Kontrola emisji zanieczyszczeń ćwiczenie laboratoryjne nr 1
Zakład Miernictwa i Ochrony Atmosfery dr inż. Maria Mazur Wrocław, 2012/2013
1.
POMIAR GĘSTOŚCI GAZÓW WILGOTNYCH
1.1. CEL ĆWICZENIA
Celem ćwiczenia jest obliczenie gęstości spalin w oparciu o analizę składu chemicznego gazu
suchego oraz oznaczenie zawartości pary wodnej w gazie.
1.2. ANALIZA SKŁADU CHEMICZNEGO GAZU
Gazy odlotowe, czyli gazy odprowadzane z różnych procesów przemysłowych, stanowią
mieszaninę gazów i par (np. O
2
, CO
2
, CO, N
2
, NO, NO
2
, SO
2
, HCl, HF,CxHy, H
2
O). Zawartość
poszczególnych składników tej mieszaniny określa się różnymi metodami przy użyciu
analizatorów, których działanie opiera się na wykorzystaniu określonych zjawisk fizyko-
chemicznych. W praktyce pomiarowej zastosowanie znalazły metody optyczne, elektrochemiczne,
fizyczne oraz chemiczne o różnym stopniu zautomatyzowania [1].
1.3. ANALIZA SKŁADU CHEMICZNEGO SPALIN
Analizatory stosowane w pomiarach składu chemicznego spalin pochodzących z procesu
energetycznego spalania paliw wykorzystuje się do:
kontroli procesu spalania (O
2
, CO),
oznaczenia zawartości normowanych substancji zanieczyszczających (SO
2
, NOx w
przeliczeniu na NO
2
),
określania gęstości spalin.
W przypadku pomiaru wykonywanego w celu określenia gęstości spalin istotne jest określenie tych
składników, których zawartość przekracza 1% udziału objętościowego, jako że mniejsze ich
ilości nie wpływają w istotny sposób na gęstość mieszaniny gazów.
Zdecydowana większość analizatorów wymaga wstępnego osuszenia analizowanego gazu, co
oznacza, że wyniki analizy określają skład spalin suchych. Wilgotność spalin, czyli zawartość
pary wodnej w spalinach, określa się zwykle innymi metodami.
1.4. GĘSTOŚĆ SPALIN
Gęstość gazu
o ciśnieniu absolutnym P i temperaturze T, z dostatecznie dobrą dokładnością,
obliczyć można z równania stanu gazu (równanie Clapeyrona)
T
R
P
. (1)
Wprowadzając do równania stanu gazu umowną wartość ciśnienia P
u
= 101300 Pa oraz umowną
wartość temperatury T
u
= 273 K, uzyskuje się wzór na gęstość gazu w umownych warunkach
ciśnienia i temperatury
u
u
u
T
R
P
. (2)
gdzie: R - stała gazowa gazu wilgotnego, J/(kg K),
X
1
X
5
,
461
R
R
S
(3)
Kontrola emisji zanieczyszczeń ćwiczenie laboratoryjne nr 1
Zakład Miernictwa i Ochrony Atmosfery dr inż. Maria Mazur Wrocław, 2012/2013
461,5 – stała gazowa pary wodnej, J/(kg K)
X – stopień zawilżenia gazu, kg pary wodnej/kg gazu suchego
R
s
– stała gazowa gazu suchego, J/(kg K),
n
i
1
i
s
i
i
S
u
7
,
8314
R
(4)
gdzie: µ
i
–masy molowe poszczególnych składników mieszaniny gazów, kg/kmol
s
i
u
– udział objętościowy poszczególnych składników mieszaniny gazów
Gęstość gazu w rzeczywistych warunkach ciśnienia P i temperatury T wyraża zależność
T
T
P
P
u
u
u
. (5)
uzyskana ze skojarzenia równań (1) i (2).
Przeliczenia udziałów objętościowych składników gazu suchego
s
i
u na udziały objętościowe w
gazie wilgotnym u
i
dokonuje się według zależności
s
i
O
H
i
u
u
1
u
2
(6)
gdzie u
H2O
– udział objętościowy pary wodnej w gazie wilgotnym.
Udział objętościowy pary wodnej w gazie wilgotnym u
H2O
i stopień zawilżenia gazu X wiąże
zależność
X
5
,
461
R
X
u
S
O
2
H
(7)
.
1.5.
WILGOTNOŚĆ SPALIN
Do pomiaru wilgotności gazu można zastosować szereg przyrządów, które należą do trzech
podstawowych grup, związanych z odmiennymi zasadami działania:
higrometry mierzące temperaturę punktu rosy gazu; w tym celu obniża się temperaturę
czujnika higrometru, aż do momentu osiągnięcia temperatury punktu rosy t
r
, przy której na
powierzchni czujnika nastąpi wykroplenie pary wodnej,
psychrometry złożone z termometru suchego i mokrego, z którego w otoczeniu gazu
nienasyconego, odparowuje woda powodując jego oziębienie, a w efekcie powstanie tzw.
psychrometrycznej różnicy temperatur, która jest miarą wilgotności gazu,
higrometry wykorzystujące zmianę parametrów mechanicznych lub elektrycznych ciał
stałych pod wpływem wilgotności; wymienić tu można higrometry: włosowe, rezystancyjne,
pojemnościowe.
Znaczna część w/w przyrządów znajduje zastosowanie głównie do pomiarów wilgotności
powietrza, dlatego też na potrzeby określania wilgotności spalin stosuje się odmienne techniki
pomiaru opisane np. w [1, 2].
1.5.1. Wyznaczenie stopnia zawilżenia gazu metodą kondensacyjną
Pobieraną z kanału przepływowego próbkę gazu o znanej objętości poddaje się ochładzaniu w
naczyniu o dużej objętości, tzw. wykraplaczu, gdzie następuje częściowe wykroplenie pary wodnej
zawartej w gazie. Wartość X wyznacza się z zależności:
Kontrola emisji zanieczyszczeń ćwiczenie laboratoryjne nr 1
Zakład Miernictwa i Ochrony Atmosfery dr inż. Maria Mazur Wrocław, 2012/2013
v
v
n
O
H
n
V
X
m
X
X
)
1
(
3600
2
(8)
gdzie: X
n
– stopień zawilżenia gazu dla stanu nasycenia odczytany z tablic dla temperatury
panującej w wykraplaczu,
m
H2O
– masa wody wytrąconej w wykraplaczu, kg
v
–gęstość gazu w warunkach panujących w przepływomierzu P
v
i T
v
, kg/m
3
v
V
– strumień objętości aspirowanego gazu gazu, m
3
/h
–czas pomiaru, s
1.5.2. Wyznaczenie stopnia zawilżenia gazu metodą absorpcyjną
Pobieraną z kanału przepływowego próbkę gazu o znanej objętości przepuszcza się przez osuszacz
(absorber wilgoci), w którym następuje usuniecie praktycznie całej wilgoci zawartej w gazie.
Wartość X wyznacza się z zależności:
vs
vs
abs
V
m
X
3600
(9)
gdzie:
m
abs
– przyrost masy absorbera po czasie
1.5.3. Wyznaczenie stopnia zawilżenia gazu metodą psychrometryczną
Metoda ta polega na pośrednim zmierzeniu ciśnienia cząstkowego pary wodnej P
H2O
zawartej w
gazie o temperaturze t
s
wg wzoru:
P
T
C
P
P
m
n
O
H
2
(10)
gdzie: P
nm
– ciśnienie nasycenia pary wodnej w temperaturze termometru mokrego
T
m
odczytane z tablic, Pa
T – różnica psychrometryczna
T=T
s
-T
m
, K
P
- ciśnienie absolutne gazu w psychrometrze, Pa
w
m
– prędkość gazu opływającego czujnik termometru mokrego, m/s
C
- współczynnik psychrometryczny, K
-1
5
10
)
75
,
6
65
(
m
w
C
(11)
Stopień zawilżenia gazu oblicza się ze wzoru:
O
H
O
H
O
H
s
P
P
P
R
R
X
2
2
2
(12)
1.5.3. Wyznaczenie stopnia zawilżenia gazu metodą obliczeniową
W przypadku spalania paliw o znanym składzie chemicznym, do obliczenia zawartości wilgoci w
spalinach wykorzystuje się równania stechiometryczne spalania. Ponieważ spaliny mają wilgotność
wyższą od powietrza atmosferycznego, spalanie z dużym nadmiarem powietrza obniża zawartość
wilgoci w spalinach. Do szacunkowego określenia stopnia zawilżenia spalin można więc
wykorzystywać empiryczne charakterystyki X = f (O
2
). Przykład takiej charakterystyki przedstawia
rys.1.1.
Kontrola emisji zanieczyszczeń ćwiczenie laboratoryjne nr 1
Zakład Miernictwa i Ochrony Atmosfery dr inż. Maria Mazur Wrocław, 2012/2013
Rys.1.1. Charakterystyka zależności stopnia zawilżenia spalin
od zawartości tlenu w spalinach suchych
1.6.
KOMENTARZ DO ĆWICZENIA
Analizie składu chemicznego poddane zostaną spaliny pochodzące ze spalania paliwa gazowego
GZ-50. Analiza przeprowadzona będzie typowym automatycznym analizatorem spalin (np.
MADUR). Analizatory tego typu mierzą zawartość O
2
, natomiast zawartość CO
2
jest obliczana wg
zależności:
CO
2
= (CO
2
)max (1-O
2
/20,9), %
gdzie: CO2 – udział objętościowy dwutlenku węgla w spalinach suchych, %
(CO
2
)
max
– maksymalny udział objętościowy dwutlenku węgla w spalinach suchych zależny
od rodzaju paliwa, %
O
2
– udział objętościowy tlenu w spalinach suchych, %.
Przystąpienie do ćwiczeń laboratoryjnych poprzedzone będzie kartkówką z następujących
zagadnień: równanie stanu gazu i jego zastosowanie do obliczania gęstości spalin w różnych
warunkach ciśnienia i temperatury, definicja stopnia zawilżenia gazu, algorytm działań mających
na celu ustalenie udziałów objętościowych poszczególnych składników spalin wilgotnych.
1.7. ZAKRES ĆWICZENIA
odczyt parametrów otoczenia
sporządzenie szkicu schematu stanowiska laboratoryjnego i zebranie informacji o przyrządach
na nim zainstalowanych
odczyty wskazań analizatora gazu i termometru mierzącego temperaturę spalin
pozyskanie z udostępnionych w laboratorium materiałów informacji dodatkowych takich jak:
gęstości umowne czy masy molowe składników spalin, maksymalny udział objętościowy
dwutlenku węgla w spalinach czy stopień zawilżenia spalin jako funkcja zawartości tlenu w
spalinach
GZ-50
Olej opałowy
CO
2max
, % vol.
Węgiel kam. 18,5
Węgiel brun. 18,2
Mazut 16,1
Olej opał. lekki 15,3
GZ-50 19,7
GZ-41,5 14,3
GZ-35 11,2
Propan 13,7
Butan 14,1
Kontrola emisji zanieczyszczeń ćwiczenie laboratoryjne nr 1
Zakład Miernictwa i Ochrony Atmosfery dr inż. Maria Mazur Wrocław, 2012/2013
obliczenie gęstości: gazu suchego w warunkach umownych, gazu wilgotnego w warunkach
umownych i gazu wilgotnego w warunkach rzeczywistych
określenie składu chemicznego spalin wilgotnych (wszystkie składniki mieszaniny gazu
wyrażone w udziałach objętościowych)
1.8. ZAKRES SPRAWOZDANIA
nazwa laboratorium
nazwa ćwiczenia
imię i NAZWISKO studenta
data pomiaru
parametry otoczenia
schemat stanowiska laboratoryjnego wraz z identyfikacją zainstalowanych przyrządów
pomiarowych
wyniki pomiarów i obliczeń
Literatura uzupełniająca
[1] Mazur. M.: Kontrola emisji zanieczyszczeń, prezentacja wykładu w wersji elektronicznej
Wrocław, 2012/2013: rozdz. 2. Okresowe pomiary przepływu - Przykład 1, rozdz. 3 Okresowe
pomiary stężenia pyłu, rozdz. 6. Pomiary zanieczyszczeń gazowych- systematyka metod
[2] PN–Z-04030-7:1994: Badania zawartości pyłu. Pomiar stężenia i strumienia masy pyłu w
gazach odlotowych metodą grawimetryczną
[3] Mazur. M., Teisseyre M.: Zasilanie palników pyłowych kotła energetycznego – zagadnienia
pomiarowe (rozdz. 2.2.3. Gęstość gazu), Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej,
Wrocław 2008
Wrocław, 14.02.2013