Typy dziedziczenia jednogenowego u człowieka – fizjologia i patologia.
Przykłady kliniczne chorób jednogenowych.

Dr n.med. Marzena Wiśniewska
Katedra i Zkład Genetyki Medycznej UM w Poznaniu

Rodzaj uszkodzenia materiału genetycznego decyduje o zakwalifikowaniu
choroby genetycznie uwarunkowanej do jednej z następujących grup:

• spowodowanych aberracjami chromosomowymi
• spowodowanych mutacją pojedynczego genu
• uwarunkowanych wieloczynnikowo

Choroby jednogenowe – dziedziczone zgodnie z prawami Mendla, powodowane są
mutacjami w jednym lub w obu genach tworzących parę genów autosomalnych lub w
genach występujących w chromosomach płciowych. Wykazują charakterystyczny
sposób dziedziczenia, rozpoznawalny na schematach rodowodów.
Zmiany materiału genetycznego są

submikroskopowe (badanie kariotypu nic tu nie

da!), dostępne do badania jedynie metodami biologii molekularnej. Niestety w
stosunkowo nielicznych udało się już wykazać określony defekt molekularny.
Diagnostyka chorób uwarunkowanych jednogenowo jest oparta na:

• ocenie klinicznej
• analizie rodowodu
• badaniu DNA (tam gdzie to możliwe).

Częstość – ok.1% populacji ogólnej jest dotkniętej chorobami uwarunkowanymi
jednogenowo.

W wydaniu internetowym „Dziedziczenia Mendlowskiego u Człowieka” Victora
McKusicka (

Online Mendelian Inheritance In Man, OMIM,

www.ncbi.nlm.nih.gov

) –

stan na dzień 16.11.2006r. - wymieniono ponad 17 000 znanych jednogenowych
cech zdefiniowanych do tej pory u człowieka: 16 143 z nich to cechy zlokalizowane
na autosomach, a 962 na chromosomie X.
Większość badań skupia się na cechach jednogenowych i to właśnie dzięki nim
dokonują się największe postępy w dziedzinie genetyki medycznej.
Dążenie do zmapowania genu do określonych miejsc na chromosomach,
sklonowanie i zsekwencjowanie.

Wybrane przykłady cech dominujących i recesywnych u człowieka:

cechy dominujące

cechy recesywne

włosy falujące

włosy proste

włosy nierude

włosy rude

włosy ciemne

włosy jasne

oczy brązowe

oczy niebieskie

brak piegów

piegi

rzęsy długie

rzęsy krótkie

policzki z dołkami

policzki bez dołków

uszy odstające

uszy przylegające

zwijanie języka w trąbkę

brak zdolności zwijania języka w trąbkę

Najczęstsza choroba uwarunkowana autosomalnie dominująco:

• rodzinna hipercholesterolemia (FH, OMIM #143890)

częstość 1:500; najczęstsza choroba jednogenowa;
wśród osób po przebytym zawale serca częstość heterozygot 1:20 !
mutacja genu (LDLR) kodującego receptor dla krążących we krwi lipoprotein o
niskiej gęstości LDL; chromosom 19p13.2

Najczęstsza choroba uwarunkowana autosomalnie recesywnie:

• mukowiscydoza (CF, OMIM #219700)

częstość dla Europy Pn 1:2500; częstość nosicieli genu 1:25;
mutacja genu (CFTR) kodującego produkt białkowy określany jako
„przezbłonowy regulator transportu jonów”; chromosom 7q31.2
najczęstsza mutacja: ∆F508 (delecja fenyloalaniny w pozycji 508)

Najczęstsza choroba sprzężona z chromosomem X:

• daltonizm - ślepota na barwę czerwoną i zieloną (OMIM +303800)

częstość 1: 12 mężczyzn; 8% mężczyzn w Europie nie odróżnia tych barw;
gen na chromosomie Xq28

Przykłady kliniczne chorób jednogenowych:

Dysplazje kostne:

• achondroplazja

• hipochondroplazja

• pseudoachondroplazja

• zespół Marshalla

• dysplazja kamptomeliczna

Z. Bealsa

Z. Marfana

Z. Ehlersa-Danlosa

Z. cutis laxa

Progeria

Z. Wernera

Fakomatozy - Stwardnienie guzowate

Z.Goltza

Z.Aperta

Z.Crouzona

Z.Treachera-Collinsa

Wodogłowie sprzężone z chromosomem X

Dysplazja ektodermalna hipohydrotyczna

Zespół Smith-Lemli-Opitz

Acrodermatitis enteropatica