na ukryte czy jawne społeczne

wymagania sytuacji sądząc, że wychodzenie naprzeciw oczekiwaniom i żądaniom innych

ludzi jest bardziej efektywnym sposobem uzyskiwania korzystnych wyników.

Przypuszczenia te potwierdzają badania, których wynika, że osoby o zewnętrznym LOC

łatwiej ulegają presji i są bardziej wrażliwi na krytykę ze strony innych, podczas gdy

osoby o wewnętrznym LOC są bardziej niezależni, a nawet wykazują pewien

negatywizm, jeśli zauważą, że ktoś próbuje nimi dyskretnie manipulować.

 Osoby o zewnętrznym LOC są bardziej podatne na perswazję, zwłaszcza wtedy, gdy

informacje pochodzą ze źródła o wysokim prestiżu, natomiast osoby o zewnętrznym LOC

kierują się raczej treścią informacji, a nie prestiżem źródła.

POCZUCIE KONTROLI A MOTYWACJA OSIĄGNIĘĆ

 Osoby o wewnętrznym LOC charakteryzują się właściwościami typowymi dla osób o

silnej motywacji osiągnięć, są to: aktywność, preferowanie zadań sprawnościowych i

unikanie losowych, wyższe wyniki w testach inteligencji, testach osiągnięć szkolnych i w

innych zadaniach sprawnościowych, wyższa samoocena i wyższy poziom aspiracji.

 Dzieci o wewnętrznym LOC są bardziej wytrwałe przy rozwiązywaniu łamigłówek, a

uczniowie poświęcają więcej czasu zadaniom domowym. Uczniowie i studenci o

wewnętrznym LOC uzyskują zwykle lepsze stopnie i deklarują bardziej pozytywne

postawy wobec szkoły.

 Osoby o wewnętrznym LOC, w odróżnieniu od osób o zewnętrznym LOC są zdolne

do tolerowania odroczenia gratyfikacji.

POCZUCIE KONTROLI A PRZYSTOSOWANIE

 W wielu badaniach wykazano pozytywną korelację miedzy zewnętrznym LOC a

lękiem i niepokojem, neurotyzmem, dogmatyzmem, autorytaryzmem i agresywnością.

 Osoby o wewnętrznym LOC chętniej udzielają pomocy innym, stosują bardziej

konstruktywne reakcje na frustrację. Natomiast zewnętrzny LOC koreluje bardziej z

reakcjami intropunitywnymi przejawiającymi się w oskarżaniu siebie i autoagresji.

 Osoby o wewnętrznym LOC szybciej zapominają o swoich niepowodzeniach i

szybciej zapominają niepochlebne opinie na temat ich osobowości przedstawiane jako

wyniki rzekomych testów.

SKAL I – E W PRACY XYMENY GLISZCZYŃSKIEJ

Skala I-E w pracy przeznaczona jest do pomiaru dwóch aspektów poczucia kontroli –

zgeneralizowanego i sytuacyjnego. 12 pozycji (1, 2, 6, 11, 12, 16, 17, 18, 20, 22, 23, 25),

wyrażających zgeneralizowane poczucia kontroli, dotyczy twierdzeń o charakterze

filozoficznej refleksji, natomiast pozostałe pozycje dotyczą poczucia kontroli w sytuacji

pracy.

LITERATURA:

1. Drwal, R., Ł. (1978). Poczucie kontroli jako wymiar osobowości – podstawy

teoretyczne, techniki badawcze i wyniki badań, W: L. Wołoszynowi (red.), Materiały

do nauczania psychologii, (s. 307 – 346), Warszawa: PWN.

2. Karyłowski, J. Skala I – E Rottera. Niepublikowany maszynopis PTP PTP

3. Grochowska, A (1993). Wybrane metody badania poczucia winy, poczucia kontroli,

poczucia sensu życia, sympatii, empatii, W: S. Siek (red.). Wybrane metody badania

osobowości. (s. 423 – 465). Warszawa: ATK.

4. Gliszczyńska, X. (1990). Skala I – E w pracy. Technika pomiaru poczucia kontroli w

sytuacji pracy – podręcznik. Warszawa: PTP PTP.