S W I AT N A U K I

@

W S I P. C O M . P L

Listy

R

edakcja zastr

zega sobie prawo do skracania i redagowania listów

.

MARZEC 2004 ÂWIAT NAUKI

3

NIE TE METODY

MyÊl´, ˝e przy okazji
relacjonowania przebie-
gu akcji ratunkowej po
katastrofie tankowca
Prestige [„Plan dla Pre-
stige’a”, Âwiat Nauki,
luty 2004] warto wspo-

mnieç o ostatnich doniesieniach w spra-
wie skutków katastrofy tankowca Exxon
Valdez, który 24 marca 1989 roku wpad∏
na ska∏y 60 km od wybrze˝a Alaski. Oka-
zuje si´, ˝e szkody wyrzàdzone przyro-
dzie przez ten wyciek sà du˝o powa˝niej-
sze ni˝ przypuszczano i majà charakter
d∏ugofalowy. Spowodowa∏y m.in. zmniej-
szenie si´ populacji wydr morskich, pew-
nego gatunku kaczek oraz ∏ososi pacyficz-
nych. Co ciekawe, naukowcy stwierdzili
ponadto, ˝e nie mniej szkodliwe dla Êro-
dowiska od samej ropy by∏y zastosowane
wtedy metody jej usuwania.

PIOTR SZUMI¡SKI,

Poznaƒ

RYZYKOWNA MISJA

Jestem g∏´boko poruszony amerykaƒskimi
planami za∏ogowej wyprawy na Marsa.
Od dawna g∏osz´ poglàd, ˝e taka podró˝
nie mo˝e dobrze si´ skoƒczyç. I nie jest
to g∏os wo∏ajàcego na puszczy, bo nie tak
dawno podobne poglàdy przedstawi∏
International Herald Tribune, a wczeÊniej
New York Times.

Ju˝ 6 lat temu, cz´Êciowo w odpowie-

dzi na wizje roztaczane przez wielkie-
go entuzjast´ misji na Marsa, Roberta
Zubrina, wyg∏osi∏em referat na Zjeêdzie
Polskiego Towarzystwa Badaƒ Radia-
cyjnych. Stara∏em si´ w nim udowod-
niç, ˝e g∏ównà przeszkodà w za∏ogowej
wyprawie na Czerwonà Planet´ b´dà
zmiany chemiczne wywo∏ywane prze-
nikliwym promieniowaniem jonizujà-
cym. W dalszych latach okaza∏o si´, ˝e
promieniowanie to nie tylko nieodwra-
calnie uszkadza organizm cz∏owieka,
ale dzia∏ajàc przez d∏u˝szy czas, powo-
duje rozpad nieo˝ywionych obiektów,
jak teflon, o czym dotkliwie przekonali
si´ konstruktorzy Teleskopu Hubble’a.

Atmosfera ziemska jest jak schron o

betonowych Êcianach grubych na 10 me-
trów. Jej gazy przepuszczajà Êwiat∏o wi-
dzialne, natomiast poch∏aniajà promie-
niowanie jonizujàce z efektywnoÊcià, która
pozwoli∏a na rozwój ˝ycia w obecnej po-

staci. Powstajàce uszkodzenia radiacyjne
sà przez organizmy naprawiane na rów-
ni z uszkodzeniami wywo∏anymi przez
inne, nieradiacyjne czynniki. Ale nat´˝e-
nie promieniowania w przestrzeni poza-
ziemskiej jest Êrednio tysiàckrotnie wi´k-
sze ni˝ w rejonach wysokogórskich naszej
planety. Ârednio, bo nale˝y liczyç si´ ze
zdarzeniami radiacyjnymi du˝o wi´kszej
aktywnoÊci, jak wybuchy na S∏oƒcu czy
b∏yski gamma z przestrzeni galaktycznej.
Tymczasem nie ma wiarygodnych danych
na temat skutków przebywania ludzi ani
zwierzàt doÊwiadczalnych w takich wa-
runkach. Za bezpiecznà uwa˝a si´ daw-
k´ 20 mSv w ciàgu roku, czyli 250 razy
mniejszà ni˝ dawka przyjmowana za
Êmiertelnà dla 50% populacji. Ale sà to
wszystko dane przybli˝one, co do których
wiarygodnoÊci istniejà kontrowersje.
NaiwnoÊcià by∏oby zatem sàdziç, ˝e tak
du˝e dawki mog∏yby byç korzystne, a po-
wo∏ywanie si´ na dobroczynne skutki hor-
mezy jest nie do przyj´cia.

D∏ugotrwa∏e przebywanie w stanie nie-

wa˝koÊci – a marsjaƒska misja trwa∏aby
3 lata – powoduje jeszcze inne zagro˝e-
nia, jak demineralizacja koÊci, problemy
naczyniowo-sercowe, zanik mi´Êni i utra-
ta odpornoÊci fizycznej i psychicznej. Wi-
dok wynoszonych z kapsu∏y na noszach
„pó∏˝ywych” kosmonautów po kilkumie-
si´cznym pobycie na stacji kosmicznej
nie nale˝a∏ do rzadkoÊci, wiadomo te˝,
˝e musieli oni przejÊç d∏ugotrwa∏à kura-
cj´, nim powrócili do normalnego ˝ycia.

Jeszcze jednym, a nieuwzgl´dnianym

dotàd czynnikiem zagro˝enia w statku
kosmicznym czy te˝ w stacji na po-

wierzchni Marsa jest koniecznoÊç oddy-
chania powietrzem w obiegu zamkni´-
tym, w którym wskutek intensywnego
promieniowania jonizujàcego powstajà
st´˝one produkty radiolizy powietrza
– od ostro atakujàcego p∏uca zjonizowa-
nego azotu (N

2

+

), do wtórnych produk-

tów, jak rodnik HO

•

, ozon itd. Efekt ten,

o ile mi wiadomo, nie by∏ do tej pory bra-
ny pod uwag´. Nawiasem mówiàc, nasz
instytut opracowa∏ projekt komory, w któ-
rej mo˝na symulowaç warunki panujàce
w przestrzeni kosmicznej i badaç poÊred-
nie i bezpoÊrednie dzia∏anie napromie-
niowanego powietrza na organizmy.

Sà te˝ próby ugryzienia problemu z

drugiej strony. Free Radical Biology and
Medicine z 15 stycznia br. zawiera na
przyk∏ad doniesienie o selenometioninie
– profilaktycznym medykamencie ∏a-
godzàcym ponoç skutki choroby popro-
miennej. Obawiam si´ jednak, ˝e te i
podobne Êrodki mogà si´ okazaç na d∏u˝-
szà met´ gorsze od samej choroby.

Reasumujàc – gdyby to ode mnie za-

le˝a∏o, to nie udzieli∏bym zezwolenia na
podró˝ za∏ogowà na Marsa, bo uwa˝am
jà za eksperyment gro˝àcy ˝yciu i zdro-
wiu cz∏owieka.

Prof. dr hab.

ZBIGNIEW P. ZAGÓRSKI

Instytut Chemii i Techniki Jàdrowej

w Warszawie

ERRATA

Do artyku∏u „Kosmiczny pchacz” w grudnio-

wym numerze Âwiata Nauki wkrad∏ si´ b∏àd.
Masa skalnej bry∏y o Êrednicy 200 m wynosi
oko∏o 10 Mt.

UWAGA! KONKURS SZARYCH KOMÓREK

pod patronatem Narodowego Banku Polskiego

Polskie Stowarzyszenie Studentów
i Absolwentów Psychologii TONUS

og∏asza

ogólnopolski konkurs

na najlepsze studenckie badanie z psychologii ekonomicznej

Do konkursu mo˝na zg∏aszaç badania realizowane indywidualnie lub w zespo∏ach

liczàcych do 4 osób. Mogà to byç niepublikowane prace licencjackie i magisterskie

z ostatnich dwóch lat, a tak˝e inne prace empiryczne.

NAGRODY DLA ZWYCI¢ZCÓW

1 miejsce: 5000 z∏; 2 miejsce: 3500 z∏; 3 miejsce: 2000 z∏

Prace prosimy przesy∏aç do 30 czerwca 2004 roku na adres:

PSSiAP TONUS, 00-987 Warszawa 4, skrytka pocztowa 53

Regulamin konkursu na stronach www.tonus.org.pl