KOD BIBLII

1 J

AKIE ZNACZENIE MIAŁA

B

IBLIA DLA

K

ULTURY EUROPEJSKIEJ

?

Biblia jest źródłem myśli moralno-religijnej i filozoficznej rozwijanej lub podejmowanej polemicznie,
wzorów osobowych, wątków i motywów fabularnych, symboliki, metaforyki, frazeologii, rytmiki; stylizacji
gatunkowych.

Biblia to jeden z głównych filarów kultury europejskiej.

1. Jest uważana przez wierzących za świętą,
2. Biblia jest najważniejszym źródłem naszej kultury, z niej wyrasta światopogląd, system wartości i

ocen, bogactwo literatury i sztuki kręgu śródziemnomorskiego.

3. Wyrastają z niej korzenie wielu gatunków literackich (hymnu, przypowieści, pieśni, psalmu, listu);
4. Biblijne wątki, tematy, postacie, symbole mają swe stałe miejsce w sztuce;
5. Jest źródłem związków frazeologicznych (biblizmy);
6. Jest cennym źródłem historycznym.

Przykładowe biblizmy:

 Alfa i Omega – w Biblii określenie Boga; przenośnie: człowiek wszechwiedzący, stanowiący w

jakiejś dziedzinie niekwestionowany autorytet.

 Chleb powszedni – rzecz codzienna, zwyczajna
 Ciemności egipskie – nieprzeniknione ciemności
 Dom zbudowany na piasku – rzecz niepewna, niemająca solidnych podstaw
 Jabłko Adama – chrząstka tarczowata, tworząca wyniosłość krtaniową u mężczyzn; przenośnie

coś dławiącego, przeszkadzającego

 Kraina mlekiem i miodem płynąca – kraina żyzna, urodzajna, bogata,
 Manna z nieba, czyli w przenośnym znaczeniu cudowny ratunek, dar od Boga.

Biblia jest fundamentem nowożytnej kultury europejskiej. W ciągu prawie 3000 lat jej istnienia
oddziaływała na kulturę i to na kilku płaszczyznach:

Religijnej:

 Stanowi sacrum dla wyznawców dwóch religii: chrześcijaństwa i judaizmu.
 Jest autorytetem religijnym.
 Kształtuje i umacnia ludzką wiarę w Boga, który jest początkiem i końcem wszystkiego.
 Udowadnia, że tam gdzie nie sięga ludzki rozum, wiara czyni cuda.
 Dla Boga nie ma rzeczy niemożliwych, przedstawia go jako Stwórcę i uosobienie miłości i

sprawiedliwości.

 Mówi o obecności Boga na ziemi i o jego działaniu.

Moralnej:

 To źródło konkretnych postaw ludzkich, wzorców osobowych.

 Przedstawia ponadczasowe wzory postępowania.
 Ustanawia kodeks moralny.
 Daje odpowiedzi na nurtujące człowieka pytania egzystencjalne, określa sens ludzkiego istnienia i

mówi o tym, co nas czeka po śmierci.

Kulturowej:

 Biblia jest podstawą kultury europejskiej.
 Wprowadza konkretną wiedzę o świecie i sposobie, w jaki został stworzony. Odpowiada na

pytania, które od zarania dziejów stawiała sobie ludzkość.

 Mówi o sposobie życia, zwyczajach, postawach, kulturze ludzi antyku, a nawet o tym co jest dobre

a co złe (kodeks normujący).

 Jest natchnieniem dla myślicieli, twórców literatury i sztuki wszystkich epok na całym świecie
 Jest tekstem ważnym pod względem literackim, niezwykle bogatym w przeróżne formy

wypowiedzi, zawiera wiele anegdot, fabuł, motywów do których wciąż odwołują się twórcy.

 Cechuje ją uniwersalizm.
 W języku funkcjonują związki frazeologiczne zaczerpnięte z Biblii - jest źródłem stylizacji językowej.
 Istnieje możliwość wielu interpretacji tego tekstu.

Biblia jest magazynem, z którego czerpią pisarze, malarze, rzeźbiarze, poeci, muzycy - wszyscy artyści
wszystkich gałęzi sztuki. Dlatego ten, kto nie zna w ogóle Biblii, nie zrozumie większości dzieł sztuki naszej
cywilizacji.

W sztuce inspiracje biblijne spotykamy w twórczości:

 Leonarda da Vinci – Ostatnia wieczerza.
 William Blake – Drabina Jakubowa
 Michał Anioł – Sąd ostateczny, fresk namalowany w kaplicy Sykstyńskiej.
 Rafaela Santi – Święta Rodzina, Madonna
 Caravaggio – Nawrócenie w drodze do Damaszku, św. Paweł-Szaweł, spadł z konia i oślepł na 3

dni, opowiadanie z Dziejów Apostolskich.

 Sceny ewangeliczne w ołtarzu Wita Stwosza, w Kościele Mariackim w Krakowie.
 W muzyce, przykładem może być, pasja Jana Sebastiana Bacha według św. Mateusza i św. Jana,

Stabat Mater Karola Szymanowskiego,

 Pasja według św. Łukasza – Krzysztofa Pendereckiego.
 W literaturze należałoby rozpocząć od najstarszego utworu w literaturze polskiej Bogurodzica,

oraz Żale Matki Boskiej pod krzyżem. Kazania Piotra Skargi, kolędy Franciszka Karpińskiego, które
śpiewamy do dziś. Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego, czy poezja Cypriana Kamila
Norwida. Biblią inspirował się w swojej twórczości Czesław Miłosz, Zbigniew Herbert.

Jest też wyzwaniem dla reżyserów filmowych, chętnie powracających do biblijnych motywów po to, by
odtworzyć na ekranie lub wykreować własne interpretacje (pamiętamy słynne filmy: Mojżesz, Chrystus,
Jezus, czy Dekalog Krzysztofa Kieślowskiego).

Przypowieści:

Ostatnim ważnym argumentem podkreślającym ogromną wartość Biblii w kulturze europejskiej jest
zastosowanie przypowieści. Największą liczbę tzw. paraboli możemy znaleźć w księgach Nowego

Testamentu, a zwłaszcza Ewangeliach, w których doliczono się około czterdziestu przypowieści. Mimo
głębokiego sensu teologicznego zawierają one także przesłania moralistyczne, które mogą być
„drogowskazami” także dla osób niewierzących.

Biblia jest księgą natchnioną i nie traci na swojej aktualności. Dodaje otuchy i wiarę w moc człowieka.
Jednym z najbardziej tajemniczych części Biblii, jest Apokalipsa, która jako ostatnia księga Nowego
Testamentu, opisuje rzeczy, które mają dopiero nastąpić. Jest elementem często wykorzystywanym w
kulturze, jako zwiastun czasów, które mają dopiero nadejść.

2 D

LACZEGO WIEK

XVI/XVII

NAZYWAMY ZŁOTYM WIEKIEM

B

IBLII

?

„Złoty wiek Biblii polskiej” – wtedy to powstało 5 przekładów całego Pisma Świętego. Tłumaczeń
katolickich dokonano z Wulgaty (łacińskiego przekładu autorstwa św. Hieronima). Protestanckich
przekładów dokonywano z języków oryginalnych.

1. Biblia Leopolity (1561) – przekład ks. Jana Nicza. Tłumaczenie to jest uważane za niezbyt udane.
2. Bardzo wysoko natomiast ocenia się drugi katolicki przekład – dokonany przez ks. Jakuba Wujka

(1599). Biblia Wujka weszła wręcz do kanonu literatury polskiej i kanonu języka polskiego. Przez
trzy i pół wieku pełniła rolę katolickiego tłumaczenia kanonicznego, ogromnie wpłynęła na
literaturę i na sam język.

3. Biblia Brzeska (1563) przetłumaczyli ją kalwini – był to nie tylko pierwszy przekład na język polski

z języków oryginalnych, ale również pierwsza Biblia w naszym języku zawierająca numerację
wersetów.

4. Biblia Nieświeska (1574) przełożył ją ariański pastor Szymon Budny. Przekład jest słabszy.
5. Biblia Gdańska (1632) została przetłumaczona przez Daniela Mikołajewskiego na zlecenie zborów

luterańskich. Tłumaczenie to ocenia się wysoko, wydawane jest ono do dziś, dla ewangelików
miało podobne znaczenie jak przekład ks. Wujka dla katolików.

3 O

RZEŁ JEST SYMBOLEM EWANGELISTY

:

 Marek – lew
 Mateusz – człowiek (również człowiek uskrzydlony)
 Łukasz – wół
 Jan – orzeł

4 I

NNE NAZWY

J

EROZOLIMY

:

 Salem - pojawia się niewiele razy, ale w ważnych tekstach – Księga Rodz.
 Moria
 Jebus - od biblijnego ludu jebusytów, przedstawiani jako rodzimy lud mieszkający na tym wzgórzu.

Do czasu zdobycia ich twierdzy. Twierdza przed zdobyciem przez Dawida;

 Jeruzalem - zlatynizowana forma Jeruszalaim;
 Hierosolyma

 Miasto Dawida – Miasto stawało się własnością, kiedy ktoś je zdobył. Opowieść o Dawidzie –

ważna tradycja dla Żydów – spajały one społeczeństwo. Dawid nie kontynuował panowania w
Hebronie tylko wybrał nowe miasto w centrum swych ziem i tam ustanowił swoją stolicę. Bardzo
ważne.

 Syjon - to było jedno ze wzniesień w okolicy twierdzy. Nazwa partykularna staje się nazwą dla

całego miasta – pars pro toto. Tradycja syjońska. Określa i świątynie i miasto Jerozolimę.

 Ariel, Aelia Capitolina
 Al-Quds
 Bayt ul-Maqdis
 al-Balat
 Dziewica – antromorfizmy w Biblii, dotyczy też Jerozolimy. Wybrana przez Boga. Czysta.

Postępująca zgodnie z przymierzem z Bogiem. Odstępstwo od tego określa się jako cudzołóstwo.

 Miasto Boże – przynależność tej przestrzeni do Jahwe, też:
 Miasto Pana zastępów, Miasto Boga Naszego, Miasto Święte, Wielkiego Króla, Twoje Miasto.

Określając jako Miasto – chodzi konkretnie o Jerozolimę.

 Miasto zgiełku, sprawiedliwości
 Tron Pana, Gród wierny, Branka Jerozolimska
 Cud piękna, radość całego świata – pojawia się w 2 lamentacji.
 Ariel, Miasto Kłamstwa, Miasto Naszych Świat, Buntownicze, Brama Ludów, Wieża Trzody, Córa

Syjonu, Córa Judy, Pan Naszą Sprawiedliwością, Ocholiba – imię, w opowieści o 2 lub 3 siostrach,
nawiązanie do 2 ludów Samarii i Judy, jedna zła – ukarana, siostra robiła to samo i nie wyciągnęła
wniosków po karze tamtej – to ona się nazywała Ocholiba, Pan jest tam, Moria – góra, przypisanie
ważnego miejsca, gdzie wydarzyło się akeda – ofiara, która nie została złożona – składał ją
Abraham ze swojego syna Izzaka, to było na wzgórzach.

5 R

OZWIŃ SKRÓTY

:

 Rdz – Księga Rodzaju
 Dz – Dzieje Apostolskie
 Pnp – Pieśń nad Pieśniami
 J – Ewangelia wg Św. Jana

6 H

ENOCH TO

:

Henoch lub Enoch – postać biblijna, syn Jereda, potomek Seta. Miał wiele synów i córek, wśród nich
Metuszelacha.

Pismo Święte wspomina, że Henoch żył w tak wielkiej przyjaźni z Bogiem, że nigdy nie umarł, ale został
wzięty cieleśnie do Nieba (Rdz 5, 22 i Hbr 11,5) w wieku 365 lat. O Henochu wspomina też Księga Syracha,
ukazując go jako jedną z pozytywnych postaci w historii ludzkości.

Postać Henocha fascynowała Żydów i chrześcijan ze względu na swoją tajemniczość. Z jednej strony jako
jedyny obok proroka Eliasza doświadczył zaszczytu wniebowzięcia, z drugiej Biblia przekazuje o nim
zadziwiająco niewiele informacji. Ta tajemniczość powodowała, że wielu autorów apokryfów wydawało

swoje dzieła pod jego imieniem. Przykładem są słynne Księgi Henocha. Postać Henocha pojawia się też w
Koranie, gdzie jest jednym ze świętych proroków islamu.

7 K

SIĘGI KTÓRE NIE NALEŻĄ DO

T

ORY

Księgi Biblii, wchodzące w skład Tory, to:

 Księga Rodzaju
 Księga Wyjścia
 Księga Kapłańska
 Księga Liczb
 Księga Powtórzonego Prawa

8 K

TÓRE KSIĘGI NALEŻĄ DO KANONU CHRZEŚCIJAŃSKIEGO

:

Chrześcijanie tradycyjnie grupowali księgi Biblii na historyczne, dydaktyczne i prorockie, inaczej niż Żydzi.
Podział ten wygląda następująco:

 Historyczne



Pięcioksiąg Mojżesza (Rodzaj, Wyjścia, Kapłańska, Liczb, Powtórzonego Prawa)



Inne księgi historyczne (Jozuego, Sędziów, Rut, Samuela (1 i 2), Królów (1 i 2), Ezdrasza i
Nehemiasza (początkowo były jedną księgą), Tobiasza (deuterokanoniczna), Judyty
(deuterokanoniczna), Estery (dodatki deuterokanoniczne), Machabejska (1 i 2)
(deuterokanoniczne))

 Dydaktyczne (Hioba, Psalmy, Przysłów, Pieśń nad Pieśniami, Kaznodziei (Koheleta, Eklezjastesa),

Mądrości (deuterokanoniczna), Mądrości Syracha (deuterokanoniczna))

 Prorockie



Prorocy więksi (Izajasz, Jeremiasz, Ezechiel, Daniel)



Prorocy mniejsi (Ozeasz, Joel, Amos, Abdiasz, Jonasz, Micheasz, Nahum, Habakuk,
Sofoniasz, Aggeusz, Zachariasz, Malachiasz)

Kanon Nowego Testamentu



Składa się z 27 ksiąg Nowego Testamentu uznawanych przez wszystkie wyznania chrześcijańskie.

Kanon Pism chrześcijańskich ustalił się stopniowo między I a IV wiekiem n.e. Początkowo różne kościoły
uznawały różne dodatkowe pisma za natchnione (np. Didaché), które stopniowo odrzucano. Najdłuższe
spory dotyczyły Apokalipsy św. Jana, którą ostatecznie włączono do kanonu. Najwcześniejszy katalog
Nowego Testamentu powstał ok. 170 roku n.e. (Fragment Muratoriego). Na podstawie wypowiedzi
pisarzy wczesnochrześcijańskich można stwierdzić, że powoływali się oni i uznawali za natchnione te same
księgi, które uznał w 397 roku n.e. synod kartagiński.



Księgi historyczne:



Ewangelie (Mateusza, Marka, Łukasza, Jana)



Dzieje Apostolskie



Księgi dydaktyczne – Listy Apostolskie:



Listy Pawła;



Pozostałe listy;



Apokalipsa św. Jana (Ap)

9 E

WANGELISTAMI NIE SĄ

:

Ewangeliści: Mateusz, Marek, Łukasz, Jan

10 K

TO ZBURZYŁ PIERWSZĄ ŚWIĄTYNIĘ

?

Świątynia Jerozolimska, słynna izraelska świątynia, którą z rozkazu króla Salomona zbudowano na
wzgórzu Moria w Jerozolimie (X w. p.n.e.). Tą pierwotną budowlę, wzniesioną przez budowniczych
fenickich, nakazał zburzyć Nabuchodonozor II, władca Babilonii, po zdobyciu Jerozolimy w 586 p.n.e.

Odbudowaną, drugą świątynię zburzyli w 70 n.e. Rzymianie w czasach panowania cesarza Tytusa, po
powstaniu żydowskim. Do czasów współczesnych przetrwała jedynie Ściana Płaczu.

11 12

APOSTOŁÓW

:



Szymon (Piotr)



Andrzej



Jakub



Jan Ewangelista



Filip



Bartłomiej



Tomasz



Mateusz



Jakub



Szymon Kananejczyk



Juda Tadeusz



Judasz

12 W

O

PISIE STWORZENIA W KSIĘDZE

R

ODZAJU JEST ZAWARTE

:

Pierwszy opis stworzenia (Księga Rodzaju 1,1-2,4a):

Opowiadanie to nazywane jest Heksaemeronem, ponieważ według niego Bóg stworzył świat w ciągu
sześciu dni, po których odpoczął w dniu siódmym. Jest opisem kosmologicznym i wyraża ówczesną wiarę
w konstrukcję wszechświata. Z czternastu, zachowanych kosmologii starożytnych Heksaemeron wyróżnia
się zasadniczo od innych wiarą w monoteistyczną naturę Boga.

Schemat stworzenia:

1. dzień pierwszy – stworzenie światła i oddzielenie go od ciemności,
2. dzień drugi – stworzenie sklepienia niebieskiego oddzielającego wody górne od dolnych,
3. dzień trzeci – stworzenie lądu i roślinności,
4. dzień czwarty – stworzenie Słońca, Księżyca i gwiazd,
5. dzień piąty – stworzenie zwierząt wodnych i latających,
6. dzień szósty – stworzenie zwierząt lądowych i człowieka,
7. dzień siódmy – liczenie tego dnia do aktu stworzenia uzależnione jest od używanych tekstów

biblijnych. Tłumaczenia opierające się na Septuagincie (zwłaszcza katolickie) ten dzień traktują
wyłącznie jako dzień odpoczynku Boga, uznając dzień szósty jako ostatni. W pozostałych
tłumaczeniach opartych na tekście masoreckim dzień siódmy jest dniem ukończenia dzieła
stworzenia przez Boga.

Poglądy autora opierały się na najprostszych spostrzeżeniach wzrokowych i nie różniły się zasadniczo od
ówcześnie przyjmowanych w całym świecie. Zbliżone wersje powstania świata pojawiały się już wcześniej,
zarówno w religii Sumerów, jak i semickich mieszkańców Mezopotamii - ważną różnicą pozostaje jednak
ścisły monoteizm Biblii. W przestrzeni wody umieszczone było sklepienie oddzielające wody górne
(deszcze, opady) od dolnych (źródła). W powstałej niszy umieszczona była płaska i okrągła (nie kulista)
ziemia. Nad ziemią, a pod sklepieniem umieszczone były ciała niebieskie. Ziemia otoczona była morzem.
Pozostałe szczegóły kosmologii zawarte są w innych księgach Biblii.

Drugi opis stworzenia (Księga Rodzaju 2,4b-25):

Opowiadanie to w przeciwieństwie do Heksaemeronu jest dziełem, którego autor posługuje się językiem
obrazowym, a nie pojęciowym. Opis ten jest bardziej abstrakcyjny i teologiczne bogatszy. W drugim opisie
kosmologia jest całkowicie pominięta. Wyeksponowana została natomiast natura człowieka, relacja Bóg –
człowiek, zależność płci i stosunek człowieka do przyrody. Opowiadane to przedstawia zasadniczo trzy
elementy opisowe:

•

Stworzenie świata i człowieka.

•

Umieszczenie człowieka w Ogrodzie Eden.

•

Stworzenie zwierząt i pierwszej kobiety.

13 E

WANGELIA WG ŚW

.

M

ARKA

PLAN WYDARZEŃ:

1. Jan głosi „przychodzi za mną ktoś większy niż ja, nie jestem godzien schylić się rozwiązać mu

rzemyka u sandał”

2. Chrzest Jezusa (rozstępuje się niebo, z którego przylatuje gołębica)
3. Duch Święty wyprowadza Jezusa na 40 dni na pustynię, gdzie był kuszony przez szatana.
4. Jan został wtrącony do więzienia za jawne krytykowanie małżeństwa Heroda Antypasa.
5. Jezus naucza w Galilei.
6. Jezus wybiera apostołów spośród rybaków (Szymon, Andrzej, Jan, Jakub – rybacy ludzkich dusz).
7. Opętany w synagodze; cudy Jezusa, uzdrawianie chorych.
8. Trędowaty prosi o pomoc Jezusa i rozgłasza to wszystkim.

9. Faryzeusze dziwią się, że uczniowie nie poszczą, a Jezus im odpowiada, że póki on żyje, oni nie

będą pościć.

10. Dwunastu apostołów: Szymon (Piotr), Jakub, Andrzej, Filip, Bartłomiej, Mateusz, Tomasz, Jakub,

Tadeusz, Szymon Gorliwy, Judasz Iskariota.

11. Jezus opowiada o siewcy

o Opowiedział Im przypowieść o siewcy, który poszedł siać ziarno. Gdy siewca szedł jedno z

ziaren spadło na drogę i zostało zjedzone przez ptaki, drugie upadło na kamienie i zaczęło
róść, ale bez korzeni nie przetrwało, trzecie padło między ciernie i zostało przez
niezagłuszone i nie wydało owoców, czwarte zaś padło na ziemie żyzną, gdzie
zaowocowało i dało plon nawet stokrotny. Okazało się, że siewca sieje słowo. To słowo,
które padło na ulicy dociera do odbiorcy, ale opętuje Go szatan, drugie słowo, które jest
jak ziarno na kamieniu dociera do tego człowieka. On się raduje nim, ale i tak później jest
taki sam jak był. Trzecie słowo jest zagłuszone przez szatana jak roślina przez ciernie.
Czwarte trafia do serca człowieka, które Go zmienia.

12. Jezus wysłał duchy nieczyste (Legion) z człowieka w stado świń, które utopiły się w jeziorze.
13. Uleczenie córki przełożonego synagogi, która umierała.
14. Kobieta trapiona upływem krwi, dotyka szat Jezusa bez jego pozwolenia, ale on jej wybacza.
15. Jezus rozsyła apostołów, aby nauczali w różnych miejscach. Dał im moc wypędzania złych duchów.
16. Herod ściął Jana Chrzciciela.
17. Jezus idzie po tafli wody.
18. Przypowieść o tym, że to co wchodzi do człowieka z zewnątrz nie jest nieczyste, tylko to, co z niego

wychodzi. Wszystko co wchodzi do człowieka trafia nie do serca, lecz do żołądka, a to co wychodzi
z Niego, jest nieczyste. To samo jest z sercem, docierają do Niego z zewnątrz „czyste uczucia”, a
wychodzą przepełnione nienawiścią, zazdrością, itp.

19. Rozmnożenie chleba na pustkowiu.
20. Głos mówiący w obłoku mówiący: To jest mój Syn, umiłowany, Jego słuchajcie.
21. Faryzeusze wystawiają Jezusa na próbę, domagając się znaku
22. Jezus zaczął pouczać ludzi, że Syn Człowieczy wiele wycierpi, zostanie zabity i po trzech dniach

zmartwychwstanie, by Oni mogli być zbawieni.

23. Bogacz pyta Jezusa czy dostanie życie wieczne, jeśli będzie żył wg przykazań. Jezus mu na to

odrzekł, że otrzyma je wtedy, kiedy sprzeda cały swój majątek, a pieniądze rozda biednym.
Wówczas Jezus spojrzał na uczniów i powiedział im, że trudniej jest wejść bogatemu człowiekowi
do nieba niż biednemu.

24. Dwóch uczniów przyprowadza osła, na którym jeszcze żaden człowiek nie siedział i Jezus wjeżdża

na nim do Jerozolimy.

25. Faryzeusze znowu wystawiają Jezusa na próbę pytając, czy ludzie słusznie płacą podatki Cezarowi.

Co cesarskie oddajcie cesarzowi, co boskie – Bogu.

26. Wdowa i jej grosik – wtedy Jezus powiedział, że to ona wrzuciła najwięcej, ponieważ to były jej

pieniądze na utrzymanie.

27. Pewna niewiasta wylewa drogi olejek na głowę Jezusa, a on mówi, że to ostatnie namaszczenie.
28. Judasz idzie do kapłanów, żeby wydać Jezusa.
29. Ostatnia wieczerza, na której Jezus mówi, że jeden z apostołów go wyda.
30. Zanim kogut zapieje tej nocy 3 razy zaprzesz się mnie (mowa o Piotrze).
31. Jezus zmarł na krzyżu o godzinie dziewiątej, trzy godziny po zmroku.

32. Maria Magdalena i Maria zastają pusty grobowiec i chłopca w białych szatach w środku, który

powiedział, że Jezusa Nazarejczyka nie ma już w grobie i żeby powiedziały o tym jego uczniom.

33. Ukazał się Jedenastu Apostołom, którzy nie dowierzali, że zmartwychwstał. Nakazał swoim

uczniom chodzić po całym świecie i głosić Ewangelię. Po tej rozmowie Jezus został wzięty do nieba
i usiadł po prawicy Boga.

14 K

SIĘGA

E

STERY

Księga Estery [Est] – jedna z ksiąg biblijnych wchodząca w skład Starego Testamentu. W Septuagincie i jej
przekładach na inne języki, znajduje się bezpośrednio po Księdze Judyty. Nazwana jest od imienia głównej
bohaterki, Estery.

W niektórych odpisach łacińskiej Wulgaty występuje jako Księga Aswerusa, od króla perskiego,
odgrywającego w niej ważną rolę. Żydzi nazywają ją Megilat 'Ester lub Megila ("rulon"; "zwój").

Księga, składająca się z 10 rozdziałów, zawiera opowieść o pewnym epizodzie z życia dworskiego,
perskiego króla Achaszwerosza.

Na jego dworze w Suzie pojawia się młoda Żydówka Estera i po oddaleniu przez króla jego żony Waszti
Estera zostaje jego żoną. Opiekun Estery Mordechaj zakazał jej wyjawiać swoje pochodzenie.

Odkrywszy spisek przeciw królowi, Mordechaj uprzedza władcę o zamachu na jego życie. Największemu
dostojnikowi dworskiemu Agagitowi Hamanowi tymczasem udało się wymóc na królu dekret przeciw
Żydom, którzy mieli być zgładzeni. Estera - po poleceniu Mordechaja - stawia się przed królem i jednak
przekonuje władcę do cofnięcia dekretu.

Haman traci humor, gdy Mordechaj znów nie chce mu się pokłonić; poleca więc postawić bardzo wysoki
pal i postanawia, że namówi króla, by powieszono na nim Mordechaja. Król czyta kroniki, z których
dowiaduje się, że Mordechaj wykrył zamach na jego życie, ale nie został za to nagrodzony, gdy pojawia się
Haman, pyta go, co należy uczynić dla osoby, którą król chciałby uhonorować. Haman myśli, że chodzi o
niego, toteż podaje wyszukane propozycje, po czym otrzymuje polecenie, aby w ten sposób uczcił
Mordechaja.

Estera wyjawia królowi, że Haman wydał ją wraz z jej ludem na zagładę. Haman zostaje powieszony przez
króla. Mordechaj zajmuje jego miejsce. Żydom król zezwala zgładzić swych wrogów. Żydzi zabijają 75 000
swoich wrogów. Następnego dnia zgładzono także wszystkich synów Hamana i innych wrogów.

Na cześć tych zajść wyznaczono święto i dzień odpoczynku dla wszystkich Żydów zwane Purim, które
odbywało się od tej pory 14 i 15 dnia miesiąca adar. Mordechaj zostaje drugą osobistością po królu i działa
dla dobra Żydów.

KSIĘGA ESTERY

 Wprowadzenie święta Purim (13 lub 14go w diasporze)
 Estera porównywana z Józefem
 Józef w Egipcie – Estera w Persji
 Przyczyniają się do ocalenia narodu
 Oboje wyjątkowej urody

 Józef niemalże zginął z rąk braci – Estera to sierota
 Pozycja na obcym dworze
 Józef ratuje od głodu – Estera wybawia od zagłady

15 K

SIĘGA

R

ODZAJU

Księga Rodzaju inaczej zwana Genesis to pierwsza księga Biblii. Opisuje stworzenie świata, człowieka,
wskazuje przyczyny grzechu pierworodnego, zbrodnię Kaina, potop, dzieje Abrahama i jego rodziny.
Główne postaci tej księgi to: Adam i Ewa, Kain i Abel, Noe, Abraham i Sara, Lot, Izaak i Rebeka, Jakub i
Ezaw, Rachela i Lea, Józef i jego bracia (dwunastu synów Jakuba; Izraela, od których wywodzi się
dwanaście pokoleń Izraela).

Wydarzenia z Księgi Rodzaju dzieją się na Środkowym (Bliskim) Wschodzie: w Mezopotamii (Iran, Irak), na
obecnym terytorium Izraela, Jordanii Libanu i Egiptu, rozpoczynają się przed rokiem 2000 przed
Chrystusem, a kończą się około roku 1650 przed Chrystusem.

Pierwsza z dwóch części Księgi Rodzaju rozpoczyna się słowami „Na początku...” i rzeczywiście jest ona
wstępem do całej historii człowieka na ziemi. Pierwsze rozdziały zawierające chrześcijański mit o
powstaniu świata i człowieka zawiera jednocześnie syntetyczny opis historii zbawienia, jakie dokonało się
za sprawą Chrystusa. Po tym jak pierwsi rodzice sprzeciwili się Bogu i spożyli owoc z drzewa poznania
dobra i zła, Stwórca zapowiada wężowi: Ponieważ to uczyniłeś, bądź przeklęty wśród wszystkich zwierząt
domowych i polnych; na brzuchu będziesz się czołgał i proch będziesz jadł po wszystkie dni twego istnienia.
Wprowadzam nieprzyjaźń między ciebie i niewiastę, pomiędzy potomstwo twoje a potomstwo jej: ono
zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę.

Dalej Bóg, zwracając się już do Adama i Ewy, mówi o ciężkim życiu, jakie odtąd będzie pędził człowiek na
ziemi. Tu znajdujemy wytłumaczenie bólu, jaki musi znosić kobieta w czasie porodu, wstydu, który
odczuwa nagi człowiek, trudu, z jakim człowiek musi zdobywać pożywienie.

Obok pierwszego – sześciodniowego - opisu stworzenia świata, zamieszczony tu został również drugi opis
stworzenia, bardziej archaiczny, bliższy tradycjom Bliskiego Wschodu. W tym przekazie Bóg najpierw lepi
człowieka z prochu ziemi, a dopiero potem stwarza dla niego ogród w Edenie. Powoduje, że człowiek
zapada w sen i z jego żebra czyni kobietę.

Bóg w Księdze Rodzaju to przede wszystkim Stwórca, który stwarza ex nihil (z niczego) świat mocą swego
słowa i zaangażowania, a więc świat i człowiek to boskie dzieła. Właśnie w tym miejscu doszukujemy się
uzasadnienia dla poszanowania życia ludzkiego, życia jako daru, który nie należy do człowieka. Jednak
mimo tego, że człowiek i ofiarowany mu świat są dziełami Boga, nad którymi ma on pełną władzę, to
jednocześnie są to dzieła posiadające pełną autonomię. Człowiekowi zostaje ofiarowana wolna wola, a
więc możliwość decydowania o sobie.

Dalsza historia człowieka po wypędzeniu z raju to opowieść o tym, jak z jednej strony ludzkość coraz
bardziej oddalała się od Boga, z drugiej o tym, jak Bóg torował człowiekowi drogę do zbawienia. W
czwartym rozdziale znajdujemy historię synów Adama i Ewy, Kaina i Abla. Opowieść o bratobójczym
morderstwie, jakiego dopuścił się Kain zazdrosny o względy Abla u Boga, to swoisty wstęp do dalszej

degradacji moralności człowieka oddalającego się od swego Stwórcy. Właśnie to szerzące się ludzkie
zepsucie staje się przyczyną gniewu boskiego.

Bóg, widząc rozpustę panującą w świecie, postanawia zesłać na ziemię wielki potop, który miał przeżyć
tylko Noe i jego rodzina. Noe kochał Boga, służył Mu i zawsze pamiętał, że ma być dobry. Dlatego to jemu
Bóg nakazał budowę olbrzymiej arki, na której miał zgromadzić po parze ze wszystkich gatunków zwierząt.
Kiedy nadszedł czas Noe schronił się w olbrzymiej budowli wraz ze swoją rodziną i zwierzętami. Przetrwał
tak olbrzymi potop, który pochłonął wszystkich ludzi. Gdy ustały ulewy, Noe wysyłał ptaki na zwiady, by
sprawdziły, czy woda już opada. Znakiem tego okazał się świeży listek z drzewa oliwnego przyniesiony w
dziobie przez gołębicę. Gdy wody już całkowicie opadł, Bóg przemówił do Noego i kazał mu wyjść na ląd.
Po tych zdarzeniach Pan zawarł przymierze z człowiekiem: Ja, Ja zawieram przymierze z wami i z waszym
potomstwem, które po was będzie; z wszelką istotą żywą, która jest z wami: z ptactwem, ze zwierzętami
domowymi i polnymi, jakie są przy was, ze wszystkimi, które wyszły z arki, z wszelkim zwierzęciem na ziemi.
Zawieram z wami przymierze, tak iż nigdy już nie zostanie zgładzona wodami potopu żadna istota żywa i
już nigdy nie będzie potopu niszczącego ziemię.

W tej księdze znajduje się również sławne opowiadanie o Wieży Babel, które wyjawia przyczyny istnienia
tak wielkiej ilości języków.

Druga część Księgi Rodzaju opowiada historie patriarchów: Abrahama, Izaaka i Jakuba, których uważa się
za przodków Izraela. Historia ta zawarta jest w cyklach opowiadań o różnorodnych charakterach. Wśród
nich znajdziemy opis spotkań Abrahama z Bogiem oraz zawarcia między nimi przymierza. To w tej księdze
znajduje się opowieść o zniszczeniu pogrążonej w rozpuście Sodomy i Gomory.

Inne wydarzenia najczęściej odnajdujące swoje odzwierciedlenie w dziełach sztuki to ofiarowanie Bogu
Izaaka przez Abrahama, walka Jakuba z Aniołem oraz losy Józefa, jednego z synów Jakuba. opowiadania o
patriarchach charakteryzują się dużą barwnością opisu, ukazują poszczególne postaci w całej okazałości,
łącznie z ich słabościami.

16 J

EROZOLIMA DLA ŻYDÓW

,

CHRZEŚCIJAN

,

MUZUŁMANÓW

Jerozolima w kulturze żydowskiej:

 Ofiarowanie na górze Moria (Izaaka)
 Pierwsze dzieło stworzenia to była Jerozolima
 Miasto ma cudowne właściwości
 W znaczeniu duchowym miejsce najwyższe, ale geograficznym nie.
 Miejsce oczekiwania na Mesjasza
 W czasach eschatologicznych na jej miejsce opuści się niebiańska Jerozolima
 Zwyczaje kulturowe: w domach – mizrach; synagogach – na polichromiach – na ścianie

wskazującej kierunek, w którym należałoby się modlić są przedstawienia mające przypominać
właśnie Jerozolimę. Kierunek modlitwy – wschód.

 W mistyce żydowska – brama do nieba, ziemskie mieszkanie Szechiny, Jerozolima – matka a jej

mieszkańcy córkami.

Jerozolima dla chrześcijan:

 Dziedzictwo Starego Przymierza
 Miejsce działalności: nauczania i cudów Jezusa
 Symbol odrzucenia Chrystusa: Jeruzalem,
 Miejsce męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa
 Początek Kocioła powszechnego, apostolskiego
 Opozycja: obecnie Jeruzalem trwające w niewoli i górne Jeruzalem cieszące się wolnością, ona jest

naszą matką.

 Jeruzalem niebiańskie: Miasto Święte – Jeruzalem nowe zstępujące z nieba od Boga
 Jeruzalem vs. Jerozolima
 Konstrukcje narracyjne w oparciu o Jerozolimę.

Jerozolima dla muzułmanów:

 Dziedzictwo Starego Przymierza
 Ofiara Abrahama na wzgórzu Moria
 Miejsce działalności proroka Jezusa
 Ula al Qiblatajn – pierwsza Qibla
 Nocna podróż
 Wstąpienie w zaświaty proroka Muhammada
 Meczet al. Aqsa – Meczet Daleki
 Meczet Kopuły Skały