J-F. Lyotard, Odpowiedź na pytanie, co to jest postmodernizm? 
 

1.  Postulaty    

* O wezwaniach do zawieszenia artystycznego eksperymentu                                                                                                                                                                                                                                  
- współczesność jako „moment odprężenia” 
-  próby  zdyskredytowania  modernizmu  przez  współczesnych  artystów  i  niektórych 
filozofów, tu:  zarzuty wobec Habermasa, który  żąda od sztuki i  wynikającego z niej 
doświadczenia  przerzucenia  mostu  nad  przepaścią  dzielącą  dyskurs  wiedzy  od 
dyskursu etyki i polityki i otwarcia drogi do jedności doświadczenia. 
 - Lyotard pyta: o jakim rodzaju jedności marzy Habermas? Stawia dwie hipotezy: w 
pierwszej  odwołuje  się  do  Hegla  w  pełni  afirmującego  dialektycznie  totalizujące 
doświadczenie, w drugiej – zbliża się do optyki Krytyki władzy sądzenia (powinna ona 
poddać się sprawdzianowi (…) idei jednorodnego końca historii i idei podmiotu) 

 

2.  Realizm 

* Autorzy wzywający do zawieszenia artystycznego eksperymentu, maja na względzie 
likwidację  dziedzictwa  awangard.  Mieszając  ze  sobą  rozmaite  awangardy,  artyści  i 
krytycy  czują  się  o  wiele  bezpieczniej  w  ich  unieważnianiu,  niż  stawiając  im  czoło 
bezpośrednio.  Mogą  przejść  przez  najbardziej  cyniczny  eklektyzm  kierując  się  poza 
cząstkowy  charakter  poprzednich  poszukiwań.  Odwracając  się  od  nich  otwarcie, 
wystawiliby się na śmieszność neoakademizmu. 
- trudna relacja między sztukami technicznej reprodukcji a sztuką piękną, literaturą 
- „zakazany” klasycyzm w kapitalistycznym porządku 
- Walter Benjamin 
-  fotografia  i  kino,  wypieranie  realistycznego  malarstwa  oraz  powieści:  chodzi  o 
ustalenie  stosunku  do  rzeczywistości,  podporządkowanie  go  określonemu  punktowi 
widzenia,  obdarzającej  go  rozpoznawalnym  znaczeniem,  o  powtarzalności  składni  i 
leksyki, pozwalające odbiorcy na tak szybkie rozszyfrowanie obrazów i sekwencji, by 
bez problemu osiągnął on świadomość swej tożsamości, jak aprobaty uzyskiwanej od 
innych,  skoro  owe  obrazy  i  sekwencje  tworzą  kod  dla  wszystkich  uczestników 
komunikacji. 
- o kwestionowaniu reguł malowania i pisania 
- niebezpieczeństwo: utrata publiczności spragnionej realizmu i tożsamości 
- np. Duchampa Ready made 
- pytanie współczesnej estetyki to już nie co jest piękne?, ale co to jest sztuka? 
-  realizm  wg  Lyotarda  –  zamiar  uniknięcia  problemów  z  rzeczywistością,  zawsze 
pomiędzy akademizmem a kiczem; polityka realizmu, realizm polityczny 
-  eklektyzm  –  zerowy  stopień  współczesnej  kultury  ogólnej:  realizm  pod  znakiem 
„wszystko jedno”, łatwa publiczność, szeroki zasięg, funkcja rozrywkowa  

 

3.  Wzniosłość i awangarda 

- nauka i przemysł pod jarzmem podejrzeń dot. natury rzeczywistości 
- dominacja techno-nauki 
- mechanizacja i przemysł w sferze artystycznej przynoszą ze sobą efekty władzy oraz 
regułę, zgodnie z którą rzeczywistość istnieje, o ile zostanie potwierdzona przez zgodę 
partnerów co do poznania i działania 
- konsekwencje: ucieczka rzeczywistości poza sferę metafizycznej, religijnej pewności 
umysłu;  to  wycofanie  pozwala  narodzić  się  nauce  i  kapitalizmowi,  odrealnienie  – 
Nietzsche – nihilizm 

- wg Lyotarda w estetyce wzniosłości sztuka współczesna odnajduje swój rozmach, a 
logika awangard – aksjomaty 
- wg Kanta odczucie wzniosłości jest dwuznaczne, niesie ze sobą przyjemność i ból, w 
tradycji filozofii podmiotu sprzeczność ta rozwija się jako konflikt pomiędzy władzą 
pojmowania a władzą przedstawiania 
- poznanie zachodzi wówczas, gdy wypowiedź jest zrozumiała, a odpowiadające jej 
poszczególne przypadki mogą być wyprowadzone z doświadczenia 
-  piękno  gdy  poszczególne  dzieło  sztuki  dostępne  zmysłom  bez  pośrednictwa  pojęcia  
wywołuje  poczucie  bezinteresownej  przyjemności,  odwołuje  się  do  zasady  zgody 
powszechnej 
-  inaczej  ze  wzniosłością  -  ma  ona  miejsce  tam,  gdzie  wyobraźnia  odmawia 
przedstawienia przedmiotu, który teoretycznie mógłby uzgodnić się z pojęciem 
-  Lyotard  nazywa  modernistyczną  sztukę,  która  poświęca  swe  procedury 
przedstawianiu faktu, że coś jest nieprzedstawiane 
-  awangardy  wciąż  ujawniają  sztuczność  przedstawienia,  które  podporządkowując 
myślenie spojrzeniu, odwraca je od nieprzedstawianego 

 

4.  Postmodernizm  

-  miejsce postmodernizmu w pracy kwestionowania  reguł  obrazu  i opowiadania:  jest 
częścią  modernizmu;  dzieło  może  być  modernistyczne,  o  ile  wcześniej  było 
postmodernistyczne;  tak  rozumiany  postmodernizm  jest  modernizmem    w  momencie 
swoich, wciąż powtarzających się, narodzin 
-  ujawnianie  się  nieprzedstawianego,  np.  u  Joyce’a  następuje  w  samej  technice 
pisarskiej, w warstwie znaczącej 
- poróżnienie: estetyka modernizmu to estetyka wzniosłości, pozwala czynić aluzje do 
nieprzedstawianego  jedynie  za  pomocą  nieobecnej  treści,  podczas  gdy  forma  w 
dalszym ciągu prowadzi ku przyjemności czy pocieszeniu 
 -  postmodernistyczne:  to,  co  wyrzeka  się  pocieszenia  podsuwanego  przez  poprawne 
formy,  odrzuca  zgodę  na  smak,  umożliwiające  wspólną  nostalgię  za  nieosiągalnym; 
to, co poszukuje nowych przedstawień, by lepiej odczuć istnienie nieprzedstawianego 
-  postmodernistyczny artysta, niczym  filozof,  tworzy dzieło, które dopiero poszukuje 
swoich reguł (dzieło i język posiadają właściwości zdarzenia) 
- wypowiedzmy wojnę całości, bądźmy świadkami nieprzedstawianego, prowadźmy ku 
poróżnieniom, ocalmy honor imienia