B PASCAL MYĹšLI

DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI

do ko

ca staro

ytno

│

redniowiecze i odrodzenie

│

barok i o

wiecenie

│

1815-1914

│

1914-1989

jak i z czego studiowa

filozofi

│

moje wykłady

│

Wittgenstein

│

filozofowie i socjologowie nauki

Blaise PASCAL

tłum. Tadeusz

ele

ski (Boy), wg wydania Jacques Chevaliera uzupełnił i opracował

Mieczysław Tazbir

Numery uwag wg wydania Chevaliera z 1954 r., a w nawiasach wg wydania Brunschvicga z 1897 i 1904

70. (61) Porz

dek. - Uj

łbym ch

tnie t

rzecz , w takim porz

dku: aby wykaza

pró

ść

wszelakiego stanu, wskaza

pró

ść

pospolitych

ywotów, a nast

pnie pró

ść

ywotów filozoficznych, pirro

skich, stoickich; ale nie zachowuj

c porz

dku. Wiem po

trosze, co to jest i jak mało ludzi to rozumie.

adna wiedza ludzka nie mo

e go

zachowa

ty Tomasz go nie zachował. Matematyka zachowuje go, ale jest

bezu

yteczna w swojej gł

bi.

71. (373) Pirronizm. - Spisz

tutaj moje my

li bez porz

dku, ale mo

e ten zam

t nie jest

bez planu: jest to prawdziwy porz

dek, który zawsze b

dzie cechował mój przedmiot

wła

nie tym nieporz

dkiem. Za wiele zaszczytu uczyniłbym memu przedmiotowi, gdybym

go traktował z porz

dkiem, skoro pragn

wykaza

e jest do tego niezdatny.

72. (283) Porz

dek; przeciw zarzutowi,

e w Pi

mie

tym nie ma porz

dku. -- Serce

ma swój porz

dek; rozum ma swój, płyn

cy z zasad i dowodów; serce ma inny. Nie

na udowadnia

e nale

y nam si

miło

ść

, wyszczególniaj

c po porz

dku powody do

miło

ci; to byłoby

mieszne.

Chrystus,

ty Paweł zachowuj

porz

dek miło

ci, a nie rozumu; chcieli bowiem

rozpali

, a nie naukczy

. To

samo

ty Augustyn; ten porz

dek polega głównie na

dygresjach w ka

dym punkcie odnosz

cym si

do celu, tak by ukazywa

go ci

gle.

PLAN

73. (60) Cz

ęść

pierwsza. N

dza człowieka bez Boga.

ęść

druga: Szcz

ęś

liwo

ść

człowieka z Bogiem.

Albo:
Cz

ęść

pierwsza: I

natura jest ska

ona, przez sam

natur

ęść

druga: I

istnieje Odkupiciel, przez Pismo.

74. (562) Nie ma na ziemi nic, co by nie ujawniało albo n

dzy człowieka, albo

miłosierdzia Boga, albo niemocy człowieka bez Boga, albo pot

gi człowieka z Bogiem.

75. (527) Znajomo

ść

Boga bez znajomo

ci własnej n

dzy rodzi pych

. Znajomo

ść

własnej n

dzy bez znajomo

ci Boga rodzi rozpacz. Znajomo

ść

Chrystusa stanowi

rodek, poniewa

w niej znajdujemy i Boga, i swoj

PRZEDMOWA DO CZ

ĘŚ

CI PIERWSZEJ

76. (62) Przedmowa do pierwszej cz

ęś

ci - Mówi

o tych, którzy traktowali o poznaniu

samego siebie; o podziałach Charrona, które przygn

biaj

i nu

żą

; o bezładzie

Montaigne'a; dobrze czuł on w sobie brak metody, któr

omijał, skacz

c z przedmiotu na

przedmiot i nadaj

c sobie pa

ski tonik.

Có

to za głupi pomysł malowa

samego siebie! I to nie mimochodem; na wspak

swoim zasadom, jak zdarza si

całemu

wiatu; ale z zasady, z pierwotnego i głównego

Strona 1 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

planu. Mówi

głupstwa przypadkiem i przez słabo

ść

to zwyczajna choroba; ale mówi

z umysłu to ju

nie do zniesienia, i to jeszcze takie...

77. (63) Montaigne. - Wady Montaigne'a s

znaczne. Spro

ne wyra

enia: to si

nie

godzi, niech mi daruje panna de Gournay. Łatwowierny: ludzie bez oczu. Nieuk:
kwadratura kota,

wiat wi

kszy. Jego zapatrywania na samobójstwo, na

mier

. Uczy nie

dba

o zbawienie, bez l

ku i bez

alu. Ksi

ąż

ka jego nie miała na celu skłoni

pobo

ci, nie był tedy do tego obowi

zany; ale zawsze si

jest obowi

zanym nie

odwraca

od niej. Mo

na wyrozumie

jego nieco swobodne i zmysłowe zapatrywania w

pewnych okoliczno

ciach

ycia (730, [III, 9], 331, [II, 12]); ale nie mo

na usprawiedliwi

jego zgoła poga

skich mniema

mierci. To ju

jest wyrzeczenie si

wszelkiej

pobo

ci, je

li kto nie chce bodaj umrze

po chrze

cija

sku; otó

on my

li przez cał

ksi

ąż

jeno o tym, aby umrze

tchórzliwie i wygodnie.

78. (65) To, co Montaigne ma dobrego, mo

na zdoby

jedynie z trudem. To, co ma złego

(rozumiem: prócz obyczajów), mo

na by poprawi

w jednej chwili, gdyby go kto

ostrzegł, i

nadto bawi si

w gaw

dy i nadto mówi o sobie.

79. (64) Nie w Montaigne'u, ale w sobie znajduj

wszystko, co tam widz

80. (144) Sp

dziłem długi czas na zgł

bianiu nauk oderwanych; ale zbyt mała okazja do

wymiany my

li zmierziła mnie. Kiedy zabrałem si

do studiowania człowieka,

przekonałem si

e te nauki oderwane nie s

dla

stworzone i

e dalej odszedłem od

mej kondycji wnikaj

c w nie, ni

inni - nie znaj

c ich. Przebaczyłem innym ich

nieznajomo

ść

, ale s

dziłem bodaj, i

znajd

wielu towarzyszy w studiowaniu człowieka i

e to jest jemu przyrodzona wiedza. Omyliłem si

; jeszcze mniej ludzi studiuje t

wiedz

matematyk

. Jedynie z braku zdatnosci do tego studium ludzie dociekaj

innych

rzeczy; ale czy

nie prawda,

e i to nie jest wiedza, która zda si

człowiekowi, i

e lepiej

jest dla

nie zna

siebie, aby by

szcz

ęś

liwym?

81. (66) Trzeba zna

siebie samego: gdyby to nie posłu

yło do znalezienia prawdy, słu

przynajmniej do wytyczenia własnego

ycia, a nie ma nic godziwszego. (66)

82. (68) Nie uczy si

ludzi, jak by

lud

mi, a uczy si

ich wszystkiego innego; im za

nigdy tyle nie zale

y na reszcie, co na tym, aby by

lud

mi. Zale

y im wył

cznie na

umiej

tno

ci jedynej rzeczy, której si

nie ucz

Rozdział pierwszy

MIEJSCE CZŁOWIEKA W NATURZE. DWIE NIESKO

CZONO

84. (72) Dysproporcja [bezsilno

ść

] człowieka. (...)

Niechaj tedy człowiek przyjrzy si

naturze w jej wzniosłym i pełnym majestacie, niech

oddali wzrok od niskich przedmiotów, które go otaczaj

. Niech spojrzy na to ol

niewaj

wiatło, niby lampa wiekuista o

wiecaj

ce wszech

wiat; niechaj ziemia zda mu si

jako

punkcik w stosunku do rozległego kr

gu, jaki ta gwiazda opisuje: i niech si

zdumieje,

ów rozległy kr

g jest jeno drobnym punkcikiem w porównaniu z tym, jaki obejmuj

gwiazdy tocz

ce si

na firmamencie. Ale cho

nasz wzrok zatrzymuje si

tutaj, niechaj

wyobra

nia idzie dalej; wcze

niej znu

y si

pojmowaniem ni

natura dostarczaniem

przedmiotów. Cały ten widzialny

wiat jest jeno niedostrzegaln

drobin

na rozległym

łonie natury.

adna idea nie zdoła si

do tego zbli

. Darmo by

my pi

trzyli nasze

poj

cia poza wszelkie daj

ce si

pomy

przestrzenie; rodzimy jeno atomy w stosunku

do rzeczywisto

ci rzeczy. Jest to niesko

czona kula, której

rodek jest wsz

dzie,

powierzchnia nigdzie. Słowem, jest to najbardziej dotykalny znak wszechpot

gi Boga,

nasza wyobra

nia gubi si

w tej my

li.

Niechaj człowiek wróciwszy do siebie zwa

y, czym jest w porównaniu do tego, co

Strona 2 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

istnieje, niechaj spojrzy na si

jak na co

zabł

kanego w tym zak

tku przyrody i niechaj z

tej małej celi, w której go pomieszczono (mam na my

li wszech

wiat), nauczy si

ocenia

ziemi

, królestwa, miasta i samego siebie wedle słusznej ceny. Czym jest człowiek w

niesko

czono

ci?

Ale je

li chce ogl

inny cud, równie zdumiewaj

cy, niech zbada to, co zna

najdrobniejszego. Niechaj roztoczy uka

e mu w swoim male

kim ciele cz

ęś

niesko

czenie mniejsze, nogi ze stawami,

yły w tych nogach, krew w tych

yłach, soki w

tej krwi, krople w tych sokach, wapory w tych kroplach; niech dziel

c jeszcze te ostatnie

rzeczy wyczerpie swoje siły w tych wyobra

eniach i niech ostatni przedmiot, do którego

zdoła doj

ść

, stanie si

przedmiotem naszej rozprawy; pomy

li mo

e to jest

ostateczna mało

ść

w przyrodzie. Otó

uka

żę

mu tam now

otchła

. Chc

mu odmalowa

nie tylko wszech

wiat widzialny, ale niezmierno

ść

tego, co mo

e sobie wyroi

w naturze

w obr

bie tej cz

stki atomu. Niechaj ujrzy tam niesko

czono

ść

wiatów, z których ka

ma mój firmament, swoje planety, swoj

ziemi

- w tej samej proporcji co

wiat widzialny;

na tej ziemi zwierz

ta i wreszcie

tka, w których odnajdzie to samo, co znalazł w

owych pierwszych; i znajduj

c znowu

w tych te same rzeczy bez ko

ca i spoczynku,

niech si

zgubi w tych cudach równie zdumiewaj

cych w swej mało

ci, jak inne w swym

bezmiarze. Jak bowiem nie podziwia

, i

nasze ciało, które dopiero co było

niedostrzegalnym punktem w

wiecie, niedostrzegalnym znowu na łonie wszystkiego,

stało si

obecnie kolosem,

wiatem lub raczej wszystkim w stosunku do nico

ci, do której

niepodobna dotrze

Kto si

zwa

y w ten sposób, przestraszy si

samym sob

i zawieszony mi

dzy tymi

dwiema otchłaniami, Niesko

czono

i Nico

, zadr

y na widok owych cudów; s

mieni

c ciekawo

ść

swoj

w podziw, skłonniejszy b

dzie przygl

im w milczeniu,

zarozumiale docieka

ich tajemnicy.

Ostatecznie bowiem czym

e jest człowiek w przyrodzie? Nico

wobec

niesko

czono

ci, wszystkim wobec nico

ci, po

rodkiem mi

dzy niczym a wszystkim. Jest

niesko

czenie oddalony od rozumienia ostateczno

ci; cel rzeczy i ich pocz

tki s

dla

zawsze ukryte w nieprzeniknionej tajemnicy; równie niezdolny jest dojrze

nico

ci, z

której go wyrwano, jak niesko

czono

ci, w której go pogr

ąż

ono.

Có

ma tedy uczyni

, je

li nie zadowoli

jakim

pozorem po

rodka rzeczy w

wiekuistej niemo

ci poznania b

celu ich, b

pocz

tku? Wszystkie rzeczy wyszły

z nico

ci i biegn

w niesko

czono

ść

. Któ

nad

ąż

y tym zdumiewaj

cym w

drówkom?

Autor tych cudów rozumie je - nikt inny.
Nie wpatrzywszy si

w te niesko

czono

ci, ludzie zwrócili si

zuchwale ku zgł

bianiu

natury, jak gdyby istniał jaki stosunek mi

dzy nimi a ni

. Osobliwy pomysł: chcieli

zrozumie

zasady rzeczy i z nich doj

ść

do poznania wszystkiego w zarozumieniu równie

niesko

czonym jak ich przedmiot; to pewna bowiem, i

nie mo

na powzi

ąć

tego zamiaru

bez zarozumiało

ci lub poj

tno

ci równie niesko

czonej jak natura.

Człowiek o

wiecony rozumie,

e skoro natura wyryła obraz swój i swego twórcy we

wszystkich rzeczach, maj

one prawie wszystkie co

z tej podwójnej niesko

czono

ci.

Tak widzimy,

e wszystkie nauki niesko

czone s

w rozci

gło

ci swoich bada

; któ

bowiem w

tpi,

e matematyka na przykład posiada niesko

czon

niesko

czono

ść

liwych twierdze

? S

one zarówno niesko

czone w mnogo

ci, jak w subtelno

swych zasad; któ

bowiem nie widzi,

e te, które przedstawiono nam jako ostateczne, nie

wspieraj

na samych sobie, ale oparte s

na innych, które znowu

wspieraj

c si

innych, nie dopuszczaj

nigdy kresu? Ale my czynimy z ostatnimi rzeczami

dostrzegalnymi dla rozumu tak, jak si

czyni w rzeczach materialnych, gdzie nazywamy

niepodzielnym ten punkt, poza którym ju

zmysły nasze nic nie spostrzegaj

, mimo

jest podzielny w niesko

czono

ść

ze swej natury.

Z tych dwóch niesko

czono

ci wiedzy niesko

czono

ść

wielko

ci jest o wiele

dotykalniejsza, dlatego niewielu zdarzyło si

utrzymywa

e znaj

wszystkie rzeczy.

mówił o wszystkim", powiadał Demokryt.

Natomiast niesko

czono

ść

w mało

ci jest o wiele mniej widoczna. Filozofowie o wiele

Strona 3 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

łatwiej mniemali,

e tam dotr

, i wszyscy si

o to rozbili. To dało pocz

tek owym tak

zwyczajnym tytułom: O zasadach rzeczy, O zasadach filozofii i i tym podobnym, równie
napuszonym w istocie, mimo i

mniej z pozoru, co ów inny, który bije w oczy: De omni re

scibili.
Mniemamy, i

z natury jeste

my o wiele zdatniejsi, aby doj

ść

do j

dra rzeczy, ni

aby

ogarn

ąć

ich rozmiary. Widoczny ogrom

wiata widocznie przewy

sza nas; natomiast

poniewa

to my przewy

szamy drobne rzeczy, s

dzimy,

e łatwiej zdołamy je posi

ąść

Wszelako nie mniej zdatno

ci potrzeba, aby doj

ść

do nico

ci, co do wszystkiego; do obu

rzeczy potrzebna jest zdatno

ść

niesko

czona: zdaje mi si

e kto by poj

ł ostateczne

pierwiastki rzeczy, mógłby te

doj

ść

do poznania niesko

czono

ci. Jedno zale

y od

drugiego i jedno prowadzi do drugiego. Te skrajno

ci stykaj

i jednocz

wła

nie

dlatego,

e s

tak odległe i odnajduj

w Bogu i tylko w Bogu.

Znajmy wi

c nasz

warto

ść

; jeste

my czym

, lecz nie jeste

my wszystkim; to, czym

emy by

, zasłania nam

wiadomo

ść

pierwszych zasad, które rodz

z nico

ci, a

nikło

ść

naszego istnienia broni nam widoku niesko

czono

ci.

Nasz rozum zajmuje w porz

dku rzeczy poznawalnych to samo miejsce, co ciało

nasze w rozmiarach przyrody.
Jeste

my ograniczeni w ka

dym kierunku; ten stan zajmuj

rodek mi

dzy dwoma

kra

cami przejawia si

we wszystkich naszych zdolno

ciach. Zmysły nasze nie chwytaj

nic kra

cowego; zbyt wielki hałas nas ogłusza; zbytnie

wiatło o

lepia, zbytnia odległo

ść

i zbytnia blisko

ść

przeszkadza wzrokowi, zbytnia rozwlekło

ść

i zbytnia zwi

zło

ść

mowy

zaciemniaj

, zbytnia prawda osłupia nas (znam takich, którzy nie mog

zrozumie

eli od zera odejmie si

cztery, zostanie zero), pierwsze zasady s

dla nas zbyt

oczywiste, zbyt wiele rozkoszy nu

y, zbyt wiele współd

ków niemile razi w muzyce.

Zbyt wiele dobrodziejstw dra

ni, chcemy mie

z czego zapłaci

dług z nawi

Beneficia eo usque laeta sunt, dum videntur exsolvi posse; ubi multum antevenere, pro
gratia odium redditur ["Dobrodziejstwa do tego kresu s

miłe, dopóki nam si

zdaje,

emy je odpłaci

; gdy zbytnio przechodz

miar

, wdzi

czno

ść

zamienia si

nienawi

ść

", Tacyt]. Nie czujemy ani nadmiernego gor

ca, ani nadmiernego zimna.

Własno

ci kra

cowe szkodz

nam, ale nie s

dotkliwe; nie czujemy ich ju

, cierpimy od

nich. Zbyt wczesna młodo

ść

i zbyt pó

na staro

ść

upo

ledzaj

umysł, to

samo za wiele i

za mało nauki, słowem, rzeczy kra

cowe s

dla nas tak, jakby nie istniały, i my nie

istniejemy w stosunku do nich: umykaj

nam albo my im.

Oto nasz prawdziwy stan; oto co nas czyni niezdolnymi i do wiedzy pewnej, i do
zupełnej niewiedzy.

eglujemy po szerokim przestworzu, wci

ąż

niepewni i chwiejni,

popychani od jednego do drugiego kra

ca. Czegokolwiek chcieliby

cie si

uczepi

, wraz

chwieje si

to i oddala; a je

li pod

ąż

amy za tym, wymyka si

, wy

lizguje si

i wiekui

cie

ulata. Jest to stan naturalny, najbardziej wszelako przeciwny naszym skłonno

ciom;

pałamy

żą

znalezienia oparcia i ostatecznej podstawy, aby zbudowa

na niej wie

żę

wznosz

w niesko

czono

ść

; ale cały fundament trzaska i ziemia rozwiera si

otchłani

Nie szukajmy tedy pewno

ci i stało

ci. Rozum zawsze pada ofiar

pozorów, nic nie

zdoła ustali

sko

czono

ci mi

dzy dwiema niesko

czono

ciami, które obejmuj

umykaj

jej.

Skoro to dobrze zrozumiemy, s

, i

dziemy trwali spokojnie, ka

dy w tym stanie,

w jakim natura go pomie

ciła. Skoro ten po

rodek, który nam przypadł w udziale, zawsze

odległy jest od kra

ców, có

znaczy,

e człowiek b

dzie miał nieco wi

cej zrozumienia

rzeczy? Je

li je ma, widzi

wiat z nieco bardziej wysoka; ale czy

nie jest zawsze

niesko

czenie odległy od kra

ca i czy

trwanie naszego

ycia nie jest jednako oddalone

od wieczno

ci, niechby i trwało dziesi

ęć

lat dłu

ej?

W perspektywie tych niesko

czono

ci wszystkie sko

czono

ci s

równe; nie widz

tedy, czemu raczej czepia

tej ni

innej. Samo porównanie mi

dzy nami a

sko

czono

sprawia nam przykro

ść

Gdyby człowiek zacz

ł od zgł

bienia siebie, spostrzegłby, jak bardzo jest niezdolny

Strona 4 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

przej

ść

granic

. W jaki sposób cz

ęść

mogłaby pozna

cało

ść

? - B

dzie mo

e d

ąż

ył do

poznania bodaj tych cz

ęś

ci, do których jest w jakim

stosunku? - Ale

stki

wiata tak

i zaz

biaj

wzajem, i

wydaje mi si

niemo

liwe pozna

jedn

bez drugiej i bez

wszystkiego...
Człowiek na przykład jest w jakim

stosunku do wszystkiego, co zna. Potrzebuje

miejsca, aby go pomie

ciło, czasu do trwania, ruchu dla

ycia,

ywiołów, aby go

utworzyły, ciepła i pokarmów dla od

ywiania, powietrza dla oddychania; widzi

wiatło,

czuje ciała; słowem, wszystko wchodzi z nim w zwi

zek. Aby zatem zna

człowieka,

trzeba wiedzie

, sk

d pochodzi, i

potrzebuje powietrza, aby istnie

; aby za

zna

powietrze, trzeba wiedzie

, na czym polega jego zwi

zek z

yciem człowieka itd. Płomie

nie mo

e istnie

bez powietrza; zatem aby zna

jedno, trzeba zna

drugie.

Poniewa

tedy wszystkie rzecz

nast

pstwem i przyczyn

, doznaj

i udzielaj

pomocy, po

rednicz

i korzystaj

z po

rednictwa i wszystkie ł

naturalnym i

tajemnym w

złem, który ł

czy najbardziej odległe i ró

ne cz

ęś

ci, uwa

am za niemo

liwe

zna

ęś

ci nie znaj

c cało

ci, jak równie

zna

cało

ść

nie znaj

c poszczególnych

ęś

ci.

A niemocy naszej w poznaniu rzeczy dopełnia to, i

one proste same w sobie, my

jeste

my zło

eni z dwóch przeciwnych i ró

norakich natur, z duszy i ciała.

Niepodobna bowiem, aby ta cz

ęść

, która w nas rozumuje, była innej natury ni

duchowej;

a gdyby kto

twierdził,

e jeste

my tylko ciele

ni, toby nas odsun

ło o wiele bardziej od

poznania rzeczy, ile

e nie ma nic bardziej niepoj

tego, ni

rzec,

e materia zna siebie

sam

: niepodobna nam poj

ąć

, w jaki sposób ona mogłaby si

poj

ąć

Tak wi

c je

li jeste

my po prostu materi

, nie mo

emy zgoła nic pozna

; je

li za

składamy si

z ducha i z materii, nie mo

emy pozna

do gruntu rzeczy prostych,

cielesnych czy duchowych.
St

d pochodzi, i

prawie wszyscy filozofowie mieszaj

poj

cia rzeczy i mówi

rzeczach cielesnych duchowo, a o duchowych ciele

nie. Powiadaj

lekko,

e ciała d

ążą

ku dołowi,

e ci

ążą

do swego

rodka,

e broni

przed zniweczeniem,

e l

kaj

pró

ni,

e maj

skłonno

ci, sympatie, antypatie: wszystko rzeczy wła

ciwe jedynie

duchom. Mówi

c za

o duchach uwa

je jakoby b

ce w jednym miejscu i przypisuj

im poruszanie si

z jednego miejsca na drugie: rzeczy wła

ciwe jedynie ciałom.

Zamiast odbiera

czyste poj

cia tych rzeczy, barwimy je naszymi wła

ciwo

ciami i

nasycamy nasz

zło

istot

wszystkie rzeczy proste, które zwa

amy.

Któ

by nie my

lał widz

c, jak składamy wszystkie rzeczy z ducha i ciała,

e ta

mieszanina jest dla nas bardzo łatwa do poj

cia? Jest to wszelako rzecz, któr

pojmujemy najmniej. Człowiek jest dla siebie samego najbardziej zadziwiaj

cym

przedmiotem w naturze: nie mo

e bowiem poj

ąć

, co to jest ciało, a jeszcze mniej, co to

duch, najmniej za

, w jaki sposób ciało mo

e by

spojone z duchem. To jest dla

szczyt

trudno

ci, a wszelako to jego własna istota: Modus, quo corporibus adhaerent spiritus,

comprehendi ab hominibus non potest, et hoc tamen homo est ["].
Wreszcie, aby dopełni

dowodu naszej słabo

ci, zako

tymi dwiema uwagami.

196. (67) Pró

ść

nauk. - Wiedza rzeczy zewn

trznych nie okupi w chwilach rozterki

niewiedzy moralnej; natomiast wiedza moralna zawsze okupi nie

wiadomo

ść

w rzeczach

zewn

trznych.

203. (135) Nic nam si

nie podoba tak jak walka, ale nie zwyci

stwo. Lubimy ogl

walki zwierz

t, ale nie zwyci

pastwi

cego si

nad zwyci

ęż

onym. Có

chcieliby

ogl

, je

eli nie koniec zwyci

stwa? A z chwil

gdy ono nadejdzie, odczuwamy

przesyt. To samo w zabawie, to samo w szukaniu prawdy. Lubimy widzie

w dysputach

starcie mniema

; ale kontemplowa

znalezion

prawd

- zgoła nie! Aby j

uwa

przyjemno

, trzeba nam widzie

rodz

z dysputy. Tak samo w nami

tno

ciach

jest przyjemno

ść

w tym, aby widzie

, jak dwie przeciwne moce si

cieraj

, ale gdy jedna

mie gór

, to ju

jedynie brutalno

ść

. Nie szukamy nigdy rzeczy, ale szukania rzeczy.

Strona 5 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

Tak samo w teatrze sceny, maluj

ce zadowolenie bez obawy, s

mdłe, to

samo

ostateczna n

dza bez nadziei i miło

ść

brutalna, i bezlitosne okrucie

stwo.

370. (425) Cz

ęść

druga. I

człowiek bez wiary nie mo

e pozna

prawdziwego dobra ani

sprawiedliwo

ci. - Wszyscy ludzie pragn

szcz

ęś

liwi: nie ma tu wyj

tku; mimo

ró

nych

rodków, wszyscy d

ążą

do tego celu. To,

e jedni id

na wojn

, a drudzy nie,

wynika u obydwu z tego samego pragnienia, skojarzonego z odmiennym sposobem
patrzenia. Wola [nie] czyni najmniejszego kroku inaczej jak ku temu celowi. Jest to
pobudka wszystkich ludzi, nawet tego, który si

wiesza.

A mimo to, od tak wielkiej liczby lat, nikt bez wiary nie doszedł do tego punktu, do
którego wszyscy mierz

ustawicznie. Wszyscy si

skar

żą

: monarchowie i poddani,

szlachta i gmin; młodzi i starzy; silni i słabi; uczeni i prostaczkowie; zdrowi i chorzy; we
wszystkich krajach i czasach, wiekach i stanach.
Tak długa, ci

gła i jednostajna próba powinna nas była przekona

o niemo

osi

gni

cia szcz

ęś

cia własnymi siłami. Ale przykład mało nas poucza; nie jest nigdy tak

doskonale podobny, aby nie było jakiej

subtelnej ró

nicy; st

d spodziewamy si

, i

nasze wła

nie oczekiwanie nie dozna zawodu. I tak, gdy rzeczywisto

ść

nie zadowala nas

nigdy, do

wiadczenie mami nas i z nieszcz

ęś

cia w nieszcz

ęś

cie wiedzie nas do

mierci,

która jest ostatecznym uwie

czeniem tego wszystkiego.

O czym

e wi

c woła wielkim głosem owo pragnienie i owa niemoc? O tym,

e istniało

niegdy

w człowieku prawdziwe szcz

ęś

cie, po którym został nam obecnie jeno znak i

lad zgoła pró

ny. Staramy si

go daremnie wypełni

wszystkim, co nas otacza, szukaj

w nieobecnych rzeczach pomocy, której nie otrzymujemy od obecnych, ale wszystkie
okazuj

niezdatne; bo t

niesko

czon

otchła

e wypełni

jedynie przedmiot

niesko

czony i niezmienny, to znaczy Bóg.

On jeden jest naszym prawdziwym dobrem: osobliwa rzecz, i

od czasu gdy nas

opu

cił, nie ma w naturze nic, co by mogło Go nam zast

: gwiazdy, niebo, ziemia,

ywioły, ro

liny, sałaty, pory, zwierz

ta, owady, ciel

ta, w

ęż

e, febra, zaraza, wojna, głód,

wyst

pki, cudzołóstwo, kazirodztwo. I od czasu jak stradali

my prawdziwe dobro,

wszystko po równi mo

e nam si

zdawa

, nawet nasze własne zniweczenie, mimo i

tak

przeciwne Bogu, rozumowi i naturze.
Jedni szukaj

go we władzy, drudzy w osobliwo

ciach i w naukach, inni w rozkoszy.

Inni, którzy w istocie bardziej si

zbli

yli, os

dzili, i

nie trzeba, aby dobro

powszechne i upragnione wszystkim mie

ciło si

w której

rzeczy poszczególnej, któr

e posiada

tylko jeden i które, b

c podzielone, wi

cej martwi

swego posiadacza

brakiem cz

stki, której mu zbywa, ni

go zadowalaj

posiadaniem tych, które ma.

Zrozumieli, i

prawdziwe dobro powinno by

takie, aby wszyscy mogli je posiada

naraz,

bez uszczuplenia i zawi

ci, i aby nikt nie mógł go straci

wbrew swej woli. A racj

ich jest,

skoro to pragnienie jest wrodzone człowiekowi, skoro znajduje si

nieodzownie we

wszystkich i niepodobna go odczuwa

, wnosz

d...

dro

ść

ludzi: sapientius est hominibus 7, bez niej bo-, wiem jak okre

limy, co jest

człowiek? Cala jego istota zale

y od tego niedostrzegalnego punktu. I w jaki sposób

spostrzegłby rozumem, skoro to jest rzecz przeciw rozumowi i skoro rozum nie tylko
niezdolny jest wy-,'my

tego swoimi drogami, ale oddala si

, kiedy mu __(to

przedstawi

? (445)

3. NIESKO

CZONO

ŚĆ

- NICO

ŚĆ

. ZAKŁAD

451. (233) Niesko

czono

ść

- nic. - Dusza nasza zabł

kała si

w ciało, gdzie znajduje

liczb

, czas, wymiary; rozumuje o tym, nazywa to natur

, konieczno

i nie mo

wierzy

w nic innego.

Jedno

ść

dodana do niesko

czono

ci nie pomna

a jej ani o włos, tak jak stopa dodana

do niesko

czonej miary. Sko

czono

ść

unicestwia si

w obliczu niesko

czono

ci i staje

czyst

nico

. Tak nasz duch w obliczu Boga; tak nasza sprawiedliwo

ść

wobec

Strona 6 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

sprawiedliwo

ci boskiej. Mniejsza jest dysproporcja mi

dzy sprawiedliwo

nasz

bosk

dzy jedno

a niesko

czono

. Sprawiedliwo

ść

Boga musi by

olbrzymia, jak Jego miłosierdzie: owó

sprawiedliwo

ść

wobec pot

pionych mniej jest

olbrzymia i mniej musi uderza

miłosierdzie wobec wybranych.

Wiemy,

e istnieje niesko

czono

ść

, ale nie znamy jej natury. Wiemy na przykład,

fałszem jest, aby liczby były sko

czone; zatem prawd

jest,

e istnieje niesko

czono

ść

liczbie, ale nie wiemy, co to jest. Fałszem jest, aby była parzysta, fałszem, aby była
nieparzysta: za dodaniem bowiem jedno

ci nie zmieni swej natury; a wszelako jest to

liczba, wszelka za

liczba jest parzysta albo nieparzysta (prawda, i

to odnosi si

wszelkiej liczby sko

czonej). Tak samo mo

na dobrze wiedzie

e jest Bóg, nie

wiedz

c, czym jest.

Czy

nie istnieje prawda istotna wobec tylu rzeczy prawdziwych, które nie s

sam

prawd

Znamy tedy istnienie i natur

sko

czono

ci, poniewa

jeste

my sko

czeni i rozci

gli

jak ona. Znamy istnienie niesko

czono

ci, a nie znamy jej natury, poniewa

ma ona

rozci

gło

ść

jak my, ale nie ma granic, jak my je mamy. Ale nie znamy ani istnienia, ani

natury Boga, poniewa

nie ma On ani rozci

gło

ci, ani granic.

Ale przez wiar

znamy Jego istnienie; przez chwał

poznamy Jego natur

. Owó

wykazałem ju

e mo

na dobrze zna

istnienie jakiej

rzeczy nie znaj

c jej natury.

Mówmy teraz wedle naturalnego poznania. Je

li jest Bóg, jest On niesko

czenie

niepoj

ty, skoro nie maj

c ani cz

ęś

ci, ani granic nie pozostaje do nas w

adnym

stosunku. Jeste

my tedy niezdolni poj

ąć

, ani czym jest, ani czy jest; w tym stanie rzeczy

któ

mieli si

rozstrzygn

ąć

kwesti

? Nie my, którzy nie mamy z Nim

adnego punktu

styczno

ci.

Któ

pot

pi tedy chrze

cijan,

e nie mog

uzasadni

swoich wierze

, skoro sami

głosz

, i

wyznaj

religi

, której nie mog

uzasadni

? O

wiadczaj

, przedstawiaj

c j

wiatu,

e to jest głupstwo, stultitia, a wy si

pó

niej skar

ycie,

e jej nie udowadniaj

Gdyby jej dowodzili, nie dotrzymaliby słowa; w tym,

e nie maj

dowodów, jest ich sens.

- Tak, ale przypu

ciwszy,

e tłumaczy tych, którzy podaj

jako tak

, i oczyszcza ich

z zarzutu, i

podaj

bez dowodów, nie usprawiedliwia to tych, którzy j

przyjmuj

Zbadajmy

ten punkt i powiedzmy: "Bóg jest albo Go nie ma." Ale na któr

stron

przechylimy? Rozum nie mo

e tu nic okre

: niesko

czony chaos oddziela nas. Na

kra

cu tego niesko

czonego oddalenia rozgrywa si

partia, w której wypadnie orzeł czy

reszka. Na co stawiacie? Rozumem nie mo

ecie ani na to, ani na to; rozumem nie

ecie broni

adnego z obu.

Nie zarzucajcie tedy bł

du tym, którzy uczynili wybór; bo nie wiecie.

- Nie, ale b

im zarzucał, nie i

uczynili ten wybór,łale w ogóle wybór; mimo bowiem

e ten, który stawia na orła, i ów drugi popełniaj

jednaki bł

d, obaj popełniaj

bł

słuszne jest nie zakłada

w ogóle.

- Tak, ale trzeba si

zakłada

; to nie jest rzecz dobrowolna, zmuszony jeste

. Có

wybierzesz? Zastanów si

. Skoro trzeba wybiera

, zobaczmy, w czym mniej ryzykujesz.

Masz dwie rzeczy do stracenia: prawd

i dobro; i dwie do stawienia na kart

: swój rozum

i swoj

wol

, swoj

wiedz

i swoj

szcz

ęś

liwo

ść

; twoja za

natura ma dwie rzeczy, przed

którymi umyka: bł

d i niedol

. Skoro trzeba koniecznie wybiera

, jeden wybór nie jest z

kszym uszczerbkiem dla twego rozumu ni

drugi. To punkt os

dzony. A twoje

szcz

ęś

cie? Zwa

my zysk i strat

zakładaj

c si

e Bóg jest. Rozpatrzmy te dwa

wypadki: je

li wygrasz, zyskujesz wszystko; je

li przegrasz, nie tracisz nic. Zakładaj si

tedy,

e jest, bez wahania.

- To cudowne. Tak, trzeba si

zakłada

, ale za wiele mo

e stawiam.

- Zobaczmy

. Skoro s

równe widoki zysku i straty, tedy gdyby

miał zyska

tylko dwa

ycia za jedno, jeszcze mógłby

zakłada

. A gdyby były trzy do zyskania, trzeba by

gra

(skoro znajdziesz si

w konieczno

ci grania) i byłby

nierozs

dny, skoro jeste

zmuszony gra

, gdyby

nie postawił swego

ycia, aby wygra

trzy za jedno w grze, w

której jest równa szansa zysku i straty. Ale tu chodzi o wieczno

ść

ycia i szcz

ęś

cia, a

Strona 7 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

skoro tak jest, to gdyby zachodziła niesko

czona mnogo

ść

przypadków, z których jeden

tylko byłby za tob

, i tak jeszcze miałby

racj

postawi

jedno, aby wygra

dwa; a

działałby

nierozs

dnie, gdyby

c zniewolony gra

, wzdragał si

stawi

jedno

ycie

przeciw trzem w grze, w której w niesko

czono

ci przypadków jeden jest za tob

eliby było do wygrania niesko

czone trwanie

ycia niesko

czenie szcz

ęś

liwego. Ale

tutaj jest niesko

czono

ść

ycia niesko

czenie szcz

ęś

liwego do wygrania, szansa

wygranej przeciw sko

czonej ilo

ci szans straty i to, co stawiasz, jest sko

czone. Wybór

jest jasny: wsz

dzie, gdzie jest niesko

czono

ść

i gdzie nie ma niesko

czonej ilo

ci szans

straty przeciw szansie zysku, nie mo

na si

waha

, trzeba stawia

wszystko. Tak wi

kiedy si

jest zmuszonym gra

, trzeba by

obranym z rozumu, aby zachowa

ycie

raczej, ni

rzuci

je na hazard dla niesko

czonego zysku, równie prawdopodobnego jak

utrata nico

ci.

Na nic bowiem nie zda si

mówi

e niepewne jest, czy wygramy, a pewne,

ryzykujemy; i

e niesko

czona odległo

ść

, jaka jest mi

dzy pewno

tego, co si

nara

*, a niepewno

tego, co si

wygra, równa sko

czone dobro, które si

na pewno

nara

a, z niesko

czono

, która jest niepewna. Tak nie jest: tak samo ka

dy gracz

ryzykuje pewne dla wygranej niepewnej, a wszelako ryzykuje pewn

sko

czono

ść

, aby

wybra

niepewn

sko

czono

ść

, i nie grzeszy w tym przeciw rozumowi. Nie ma

niesko

czonej odległo

ci mi

dzy ow

pewno

tego, co si

nara

a, a niepewno

zysku; to fałsz. Jest to prawda, niesko

czono

ść

dzy pewno

wygrania a pewno

przegrania. Ale mi

dzy niepewno

wybrania a pewno

tego, co si

ryzykuje,

zachodzi stosunek wedle proporcji zysku i straty: je

li tedy tyle

jest mo

liwo

ci z jednej

strony co z drugiej, partia jest równa; wówczas pewno

ść

tego, co si

nara

a, równa jest

niepewno

ci zysku, bynajmniej za

nie jest od niej niesko

czenie odległa. Tak wi

twierdzenie nasze pot

guje si

w niesko

czono

ść

, kiedy chodzi o nara

enie czego

sko

czonego w grze, gdzie s

równe widoki straty i zysku, a niesko

czono

ść

wygrania. To zupełnie jasne; je

li ludzie w ogóle zdolni s

do jakiej prawdy, to jest

prawd

- Przyznaj

, godz

. Ale czy nie byłoby jeszcze jakiego sposobu podpatrzenia kart

w tej grze?
- Owszem, Pismo itd.
- Tak; ale ja mam r

ce zwi

zane, a usta nieme: ka

żą

mi zakłada

, a nie mam

swobody; nie chc

mi sfolgowa

, a mam tak

natur

e nie umiem wierzy

. Có

mam

tedy uczyni

- To prawda. Ale dowiedz si

bodaj,

e twoja niemoc wiary, skoro rozum skłania ci

niej, a mimo to nie jeste

do niej zdolny, pochodzi jedynie z winy twoich nami

tno

ci.

Pracuj tedy nad tym, aby przekona

samego siebie nie mno

eniem dowodów Boga, ale

poskromieniem Swoich nami

tno

ci. Chcesz i

ść

ku wierze, a nie znasz drogi; chcesz si

uleczy

z niedowiarstwa i

żą

dasz leku; dowiaduj si

u tych, którzy byli sp

tani jak ty, a

którzy teraz zakładaj

o wszystko, co maj

; to ludzie znaj

cy drog

, któr

chciałby

ść

; wyleczeni z choroby, z której ty chciałby

uleczy

. Na

laduj sposób, od którego

oni zacz

li: to znaczy czyni

c wszystko tak, jak gdyby wierzyli, bior

c wod

con

słuchaj

c mszy itd. W naturalnej drodze doprowadzi ci

to do wiary i ogłupi ci

- Ale

tego si

wła

nie obawiam.

- Czemu? Co masz do stracenia?
Ale gdyby dowie

ść

e to tam prowadzi, powiem ci,

e to poskromi twoje nami

tno

ci,

które s

główn

przeszkod

itd.

Koniec tej rozprawy. - Owó

co ci grozi st

e obierzesz t

drog

? B

dziesz wierny,

uczciwy, pokorny, wdzi

czny, dobroczynny, przyjacielski, szczery, prawdomówny. To

prawda, nie b

dziesz opływał w zatrute uciechy, chwał

, rozkosze; ale czy

nie b

dziesz

miał innych? Powiadam ci, zyskasz jeszcze w tym

yciu: za ka

dym krokiem, jaki

uczynisz na tej drodze, ujrzysz tyle pewno

ci zysku i tak

nico

ść

tego, co ryzykujesz, i

cu poznasz,

e zało

yłe

o rzecz pewn

, niesko

czon

, za któr

nie dałe

nic.

- Och, to, co mówisz, porywa mnie, zachwyca, itd., itd.

Strona 8 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

li to rozumowanie podoba ci si

i zdaje ci si

silne, wiedz,

e wygłasza je człowiek,

który przedtem i potem upadł na kolana, aby si

modli

do tej niesko

czonej i

niepodzielnej Istoty, poddaj

c Jej całego siebie, o to, aby poddała sobie i ciebie dla

twego własnego dobra i dla swojej chwały; tak siła kojarzy si

z t

pokor

477. (277) Serce ma swoje racje, których rozum nie zna; widzimy to w tysi

cu rzeczy.

Twierdz

e serce kocha z natury swojej powszechn

istot

i te

z natury swojej kocha

samo siebie, wedle tego, ku czemu si

zwróci; i t

pieje na jedno lub drugie, zale

nie od

wyboru. Odrzuciłe

jedno, a zachowałe

drugie: czy

kochasz siebie z racji rozumu?

479. (282) Poznajemy prawd

nie tylko rozumem, ale i sercem, w ten sposób znamy

pierwsze zasady i na pró

no rozumowanie, które nie ma w tym udziału, sili si

zwalczy

. Pirro

czycy, którzy obrali to za wył

czny swój cel, pracuj

nad tym

bezskutecznie. Wiemy,

e nie

nimy, mimo i

niepodobna tego dowie

ść

rozumem; ta

niemo

ść

dowodzi tylko słabo

ci naszego rozumu, a nie niepewno

ci wszelkiego

naszego poznania, jak oni twierdz

. Znajomo

ść

bowiem pierwszych zasad, jak

przestrze

, czas, ruch, liczby, jest równie mocna jak którakolwiek z tych, które czerpiemy

z rozumowania. I na tych wiadomo

ciach serca i instynktu musi si

opiera

rozum i na

nich budowa

wszystkie swoje wywody. Serce czuje,

e s

trzy wymiary w przestrzeni i

e liczby s

niesko

czone; rozum dowodzi nast

pnie,

e nie ma dwóch kwadratów liczb,

z których jeden byłby podwójn

drugiego. Zasady czujemy, twierdzenia wyprowadzamy

za pomoc

dowodu; i jedno, i drugie pewnie, mimo

e odmiennymi drogami. I równie

bezcelowe i niedorzeczne jest, aby rozum

żą

dał od serca udowodnienia pierwszych

zasad, nim zgodzi si

na nie przysta

, jak byłoby niedorzeczne, aby serce - nim zgodzi

je przyj

ąć

żą

dało od rozumu czucia wszystkich twierdze

, które ten udowadnia.

Ta niemoc winna tedy prowadzi

jedynie do upokorzenia rozumu, który chciałby s

dzi

o wszystkim, ale nie do zwalczania naszej pewno

ci, tak jak gdyby tylko rozum zdolen

był nas o czym

pouczy

. Dałby Bóg, aby

my go, przeciwnie, nigdy nie potrzebowali i

aby

my znali wszystkie rzeczy instynktem i uczuciem! Ale natura odmówiła nam tego

dobra; dała nam, przeciwnie, bardzo niewiele wiadomo

ci tego rodzaju; wszystkie inne

emy naby

jedynie rozumowaniem.

I oto czemu ci, którym Bóg dał religi

z poczucia serca, bardzo s

szcz

ęś

liwi i bardzo

słusznie przekonani. Ale tym, którzy jej nie maj

, mo

emy j

jedynie rozumowaniem

w oczekiwaniu, a

Bóg da im j

przez poczucie serca, bez czego wiara jest jeno ludzka i

bezu

yteczna dla zbawienia.

480. (279) Wiara - to dar Boga; nie s

cie, bym twierdził,

e to jest dar rozumowania.

Inne religie nie mówi

tego o swej wierze; aby doj

ść

do niej, dawały jeno rozumowanie,

które wszelako nie prowadzi do celu.

481. (278) Boga czuje serce, nie rozum. Oto co jest wiara: Bóg dotykalny dla serca, nie
dla rozumu.

Strona 9 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
B.PASCAL MYĹšLI
B PASCAL MYĹšLI
Wykład z Pascala 2
PASCAL 1
Sem II Transport, Podstawy Informatyki Wykład XXI Object Pascal Komponenty
ref 2004 04 26 object pascal
Prezentacja trójkątów Pascala
kurs pascala
Kartezjusz vs Pascal dr Springer, Szkoła - studia UAM, resocjalizacja semestr 1 (rok 1), Filozofia d
O zakładzie Pascala słów kilka esej
34 Pliki Operacje na plikach w Pascalu
Pascal PDF, Pascal 1
Pascal Cwiczenia praktyczne id Nieznany
Budowa i opis menu edytora Turbo Pascal 7
Pascal
Pascal01
petle w pascalu, INFORMATYKA

więcej podobnych podstron