FARMAKOLOGIA – NARKOTYCZNE LEKI PRZECIWBÓLOWE

(To co ma być na wejściówce zaznaczone wykrzyknikiem)

Ból
Jest to nieprzyjemne zmysłowe i emocjonalne przeżycie towarzyszące
istniejącemu lub zagrażającemu uszkodzeniu tkanki lub odnoszone tylko do
takiego uszkodzenia.

!!

Ból ze względu na czas trwania dzielimy na:

•

Przewlekły

Trwający ponad 3 miesiące. Trwa mimo wygojenia tkanek lub towarzyszy schorzeniom o
długotrwałym przebiegu. Należy go traktować jak samodzielną chorobę.

•

Ostry

Towarzyszy urazowi, zabiegom diagnostycznym i operacyjnym, pełni rolę sygnału
ostrzegawczego. Często jest pierwszym objawem zmuszającym chorego do wizyty u lekarza.

!!

Ze względu na mechanizm działania ból dzieli się na:

•

Ból receptorowy (nocyreceptywny)

Powstaje w wyniku podrażnienia receptorów bólowych na skutek uszkodzenia tkanek. Łatwy
do opisania i zlokalizowania przez chorego.

o Somatyczny
o Trzewny

•

Ból niereceptorowy

o Neuropatyczny

Powstaje w następstwie uszkodzenia układu nerwowego.
o Psychogenny

Ból neuropatyczny

(nie będzie na wejściówce tego ☺)

Wynika z uszkodzenia mechanicznego lub czynnościowego struktur nerwowych, może mieć
charakter:
o Neuralgii – ból w zakresie unerwienia pojedynczego nerwu, często z towarzyszącymi

zmianami troficznymi

o Zespołu korzeniowego – ból w obszarze unerwienia określonego korzenia tylnego,

najczęściej obserwowany przy wypadnięciu jądra miażdżystego.

o Kauzalgii – zespół powstający w wyniku częściowego uszkodzenia nerwu z dużą ilością

włókien współczulnych. Cechuje go intensywny ciągły, palący ból, wzmagający się przy
dotknięciu. Skóra jest zaczerwieniona, ciepła i obrzęknięta.

o Bólu fantomowego – po amputacji kończyn lub sutka odczuwalny w nieistniejącej części

ciała.

o Bólu neuropatyczny – trudny do opisania przez chorego, ma charakter napadowy,

przeszywający, promieniujący. Może wystąpić samoistnie lub po podrażnieniu.
Towarzyszą mu nadwrażliwość na bodźce mechaniczne i termiczne, mrowienia,
drętwienia i zaburzenia czucia powierzchniowego.

Ból psychogenny

o Nie ma podłoża organicznego
o Związany jest ze stanem emocjonalnym osobowościa i sposobem myślenia człowieka,

urazami psychicznymi w przeszłości.

- Narkotyczne leki przeciwbólowe -

1

!!

Leki przeciwbólowe podzielono na 3 grupy (drabina analgetyczna)

(będzie na wejściówce!!)

1

◦

analgetyki nieopioidowe (paracetamol i NLPZ)

2

◦

słabe opioidy (kodeina, tramadol) + leki 1

◦

3

◦

silne opioidy (morfina, fenantyl) + leki 1

◦

Opiaty, opioidy, narkotyki

•

Opiaty – naturalne leki otrzymywane z opium

•

Opioidy – naturalne i syntetyczne leki wykazujące powinowactwo do receptorów
opioidowych

•

Narkotyki – pojęcie prawne obejmujące zarówno opiaty, opioidy jak i inne leki
(substancje) prowadzące do uzależnienia psychicznego i fizycznego (np. w USA także
tytoń)

•

Opium – substancja otrzymywana przez wysuszenie soku z niedojrzałych makówek
maku lekarskiego (Papaver semniferum). Zawiera około 40 alkaloidów, które można
podzielić na dwa rodzaje:

o Pochodne fenantrenu (morfina, kodeina)
o Pochodne izochinoliny (papaweryna)

Opioidy działają na mózg i system nerwowy głównie hamująco

•

Osłabiają ból

•

Większe dawki powodują senność

•

Znika niepokój, panika i strach

•

Spadek temperatury ciała

•

Ustępuje odruch kaszlu, spada częstość oddechu

•

Źrenice zwężone (szpilkowate)

•

Osłabia mechanizm „walcz, uciekaj”

•

Słabsze jest wydzielanie hormonów płciowych

•

Wzrost wydzielania prolaktyny i hormonu wzrostu

•

Naczynia krwionośne rozszerzaja się a ciśnienie tętnicze spada

•

Perystaltyka jelit staje się wolniejsza

•

Mięśnie rozluźniają się a zwieracze kurczą

(Mówiąc krótko cały organizm „zwalnia obroty” i następuje stan krótkotrwałej hibernacji)

Opioidy działają za pośrednictwem receptorów opioidowych

•

μ (mi)

•

δ (delta)

•

κ (kappa)

Receptory te należą do rodziny receptorów sprzężonych z białkiem G i hamują aktywność
cyklazy adenylanowej, zmniejszając ilość wewnątrzkomórkowego cAMP.

W zależności od powinowactwa i sposobu działania na receptor bólu, narkotyczne leki
podzielone zostały na grupy:

•

agoniści (Morfina, Kodeina Metadon, Ppetydyna, Fenantryl)

•

Antagoniści (Nalokson, Naltrekson, Lewalorfan)

- Narkotyczne leki przeciwbólowe -

2

•

Częściowi agoniści (Buprenorfina)

•

Mieszani: antagoniści – agoniści (Pentazocyna)

Agonista – substancja łącząca się z receptorem wywołując reakcję w komórce. Jest
przeciwieństwem antagonisty, który łącząc się z receptorem blokuje go nie wywołując reakcji.
Antagonista blokuje też receptor przed aktywowaniem go przez agonistę. Agonista to
substancja naturalna (hormon, neuromediator) lub sztuczna (narkotyk, lek)

Znane jest też pojęcie częściowego agonisty, który wywołuje reakcję receptora jednakże nie
tak silną jak pełny agonista.

KODEINA

•

Metylomorfina – metylowa pochodna morfiny, jest z niej otrzymywana.

•

Jest alkaloidem fenantrenowym wchodzącym w skład opium (0,7 – 2,5%).

•

Wykazuje podobne działanie do morfiny ale 6 x słabsze p-bólowe i narkotyczne.

•

Dość silne działanie przeciwkaszlowe

Wykazuje ośrodkowe działanie:

•

Przeciwkaszlowe

•

Słabe uspokajające

•

Przeciwbólowe

Wchłania się dobrze z przewodu pokarmowego. Maksymalne stężenie w surowicy w ciągu 60
min. T1/2 wynosi 3h. Metabolizowana w wątrobie do norkodeiny i morfiny a następnie w
postaci glukuronianów wydalana z moczem.

Wskazania:

1) Suchy uporczywy kaszel, zwłaszcza gdy jest związany z bólem np. w przypadku

podrażnienia opłucnej

2) Napady kaszlu w krztuścu
3) Kaszel palaczy

Działanie p-kaszlowe – w dawkach mniejszych niż mających działanie p-bólowe
(standardowo 8 mg). Utrzymuje się 2h a wywołane jest przez działanie substancji na ośrodek
mózgowy odpowiedzialny za oddychanie.

Działanie p-bólowe – (ok. 6-10 x słabsze od morfiny) – zazwyczaj wchodzi w skład
złożonych leków p-bólowych. Jako lek p-bólowy także w skojarzeniu z NLPZ. Kodeina
charakteryzuje się słabym działaniem p-bólowym w skutecznych dawkach objawy
niepożądane są zbyt nasilone więc zwykle stosuje się ja w dawkach jednorazowych 20-30 mg
razem z NLPZ…

Przeciwwskazania:

1) Napad astmy oskrzelowej
2) Niewydolność oddechowa
3) Uzależnienie od opioidów
4) Niedoczynność tarczycy
5) Niewydolność nerek lub wątroby
6) Nie stosować u chorych nieprzytomnych i w śpiączce
7) Nie podawać dzieciom do 2 r.ż.
8) Ostrożnie w przypadku występowania zaburzeń świadomości, zwiekszonego ciśnienia

śródczaszkowego

- Narkotyczne leki przeciwbólowe -

3

Dawkowanie:
Doustnie, dorośli.

•

P-kaszlowo 10-20 mg 4-6x dziennie.

•

P-bólowo 15-60 mg 6x dziennie.

•

Maksymalna dawka jednorazowa 100 mg.

•

Maksymalna dawka dobowa 300 mg.

Preparaty zawierające substancję o nazwie międzynarodowej: CODEINE:

•

Codeinum phosphoricum – tabl 0,02; 10 tabl.

•

Codeinum phosphoricum (fiolka) – tabl. 0,02; 100 tabl.

•

Codeinum phosphoricum (pojemnik) – tabl. 0,02; 100 tabl.

Działania niepożądane:

1) Senność
2) Osłabienie
3) Zawroty głowy
4) Zaparcia
5) Spowolnienie rytmu oddechowego
6) Nadmierne uspokojenie

TRAMADOL

Przeciwbólowy lek opioidowy. Jest czystym nie działającym wybiórczo agonistą receptorów
opioidowych. Jest 10x słabszy od morfiny.

Wskazania:

1) Ostre i przewlekłe bóle pourazowe, pooperacyjne, w chorobach nowotworowych.
2) W premedykacji, analgezji, położnictwie, w bólu wieńcowym.
3) W opiece paliatywnej stosowany w leczeniu bólów ostrych i przewlekłych również o

komponencie neuropatycznej

4) Jest analgetykiem opioidowym na II szczeblu drabiny w leczeniu bólów o

umiarkowanym i dużym nasileniu

Dawkowanie:

•

U ludzi dorosłych powyżej 14 r.ż.  50 - 100 mg.

•

Maksymalna dawka dobowa  400 mg (4-6x na dobę).

•

U osób starszych  300 mg.

•

Niewydolność nerek i wątroby  zmniejszyć dawkę.

Przeciwwskazania:

1) Nadwrażliwość na lek
2) Uzależnienie
3) Zatrucia alkoholem, psychotropami, p-bólowymi i nasennymi
4) Nie stosować u pacjentów z podwyższonym ciśnieniem śródczaszkowym, guzem

mózgu i padaczką oraz u osób leczonych inhibitorami MAO

5) U dzieci poniżej 14 r.ż,

Przedawkowanie:

1) Wymioty, omdlenie, spadek ciśnienia, tachykardia, niewydolność oddechowa,

drgawki, śpiączka.

2) Jeżeli od zażycia mniej niż 1h i pacjent przytomny to płukanie żołądka.
3) Postępowanie objawowe i podtrzymujące.
4) Odtrutka swoista to NALOKSON (może nasilić drgawki).

- Narkotyczne leki przeciwbólowe -

4

Działania niepożądane:

1) Nudności, wymioty, utrata apetytu , zaparcia, wzdęcia brzucha, biegunki.
2) Czasami może pojawić się niepokój, osłabienie, splątanie, trudność w zasypianiu,

zaburzenia oddawania moczu.

3) W bardzo rzadkich przypadkach objawy z układu krążenia: niemiarowość,

tachykardia, osłabienie, duszność, omdlenia.

Preparaty (przykłady):

•

Poltram

o caps. 0,05 g; 20 caps.
o krople 0,1/1 ml; 10 ml; 0,6 ml

•

Poltram retard:

o Poltram retard 100  tabl 0,1 g; 10 tabl; 30 tabl; 50 tabl.
o Poltram retard 150  tabl 0,15 g; 10 tabl; 30 tabl; 50 tabl.
o Poltram retard 200  tabl 0,2 g; 10 tabl; 30 tabl; 50 tabl.

•

Tramadol:

o Czopki 0,1 g; 5 czopków
o Inj. 0,05/1ml i 0,05/2ml; po 5 amp.
o Caps. 0,05 g; 20 i 30 caps.

!!

MORFINA

Najważniejszy alkaloid wchodzący w skład opium. W stanie czystym jest białą substancja o
gorzkim smaku, słabo rozpuszcza się w wodzie.

Preparaty morfiny działające ośrodkowo:

 …

o Uspakajające (u osób w podeszłym wieku może występować pobudzenie

psychoruchowe)

o Dysforyczne
o Euforyczne
o P-kaszlowe

 Depresja czynności oddechowej

o Wzrost uwalniania ADH  spadek diurezy
o Hamowanie uwalniania FSH, LH i TSH
o Hamowanie ACTH pod wpływem stresu i nasilenie jego wydzielania podczas

wymiotów wywołanych opiatami

o Pobudzenie ośrodka wymiotnego
o Hamowanie przewodnictwa GABA-ergicznego  obniżenie progu

drgawkowego (po bardzo dużych dawkach mogą wystąpić drgawki)

Działanie obwodowe morfiny:
U człowieka zwiększa napięcie mięśni gładkich

o Zaparcia spastyczne
o Skurcz odźwiernika
o Skurcz pęcherza i moczowodów
o Skurcz zwieracza Oddiego

Ponadto:

o Hamuje czynność skurczową macicy
o Wywołuje uwolnienie histaminy (atak astmy, rozszerzenie naczyń

obwodowych, pokrzywka)

o Przenika przez barierę łożyskową

- Narkotyczne leki przeciwbólowe -

5

!!

Wskazania do stosowania morfiny:

1) Bóle ostre i przewlekłe o różnym stopniu nasilenia od umiarkowanego do silnego

które nie ustępują po zastosowaniu innych niż narkotyczne leków p-bólowych.

2) Morfina ma zastosowanie we wszystkich rodzajach bólu z wyjątkiem bólu

spowodowanego skurczem mięśni gładkich np.: dróg żółciowych

3) Spadek libido / impotencja

Dawkowanie:

o 10 – 15 mg  jednorazowa dawka u dorosłych w ostrym bólu i.m. / s.c.
o 2-8 mg  jak wyżej ale i.v.

W razie potrzeby taką dawkę można powtarzać co 4h.

Metody podawania:

1) Doustnie
2) Doodbytniczo
3) Podskórnie
4) Dożylnie
5) Zewnątrzoponowo
6) Zewnętrznie

Droga doustna:

 Sporządzane sa najczęściej poniższe roztwory wodne:

•

Morphini hydrochloridi 1,0
Aq. dest. ad 200
M.f. solutio 1 ml roztworu = 5 mg

•

Morphini hydrochloridi 2,0
Aq. dest. ad 200

M.f. solutio 1 ml roztworu = 10 mg

 Krótkodziałająca forma morfiny w tabletkach:

•

Sevredol – tabl. powlekane po 10 i 20 mg (można dzielić na pół)

 Dostępne preparaty morfiny (w nawiasach nazwy międzynarodowe i przykłady

preparatów fabrycznych):

[delikatnie zmienione wedlug farmindeksu z 2005r]

•

Siarczan morfiny (Morphine sulphate np: Nycomed) – MST continua
Tabletki po 10, 30, 60, 100, 200 mg

•

Chlorowodorek morfiny (Morphine hydrochloride np: Vendal retard)

Tabl. Powlekane o przedłużonym działaniu. 10, 30, 60, 100, 200 mg

•

Siarczan morfiny  M-eslon kryształowy preparat o przedłużonym działaniu
Caps. 10, 30, 60, 100 mg

•

Siarczan morfiny  Skenon
Caps. 10, 30, 60, 100 mg

Droga podskórna:
Podana podskórnie działa 2x silniej niż doustnie. Najpraktyczniejsze jest założenie motylka
podskórnie.

Droga dożylna:
3x silniejsze działanie niż doustnie.

- Narkotyczne leki przeciwbólowe -

6

Preparaty o nazwie międzynarodowej morphine:

•

Doltard

•

Kapano

•

M-eslon

•

Vendal

Morfina a ciąża:

•

Tylko w wyjątkowych wypadkach

•

U noworodków których matki przyjmowały morfine występuje zespół
odstawienia

!!

Działania niepożądane:

1) Depresja czynności oddechowej
2) Nudności / wymioty
3) Zaburzenia równowagi
4) Zaparcia
5) Nadmierne uspokojenie, senność, niepokój
6) Suchość w jamie ustnej
7) Hipotonia ortostatyczna, wzrost lub spadek ciśnienia, bradykardia
8) Nadmierna potliwość
9) Trudność w oddawaniu moczu
10) Kolka żółciowa / nerkowa
11) Kurcz oskrzeli
12) Zaburzenia widzenia

!!

Przeciwwskazania:

1) Nadwrażliwość na lek
2) Astma oskrzelowa
3) Niewydolność oddechowa / serca
4) Urazy głowy / guzy mózgu
5) Kolka wątrobowa, stany po operacjach dróg żółciowych
6) Zaburzenia rytmu serca
7) Psychozy alkoholowe, stany drgawkowe

Przedwakowanie:

1) Sztywne, szpilkowate źrenice
2) Śpiączka
3) Płytki oddech
4) Sinica
5) Chłodna skóra
6) Wiotkość kończyn

Może dojść do zahamowania czynności oddechowej.

Lek znoszący ośrodkowe i obwodowe działanie alkaloidów opium i pochodnych benzo… :
NALOKSAN

•

Stosuje się w zatruciach opioidami

•

Wyprowadzenie ze znieczulenia opioidami

•

Znoszenie depresji ośrodka oddechowego noworodków których matki przyjmowały
morfinę.

•

Diagnostyka różnicowa zatruć

- Narkotyczne leki przeciwbólowe -

7

Dawka naloksanu i droga podania zależy od stanu chorego. 0,-2 mg – dawka jednorazowa,
dorośli  10μg/kg masy ciała.

Działania niepożądane Naloksanu:

1) Nudności / wymioty
2) Potliwość
3) Szybka akcja serca, zaburzenia rytmu
4) Wzrost ciśnienia tętniczego krwi
5) Pobudzenie psychoruchowe
6) Drgawki

Preparaty Naloksanu: naloxanum hydrochloricum, narcan

!!

FENANTYL

Agonista receptorów opioidowych. Działa natychmiast po podaniu (2 min) i dość krótko (do
30 min). Ma typowe ośrodkowe działanie opioidów.

Ampułki i.v. lub plastry.

Używany w leczeniu bólu ostrego i przewlekłego, znieczuleniu i premedykacji, w
analgosedacji.

Preparaty:

•

Durogesic

•

Fenantyl

Przeciwwskazania:

1) Nadwrażliwość na lek
2) Ostrożnie u osób z niewydolnością oddechową
3) Miastenia
4) Niedoczynność tarczycy
5) Uszkodzenie wątroby
6) Cięcie cesarskie (nie można)
7) Przechodzi do mleka

Działania niepożądane:

1) Depresja ośrodka oddechowego
2) Nudności / wymioty
3) Skurcz oskrzeli (rzadko)
4) Sztywność mięśni klatki piersiowej – utrudnienie wentylacji

Zastosowany w czasie odbijania zakładników w Moskwie w teatrze na Dubrowce w 2002
roku. Zginęło około 50 terrorystów i 129 zakładników.

METADON

Działanie przeciwbólowe zbliżone do morfiny ale słabsze. Jest agonistą. Po podaniu p.o.
działa 2x słabiej niż pozajelitowo. Początek działania 30-60 min od podania p.o. Przy nagłym
zaprzestaniu podawania może wystąpić zespół odstawienia.

Wskazania:

•

Jako lek drugiego rzutu w leczeniu bólu nowotworowego oraz w analgezji
pooperacyjnej

•

Detoksykacja chorych uzależnionych od opioidów

- Narkotyczne leki przeciwbólowe -

8

Działania niepożądane:

1) Bradykardia, zaburzenia snu, zaburzenia nastroju, depresja, brak łaknienia, zaparcie
2) Depresja ośrodka oddechowego i kaszlu
3) Świąd skóry, pokrzywka
4) Uzależnienie
5) Bóle mięśniowe i niedociśnienie – rzadko

Przeciwwskazania:

1) Nadwrażliwość na lek
2) Ciąża i poród
3) U dzieci jak p-bólowe
4) Ostra porfiria
5) Jednoczesne leczenie inhibitorami MAO

Preparaty:
Methadone hydrochloride

BUPRENOFINA

Opioidowy lek p-bólowy i znieczulający. Silnie działa na receptory opioidowe. Wykazuje
silne i długie działanie p-bólowe. W porównaniu do morfiny rzadziej działa euforyczne i
słabsze działanie kurczące. Używane w uzależnieniach od opioidów.

Działanie niepożądane:

1) Senność
2) Wymioty
3) Zaparcia

PETYDYNA

Narkotyczny lek p-bólowy. Agonista receptorów opioidowych. 8-10x słabiej niż morfina.
Działa cholinolitycznie.

Może być stosowany w kolce żółciowej i nerkowej!!

Wskazania:

1) Bóle o różnej etiologii (pourazowe, pooperacyjne, nowotworowe)
2) Bóle przy skurczach mięśni gładkich (kolka nerkowa, żółciowa, bóle porodowe)
3) Drobne zabiegi chirurgiczne i premedykacja

Działania niepożądane:

1) Nudności / wymioty
2) Zawroty głowy
3) Zahamowanie ośrodka oddechowego
4) Ospałość, omdlenie
5) Wysypka
6) Skurcz oskrzeli
7) Spadek ciśnienia
8) Zwężenie źrenic

- Narkotyczne leki przeciwbólowe -

9

Dawkowanie:
i.m. s.c. / wyjątkowo i.v. (1 amp / min)
dawka maksymalna dożylna – 100 mg

Preparat:
DOLARGAN

PENTAZOCYNA

Pochodna benzomorfanu o agonistyczno-antagonistycznym działaniu na receptory opioidowe.
10x słabsza od morfiny. Drugi stopień drabiny – słaby opioid.

Wskazania:
Średnie i silne dolegliwości bólowe (pourazowe pooperacyjne, w kolce moczowodowej i
żółciowej, w zapaleniu pęcherzyka żółciowego.

Przeciwwskazania:

1) Ciąża i karmienie piersią
2) Nadciśnienie śródczaszkowe
3) Dzieci poniżej 6 r.ż.
4) Nie zaleca się stosowania w bólu zawałowym i przewlekłym bólu nowotworowym
5) Nie łączyć z czystymi agonistami opioidowymi

KONIEC

- Narkotyczne leki przeciwbólowe -

10