untitled

ŻYWIENIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

www.weterynaria.elamed.pl

KWIECIEŃ • 4/2013

ki odżywcze. Jeżeli właściciel nie posia-
da takiej wiedzy, najczęstszym błędem
przez niego popełnianym jest zbyt wy-
soka kaloryczność pokarmu, która wy-
nika z braku umiejętności oszacowania
gramatury surowców spożywczych. Cza-
sami właściciele nie zdają sobie sprawy
z gęstości energetycznej danego surowca
wykorzystywanego do „produkcji” karmy
domowej. Przykładowo: 1 łyżka stołowa
oleju roślinnego – nieodzownego suple-
mentu dostarczającego niezbędnych nie-
nasyconych kwasów tłuszczowych z ro-
dziny n-6 – to aż 90 kcal. Przy dobowym
zapotrzebowaniu psa lub kota na pozio-
mie 500 kcal taka jedna łyżka to aż 20%
dobowego zapotrzebowania na energię.
Systematyczne przekraczanie dobowego
zapotrzebowania na energię o 20% przez
okres około jednego miesiąca sprawia,
że pies o wadze 5-6 kg zyskuje dodatko-
we 10-15% masy ciała.

Z drugiej strony zbyt wysoka kalorycz-

ność dawki nie jest jednoznaczna z po-
kryciem normy na pozostałe składniki
odżywcze. Przy wykorzystywaniu w kon-
struowaniu dawki pokarmowej produk-
tów wysokoenergetycznych może do-
chodzić do pojawienia się niedoborów
składników odżywczych przy nadmiarze
energii, a konsekwencją takiego żywie-
nia jest otyłość przy objawach niedobo-
rów witamin z grupy B oraz niektórych
składników mineralnych (głównie mikro-
składników).

Źle zbilansowana dieta

przyczyną niedoborów

składników odżywczych

W układaniu dawki pokarmowej waż-
na jest znajomość zawartości wszyst-
kich składników odżywczych w pro-
duktach spożywczych. Dawka bazująca
tylko na mięsie, ryżu i marchewce nie
jest dawką pokrywającą zapotrzebowa-

Właściciele zwierząt, podejmując się opie-
ki nad nimi, zobowiązują się do zapew-
nienia im najlepszych warunków, które
pozwolą im prawidłowo funkcjonować.
Oprócz zapewnienia optymalnych warun-
ków bytowania są zobowiązani do pokry-
wania ich wymagań żywieniowych, które
muszą być dostosowane do ich aktualne-
go stanu ﬁ zjologicznego, fazy wzrostu
i rozwoju czy aktywności ﬁ zycznej. Taka
świadomość jest charakterystyczna dla
właścicieli świadomych ciążącej na nich
odpowiedzialności. Ale nawet wśród nich
często można zaobserwować postępowa-
nia żywieniowe, które nie są prawidłowe,
a ich konsekwencją może być pojawienie
się nieprawidłowości we wzroście czy roz-
woju zwierząt. Poniższe zestawienie opi-
suje najczęstsze błędy żywieniowe popeł-
niane przez właścicieli zwierząt.

Nieprawidłowe dostosowanie

wartości energetycznej

dawki pokarmowej

do zapotrzebowania

Bez względu na wybór modelu żywie-
nia psa czy kota – dieta domowa, karma
sucha, karma mokra – ilość pokarmu,
jego kaloryczność oraz ilość składników
odżywczych muszą być dostosowane
do masy ciała psa/kota, fazy jego wzro-
stu i dodatkowych aktywności ﬁ zycz-
nych (1, 2). O ile w przypadku karmy ko-
mercyjnej suchej bądź mokrej zadanie
właściciela sprowadza się do przestrzega-
nia zaleceń producenta, to w przypadku
żywienia psa lub kota karmą domową na-
leży dysponować wystarczającą wiedzą
na temat wymagań żywieniowych swo-
jego zwierzęcia. Pomocni w tym będą
lekarze weterynarii lub dietetycy, którzy
na podstawie podstawowych parame-
trów ciała i wywiadu zaproponują dawki
pokarmowe spełniające normy zapotrze-
bowania na wszystkie niezbędne składni-

dr inż. Jacek Wilczak

Katedra Nauk Fizjologicznych Wydziału Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie

Pet nutrition: the most common mistakes of pet owners

Najczęstsze błędy żywieniowe

popełniane przez właścicieli zwierząt

Streszczenie

Niniejsze opracowanie stanowi zestawie-
nie najczęstszych błędów żywieniowych
popełnianych przez właścicieli zwierząt
domowych, którzy w żywieniu swoich
podopiecznych wykorzystują zarówno
komercyjne karmy suche i mokre, jak
i karmę domową.

Słowa kluczowe

błędy żywieniowe, karmy suche, karmy
mokre, żywienie domowe, niedobory
składników odżywczych

Abstract

The paper compiles the most common
nutrition mistakes made by pet owners
who feed their animals using commercial
dry, wet and home prepared food.

Key words

nutritional mistakes, dry food, wet food,
home prepared food, nutrient deﬁ ciency

ŻYWIENIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

www.weterynaria.elamed.pl

KWIECIEŃ • 4/2013

nie na wszystkie niezbędne składniki
odżywcze. W tego typu dawkach brakuje
głównie wapnia, fosforu, miedzi, witamin
z grupy B, witaminy E i kwasów tłuszczo-
wych. Problemem pozostaje także jakość
białka, którego wyznacznikiem jest za-
wartość wszystkich egzogennych amino-
kwasów – bazując tylko na jednym źródle
składnika mięsnego, nie będziemy w sta-
nie pokryć zapotrzebowania na wszyst-
kie aminokwasy. Szczególne znaczenie
dla prawidłowego rozwoju ma niedobór
lizyny i metioniny. Metionina występu-
je w dużych ilościach w białku jaj, kaszy
jaglanej, ryżu oraz otrębach pszennych.
Obok cysteiny jest jednym z dwóch ami-
nokwasów zawierających siarkę. Metioni-
na odgrywa ważną rolę w syntezie choliny
i lecytyny, sprzyja normalizacji przemiany
lipidów, zapobiega stłuszczeniu wątroby
i innym jej uszkodzeniom. Ponadto peł-
ni ważną funkcję w czynnościach nad-
nerczy, przede wszystkim w syntezie ad-
renaliny, a także w procesach inaktywacji
katecholamin, regulując tym samym rów-
nowagę katecholaminową (2, 3).

Udowodniono istnienie ścisłego związ-

ku między metioniną a przemianami kwa-
su foliowego oraz witaminami B

i B

. Po-

nadto metionina poprawia stan skóry,
zapobiega łamliwości i wypadaniu wło-
sów. Metionina jest substancją wyjściową
dla cysteiny, która stanowi element struk-
tury jednego z ważniejszych przeciwutle-
niaczy komórkowych – glutationu. Tym
sposobem metionina wpływa na poten-
cjał przeciwutleniający organizmu, a tak-
że jest ważna w procesach detoksykacji
ksenobiotyków i biotransformacji leków
(poprzez połączenie z glutationem). Li-
zyna natomiast występuje w mięsie, jaj-
kach, drobiu, rybach, żółtych serach, wa-
rzywach strączkowych; najmniej jest jej
w produktach zbożowych. Lizyna sprzy-
ja wchłanianiu wapnia z karmy i bierze
udział w tworzeniu substancji między-
komórkowej kości, chrząstek oraz tkanki
łącznej, ponadto wspomaga rozwój mię-
śni. Lizyna działa jako przeciwutleniacz
i redukuje stężenie wolnych rodników.
Brak tego aminokwasu w diecie szczeniąt
i kociąt przyczynia się do poważnego za-
burzenia przebiegu wzrostu.

Badania naukowe wykazały, że zwięk-

szenie poziomu lizyny w diecie ma ko-
rzystny wpływ na ograniczenie przy-
padków herpeswirozy u kociąt. Z lizyny
i metioniny w wątrobie, nerkach i mózgu
powstaje L-karnityna. Spełnia ona funk-

cje transportowe wobec kwasów tłuszczo-
wych o długich łańcuchach, które prze-
kazywane są do mitochondriów, gdzie
ulegają przemianom, w wyniku których
powstaje energia niezbędna do prawi-
dłowego funkcjonowania komórek orga-
nizmu. Zatem niedobór lizyny i metioni-
ny może skutkować również niedoborem
karnityny, co może powodować osłabie-
nie mięśni szkieletowych i kardiomio-
patie (2, 4).

Innym częstym błędem żywieniowym

jest zbyt duża ilość składników pocho-
dzenia mięsnego, które są dobrym źró-
dłem witaminy A. Ciągłe wykorzystywa-
nie w żywieniu psa/kota wątróbki lub
nerek (tanie zamienniki mięsa) może do-
prowadzić do pojawienia się objawów hi-
perwitaminozy witaminy A. Jej objawami
są: osłabienie kości wraz z niedorozwo-
jem kończyn, co skutkuje bólem i trud-
nościami w poruszaniu, a także zapalenie
dziąseł i wypadanie zębów. Należy wspo-
mnieć, że problemy z toksycznymi obja-
wami nadmiaru witaminy A są częściej
obserwowane u kotów aniżeli u psów,
które mają naturalną zdolność do regu-
lowania ilości wchłoniętej aktywnej for-
my witaminy A.

Brak urozmaicenia diety

Podstawą racjonalnego postępowania ży-
wieniowego – także w przypadku żywie-
nia psa czy kota – jest stosowanie uroz-
maiconej diety. Nawet wykorzystywanie
w żywieniu zwierząt gotowych, komer-
cyjnych karm suchych czy mokrych nie
wyklucza zasady urozmaicenia diety.
W przypadku karm komercyjnych, w ży-
wieniu zwierząt niewymagających sto-
sowania karm specjalistycznych, można
poprzez częste zmiany karm – zarówno
producenta, jak i rodzaju karmy – uroz-
maicić dietę. Stosowanie monodiety nara-
ża zwierzę na powstawanie ewentualnych
niedoborów składników odżywczych
oraz nie działa stymulująco na nabło-
nek przewodu pokarmowego. Natomiast
zmiana karmy – konsystencji, kształtu ka-
wałków, smaku – urozmaica codzienną
dietę psa lub kota. Uzyskany w ten spo-
sób efekt stymulujący zmysły zwierzęcia
nie pozostaje bez znaczenia na jego za-
chowanie i rozwój.

Chcąc dokonać wyboru suchej karmy

dla swojego pupila, powinniśmy kiero-
wać się ilością i jakością zastosowanych
surowców, szczególną uwagę zwracając
na ilość białka i jego pochodzenie – za-

wsze większą strawnością charaktery-
zuje się białko pochodzenia zwierzęce-
go aniżeli roślinnego. Cenne są dodatki
kwasów tłuszczowych nienasyconych
z rodzin n-3 i n-6 oraz sposób ich zabez-
pieczenia przed utlenianiem. Wybieraj-
my karmy w jak najmniejszym stopniu
zabezpieczone poprzez dodatek synte-
tycznych dodatków. Bazując na wiedzy,
która jest coraz bardziej dostępna dla
właścicieli psów, wybierajmy karmy, któ-
re zawierają dodatki funkcjonalne, takie
jak prebiotyki, frakcje włókna pokarmo-
wego, ﬁ tozwiązki i inne. Mimo pewnych
kontrowersji karmy suche stanowią do-
skonałą formę żywienia zwierząt dla tych
właścicieli, którzy nie mają wystarczającej
ilości czasu, aby pozwolić sobie na samo-
dzielne przygotowywanie pokarmu dla
własnego psa.

Uzupełnieniem diety psa/kota w ży-

wieniu domowym powinny być dodat-
ki różnych innych produktów spożyw-
czych lub surowców będących cennym
źródłem składników biologicznie czyn-
nych. Powinno się wykorzystywać oleje
roślinne, wśród których cenne są oliwa
z oliwek, ale i olej rzepakowy, zawiera-
jący podobną do oliwy z oliwek kompo-
zycję kwasów tłuszczowych, a zdecydo-
wanie tańszy. Cenny jest dodatek oleju
lnianego, chociaż w tym przypadku, do-
dając do diety zmielone siemię lniane,
dostarczamy psu jednocześnie kwasów
tłuszczowych oraz cennych ﬁ tosteroli
i zwiększamy uczucie sytości.

Nadmierne stosowanie

suplementów diety

Wygodnym sposobem na uzupełnienie
diety w różnego rodzaju związki odżyw-
cze, włączając witaminy i składniki mine-
ralne, są suplementy diety – środki spo-
żywcze, których celem jest uzupełnienie
normalnej diety, będące skoncentrowa-
nym źródłem witamin lub składników
mineralnych lub innych substancji wyka-
zujących efekt odżywczy lub inny ﬁ zjolo-
giczny, pojedynczy lub złożony, wprowa-
dzane do obrotu w formie umożliwiającej
dawkowanie, w postaci: kapsułek, table-
tek, drażetek i w innych podobnych po-
staciach, saszetek z proszkiem, ampu-
łek z płynem, butelek z kroplomierzem
i w innych podobnych postaciach płynów
i proszków przeznaczonych do spożywa-
nia w małych, odmierzonych ilościach
jednostkowych, z wyłączeniem produk-
tów posiadających właściwości produk-

ŻYWIENIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

www.weterynaria.elamed.pl

KWIECIEŃ • 4/2013

tu leczniczego w rozumieniu przepisów
prawa farmaceutycznego.

Powyższa deﬁ nicja daje właścicielowi

możliwość dostosowania ilości danego
suplementu do aktualnych potrzeb ży-
wieniowych psa lub kota. Problemem
zostaje tylko pytanie, czy właściciel po-
siada wystarczającą wiedzę pozwalają-
cą mu oszacować rzeczywiste zapotrze-
bowanie na dany składnik odżywczy.
Suplementy diety obecne na rynku
zoologicznym są źródłem składników
witaminowych, mineralnych bądź innych
związków biologicznie czynnych, którym
przypisuje się szerokie spektrum poten-
cjalnych właściwości. Szeroka gama su-
plementów sugeruje, że istnieje realny
problem z ilością danych składników
odżywczych w komercyjnych karmach
dla zwierząt i daje sygnał właścicielowi,
że chcąc dbać o zdrowie swojego zwie-
rzęcia, zmuszony jest wspomagać jego
żywienie suplementami diety.

Takie podejście do problemu suple-

mentów diety jest bardzo niebezpiecz-
ne. Wykorzystując w żywieniu psa lub
kota gotowe komercyjne, pełnoporcjo-
we karmy – zarówno suche, jak i mo-

kre – teoretycznie nie ma powodu dla
suplementowania diety w dodatkowe
składniki mineralne czy witaminowe.
To producent, poprzez przestrzeganie
norm zawartości składników odżywczych
w swoich produktach, daje gwarancję ich
odpowiedniej ilości i jakości. Problem po-
jawia się tylko wtedy, kiedy właściciel jest
w stanie zaobserwować objawy niedobo-
rów wybranych składników odżywczych,
ale nawet wtedy sugeruje się zmianę kar-
my (jej rodzaju lub producenta), a nie sto-
sowanie suplementów diety. Suplemen-
ty diety zawierające w swoim składzie
substancje mineralne i witaminowe po-
winny być natomiast stosowane w przy-
padku żywienia psa lub kota dietą do-
mową. Zawartość zwłaszcza składników
mineralnych i witaminowych w produk-
tach spożywczych wykorzystywanych
do „stworzenia” karmy domowej jest de-
ﬁ cytowa w stosunku do zapotrzebowania
i dlatego suplementy diety w tym przy-
padku są niezbędne. Szczególnie zaleca-
ne są te suplementy diety, które są źró-
dłem wapnia, miedzi, cynku, witaminy
E i witamin z grupy B. Istnieją sposoby
na uzupełnianie diety we wszystkie skład-

niki odżywcze w oparciu tylko o produk-
ty spożywcze, ale wymaga to dużej wie-
dzy i doświadczenia.

Bezwzględnie należy podkreślić, że po-

ruszając problematykę związaną w wy-
korzystaniem suplementów diety, chcę
zwrócić uwagę, że tylko prawidłowo zbi-
lansowana dieta jest w stanie dostarczyć
wszystkich niezbędnych składników – za-
równo tych, o których wiemy stosunkowo
dużo, jak i tych, które są nieodzownym
elementem diety, a o istnieniu których
nie mamy jeszcze wiedzy. Tylko te skład-
niki, pochodzące z diety, dają gwarancję
prawidłowej regulacji procesów metabo-
licznych i biochemicznych. Jednakże je-
żeli istnieje konieczność stosowania su-
plementów diety, należy przestrzegać
dobowego zalecanego poziomu spoży-
cia substancji czynnych.

Przekąski

Przekąski to najczęściej produkty, które
właściciel wykorzystuje dla poprawienia
swojej relacji z psem. W takich sytuacjach
jak szkolenie czy spacer są one bardzo
wygodną metodą budowania pozytyw-
nych zachowań. Niestety, ich stosowanie

PSAVA_2010_hires_2.indd 1

30.11.10 15:36

ŻYWIENIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

www.weterynaria.elamed.pl

KWIECIEŃ • 4/2013

w nadmiarze może być przyczyną nadwa-
gi i otyłości, gdyż są to produkty o wyso-
kiej zawartości tłuszczu i węglowodanów,
które to właśnie składniki odpowiadają
za wysoką atrakcyjność smakową prze-
kąsek. Wyedukowany właściciel, zdający
sobie sprawę z zagrożenia, jakie stwarza-
ją nadwaga i otyłość, powinien traktować
przekąski jako dodatkowe źródło ener-
gii i uwzględniać ich kaloryczność w bi-
lansowaniu dobowego zapotrzebowania
energetycznego swojego psa.

Komercyjnie produkowane przekąski

dla psów zawierają głównie dwa składni-
ki, które sprawiają, że są to produkty wy-
sokoenergetyczne. Są to węglowodany
(stosowane głównie jako surowce umoż-
liwiające formowanie przekąski w pożą-
dany kształt) oraz tłuszcze, których za-
danie polega na poprawie smakowitości
takiego jedzenia. Podawanie przekąsek
musi być zatem uwzględnione w bilan-
sie energetycznym dobowego zapotrze-
bowania psa.

Trzeba jednak pamiętać, że w przeci-

wieństwie do pełnoporcjowej karmy dla
psa przekąski nie są pełnowartościowym
produktem. Poprzez wysoką zawartość
tłuszczu i węglowodanów są dobrym no-
śnikiem energii, ale nie zawierają wszyst-
kich pozostałych składników odżyw-
czych w wystarczających proporcjach.
Stąd też słuszna obawa, że nadmiar prze-
kąsek może doprowadzić do nadwagi
i otyłości przy pojawiających się obja-
wach niedoborów niektórych składników
odżywczych. Z punktu widzenia dietety-
ka taka sytuacja będzie trudna do zdia-
gnozowania tylko na podstawie oceny
sylwetki psa, który z pozoru je za dużo,
a jednak brakuje mu niektórych ważnych
składników odżywczych.

Problem przekąsek w żywieniu psów

wiąże się także z niewłaściwą interpre-
tacją przez właścicieli produktów, jaki-
mi są gryzaki. Gryzak z założenia nie
jest przekąską, gdyż zazwyczaj nie do-
starcza wartości odżywczych. Najpow-
szechniej występującą formą gryzaków
są wszelkiego rodzaju zwinięte, spraso-
wane fragmenty ścięgien i skór zwierząt
rzeźnych, które to fragmenty wcześniej
zostały w specyﬁ czny sposób przetwo-
rzone. Tego typu gryzaki nie zawierają
zbyt dużo łatwo przyswajalnej energii
i dlatego są bezpieczną formą urozmaice-
nia czasu psa. Dodatkowo w czasie żucia
dochodzi do wydzielania dużej ilości śli-
ny, która działa regulacyjnie na funkcje

przewodu pokarmowego. Jedyna ogólna
uwaga dotycząca tego typu gryzaków: aby
przedłużyć czas ich przydatności do spo-
życia, stosuje się na nich dość agresywne
metody obróbki: termiczną i chemiczną.
Szczególnie ta ostatnia może być nieko-
rzystna dla psa, gdyż użyte związki che-
miczne o charakterze konserwantów
i przeciwutleniaczy mogą powodować
m.in. dolegliwości żołądkowe. Dlatego też
w przypadku zaobserwowania biegunki
lub innych objawów ze strony przewodu
pokarmowego powinno się takie gryza-
ki jak najszybciej odstawić.

Bezpieczną formą zajęcia czasu psa

w przypadku naszej nieobecności
w domu mogą być specjalne zabaw-
ki, np. wykonane z kauczuku lub inne-
go twardego, ale elastycznego tworzy-
wa, które mają specjalnie przygotowane
otwory, gdzie możemy włożyć kawałki
jedzenia. Pies, próbując się do nich do-
stać, pracowicie spędza czas w samot-
ności, a właściciel ma pewność, że pod-
czas jego nieobecności dom pozostaje
bezpieczny. Stosowanie tego typu „wy-
pełniaczy” czasu ma duże znaczenie
w przypadku szczeniąt i psów mło-
dych, a z punktu widzenia żywienia nie
ma wpływu na zwiększenie w istotny
sposób energetyczności dziennej daw-
ki żywieniowej.

Omawiając temat przekąsek, należy

także pomyśleć o ewentualnych korzy-
ściach, które pies może odnieść w przy-
padku stosowania przekąsek, które poza
wartością odżywczą mogą być źródłem
związków biologicznie czynnych, wy-
wierających różne efekty prozdrowot-
ne. Przekąski będące źródłem ﬁ tozwiąz-
ków, włókna pokarmowego, składników
prebiotycznych czy wielonienasyconych
kwasów tłuszczowych są z pewnością cie-
kawą i przynoszącą efekt proﬁ laktyczny
formą urozmaicenia diety psa.

Podsumowanie

W ramach podsumowania, chcąc prawi-
dłowo postępować w trakcie przygotowa-
nia karmy dla psa/kota lub korzystając
z gotowych, komercyjnych i pełnopor-
cjowych karm przemysłowych, należy
postępować zgodnie z poniższym sche-
matem:
1. Znając masę ciała zwierzęcia, należy

określić jego dobowe zapotrzebowanie
na energię metaboliczną, uwzględ-
niając jego stan fizjologiczny (faza
rozwoju, ciąża, laktacja, okres rekon-

walescencji), aktywność ﬁ zyczną oraz
warunki bytowania. Należy określić za-
potrzebowanie na wszystkie składniki
odżywcze, mineralne i witaminowe.

2. Trzeba wybrać surowce spożywcze,

które posłużą do przygotowania karmy,
pamiętając o urozmaiceniu karmy.
Można stosować surowce z większości
grup produktów spożywczych. W przy-
padku karm komercyjnych należy
przestrzegać ilości zalecanych przez
producenta.

3. W miarę możliwości należy zbilanso-

wać dobową dawkę pokarmową pod
kątem zawartości wszystkich skład-
ników odżywczych, witaminowych
i mineralnych. Na tym etapie można
uwzględniać dodatek suplementów
diety i innych składników bioaktyw-
nych. Ten etap jest trudny dla osób,
które wcześniej nie układały dawki po-
karmowej dla swojego psa, dlatego też
można skorzystać z pomocy dietetyka
weterynaryjnego, który zaproponuje
kilka dawek pokarmowych. Ważne jest
zdanie sobie sprawy, że jednorazowo
przygotowana dawka pokarmowa nie
powinna być kopiowana na wszyst-
kie dni – powinna być urozmaicana
i w miarę możliwości zawierać różne
zamienniki, będące źródłem składni-
ków odżywczych – pozwoli to uniknąć
ewentualnych niedoborów wybranych
składników. W przypadku karm komer-
cyjnych warto urozmaicać ich rodzaje,
konsystencję, smak itp.

Piśmiennictwo
1. Linder D.E., Freeman L.M., Morris P.:

Theoretical evaluation of risk for nutritional
deficiency with caloric restriction in dogs.
„Vet. Q.”, 2012, 123-129.

2. Dillitzer N., Becker N., Kienzle E.: Intake

of minerals, traceelements and vitamins
in bone and raw food rations in adult dogs.
„Br. J. Nutr.”, 2011, 53-56.

3. Nap R.C., Hazewinkel H.A.: Growth and

skeletal development in the dog in relation
to nutrition; a review. „Vet. Q.”, 1994, 50-59.

4. Hewson-Hughes A.K., Gilham M.S.,

Upton S.: The effect of dietary starch level
on postprandial glucose and insulin concen-
trations in cats and dogs. „Br. J. Nutr.”, 2011,
105-109.

dr inż. Jacek Wilczak

Katedra Nauk Fizjologicznych

Wydział Medycyny Weterynaryjnej

SGGW w Warszawie

02-776 Warszawa

ul. Nowoursynowska 159

Document Outline