Prewencja i rehabilitacja nr 3 2005

kwartalnik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych

PREWENCJA
i REHABILITACJA

nr 3

(9)

2005

ISSN

1731-8971

Epidemiologia urazów kręgosłupa
— Jerzy E. Kiwerski

Zasady wystawiania zaświadczeń o czasowej niezdolności do pracy
— Hipolit Piętka

Jak bezpiecznie użytkować i usuwać azbest
— Beata Snarska

Stanowisko Rady Ochrony Pracy w sprawie warunków osób niepełnosprawnych
z dnia 7 lipca 2005 r.

W Szczawnie Zdroju…
— Anna Serafińska

Wydarzenia, opinie – 2005
— Anna Sójka

Spis treści

PREWENCJA
i REHABILITACJA

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Urazy kręgosłupa to poważny problem medyczny i społeczny.
Poniższy tekst – pióra prof. Jerzego E. Kiwerskiego z Akademii
Medycznej w Warszawie – poświęcony jest przyczynom urazów
kręgosłupa w Polsce. Tematem kolejnego artykułu tego autora
będzie rehabilitacja pacjentów po wymienionych urazach.

Epidemiologia urazów kręgosłupa

razy kręgosłupa nie są tak częste jak urazy koń-
czyn, czaszki, tułowia. Jednak ich liczba powoli, ale

systematycznie wzrasta, co wiąże się głównie z rozwo-
jem motoryzacji, mechanizacji przemysłu i rolnictwa.

Urazy kręgosłupa stanowią poważny problem

medyczny z uwagi na złożoną budowę kręgosłupa,
a zwłaszcza zawartość w nim elementów nerwowych:
rdzenia kręgowego i korzeni rdzeniowych, które nie-
rzadko ulegają poważnemu uszkodzeniu w trakcie
urazu. Następstwa urazu rdzenia kręgowego są tym
poważniejsze, im wyższy jest poziom jego uszkodzenia
oraz im głębsze są zaburzenia jego funkcji. Wysoko
zlokalizowane uszkodzenie rdzenia powoduje zabu-
rzenie czynności wielu narządów i układów organizmu.
Następstwem takiego urazu są nie tylko zaburzenia
funkcji mięśni szkieletowych, propriocepcji, ale często
również zakłócenia czynności układu oddechowego,
krążenia, pokarmowego, wydzielania wewnętrznego,
przemiany elektrolitowej, białkowej, czynności wydalni-
czych. Leczenie nie może się wówczas ograniczać do
leczenia samego urazu kręgosłupa. Musi być ono wie-
loaspektowe, uwzględniać wyrównanie wymienionych
zaburzeń, zapobiegać rozwojowi i narastaniu nieko-
rzystnych zmian wtórnych będących następstwem tych
zaburzeń oraz długotrwałego ograniczenia aktywności,
roztrenowania, organizmu.

Liczbę uszkodzeń kręgosłupa i rdzenia kręgowe-

go szacuje się na świecie na 25-35 osób na milion,
w skali roku, z czego połowa przypada na urazy
kręgosłupa szyjnego. Uszkodzeniom kręgosłupa
5-6-krotnie częściej ulegają mężczyźni niż kobiety

co wiąże się z bardziej aktywnym sposobem ich
życia codziennego i zawodowego oraz większą
skłonnością do podejmowania zadań ryzykownych.
W Polsce brak jest dokładnych danych na ten temat.
Szacunkowo określa się liczbę urazów kręgosłupa
z uszkodzeniem rdzenia na około 800 rocznie,
z pewną tendencją wzrostową.

Dane dotyczące przyczyn urazów kręgosłupa

w Polsce różnią się od danych prezentowanych

przez ośrodki Stanów Zjednoczonych i Europy Za-
chodniej

. W statystykach światowych dominującą

przyczyną urazów kręgosłupa są wypadki drogowe

stanowiące od 33 do 75% urazów. Kolejne miejsca
zajmują zwykle upadki z wysokości (15-44%) i urazy
sportowe (4-18%). W niektórych regionach świa-
ta znaczący odsetek urazów stanowią postrzały

i uszkodzenia rdzenia kręgowego w następstwie zra-
nienia ostrym narzędziem

niniejszym artykule pragnę przedstawić ana-
lizę przyczyn urazów kręgosłupa leczonych

w Oddziale Leczenia Urazów Kręgosłupa, będącego
w omawianym okresie bazą Kliniki Rehabilitacji Aka-
demii Medycznej w Warszawie działającej w ramach
Centrum Rehabilitacji w Konstancinie. Analizowane
dane dotyczą pacjentów przyjmowanych na leczenie
we wczesnym okresie pourazowym (od kilku godzin
do tygodnia od chwili urazu) z różnych regionów
Polski. Sądzę, że są one reprezentatywne dla kraju
i zbliżone do statystyk krajów Europy Wschodniej

Najczęstsze przyczyny urazów kręgosłupa w oma-

wianej grupie pacjentów przedstawia tabela 1.
Z uwagi na odrębne kształtowanie się przyczyn ura-
zów w mieście i na wsi w wymienionej tabeli wyróż-
niamy te dwie grupy środowiskowe.

W. Kuhn, G.A. Zach, Ph. Kohlin, Comparison of spinal cord

injuries in females and males. Paraplegia 1983, nr 21, s. 154.

W. Kuhn, G.A. Zach, Ph. Kohlin, Comparison of spinal cord

injuries in females and males. Jak wyżej; G.M. Bedbrook, Lifetime
care of the paraplegic patient. Churchill Livingstone, Edinburgh,
New York 1985; P.K. Murrey, M.F. Kusior, Epidemiology of non trau-
matic and traumatic spinal cord injury. Arech. Phys. Med. Rehabil.
1984, nr 65, s. 635.

J.R. Brault, J.B. Wheller, G.P. Soegmund, E.J. Brault, Clini-

cal response of human subject to reor-end automobile collision.
Arech. Phys. Med. Rehabil. 1998, nr 79, s. 72; M. Richter, Ł. Otte
Pohlemann et al., Whiplash type neck distorsion in restained car di-
wers. Eur. Spine J. 2000, nr 9, s. 109; E. Waltz, Biomechanics and
injury prevention in road traffic. Ther. Umsch. 1997, nr 54, s. 238.

R. Heavy, Steroids and gunshot wounds to the spine. Neuro-

surgery 1997, nr 41, s. 576.

E. Dincer et al., Traumatic spinal cord injuries in Turkey. Pa-

raplegia 1992, nr 30, s. 641; C. Hart, E. Williams, Epidemiology of
spinal cord injuries. Paraplegia 1994, nr 32, s. 709.

A. Soopramanien, Epidemiology of spinal injuries in Roma-

nia. Paraplegia 1994, nr 32, s. 715.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Ogólnie – w omawianej grupie pacjentów – najczęst-

szymi przyczynami urazów kręgosłupa są upadki z wy-
sokości (44,5%) oraz wypadki drogowe (33,7%).

Niemały odsetek przyczyn urazów stanowią też

skoki do wody na głowę (10,6%), będące powodem
urazu kręgosłupa szyjnego. Urazy z tej przyczyny są
zaliczane bądź do grupy urazów sportowych, bądź
(jak w tabeli 1) do grupy upadków z wysokości. Skoki
do wody są niewątpliwie wyrazem aktywności spor-
towej, ale z reguły o charakterze rekreacyjnym, a nie
wyczynowym. Od większości upadków z wysokości
różni je zamierzony akt skoku oraz podłoże, o które
następuje uderzenie ciała. Następstwa omawianych
urazów są szczególnie dramatyczne, i to zarówno
w sensie następstw neurologicznych, jak i społecz-
nych

. Około 60% pacjentów po takich urazach wy-

kazywało objawy porażenia czterokończynowego,
najczęściej z zachowaną czynnością jedynie mięśni
odwodzących bark oraz zginaczy łokcia. Tak ciężkie
inwalidztwo dotyczy z reguły młodych osób, w wieku
16-20 lat, rzadziej w trzeciej dekadzie życia. Często
są to chłopcy bezpośrednio po maturze, po zdaniu
egzaminów na studia lub rozpoczynający pracę za-
wodową. W następstwie fanfaronady, czasem wręcz
bezmyślnego działania, stają się inwalidami o bardzo
znacznym stopniu niesprawności, zwykle uniemożli-
wiającym kontynuowanie studiów, czy wymarzonej
pracy zawodowej. Rzutuje to na całe ich życie oraz
życie ich rodzin.

Przyczyny urazów z grupy upadki z wysokości (po-

dane w tabeli 1) są bardzo różne. Najczęstsze z nich
to:

upadki z wozu konnego

– zdecydowanie naj-

częstsza przyczyna urazu kręgosłupa na wsi (25,4%)

upadki z drzew i drabiny (łącznie 12,4% ogółu ura-

zów) – szczególnie częste w okresie zbioru owoców

upadki z dachów (5,4% ogółu urazów) – naprawy

dachów, zakładanie anteny telewizyjnej

upadki do

wykopu (3,3% ogółu urazów) – następujące najczę-
ściej po nadużyciu alkoholu.

W dużej i wciąż wzrastającej liczbie wypadków

drogowych przeważają wypadki samochodowe

które stanowią obecnie najczęstszą przyczynę urazów
kręgosłupa (15,7%). Wciąż wzrastająca liczba pojaz-
dów szybkich, ale często w złym stanie technicznym,
fatalny stan dróg plus brawurowa jazda z fantazją, ale
bez wyobraźni są przyczynami częstych, ciężkich ura-
zów kręgosłupa.

Wypadki motocyklowe są ponad dwukrotnie rza-

dziej przyczyną urazów kręgosłupa (6,8%). Niegdyś
– przed wprowadzeniem nakazu jazdy w kaskach
– wypadki te były przyczyną ciężkich urazów czaszki,
mózgu i wysokiego odsetka zgonów. Obecnie kaski
chronią głowę przed tak ciężkimi urazami, ale prze-
noszą siłę urazu na kręgosłup szyjny

. Nie bez zna-

Tabela 1

Przyczyny urazów kręgosłupa w podziale na miasto i wieś

Przyczyna urazu

Miasto

Wieś

Razem

liczba

Upadki
z wysokości

z wozu konnego
z drzewa
z drabiny
ze schodów
z dachu
do wykopu, rowu
samobójcze
inne

1,8

671

25,4

718

13,9

3,7

212

8,0

306

5,9

124

4,9

207

7,8

391

6,5

3,7

1,4

130

2,5

117

4,6

163

6,1

280

5,4

3,8

2,7

169

3,3

2,5

0,8

1,6

174

6,9

103

3,9

277

5,4

skok do wody

370

14,9

176

6,9

546

10,6

Wypadki
drogowe

samochodowe

633

25,0

178

6,9

811

15,7

motocyklowe

125

4,9

227

8,2

352

6,8

potrącenia

186

7,3

173

6,6

359

6,8

inne

107

4,2

118

4,5

225

4,4

Przygniecenia

141

5,6

176

6,9

317

6,1

Zranienia

1,2

0,8

1,0

Inne przyczyny

127

5,0

3,1

210

4,1

Razem

2 529

100,0

2 639

100,0

5 168

100,0

S.A. Hill, C. Miller, E.J. Kosnik, Pediatric neck injuries.

J. Neurosurg 1984, nr 60, s. 700; J. Kiwerski, Cervical spine inju-
ries caused by diving into water. Paraplegia 1980, nr 18, s. 101.

J. Kiwerski, Schorzenia i urazy kręgosłupa. PZWL, Warsza-

wa 2001.

R. Daffner, I.J. Deeb, A.R. Lupetin, Paterns of high speed

impact injuries in motor vehicle occupants. J. Trauma 1988, nr 24,
s. 498; N. Mc Swain, J.A. Martinez, G. Timberlake, Cervical spine
trauma. Theme Med. Publ., New York 1989.

J. Kiwerski, Urazy kręgosłupa spowodowane wypadkami

motocyklowymi. Polski Tygodnik Lekarski 1984, nr 39, s. 1061.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

czenia w urazowości jest moc silników motocyklo-
wych, pozwalająca na rozwijanie prędkości znacznie
przekraczających szybkość pojazdów samochodo-
wych. Stwarza to oczywiście olbrzymie zagrożenie
dla życia motocyklistów.

Nie mniej rzadką przyczyną urazu kręgosłupa są

potrącenia przez pojazdy mechaniczne, którym ulegają
najczęściej osoby w wieku starszym oraz dzieci. Osoby
starsze ulegają potrąceniom zwykle w okresie jesien-
no-zimowym, kiedy to wcześnie zapadający zmrok
i złe warunki pogodowe, skłaniające do „postawienia”
kołnierza i naciągnięcia czapki na uszy, a także korzy-
stanie z parasoli przyczyniają się do tego, że starsze
osoby – o słabym wzroku, słuchu, refleksie – stają się
ofiarami pojazdów mechanicznych. Dzieci natomiast
częściej ulegają potrąceniom w okresie letnim, w cza-
sie wakacji, gdy nadmiar wolnego czasu skłania je do
zabaw w „chowanego”, w berka, nierzadko w pobliżu
dróg, którym to zabawom towarzyszy niekiedy gwał-
towne wtargnięcie dziecka na jezdnię, z tragicznymi dla
niego skutkami.

Trudno nie zauważyć, że potrącenie często doty-

czy pijanej osoby dorosłej, bądź też jest spowodo-
wane przez osobę prowadzącą pojazd pod wpływem
alkoholu.

Poza upadkami z wysokości i wypadkami drogowy-

mi kolejną częstą przyczyną urazu kręgosłupa jest przy-
gniecenie (6,1% ogółu urazów). Przygniecenie często
następuje w czasie rozbiórki lub budowy domu, ciężkim
przedmiotem w czasie wykonywania pracy zawodowej,
niekiedy – odłamanym, spadającym z wysokości kona-
rem lub łamiącym się w czasie burzy drzewem.

analizy danych zawartych w tabeli 1 wynika, że
uwzględnienie środowiska w jakim dochodzi do

wypadku (miasto, wieś) jest uzasadnione.

Ogólnie upadki z wysokości są przyczyną aż

56,1% urazów kręgosłupa na wsi, podczas gdy
w mieście – 31,9%. Upadki z wozu konnego zdarzają
się rzadko w mieście (1,8%), natomiast na wsi wciąż
stanowią najczęstszą przyczynę urazów (25,4%).

Dużo częstszymi przyczynami urazu kręgosłupa

na wsi są upadki z drzewa, drabiny, natomiast w mie-
ście – upadki ze schodów, do wykopu, samobójcze,
skoki z wysokości, a także skoki do wody.

Wypadki drogowe jako przyczyny urazów

kręgosłupa przeważają w środowisku miejskim
(41,4% ogółu urazów w mieście), zaś w środo-
wisku wiejskim ich udział jest wyraźnie mniejszy
(26,2% ogółu urazów na wsi). W miastach prym
wiodą wypadki samochodowe (25,0%), dość
wysoki jest odsetek potrąceń (7,3%), natomiast
wypadki motocyklowe zdarzają się rzadziej (4,9%).
Na wsi – mimo tendencji do wyrównywania się
niżej wymienionych proporcji – wciąż dominują
wypadki motocyklowe (8,2%), przed samochodo-
wymi (6,9%) i potrąceniami (6,6%).

Rozwój motoryzacji, techniki, a także pewne

zmiany obyczajowości, następujące pod wpływem
wzorów zachowań płynących ze wschodu i zacho-
du, mogą mieć wpływ na rodzaj i częstość wystę-
powania przyczyn urazów kręgosłupa. Ilustruje to
tabela 2, w której analizuję przyczyny urazów kręgo-
słupa w dwu kilkunastoletnich okresach: do 1982 r.
oraz do 1999 r.

Tabela 2

Przyczyny urazów kręgosłupa w latach 1965-1982 oraz w latach 1983-1999

Przyczyna urazu

Lata

Razem

1965-1982

1983-1999

liczba

Upadki
z wysokości

z wozu konnego
z drzewa
z drabiny
ze schodów
z dachu
do wykopu, rowu
samobójcze
inne

420

17,8

298

10,6

718

13,9

164

6,9

142

5,0

306

5,9

152

6,4

179

6,4

331

6,5

2,4

2,6

130

2,5

136

5,8

144

5,1

280

5,4

3,3

169

3,3

0,9

2,3

1,6

109

4,6

168

6,0

277

5,4

skok do wody

251

10,6

295

10,5

546

10,6

Wypadki
drogowe

samochodowe

299

12,6

512

18,3

811

15,7

motocyklowe

165

6,9

187

6,7

352

6,8

potrącenia

161

6,8

198

7,1

359

6,8

inne

4,1

129

4,6

225

4,4

Przygniecenia

138

5,8

179

6,4

317

6,1

Zranienia

0,9

1,1

1,0

Inne przyczyny

4,2

111

4,0

210

4,1

Razem

2 366

100,0

2 802

100,0

5 168

100,0

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Jak wynika z tabeli 2, zasadnicze przyczyny

urazów kręgosłupa pozostają w obu analizowa-
nych okresach takie same. Zwraca jedynie uwagę,
w drugim z analizowanych okresów, wzrost liczby
osób hospitalizowanych, co wynika ze wzrostu liczby
urazów kręgosłupa (wzrost liczby osób hospitalizo-
wanych był możliwy dzięki wprowadzeniu wcześniej-
szej stabilizacji uszkodzonego kręgosłupa, wcze-
śniejszej aktywnej rehabilitacji pacjentów, czego
efektem było skrócenie średniego okresu leczenia
szpitalnego z ponad 14 do 10 tygodni).

Istotne różnice w częstości występowania

notowanych przyczyn urazów kręgosłupa stwier-
dzono jedynie w kilku pozycjach wymienionych
w tabeli 2.

Zmniejsza się stopniowo udział upadków z wozu

konnego jako przyczyny urazu kręgosłupa. Nadal
jest to jedna z częstszych przyczyn urazu kręgosłupa
na wsi, jednakże w analizowanych okresach notuje-
my jej wyraźny spadek – z 17,8% do 10,6%. Wiąże

się to zapewne ze stopniowym wypieraniem trans-
portu konnego przez mechaniczny.

Efektem wspomnianego uprzednio rozwoju

motoryzacji jest wzrost liczby wypadków drogowych,
a zwłaszcza samochodowych, jako przyczyny urazu
kręgosłupa – z 12,6% do 18,3%.

Godny odnotowania jest w ostatnim okresie

wzrost samobójczych skoków z wysokości

, których

następstwem jest uraz kręgosłupa – z 0,9% do 2,3%.

Różnice w innych wymienionych grupach przy-

czyn urazów nie są istotne.

Jerzy E. Kiwerski

Katedra i Klinika Rehabilitacji

Akademii Medycznej w Warszawie

Wstęp

Realizowana od 1 stycznia 1999 r. reforma systemu

ubezpieczeń społecznych – m.in. na mocy ustawy
z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 ze zm.) – spowodo-
wała konieczność wprowadzenia odpowiednich zmian
w przepisach dotyczących świadczeń pieniężnych
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie-
rzyństwa. Zmiany te uwzględnione zostały w ustawie
z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pienięż-
nych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
i macierzyństwa (tekst jednolity: Dz.U. z 2005 r. nr 31,
poz. 267), a dotyczą one zarówno zasad nabywania
uprawnień do wymienionych świadczeń, jak i trybu orze-
kania o czasowej niezdolności do pracy oraz nadzoru
i kontroli prawidłowości tego orzekania.

Jednym z najczęściej występujących świadczeń

pieniężnych przewidzianych w ustawie z 25 czerw-
ca 1999 r. jest zasiłek chorobowy. Zasiłek chorobowy,
wypłacany za okres orzeczonej niezdolności do pra-
cy, stanowi ekwiwalent utraconego przez pracownika
wynagrodzenia za pracę lub utraconego dochodu

przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność.
Z tego też względu bardzo ważnym dokumentem
przy wypłacie tego zasiłku jest prawidłowo wystawio-
ne zaświadczenie lekarskie, które stanowi sformali-
zowany dokument wydanego przez lekarza leczące-
go orzeczenia o czasowej niezdolności do pracy.

Zgodnie z art. 54 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych upoważnia do wysta-
wiania zaświadczeń lekarskich o czasowej niezdolności
do pracy lekarza, lekarza dentystę, starszego felczera
i felczera – po złożeniu przez zainteresowanego pisem-
nego oświadczenia, że zobowiązuje się on do prze-
strzegania zasad orzekania o czasowej niezdolności
do pracy i wykonywania obowiązków wynikających
z przepisów ustawy. Powyższy wniosek składany jest na
formularzu ZUS FZLA.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych prowadzi rejestr

lekarzy, lekarzy dentystów, starszych felczerów i felcze-
rów upoważnionych do wydawania zaświadczeń lekar-
skich oraz nadaje im numer identyfikacyjny. Numer iden-
tyfikacyjny lekarz wpisuje w zaświadczeniu lekarskim.

Przy ustalaniu prawa do zasiłków i ich wysokości

– zgodnie z art. 53 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r.

J. Kiwerski, A. Dębicka, Urazy kręgosłupa spowodowane sa-

mobójczymi skokami z wysokości. Chirurgia Narządu Ruchu. Orto-
pedia Polska 1983, nr 48, s. 111; P. Kennedy, B. Rogers, Spinal cord
injuries and at tampted suicide. Spinal Cord 1999, nr 37, s. 847.

Zasady wystawiania zaświadczeń lekarskich

o czasowej niezdolności do pracy

W niniejszym artykule omówione są zasady wystawiania przez lekarzy leczących zaświadczeń lekar-

skich o czasowej niezdolności do pracy, a ponadto wyniki kontroli prawidłowości orzekania o czasowej
niezdolności do pracy sprawowanej przez lekarzy orzeczników Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

– dowodem stwierdzającym czasową niezdolność do
pracy z powodu choroby, konieczność osobistego
sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny
lub okres pobytu w stacjonarnym zakładzie opieki
zdrowotnej jest zaświadczenie lekarskie, natomiast
przewidywaną datę porodu określa zaświadczenie
wystawione przez lekarza na zwykłym druku, zaś datę
porodu potwierdza się aktem urodzenia dziecka.

Zaświadczenia lekarskie o czasowej niezdolności

do pracy wydawane są wyłącznie na druku ZUS ZLA.

Ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach

pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa – w art. 59 ust. 1 i 2 – sta-
nowi, że prawidłowość orzekania o czasowej niezdol-
ności do pracy z powodu choroby oraz wystawiania
zaświadczeń lekarskich podlega kontroli. Kontrolę tę
wykonują lekarze orzecznicy Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych.

Zaświadczenie lekarskie zawiera informacje iden-

tyfikujące ubezpieczonego, któremu zostało ono
wystawione, jego płatnika składek, a także osoby
wystawiającej zaświadczenie lekarskie i jej miejsce
wykonywania zawodu oraz:

1) okres orzeczonej niezdolności do pracy,

w tym okres pobytu w stacjonarnym zakładzie opieki
zdrowotnej, numer statystyczny choroby ustalonej
według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji
Chorób i Problemów Zdrowotnych, kody literowe
i wskazania lekarskie,

2) okres zwolnienia od wykonywania pracy z powo-

du konieczności sprawowania osobistej opieki nad cho-
rym członkiem rodziny, datę urodzenia członka rodziny
i jego stosunek pokrewieństwa z ubezpieczonym.

Zaświadczenie lekarskie jest poufne. Druki zaświad-

czeń są drukami ścisłego zarachowania i wydawane są
tylko lekarzom upoważnionym przez terenowe jednost-
ki organizacyjne Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
ZUS prowadzi rejestr wydanych druków zaświadczeń.
Ponadto prowadzony jest rejestr wystawionych przez
poszczególnych lekarzy zaświadczeń lekarskich, który
zawiera informacje odnośnie liczby dni orzeczonej nie-
zdolności do pracy oraz schorzenia z powodu którego
została orzeczona niezdolność do pracy. Rejestr ten
stanowi podstawę do kontroli zasadności wydawanych
zaświadczeń o czasowej niezdolności do pracy, prowa-
dzonych przez lekarzy orzeczników ZUS.

W przypadku zagubienia, zaginięcia druków

zaświadczeń lekarskich albo ich kradzieży, lekarz
zobowiązany jest zawiadomić o tym fakcie terenową
jednostkę organizacyjną ZUS.

Zasady wystawiania
zaświadczeń o czasowej
niezdolności do pracy
na druku ZUS ZLA

Zasady wystawiania zaświadczeń lekarskich

o czasowej niezdolności do pracy reguluje rozpo-
rządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia

27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad
i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich, wzo-
ru zaświadczenia lekarskiego i zaświadczenia
lekarskiego wydanego w wyniku kontroli lekarza
orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz.U. nr 65, poz. 741).

Zgodnie z § 1 wymienionego wyżej rozporządze-

nia, zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności
do pracy z powodu choroby lub konieczności osobi-
stego sprawowania opieki nad chorym członkiem
rodziny wystawia się wyłącznie po przeprowadzeniu
bezpośredniego badania stanu zdrowia ubezpieczo-
nego lub chorego członka rodziny.

Przy orzekaniu o czasowej niezdolności do

pracy brany jest pod uwagę stan zdrowia ubezpie-
czonego, ze szczególnym uwzględnieniem rodzaju
i warunków pracy.

Zaświadczenia lekarskie wystawia lekarz, lekarz

dentysta, starszy felczer lub felczer na okres, w którym
ubezpieczony ze względu na stan zdrowia powinien po-
wstrzymać się od pracy, jednak nie dłuższy niż do dnia
ponownego badania stanu zdrowia ubezpieczonego.
Uwzględniając powyższy zapis wymienionego rozpo-
rządzenia należy stwierdzić, że wydane zaświadczenie
o czasowej niezdolności do pracy (na druku ZUS ZLA)
jest nakazem powstrzymania się przez ubezpieczone-
go od wykonywania pracy w tym okresie.

Lekarz leczący wydaje jednoosobowo orzeczenia

o czasowej niezdolności do pracy przez cały okres
zasiłkowy, a więc przez 182 dni, zaś w przypadku
niezdolności do pracy spowodowanej gruźlicą
– przez 270 dni.

Felczer i starszy felczer – zgodnie z art. 71 usta-

wy z dnia 25 czerwca 1999 r., zmieniającym ustawę
z dnia 20 lipca 1950 r. o zwodzie felczera (Dz.U.
nr 36, poz. 336 ze zm.) – może wydawać zaświadcze-
nia lekarskie jednorazowo do 7 dni, z tym że łącznie
orzeczony okres niezdolności do pracy nie może być
dłuższy niż 14 dni; po tym terminie dalszym lecze-
niem chorego musi zająć się lekarz.

Zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności

do pracy – zgodnie z § 3 rozporządzenia z 27 lip-
ca 1999 r. – wystawia się na okres od dnia, w którym
przeprowadzono badanie, lub od dnia bezpośrednio
następującego po dniu badania; nawet w przypadku
gdy ubezpieczony w dniu badania posiada ważne
orzeczenie o niezdolności do pracy. Takie sytuacje wy-
stępują najczęściej wówczas, gdy ubezpieczony zgła-
sza się do lekarza leczącego np. w piątek i ma orzeczo-
ną niezdolność do pracy do niedzieli włącznie. W takim
przypadku jeżeli ubezpieczony jest nadal niezdolny do
pracy, to dalsza niezdolność do pracy może być orze-
czona od soboty, a nie od poniedziałku. Wymieniona
sytuacja nie spowoduje komplikacji przy wypłacie
zasiłku chorobowego, bowiem wypłaty zasiłku choro-
bowego dokonuje się za dni kalendarzowe orzeczonej
niezdolności do pracy (przez okres 182 lub 270 dni).

Zaświadczenie lekarskie może być wystawione

na okres nie dłuższy niż 3 dni poprzedzające dzień

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

w którym przeprowadzono badanie, jeżeli wyniki
badania wskazują, że ubezpieczony w tym okresie
niewątpliwie był niezdolny do pracy. W przypadku
lekarza psychiatry zaświadczenie lekarskie może być
wystawione na okresy wcześniejsze niż 3 dni, w razie
stwierdzenia lub podejrzenia zaburzeń psychicznych
ograniczających zdolność ubezpieczonego do oce-
ny własnego postępowania.

Zaświadczenie lekarskie stwierdzające pobyt ubez-

pieczonego w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowot-
nej – zgodnie z § 4 rozporządzenia z 27 lipca 1999 r.
– wystawia się w dniu wypisania ubezpieczonego z tego
zakładu. W razie pobytu ubezpieczonego w zakładzie
dłuższego niż 14 dni, zaświadczenie to należy wystawiać
co 14 dni, w celu umożliwienia wypłaty wynagrodzenia
za czas niezdolności do pracy lub zasiłku chorobowego.
Zaświadczenie lekarskie stwierdzające pobyt ubezpie-
czonego w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej
ma charakter formalny – potwierdza bowiem jedynie fakt
pobytu ubezpieczonego w tej placówce.

Zgodnie ze stanowiskiem ministerstwa pracy, je-

żeli nie zostanie zachowany termin, o którym mowa
w § 4 wymienionego rozporządzenia, to zaświadcze-
nie lekarskie powinno być wystawione w terminie
późniejszym. Zaświadczenie to – mimo że wystawio-
ne zostało po zakończeniu pobytu w stacjonarnym
zakładzie opieki zdrowotnej – stanowi podstawę do
wypłaty zasiłku.

W przypadku wystawiania zaświadczenia lekar-

skiego za okres pobytu w stacjonarnym zakładzie
opieki zdrowotnej w terminie późniejszym, które
obejmuje również okres niezdolności do pracy przy-
padający po dacie wypisania z tego zakładu, przy
orzekaniu o niezdolności do pracy przypadającej
po wypisaniu z tej placówki powinny być stosowane
zasady określone w § 3 ust. 2 powołanego rozpo-
rządzenia. Oznacza to, że zaświadczenie lekarskie
wystawione za okres przypadający po zakończeniu
pobytu w takiej placówce może obejmować okres
nie dłuższy niż 3 dni poprzedzające dzień, w którym
zaświadczenie to jest wystawiane.

W przypadku podlegania ubezpieczeniu choro-

bowemu z więcej niż jednego tytułu – zgodnie z § 5
ust. 2 wymienionego rozporządzenia – lekarz wy-
stawia, na wniosek ubezpieczonego, odpowiednią
liczbę zaświadczeń na druku ZUS ZLA. Wystawienie
zaświadczenia lekarskiego o czasowej niezdolności
do pracy dla kolejnego płatnika składek nie jest zwią-
zane z wydawaniem orzeczenia, lecz jest formalnym
poświadczeniem już wydanego orzeczenia. Zgodnie
ze stanowiskiem ministerstwa pracy, w tym przypad-
ku przepis § 3 ust. 2 cytowanego rozporządzenia nie
ma zastosowania. Ubezpieczony, przedkładając dru-
giemu lub kolejnemu płatnikowi składek tak wydane
zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności do
pracy (na druku ZUS ZLA), powinien złożyć oświad-
czenie o przyczynie wystawienia zaświadczenia bez
zachowania zasad określonych w § 3 powołanego
rozporządzenia.

W przypadku ubezpieczonych, którym orze-

czenia o niezdolności do pracy wydawane są na
okres przekraczający łącznie 30 dni – zgodnie z § 6
ust. 1 cytowanego rozporządzenia – lekarz leczący,
przed wydaniem kolejnego zaświadczenia, ocenia
jednocześnie, czy stan zdrowia uzasadnia potrzebę
przeprowadzenia rehabilitacji leczniczej. Aktualnie,
w ramach prewencji rentowej, na rehabilitację lecz-
niczą kierowani są ubezpieczeni ze schorzeniami
narządu ruchu, układu krążenia, układu oddechowe-
go oraz schorzeniami psychosomatycznymi. W razie
wystąpienia takiej potrzeby, lekarz leczący powinien
wystawić odpowiedni wniosek.

Zakres informacji
zawartych na druku ZUS ZLA

Jak już wspomniano, zaświadczenie lekarskie

zawiera informacje identyfikujące ubezpieczonego,
któremu zostało ono wystawione, jego płatnika skła-
dek, wystawiającego zaświadczenie lekarskie i jego
miejsce wykonywania pracy.

W przypadku wystawiania zaświadczenia ZUS ZLA

osobie bezrobotnej, uprawnionej do zasiłku dla bezro-
botnych jak i nie uprawnionej do tego zasiłku, w polu
22 „NIP płatnika składek” lekarz wpisuje NIP właści-
wego urzędu pracy, bowiem zaświadczenie to służy
usprawiedliwieniu niemożności stawienia się bezro-
botnego w urzędzie pracy w wyznaczonym terminie.
Gdy zaświadczenie lekarskie wydawane jest osobie
uprawnionej do zasiłku chorobowego, po ustaniu tytułu
ubezpieczenia chorobowego, w polu 22 lekarz wpisuje
NIP ostatniego płatnika składek. Jeżeli natomiast za-
świadczenie lekarskie wydawane jest rolnikowi, pole 22
nie jest wypełniane – pozostaje ono puste.

W przypadku osoby będącej w służbie munduro-

wej, nieobjętej ubezpieczeniem chorobowym, w za-
świadczeniu lekarskim w polu 04 „Ubezpieczony w” le-
karz wpisuje kod 3 – dotyczy to żołnierzy zawodowych
oraz funkcjonariuszy: Policji, Urzędu Ochrony Państwa,
Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby
Więziennej. Powyższy tryb stosuje się również wobec
innych osób niepodlegających ubezpieczeniu choro-
bowemu, np. sędziów, prokuratorów itp. Wprowadze-
nie dodatkowych informacji (np. NIP ubezpieczonego,
NIP płatnika składek, NIP zakładu opieki zdrowotnej)
jest niezbędne dla prawidłowej identyfikacji tych pod-
miotów w systemie informatycznym, bowiem każde
zaświadczenie lekarskie jest przetwarzane w tym sys-
temie. Prawidłowo wypełnione zaświadczenie lekarskie
(ZUS ZLA) warunkuje dokonanie terminowej wypłaty
należnego zasiłku chorobowego lub opiekuńczego.

Obowiązujące postanowienia ustawy z 25 czerw-

ca 1999 r. nie przewidują stosowania kodów w odniesie-
niu do absencji spowodowanej wypadkiem w drodze do
pracy lub z pracy, wypadkiem przy pracy lub chorobą
zawodową. Zasady nabywania prawa do zasiłku choro-
bowego z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawo-
dowej określa ustawa z dnia 30 października 2002 r.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych (Dz.U. nr 199, poz. 1673
ze zm.). Miesięczny zasiłek chorobowy w tych przypad-
kach wynosi 100% podstawy jego wymiaru.

W zaświadczeniu lekarskim o czasowej nie-

zdolności do pracy z powodu choroby lub poby-
tu w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej
(na druku ZUS ZLA), informacje o okolicznościach
mających wpływ na prawo do zasiłku chorobowego
lub jego wysokości podaje się z zastosowaniem na-
stępujących kodów literowych:

kod „A” – oznacza niezdolność do pracy powsta-

łą po przerwie nieprzekraczającej 60 dni, spowodowa-
ną tą samą chorobą, która była przyczyną niezdolności
do pracy przed przerwą. Zgodnie bowiem z art. 9
ust. 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadcze-
niach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego
w razie choroby i macierzyństwa, do okresu zasiłkowe-
go wlicza się okresy poprzedniej niezdolności do pracy,
spowodowanej tą samą chorobą, jeżeli przerwa po-
między ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej
niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni.

Stosowanie kodu „A” jest niezbędne dla prawidło-

wej i terminowej wypłaty należnego zasiłku chorobowe-
go. Brak tego kodu, w przypadku wystąpienia przerwy
w niezdolności do pracy krótszej niż 60 dni, może
spowodować niezgodnie ze stanem zdrowia ubez-
pieczonego:

otwarcie nowego okresu zasiłkowego

zliczenie ponownej niezdolności do pracy do po-

przedniego okresu zasiłkowego. Tak więc brak kodu
literowego „A” może spowodować wydłużenie okresu
wypłaty zasiłku chorobowego lub jego skrócenie;

kod „B” – oznacza niezdolność do pracy przy-

padającą w okresie ciąży. Kod ten oznacza, że wyna-
grodzenie za czas niezdolności do pracy – zgodnie
z art. 92 Kodeksu pracy – za pierwsze 33 dni w roku
kalendarzowym oraz zasiłek chorobowy przypadają-
cy na okres ciąży, od pierwszego dnia niezdolności
do pracy, jest wypłacany w wysokości 100% podsta-
wy wymiaru tego zasiłku;

kod „C” – oznacza niezdolność do pracy spo-

wodowaną nadużyciem alkoholu. Stosowanie tego
kodu jest niezbędne, bowiem w przypadku niezdol-
ności do pracy spowodowanej nadużyciem alkoholu
– zgodnie z art.16 ustawy z 25 czerwca 1999 r. – za-
siłek chorobowy nie przysługuje za okres pierwszych
5 dni tej niezdolności. Brak kodu „C” powoduje nad-
płatę zasiłku chorobowego;

kod „D” – oznacza niezdolność do pracy spo-

wodowaną gruźlicą. Kod ten oznacza, że zasiłek
chorobowy przysługuje przez okres 270 dni;

kod „E” – stosuje się, zgodnie z art. 7 pkt 2 usta-

wy z 25 czerwca 1999 r., w przypadku niezdolności do
pracy powstałej po ustaniu tytułu ubezpieczenia choro-
bowego, gdy niezdolność do pracy trwa bez przerwy
co najmniej 30 dni i powstała nie później niż w ciągu
3 miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia chorobo-
wego – dotyczy on choroby zakaźnej, której okres wy-
lęgania jest dłuższy niż 14 dni, lub innej choroby, której

objawy ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od
początku choroby. Zasiłki chorobowe w tych przypad-
kach wypłaca wyłącznie oddział ZUS.

Tak więc kod „E” powinien być stosowany wyłącznie

przy orzekaniu o niezdolności do pracy w okresie po
ustaniu ubezpieczenia chorobowego (zatrudnienia).

Pole 13 „Kod (y)” na druku zaświadczenia lekarskie-

go ZUS ZLA lekarz leczący wypełnia obowiązkowo. Na
pisemny wniosek ubezpieczonego w zaświadczeniu
lekarskim nie umieszcza się kodu literowego „B” i „D”.

Zaświadczenie lekarskie wystawia się z dwiema

kopiami:

— oryginał zaświadczenia lekarskiego wystawia-

jący zaświadczenie przesyła, w ciągu 7 dni od dnia
wystawienia zaświadczenia, bezpośrednio do tere-
nowej jednostki organizacyjnej ZUS,

— pierwszą kopię zaświadczenia lekarskiego

otrzymuje ubezpieczony, który – zgodnie z art. 62
ustawy z 25 czerwca 1999 r. – w ciągu 7 dni zobo-
wiązany jest doręczyć ją płatnikowi zasiłków; nie-
dopełnienie tego obowiązku powoduje obniżenie
o 25% wysokości zasiłku przysługującego za okres od
8 dnia orzeczonej niezdolności do pracy,

— drugą kopię wystawiający zaświadczenie

przechowuje przez okres 3 lat.

Kody literowe wpisuje się na oryginale i obu

kopiach zaświadczenia lekarskiego, a numery sta-
tystyczne ustalone według Międzynarodowej Staty-
stycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowot-
nych – tylko na oryginale i na drugiej kopii.

W razie zagubienia zaświadczenia lekarskiego,

lekarz który je wydał – na wniosek ubezpieczonego
– sporządza wypis z kopii tego zaświadczenia.

W przypadku niezdolności do pracy powstałej

w okresie przejściowego pobytu ubezpieczonego za
granicą, dowodem do przyznania i wypłaty zasiłku
chorobowego za okres tej niezdolności – zgodnie
z § 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki So-
cjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie określenia
dowodów stanowiących podstawę przyznania
i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego
w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. nr 65,
poz. 742 ze zm.) – jest przetłumaczone na język pol-
ski zaświadczenie zagranicznego zakładu lecznicze-
go lub zagranicznego lekarza:

wystawione na blankiecie z nadrukiem określa-

jącym nazwę zagranicznego zakładu leczniczego lub
imię i nazwisko zagranicznego lekarza, opatrzone
datą wystawienia i podpisem,

określające początkową i końcową datę tej nie-

zdolności.

Zasady
przedłużania okresu zasiłkowego
o dalsze 3 miesiące

Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o zmianie

ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpie-
czenia społecznego w razie choroby i macierzyń-

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

stwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2005 r.
nr 10, poz. 71) zmieniła zasadniczo długość okresu
wypłaty zasiłku chorobowego. Okres wypłaty zasiłku
chorobowego wynosi obecnie 182 dni, a w przypad-
ku, gdy niezdolność do pracy zostanie spowodowa-
na gruźlicą – 270 dni. Wymieniona ustawa weszła
w życie z dniem 8 lutego 2005 r.

W myśl art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r.

osoby, które w dniu wejścia w życie ustawy miały
prawo do zasiłku chorobowego, w razie nieprzerwa-
nej niezdolności do pracy po tym okresie, jeżeli roku-
ją odzyskanie zdolności do pracy, zachowują prawo
do przedłużenia o dalsze 3 miesiące okresu pobiera-
nia zasiłku chorobowego – maksymalnie do 270 dni,
a w razie zachorowania na gruźlicę do 360 dni.

Tak więc w stosunku do tych osób – zgodnie z § 6

ust. 2 rozporządzenia z 27 lipca 1999 r. w sprawie
szczegółowych zasad i trybu wystawiania zaświad-
czeń lekarskich – nie później niż na 60 dni przed
zakończeniem okresu zasiłkowego, lekarz leczący
przeprowadza badanie i ocenia czy stan zdrowia
ubezpieczonego uzasadnia:

wystąpienie z wnioskiem o przedłużenie okre-

su zasiłkowego o dalsze 3 miesiące,

zgłoszenie wniosku o ustalenie prawa do

świadczenia rehabilitacyjnego,

zgłoszenie wniosku o ustalenie prawa do renty

z tytułu niezdolności do pracy.

Stosownie do wyników dokonanej oceny, lekarz

prowadzący leczenie:

występuje z wnioskiem o przedłużenie okresu

zasiłkowego,

wystawia zaświadczenie o stanie zdrowia dla

celów świadczeń z ubezpieczenia społecznego, infor-
mując ubezpieczonego o potrzebie złożenia wniosku
o ustalenie prawa do świadczenia rehabilitacyjnego
lub prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.

O potrzebie przedłużenia okresu zasiłkowego

o dalsze 3 miesiące – zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy
z 25 czerwca 1999 r. – orzeka, na wniosek lekarza
leczącego, lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych.

Wniosek o przedłużenie okresu wypłaty zasiłku cho-

robowego rozpatruje lekarz orzecznik ZUS właściwy ze
względu na miejsce zamieszkania ubezpieczonego.
Jeżeli jednak faktyczne miejsce pobytu ubezpieczo-
nego znajduje się na terenie działania innego oddziału
ZUS, to ewentualne badanie powinno być przeprowa-
dzone na terenie działania tego oddziału.

Po wydaniu przez lekarza orzecznika ZUS orze-

czenia ubezpieczony otrzymuje wypis z treści tego
orzeczenia, w dwóch egzemplarzach, wraz z poucze-
niem o potrzebie dostarczenia jednego egzemplarza
płatnikowi składek na ubezpieczenie chorobowe,
a drugiego egzemplarza lekarzowi wystawiającemu
zaświadczenie o czasowej niezdolności do pracy.

Od wydanego przez lekarza orzecznika ZUS orze-

czenia ubezpieczonemu przysługuje prawo wniesienia
sprzeciwu do komisji lekarskiej ZUS, w ciągu 14 dni

od daty doręczenia orzeczenia. Jednocześnie Prezes
Zakładu – w terminie 14 dni od dnia wydania orzecze-
nia – może zgłosić zarzut wadliwości tego orzeczenia
i przekazać sprawę do rozpatrzenia komisji lekarskiej.
O zgłoszeniu wadliwości orzeczenia niezwłocznie po-
wiadamiana jest osobna zainteresowana.

Jeżeli lekarz orzecznik ZUS w trakcie badania

stwierdzi, że ubezpieczony nie rokuje odzyskania
zdolności do pracy w okresie 3 miesięcy, ale rokuje od-
zyskanie zdolności do pracy w okresie do 12 miesięcy
po wyczerpaniu zasiłku chorobowego, to wydaje on
orzeczenie o okolicznościach uzasadniających przy-
znanie uprawnień do świadczenia rehabilitacyjnego,
a następnie wydawana jest decyzja o przyznaniu prawa
do świadczenia rehabilitacyjnego.

W razie złożenia przez ubezpieczonego wniosku

o przedłużenie okresu wypłaty zasiłku chorobowego
(druk ZUS Z-21), w którym, w punkcie 4, zawarte
jest stwierdzenie, że badany jest nadal niezdolny do
pracy z powodu choroby, a dalsze leczenie lub re-
habilitacja nie rokują odzyskania zdolności do pracy
w okresie do 3 miesięcy, wniosku takiego nie kieruje
się do lekarza orzecznika ZUS, bowiem lekarz leczą-
cy nie wnioskuje o przedłużenie okresu zasiłkowego.
Zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z 25 czerwca 1999 r.
lekarz orzecznik ZUS rozpatruje tylko wnioski lekarzy
leczących wnioskujących o przedłużenie okresu wy-
płaty zasiłku chorobowego.

Przedłużenie okresu wypłaty zasiłku chorobo-

wego o dalsze 3 miesiące nie przysługuje osobie
uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy
(art. 10 ust. 3 ustawy z 25 czerwca 1999 r.).

W przypadku powstania niezdolności do pracy po

dniu wejścia w życie ustawy z 17 grudnia 2004 r.,
lub wystąpienia przerwy w niezdolności do pracy, nie
przysługuje prawo do przedłużenia okresu zasiłkowe-
go o dalsze 3 miesiące.

Kontrola orzekania
o czasowej niezdolności do pracy

Prawidłowość orzekania o czasowej niezdolno-

ści do pracy z powodu choroby oraz wystawiania
zaświadczeń lekarskich podlega kontroli. Zgodnie
z art. 59 ust. 2 ustawy z 25 czerwca 1999 r. kontrolę tę
wykonują lekarze orzecznicy ZUS.

W celu kontroli lekarz orzecznik ZUS może:
1) przeprowadzić badanie lekarskie ubezpieczo-

nego:

— w wyznaczonym miejscu,
— w miejscu jego pobytu,
2) skierować ubezpieczonego na badanie specja-

listyczne przez lekarza konsultanta ZUS,

3) zażądać od lekarza leczącego udostępnienia

dokumentacji medycznej dotyczącej ubezpieczonego,
stanowiącej podstawę wydania zaświadczenia lekar-
skiego lub udzielenia wyjaśnień i informacji w sprawie,

4) zlecić wykonanie badań pomocniczych w wy-

znaczonym terminie.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Ubezpieczony jest obowiązany udostępnić posia-

daną dokumentację medyczną lekarzowi przeprowa-
dzającemu badanie kontrolne.

ZUS wysyła – za zwrotnym poświadczeniem od-

bioru – wezwanie na badanie, w którym określa ter-
min badania przez lekarza orzecznika ZUS lub kon-
sultanta. Niestawienie się w wyznaczonym terminie
powoduje, że zaświadczenie lekarskie traci ważność
od dnia następującego po tym terminie.

W wyniku przeprowadzonego badania, lub w wyni-

ku analizy dokumentacji medycznej, okres orzeczonej
uprzednio niezdolności do pracy może ulec skróceniu.
W takim przypadku lekarz orzecznik ZUS wystawia

nowe zaświadczenie lekarskie, na druku ZUS ZLA/K,
którego wzór określony został w rozporządzeniu Mi-
nistra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r.
w sprawie szczegółowych zasad i trybu wystawiania
zaświadczeń lekarskich, wzoru zaświadczenia lekar-
skiego i zaświadczenia lekarskiego wydanego w wy-
niku kontroli lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych. Wymienione zaświadczenie traktowane
jest na równi z zaświadczeniem stwierdzającym brak
przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku,
wydanym w myśl art. 229 § 4 Kodeksu pracy. Zaświad-
czenie to lekarz wręcza ubezpieczonemu w dniu bada-
nia. Na podstawie powyższego orzeczenia ZUS wydaje
decyzję o braku prawa do zasiłku, którą przesyła do
płatnika składek.

Od orzeczenia lekarza orzecznika oddziału ZUS

orzekającego wcześniejszą datę odzyskania zdolno-
ści do pracy – niż orzeczona przez lekarza leczącego
– nie przysługuje ubezpieczonemu prawo wniesienia
sprzeciwu do komisji lekarskiej ZUS.

Kontrole prawidłowości orzekania o czasowej

niezdolności do pracy z powodu choroby oraz wy-

stawiania zaświadczeń lekarskich lekarze orzecznicy
ZUS wykonują:

na podstawie prowadzonego przez

ZUS rejestru wydanych ubezpieczonym zaświad-
czeń lekarskich o czasowej niezdolności do pracy

na wniosek zakładu pracy

na wniosek wydziału

zasiłków oddziału ZUS.

Liczba przeprowadzonych przez lekarzy orzecz-

ników ZUS kontroli zasadności wydanych przez
lekarza leczącego orzeczeń o czasowej niezdolno-
ści do pracy w okresie od sierpnia 1999 r. do mar-
ca 2005 r. – z uwzględnieniem podmiotu występują-
cego o przeprowadzenie kontroli – przedstawia się
tak, jak ilustruje to tabela 1.

Jak wynika z tabeli 1, w latach 2000-2005 ubez-

pieczeni najczęściej typowani są do kontroli przez le-
karza orzecznika w oparciu o prowadzony przez ZUS
rejestr wydanych zaświadczeń lekarskich. Udział
tych kontroli, w ogólnej liczbie przeprowadzonych,
wynosi ponad 60%.

Kolejnym podmiotem kierującym ubezpieczonych

na badanie przez lekarza orzecznika ZUS są wydzia-
ły zasiłków oddziałów ZUS, które bezpośrednio
wypłacają ubezpieczonym zasiłki chorobowe w okre-
sie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu oraz
osobom niezdolnym do pracy z powodu choroby
po ustaniu zatrudnienia. Udział kontroli na wniosek
wydziałów zasiłków, w ogólnej liczbie przeprowadzo-
nych, waha się w granicach od 31,6% w 2001 r. do
37,3% w I kwartale 2005 r.

Najniższy, bo wynoszący od 3,9% w 2001 r. do

4,6% w I kwartale 2005 r., udział w ogólnej liczbie
kontroli zasadności wydanych orzeczeń mają kon-
trole przeprowadzone na wniosek zakładów pracy.
Mała liczba zaświadczeń lekarskich kierowanych
do kontroli przez zakłady pracy wynika, jak należy

Tabela 1

Kontrola zasadności orzeczeń o czasowej niezdolności do pracy

w latach 1999-2004 oraz w I kwartale 2005 r.

Rok

Liczba przeprowadzonych kontroli

ogółem

w tym na wniosek:

zakładu

pracy

lekarza

orzecznika

wydziału zasiłków

oddziału ZUS

w innym

przypadku *

1999

30 920

2 759

1 829

26 285

2000

222 477

9 582

136 082

76 326

487

2001

291 116

11 345

186 758

91 910

1 103

2002

306 874

12 092

191 984

100 486

2 312

2003

408 363

18 673

245 385

140 831

3 474

2004

426 445

20 827

248 301

140 846

16 471

I kwartał 2005

104 211

4 849

52 909

38 804

7 649

Źródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS.

* Kontrola jest wynikiem badania ubezpieczonego przez lekarza orzecznika ZUS w celu skierowania go na rehabilitację leczniczą

w ramach prewencji rentowej, bądź też gdy lekarz orzecznik – w związku z wystąpieniem lekarza leczącego o przedłużenie okresu zasiłko-
wego – po zbadaniu ubezpieczonego orzeka odzyskanie zdolności do pracy przed wykorzystaniem podstawowego okresu zasiłkowego
(wynoszącego 180 dni, a w przypadku zachorowania na gruźlicę 270 dni).

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

sądzić, z niewielkiego zainteresowania tym zagad-
nieniem pracodawców (zwłaszcza w przypadku, gdy
okres orzeczonej niezdolności do pracy dotyczy już
wypłaty zasiłku chorobowego finansowanego z Fun-
duszu Ubezpieczeń Społecznych).

W wyniku analizy zaświadczeń lekarskich oraz

przeprowadzonych bezpośrednich badań ubezpieczo-
nych, w poszczególnych latach skrócony został okres
orzeczonej niezdolności do pracy w odniesieniu do
niżej wymienionej liczby zaświadczeń lekarskich:

w 1999 r. – 7 489 (tj. 19,4% badanych zaświadczeń),
w 2000 r. – 37 267 (tj. 13,9% badanych zaświadczeń),
w 2000 r. – 40 214 (tj. 11,5% badanych zaświadczeń),

w 2002 r. – 36 153 (tj. 9,7% badanych zaświadczeń),
w 2003 r. – 37 741 (tj. 11,2% badanych zaświadczeń),
w 2004 r. – 33 434 (tj. 7,8% badanych zaświadczeń),
w I kwartale 2005 r. – 7 494 (tj. 9,4% badanych

zaświadczeń).

Z powyższych danych wynika, że odsetek zmie-

nionych orzeczeń o czasowej niezdolności do pracy
systematycznie maleje.

Okres orzeczonej niezdolności do pracy – na skła-

danych do wypłaty zasiłków zaświadczeniach lekar-
skich – na przestrzeni lat uległ znacznemu skróceniu.
Obecnie zwolnienia lekarskie wydawane są najczęściej
jednorazowo na okres od 10 do 14 dni, co w konse-
kwencji nie pozwala na wezwanie ubezpieczonego na
badanie przez lekarza orzecznika ZUS.

W związku z obserwowanym zjawiskiem składa-

nia zaświadczeń lekarskich przez ubezpieczonych,
a także przez lekarzy je wystawiających, praktycz-
nie w 7. dniu od daty wystawienia zaświadczenia
potrzebna jest – moim zdaniem – odpowiednia
zmiana w ustawie, polegająca na skróceniu tego
terminu do 3 dni. Taka zmiana pozwoliłaby na
bardziej właściwe ukierunkowanie kontroli przez
lekarzy orzeczników ZUS, jak i na zwiększenie licz-
by wniosków o zbadanie zasadności wydawanych

orzeczeń ze strony pracodawców i wydziałów za-
siłków oddziałów ZUS.

Należy przypomnieć, że zasada składania zaświad-

czenia lekarskiego w terminie do 3 dni od jego otrzyma-
nia obowiązywała do 1983 r. Wówczas ubezpieczony
tracił prawo do zasiłku chorobowego za pierwsze 3 dni,
a w przypadku każdego następnego zachorowania
w okresie 1 roku zasiłek chorobowy ulegał obniżeniu
o 25% za każde pierwsze 3 dni orzeczonej niezdolności
do pracy.

Wyniki kontroli orzeczeń o czasowej niezdolności

do pracy – z uwzględnieniem podmiotu kierującego
na badanie kontrolne – przedstawia tabela 2.

W wyniku zmian orzeczeń, dotyczących długości

trwania niezdolności do pracy, zmniejszyły się od-
powiednio wydatki na zasiłki chorobowe. Sytuację
w tym zakresie przedstawia tabela 3.

Tabela 2

Wyniki kontroli orzeczeń o czasowej niezdolności do pracy

w latach 1999-2004 oraz w I kwartale 2005 r.

Rok

Liczba zmienionych orzeczeń o czasowej niezdolności do pracy

ogółem

w tym w stosunku do osób skierowanych na badanie przez:

zakład

pracy

lekarza

orzecznika

wydział zasiłków

oddziału ZUS

w innym

przypadku

1999

7 489

671

478

6 324

2000

37 267

2 604

18 334

16 250

2001

40 214

2 767

20 305

16 999

143

2002

36 153

2 610

17 529

15 863

151

2003

37 741

2 450

17 411

17 766

114

2004

33 434

2 309

15 426

15 501

198

I kwartał 2005

7 494

461

3 057

3 911

Źródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS.

Tabela 3

Liczba dni, za które nie wypłacono zasiłków chorobowych

w związku ze zmianą orzeczenia lekarskiego

i zaoszczędzone kwoty z tego tytułu

w latach 1999-2004 oraz w I kwartale 2005 r.

Rok

Liczba dni,

za które

nie wypłacono

zasiłków chorobowych

Kwota

w zł

1999

57 265

1 915 804

2000

215 038

6 264 037

2001

227 686

7 039 604

2002

200 421

6 626 573

2003

202 187

6 896 471

2004

184 345

6 335 854

I kwartał 2005

411 158

1 339 228

Źródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Lekarze orzecznicy ZUS – w trakcie badania

zasadności wydanych orzeczeń o czasowej niezdol-
ności do pracy i stwierdzając zasadność tych orze-
czeń – w wielu przypadkach orzekają potrzebę skie-
rowania ubezpieczonego na rehabilitację leczniczą
w ramach prewencji rentowej. Świadczą o tym dane
zawarte w tabeli 4.

Kierowanie ubezpieczonych na rehabilitację leczni-

czą w ramach prewencji rentowej ma na celu:

z jed-

nej strony – skrócenie orzekanych okresów czasowej
niezdolności do pracy, a tym samym zmniejszenie wy-
datków na zasiłki chorobowe

z drugiej strony – pod-

jęcie właściwego leczenia, co wpływa na zmniejszenie
liczby rent z tytułu niezdolności do pracy.

Orzekanie o potrzebie przedłużenia
okresu zasiłkowego

Kolejnym istotnym ustawowym zadaniem nałożonym

na lekarzy orzeczników ZUS jest orzekanie o potrzebie
przedłużenia okresu zasiłkowego o dalsze 3 miesiące.

Zgodnie z art. 10 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o po-

trzebie przedłużenia okresu wypłaty zasiłku chorobowe-
go o dalsze 3 miesiące orzeka lekarz orzecznik ZUS na
wniosek lekarza leczącego. Lekarz orzecznik, badając
ubezpieczonego co do zasadności przedłużenia okresu
zasiłkowego, niejednokrotnie orzeka o potrzebie podda-
nia ubezpieczonego rehabilitacji leczniczej.

Jednak z dotychczasowych obserwacji wynika,

że lekarze leczący orzekają często inaczej – niż leka-
rze orzecznicy ZUS – co do celowości przedłużenia
okresu zasiłkowego o dalsze 3 miesiące. Odsetek
orzeczeń odmawiających prawa do przedłużenia
okresu zasiłkowego, w omawianych latach, wynosi
od 25,7% do 32,5%.

W związku z cytowaną już ustawą z 17 grud-

nia 2004 r. wymienionej wyżej zadanie z końcem 2005 r.
przestanie obowiązywać, bowiem znowelizowana usta-
wa z 25 czerwca 1999 r. nie przewiduje przedłużania
okresu zasiłkowego o dalsze 3 miesiące.

Zestawienie załatwionych wniosków o przedłuże-

nie okresu zasiłkowego zawiera tabela 5.

Tabela 5

Wnioski o przedłużenie okresu zasiłkowego o dalsze 3 miesiące

w latach 1999-2004 oraz w I kwartale 2005 r.

Rok

Liczba wniosków

wniosków

załatwionych

negatywnie

Liczba orzeczeń

o potrzebie

rehabilitacji

leczniczej

złożonych

ogółem

załatwionych

pozytywnie

załatwionych

negatywnie

1999

40 066

27 039

13 027

32,5

1 591

2000

117 070

83 141

33 929

29,0

5 676

2001

125 014

88 709

36 305

29,0

8 529

2002

132 619

95 417

37 202

28,1

9 810

2003

140 559

104 931

35 628

25,3

11 661

2004

140 706

107 100

33 606

23,9

9 905

I kwartał 2005

38 205

27 458

8 453

22,1

2 653

Źródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS.

Tabela 4

Orzeczenia dotyczące potrzeby przeprowadzenia rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej

w latach 1999-2004 oraz w I kwartale 2005 r.

Rok

Liczba orzeczeń o potrzebie przeprowadzenia rehabilitacji leczniczej

ogółem

w tym w stosunku do osób skierowanych na badanie przez:

zakład

pracy

lekarza

orzecznika

wydział zasiłków

oddziału ZUS

w innym

przypadku

1999

825

731

2000

7 586

163

5 383

2 021

2001

13 479

307

9 059

4 091

2002

13 053

295

8 420

4 253

2003

17 075

392

10 662

5 870

151

2004

17 349

396

11 835

4 958

160

I kwartał 2005

5 148

136

3 358

1 559

Źródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Jak wynika z tabeli 5, wprowadzenie od 1 wrze-

śnia 1999 r. zasady, że o potrzebie przedłużenia
okresu zasiłkowego o dalsze 3 miesiące, na wniosek
lekarza leczącego, orzeka lekarz orzecznik ZUS,
przyczyniło się do zmniejszenia wydatków na zasił-
ki chorobowe, bowiem każda umowa przedłużenia
okresu zasiłkowego spowodowała skrócenie wypłaty
zasiłku chorobowego o 90 dni.

Analiza działalności lekarzy orzeczników ZUS

w zakresie kontroli zasadności wydanych przez leka-
rzy leczących orzeczeń o czasowej niezdolności do
pracy skłania się do następujących uwag:

1) należałoby skrócić termin dostarczenia za-

świadczenia lekarskiego (przez ubezpieczonego
– do płatnika składek na ubezpieczenia społeczne,
przez osobę podlegającą dobrowolnie ubezpieczeniu
chorobowemu – do wydziału zasiłków oddziału ZUS,
przez lekarza wystawiającego zaświadczenie – do te-
renowej jednostki organizacyjnej ZUS) do 3 lub 4 dni
od daty jego wystawienia lub otrzymania,

2) w przypadku wydania przez lekarza orzecznika

ZUS zaświadczenia lekarskiego na druku ZUS ZLA/K
stwierdzającego wcześniejszą datę odzyskania zdol-
ności do pracy, przedłożone przez ubezpieczonego
kolejne zaświadczenie lekarskie nie powinno stanowić
podstawy do wypłaty zasiłku chorobowego za okres po
tej dacie – chyba że ta niezdolność do pracy dotyczy
schorzenia, które nie występowało w momencie bada-
nia przez lekarza orzecznika ZUS.

Sankcje

Jeżeli w trakcie prowadzonych przez lekarzy

orzeczników ZUS kontroli zostaną stwierdzone
nieprawidłowości w wystawianiu zaświadczeń lekar-
skich, a w szczególności, gdy zaświadczenie lekar-
skie byłoby wystawione:

— bez przeprowadzenia bezpośredniego bada-

nia ubezpieczonego,

— bez udokumentowania rozpoznania stanowią-

cego podstawę orzeczonej czasowej niezdolności
do pracy,
Zakład Ubezpieczeń Społecznych może cof-
nąć upoważnienie do wystawiania zaświa-
dczeń lekarskich na okres nieprzekraczający
12 miesięcy.

W przypadkach nieumieszczania na drukach

zaświadczeń lekarskich odpowiednich kodów litero-
wych, bądź nieprzekazywania we właściwym czasie
oryginałów zaświadczeń lekarskich do terenowej
jednostki organizacyjnej ZUS, upoważnienie do wy-
stawiania zaświadczeń lekarskich może być cofnięte
na okres do 3 miesięcy.

Od powyższych decyzji – zgodnie z art. 60 ust. 4

ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. – przysługuje od-
wołanie do Ministra Polityki Społecznej.

Hipolit Piętka

Departament Świadczeń Krótkoterminowych

Wstęp

Azbesty są minerałami naturalnie występującymi

w przyrodzie. W niektórych miejscach na świecie są
one eksploatowane i przerabiane w celach przemy-
słowych.

Pod względem budowy mineralogicznej możemy

wyróżnić dwie grupy azbestów: grupę azbestów am-
fibolowych i grupę serpentynów.

W pierwszej z wymienionych grup praktyczne

znaczenie mają dwie odmiany azbestu: azbest brą-
zowy (amozyt) oraz azbest niebieski (krokidolit).

Do drugiej grupy, serpentynów, należy tylko jedna

odmiana azbestu: azbest biały (chryzotyl), wydobywany
i stosowany w największych ilościach. Szacuje się, że na
teren Polski, w okresie po II wojnie światowej, wwieziono
około 2 mln ton tego minerału, służącego głównie do
produkcji wyrobów azbestowo-cementowych.

W Polsce azbest wykorzystywano m.in. do wytwa-

rzania takich wyrobów, jak:

wyroby azbestowo-cementowe:

pokrycia da-

chowe i elewacje budynków (płyty płaskie, praso-
wane, tzw. szablony lub płyty „karo”, płyty faliste
oraz płyty płaskie okładzinowe)

rury ciśnieniowe

Jak bezpiecznie

użytkować i usuwać azbest

Wdychanie włókien azbestu może być przyczyną rozwoju poważnych schorzeń układu oddechowego,

w tym nowotworów złośliwych – raka płuca i międzybłoniaka opłucnej. Trudności z określeniem wiel-
kości ryzyka dla tych patologii przemawiają za koniecznością kontroli, ograniczenia i eliminowania źró-
deł zanieczyszczeń pyłem azbestu.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

kształtki kanalizacyjne i do przewodów wentyla-

cyjnych

zbiorniki na wodę

osłony do kanałów

spalinowych,

wyroby tekstylne: sznury i maty,

izolacja cieplna,

filtry przemysłowe,

chłodnie kominowe i wentylatorowe,

masy ogniotrwałe, ognioodporne płyty izo-

lacyjne,

materiały i wykładziny cierne: sprzęgła i ha-

mulce,

masy i kity uszczelniające,

uszczelki.

Klasyfikacja wyrobów
zawierających azbest

W zależności od zawartości azbestu, stosowa-

nego spoiwa oraz gęstości objętościowej, wyro-
by zawierające azbest podzielono na dwie kla-
sy – I i II.

klasa I (tzw. wyroby azbestowe miękkie)

obejmuje wyroby o gęstości objętościowej mniej-
szej od 1000 kg/m

, zawierające powyżej 20%

azbestu,

do klasy II (tzw. wyroby azbestowe twar-

de) zalicza się wyroby o gęstości objętościowej
powyżej 1000 kg/m

, zawierające powyżej 20%

azbestu.

Najczęściej stosowanymi wyrobami klasy I by-

ły wyroby tekstylne używane przez pracowników
w celach ochronnych (koce gaśnicze, szczeliwa
plecione, tektury, płytki podłogowe PCW) oraz
masy azbestowe natryskowe wykorzystywane
w celu izolacji ognioochronnej konstrukcji stalo-
wych i przegród budowlanych. Spośród wyrobów
klasy II najbardziej rozpowszechnione były płyty
azbestowo-cementowe, faliste i „karo”, stosowane
jako pokrycia dachowe i elewacje zewnętrzne.

W Polsce produkcja materiałów zawierających

azbest rozpoczęła się w 1907 r. i trwała aż do 1998 r.,
kiedy to mocą ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r.
zakazano produkcji, obrotu oraz wprowadzania na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej azbestu oraz
wyrobów zawierających ten minerał

Wprowadzony zakaz nie eliminuje jednak pro-

blemu, jakim jest istnienie w naszym kraju ogromnej
ilości wyrobów zawierających wymieniony minerał
(około 80% azbestu występuje w wyrobach budow-
lanych). Szacuje się, że na terytorium Polski znaj-
duje się około 15,5 mln ton wyrobów zawierających
azbest, w tym 14,9 mln ton płyt azbestowo-cemen-
towych oraz 600 tys. ton rur i innych wyrobów azbe-
stowo-cementowych. Trwałość tych materiałów

określa się na około 30 lat; po tym czasie powsta-
wać będzie ogromna ilość odpadów niekorzystnie
oddziaływujących na środowisko i zdrowie miesz-
kańców

Bezpieczne użytkowanie
i eliminacja materiałów
zawierających azbest

Pierwszym etapem prac mających na celu

oczyszczenie danego obiektu z azbestu jest lo-
kalizacja wyrobów zawierających azbest w tym
obiekcie. Właściciel, zarządca lub użytkownik
obiektu, w którym występują wyroby zawierające
azbest, ma obowiązek dokonania ich inwentaryza-
cji, poprzez sporządzenie spisu z natury, zgodnie
z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy
i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 r.

Odpowiednią informację, aktualizowaną co roku,
przygotowuje się zarówno dla wyrobów nadal eks-
ploatowanych, jak i dla tych, których eksploatacja
została zakończona. Przygotowane informacje
muszą następnie zostać przesłane, w terminie do
31 stycznia, wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi
miasta – w przypadku osoby fizycznej, bądź woje-
wodzie – w przypadku gdy właścicielem budynku
jest osoba prawna. Właściwość miejscowa organu
zależy od lokalizacji danego obiektu.

Wzory informacji niezbędnych dla potrzeb inwen-

taryzacji wyrobów zawierających azbest zawierają
załączniki 1 i 2.

Kwestię bezpiecznego użytkowania oraz sukce-

sywnej eliminacji produktów azbestowych reguluje
rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Po-
lityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r.

, które

zostało wydane na podstawie cytowanej wyżej
ustawy z 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów
zawierających azbest.

Zgodnie z postanowieniami tego rozporządze-

nia bezpieczne użytkowanie produktów azbesto-
wych możliwe jest tylko wtedy, gdy wyroby te ma-
ją gęstość objętościową większą od 1000 kg/m

(wyroby azbestowe twarde) oraz nie posiadają
widocznych uszkodzeń, mogących stwarzać wa-
runki dla emisji azbestu do środowiska. Przepisy

Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stoso-

wania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. nr 3, poz. 20
z późn. zm.).

Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej: Program usu-

wania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na
terytorium Polski, przyjęty przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej
Polskiej w dniu 14 maja 2002 r. /www.mpips.gov.pl/.

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki

Społecznej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wyma-
gań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu
oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń,
w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz.U. nr 192,
poz. 1876).

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo-

łecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków
bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających
azbest (Dz.U. nr 71, poz. 649).

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

rozporządzenia pozwalają na dalsze użytkowanie
tych wyrobów po ich zabezpieczeniu powłoką
ochronną lub szczelną zabudową i przy ścisłym
przestrzeganiu wymagań w zakresie ochrony śro-
dowiska. Wszystkie inne wyroby, które w wyniku
oceny gęstości objętościowej i stopnia uszkodze-
nia nie spełniają tych warunków, powinny zostać
bezwzględnie usunięte.

Formularz „Ocena stanu i możliwości bezpiecz-

nego użytkowania wyrobów zawierających azbest”
stanowi załącznik 3.

Ilość punktów uzyskanych w wymienionej

ocenie decyduje o trybie dalszego postępowa-
nia z ocenianymi wyrobami i o pilności prac zwią-
zanych z usuwaniem lub naprawą tych wyrobów.
Należy jednak pamiętać, iż niewłaściwe zabezpie-
czony proces eliminacji produktów zawierających
azbest może stanowić większe ryzyko uwalnia-
nia się włókien azbestowych do środowiska niż
pozostawienie tych wyrobów w miejscu ich prze-
znaczenia.

Przygotowanie
prac demontażowych

Przed przystąpieniem do demontażu wyrobów za-

wierających azbest i właściciel obiektu, i wykonawca
prac muszą uzyskać odpowiednie dokumenty, speł-
nić szereg wymogów oraz poinformować o pracach
właściwe organy kontrolne. Wykonawca tych prac
– zgodnie z przepisami ustawy z 2001 r. o odpadach
– jest również zobowiązany do uzyskania zezwolenia
na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych

W tym celu specjalistyczna firma, wykonująca

prace demontażowe, musi dokonać identyfikacji
jakościowej występującego azbestu oraz ilościowej
inwentaryzacji z określeniem miejsc występowania
azbestu. Kolejnym etapem jest oszacowanie ilości
wytworzonych, w wyniku planowanych prac, odpa-
dów zawierających azbest i określenie ich mineralnej
odmiany. Niezbędne jest także przedłożenie infor-
macji o sposobach gospodarowania wytworzonymi
odpadami, a w przypadku gdy ilość wytworzonych
odpadów przekroczy 1 tonę rocznie – również decy-
zji zatwierdzającej program gospodarki odpadami
niebezpiecznymi. Program taki, oprócz szczegóło-
wego opisu sposobu gospodarowania odpadami
zawierającymi azbest, w tym ich transportu i uniesz-
kodliwiania, powinien również zawierać informacje
o sposobach ograniczania negatywnego wpływu
tych odpadów na środowisko.

Przed rozpoczęciem prac oczyszczających bu-

dynki z azbestu ich wykonawca jest zobowiązany
do opracowania szczegółowego planu prac, który
powinien zawierać takie informacje, jak:

identyfikacja źródła azbestu,

metody wykonywania prac,

zakres niezbędnych zabezpieczeń pracowni-

ków i środowiska przed emisją włókien azbestu,

ustalenia dotyczące niezbędnego monitoringu

jakości powietrza (dla wyrobów tzw. miękkich i za-
wierających krokidolit – również w trakcie prowadze-
nia prac),

ustalenia dotyczące stopnia narażenia na

azbest.

Wykonawca prac demontażowych musi rów-

nież posiadać niezbędne wyposażenie techniczne
i socjalne do przeprowadzenia tych robót, a także
dysponować odpowiednio przeszkolonymi pracow-
nikami – w zakresie zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy w kontakcie z azbestem lub wyrobami zawiera-
jącymi azbest. Szczegółowy program szkoleń okreś-
la rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 2 kwietnia 1998 r.

Prowadzenie
prac demontażowych

Pracodawca zatrudniający pracowników przy

pracach polegających na naprawie lub usuwaniu wy-
robów zawierających azbest z obiektów i urządzeń
budowlanych ma obowiązek:

izolować od otoczenia obszar prac – przez sto-

sowanie odpowiednich osłon,

ogrodzić teren prac – z zachowaniem bez-

piecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla
osób pieszych,

umieścić tablice ostrzegawcze o treści: „Uwa-

ga! Zagrożenie azbestem”, „Osobom nieupoważnio-
nym wstęp wzbroniony”,

zawrzeć porozumienie z zarządzającym skła-

dowiskiem odpowiednim dla odpadów niebezpiecz-
nych, zawierających azbest,

zawrzeć umowę z laboratorium upoważnionym

do prowadzenia monitoringu powietrza,

zastosować odpowiednie środki techniczne

celem zmniejszenia emisji włókien azbestu.

Zmniejszenie zagrożenia pyłem azbestu moż-

liwe jest m.in. dzięki zapewnieniu pracownikom,
w trakcie wykonywania określonych prac, środków
ochrony indywidualnej właściwych dla ich poziomu
narażenia; ograniczeniu liczby pracowników w stre-
fach zagrożenia; stosowaniu odpowiednich środków
technicznych. W wypadku demontażu obiektów
zawierających azbest – zdaniem ekspertów – emisja
włókien azbestu jest mniejsza po ich całkowitym
nawilgoceniu, czyli nasiąknięciu wodą. Dlatego też
konieczne jest nawilżenie wyrobów zawierających

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. nr 62,

poz. 628 z późn. zm.).

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia

2 kwietnia 1998 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest
oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania
takich wyrobów (Dz.U. nr 45, poz.280).

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

azbest i utrzymywanie ich w stanie wilgotnym przez
cały okres trwania prac demontażowych.

Wyroby azbestowe, w miarę możliwości, powinny

być demontowane w całości (płyty, rury, kształtki),
bez ich uszkadzania, jeśli tylko jest to technicznie
możliwe. Przy pracach należy używać wyłącznie
narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych, wyposażo-
nych w miejscowe instalacje odciągające powietrze.

Wytworzone odpady muszą być pakowane od-

dzielnie, przy czym opakowania powinny być szczel-
ne, o wytrzymałości uniemożliwiającej rozdarcie, za-
bezpieczające przed możliwością uwalniania pyłów
azbestu do otoczenia. Odpady o gęstości objęto-
ściowej poniżej 1000 kg/m

powinny być dodatkowo

zabezpieczone przed emisją włókien azbestowych
poprzez ich trwałe związanie z cementem (zestalanie
przy użyciu cementu). Prace zabezpieczające de-
montowanych elementów powinny być wykonywane
codziennie, dla danej partii materiałów. Przed trans-
portem odpady powinny być zabezpieczone przed
dostępem osób niepowołanych.

Duże znaczenie dla minimalizacji ryzyka uwalnia-

nia się pyłu azbestu do otoczenia ma także przygoto-
wanie i organizacja zaplecza budowy, w tym części
socjalnej obejmującej urządzenia sanitarno-higie-
niczne (z możliwością umycia się po pracy w kon-
takcie z azbestem), pomieszczenia na szatnie czyste
i brudne, pomieszczenia dla spożywania posiłków
i regeneracji.

Bardzo ważne jest również codzienne, staranne

oczyszczanie strefy prac, terenu wokół, dróg we-
wnętrznych oraz maszyn i urządzeń – z wykorzy-
staniem podciśnieniowego sprzętu odkurzającego,
zaopatrzonego w filtry o dużej skuteczności ciągu,
lub na mokro. Niedopuszczalne jest ręczne zamia-
tanie na sucho, jak również czyszczenie przy użyciu
sprężonego powietrza. Jeżeli prace są prowadzone
w obiektach zamkniętych, niezbędny jest również
montaż komór dekontaminacyjnych, stanowiących
łącznik pomiędzy pomieszczeniem będącym strefą
prac a innymi pomieszczeniami wewnątrz obiektu
lub na zewnątrz obiektu.

Powinien obowiązywać bezwzględny zakaz je-

dzenia w strefie pracy, a także palenia tytoniu, który
zwiększa ryzyko występowania raka płuc u pracow-
ników mających kontakt z azbestem. Podczas pracy
z azbestem powinien również panować zaostrzony
rygor, jeśli chodzi o przestrzeganie zasady stoso-
wania środków ochrony osobistej, właściwych dla
poziomu narażenia poszczególnych pracowników

Podczas usuwania materiałów zawierających

w swoim składzie azbest należy prowadzić moni-
toring stężenia włókien azbestowych w powietrzu
w bezpośrednim sąsiedztwie wykonywanych prac.
Pomiary takie powinny być przeprowadzane co

najmniej raz dziennie, po rozpoczęciu prac. Po za-
kończeniu prac demontażowych należy sprawdzić
czystość obiektu, przeprowadzając odpowiednie
badanie czystości powierza, realizowane przez
specjalistyczne laboratoria posiadające akredytację.
W Polsce najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS)

pyłów zawierających azbest chryzotylowy i inne ma-
teriały włókniste, z wyjątkiem krokidolitu, w środowi-
sku pracy wynosi: dla pyłu całkowitego – 1 mg/m

dla włókien respirabilnych

– 0,2 włókna/cm

. W przy-

padku pyłów zawierających bardziej szkodliwy dla
człowieka azbest krokidolitowy wartości te wynoszą
odpowiednio: 0,5 mg/m

i 0,2 włókna/cm

Ostatnim etapem prac w procesie usuwania mate-

riałów azbestowych jest wywóz odpadów na odpowied-
nio przystosowane do tego celu wysypisko. Przewóz
odpadów zawierających azbest powinien przebiegać
według zasad określonych w ustawie o przewozie dro-
gowym towarów niebezpiecznych

oraz odpowiednim

rozporządzeniu

. Na koniec prac demontażowych wy-

konawca tych robót przedstawia właścicielowi obiektu
dokument stwierdzający rzetelność wykonania prac
i oczyszczenie obiektu z azbestu.

Azbest jest uznany za substancję o udowodnio-

nym działaniu rakotwórczym. Stąd tak ważne jest
ograniczanie emisji jego włókien do środowiska
i eliminacja potencjalnego źródła narażenia – dla
osób przebywających w pobliżu miejsca jego wystę-
powania.

Polski system prawny tworzy solidne podstawy

dla bezpiecznego użytkowania, zabezpieczania
i sukcesywnej eliminacji azbestu ze środowiska,
a także określa zasady bezpieczeństwa i ochrony
pracowników wykonujących prace polegające na
zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających
azbest.

Tylko bezpieczne postępowanie z azbestem pod-

czas wykonywania prac demontażowych, oparte na
minimalizacji ryzyka uwalniania się pyłu azbestu do
otoczenia, przeciwdziała zanieczyszczeniu otocze-
nia, a tym samym skutecznie redukuje ryzyko ekspo-
zycji na włókna azbestu.

Health & Safety Executive: Working with asbestos in buil-

dings. HSE Books 1999 /www.hse.gov.uk/.

NDS definiowane jest jako: wartość średnia stężenia,

którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego
i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, przez okres
jego aktywności zawodowej, nie powinno spowodować ujemnych
zmian w stanie jego zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych
pokoleń.

Włókna respirabilne to włókna o określonych wymiarach:

długości – powyżej 5 µm, średnicy – poniżej 3 µm, stosunku dłu-
gości do średnicy – powyżej 3.

Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogo-

wym towarów niebezpiecznych (Dz.U. nr 199, poz. 1671).

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 19 grudnia

2002 r. w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów
o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych do transportu
odpadów niebezpiecznych (Dz.U. nr 236, poz. 1986).

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Załącznik 1

Informacja o wyrobach zawierających azbest

i miejscu ich występowania

1. Miejsce, adres

2. Właściciel/zarządca/użytkownik*:

a) osoba prawna – nazwa, adres,

b) osoba fizyczna – imię, nazwisko i adres

3. Tytuł własności

4. Nazwa, rodzaj wyrobu

5. Ilość (m

, tony)

6. Przydatność do dalszej eksploatacji

7. Przewidywany termin usunięcia wyrobu:

a) okresowej wymiany z tytułu zużycia wyrobu

b) całkowitego usunięcia niebezpiecznych materiałów i substancji

8. Inne istotne informacje o wyrobach

Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Podpis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

O b j a ś n i e n i a :

* Niepotrzebne skreślić.

Za wyrób zawierający azbest uważa się każdy wyrób o stężeniu równym lub wyższym od 0,1% azbestu.

Przy określaniu rodzaju wyrobu zawierającego azbest należy stosować następującą klasyfikację:

— płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie,
— płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa,
— rury i złącza azbestowo-cementowe,
— izolacje natryskowe środkami zawierającymi w swoim składzie azbest,
— wyroby cierne azbestowo-kauczukowe,
— przędza specjalna, w tym włókna azbestowe obrobione,
— szczeliwa azbestowe,
— taśmy tkane i plecione, sznury i sznurki,
— wyroby azbestowo-kauczukowe, z wyjątkiem wyrobów ciernych,
— papier, tektura,
— inne wyroby zawierające azbest, oddzielnie niewymienione.

Podać podstawę zapisu (np. dokumentacja techniczna, pomiar z natury).

Według „Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest” – załącznik nr 1 do rozporządzenia

ministra właściwego do spraw gospodarki w sprawie sposobów bezpiecznego użytkowania oraz warunków usuwania wyrobów zawiera-
jących azbest.

Na postawie corocznego rozporządzenia ministra właściwego do spraw gospodarki w sprawie dopuszczenia wyrobów zawierających

azbest do produkcji lub do wprowadzenia na polski obszar celny.

Np. informacja o oznaczeniu na planie sytuacyjnym terenu instalacji lub urządzenia zawierającego azbest.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Załącznik 2

Informacja o wyrobach zawierających azbest

, których wykorzystywanie zostało zakończone

1. Miejsce, adres

2. Właściciel/zarządca/użytkownik*:

a) osoba prawna – nazwa, adres,

b) osoba fizyczna – imię, nazwisko i adres

3. Tytuł własności

4. Nazwa, rodzaj wyrobu

5. Ilość (m

, tony)

6. Rok zaprzestania wykorzystywania wyrobów

7. Planowane usunięcia wyrobów:

a) sposób

b) przez kogo

c) termin

8. Inne istotne informacje o wyrobach

Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Podpis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

O b j a ś n i e n i a :

* Niepotrzebne skreślić.

Za wyrób zawierający azbest uważa się każdy wyrób o stężeniu równym lub wyższym od 0,1% azbestu.

Przy określaniu rodzaju wyrobu zawierającego azbest należy stosować następującą klasyfikację:

Podać podstawę zapisu (np. dokumentacja techniczna, spis z natury).

Np. informacja o oznaczeniu na planie.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Załącznik 3

Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest

Obiekt budowlany/urządzenie budowlane

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Adres obiektu budowlanego/urządzenia budowlanego

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pomieszczenie:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rodzaj wyrobu:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Grupa/Nr

Wyrób – rodzaj

Ocena

Przyjęta

punktacja

I. Sposób zastosowania azbestu

Powierzchnia pokryta masą natryskową z azbestem (torkret)

Tynk zawierający azbest

Lekkie płyty izolacyjne z azbestem (gęstość objętościowa < 1000 kg/m

)

Pozostałe wyroby z azbestem

II. Rodzaj azbestu

Azbest chryzotylowy

Inny azbest

III. Struktura powierzchni wyrobu z azbestem

Rozluźniona (naruszona) struktura włókien

Mocna struktura włókien, lecz bez/lub z niewystarczająco gęstą powłoką farby zewnętrznej

Pomalowana, gęsta powłoka zewnętrzna

IV. Stan zewnętrzny wyrobu z azbestem

10.

Duże uszkodzenia

15*

11.

Małe uszkodzenia

5**

12.

Brak uszkodzeń

V. Możliwość uszkodzenia powierzchni wyrobu z azbestem

13.

Wyrób jest przedmiotem jakichś prac

14.

Wyrób przez bezpośrednią dostępność narażony na uszkodzenia (do wysokości 2 m)

15.

Wyrób narażony na uszkodzenia mechaniczne

16.

Wyrób narażony na wstrząsy i drgania

17.

Wyrób narażony na działanie czynników atmosferycznych (na zewnątrz obiektu)

18.

Wyrób znajduje się w zasięgu silnych ruchów powietrza

19.

Wyrób nie jest narażony na wpływy zewnętrzne

VI. Wykorzystanie pomieszczenia

20.

Regularnie przez dzieci, młodzież lub sportowców

21.

Trwałe lub częste przebywanie w pomieszczeniach innych osób

22.

Czasowo wykorzystywane pomieszczenie

23.

Rzadko wykorzystywane pomieszczenie

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Grupa/Nr

Wyrób – rodzaj

Ocena

Przyjęta

punktacja

VII. Usytuowanie wyrobu

24.

Bezpośrednio w pomieszczeniu

25.

Za zawieszonym nieszczelnym sufitem lub innym pokryciem

26.

W systemie wywietrzania pomieszczenia (kanały wentylacyjne)

27.

Za zawieszonym szczelnym sufitem lub innym pokryciem, ponad pyłoszczelną powierzchnią
lub poza szczelnym kanałem wentylacyjnym

A. Suma punktów oceny

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B. Stopień pilności I
(wymiana lub naprawa wymagana bezzwłocznie) 60 i więcej punktów

C. Stopień pilności II
(ponowna ocena wymagana w czasie 1 roku)

35 do 55 punktów

D. Stopień pilności III
(ponowna ocena w terminie do 5 lat)

25 do 30 punktów

* Duże uszkodzenia – widoczne pęknięcia lub ubytki na powierzchni większej niż 3% powierzchni wyrobu.

** Małe uszkodzenia – brak widocznych pęknięć, a ubytki na powierzchni mniejszej niż 3% powierzchni wyrobu.
UWAGA: Należy podkreślić tylko jedną pozycję w grupie; jeśli wystąpi więcej niż jedna, należy podkreślić najwyższą punktację.
Zsumować ilość punktów, ustalić ocenę końcową i stopień pilności.

Beata Snarska

Zakład Epidemiologii Środowiskowej

Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi

Rada Ochrony Pracy na posiedzeniu w dniu

2 czerwca 2005 r. wysłuchała informacji Główne-
go Inspektora Pracy i Przedstawiciela Pełno-
mocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnospraw-
nych na temat warunków pracy osób niepełno-
sprawnych.

Na podstawie przedstawionych informacji oraz

przeprowadzonej dyskusji Rada Ochrony Pracy

wyraża głębokie zaniepokojenie występującymi
u niektórych pracodawców faktami nieprzestrzega-
nia przepisów prawa pracy:

— tolerowaniem przez pracodawców niezgod-

nego z obowiązującymi przepisami stanu bez-
pieczeństwa pracy w zakładach zatrudniających
osoby niepełnosprawne oraz odstępstw od zasad
bezpiecznej pracy,

Stanowisko

Rady Ochrony Pracy

dokumenty

w sprawie

warunków pracy osób niepełnosprawnych

z dnia 7 lipca 2005 r.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

— wadliwą organizacją pracy oraz niestarannym

wykonywaniem obowiązków przez osoby nadzorują-
ce pracę osób niepełnosprawnych,

— brakiem wiedzy pracodawców w zakresie zatrud-

niania i uprawnień pracowników niepełnosprawnych,

— świadomym nierespektowaniem uprawnień

tych osób,

— brakiem współpracy pracodawców i służb

medycyny pracy w zakresie przystosowania po-
mieszczeń i stanowisk pracy do potrzeb osób niepeł-
nosprawnych.

W związku ze stwierdzonymi wyżej uchybieniami

Rada Ochrony Pracy postuluje:

— prowadzenie na szczeblu okręgowych in-

spektoratów pracy działań informacyjnych i porad-
nictwa wśród pracodawców, którzy utworzyli lub
zamierzają utworzyć stanowiska pracy dla osób
niepełnosprawnych w zakresie wymogów, jakie

powinien spełniać zakład zatrudniający osoby nie-
pełnosprawne,

— usprawnienie współpracy pracodawców ze

służbami medycyny pracy w zakresie opiniowa-
nia stanowisk pracy do potrzeb osób niepełno-
sprawnych,

— opracowanie wytycznych określających pod-

stawowe wymagania, jakie powinien spełniać zakład
pracy zatrudniający osoby niepełnosprawne,

— dokonania przez pracodawców oceny ryzyka

występującego przy określonych pracach.

Nierespektowanie przez pracodawców upraw-

nień pracowników niepełnosprawnych tudzież wa-
dliwa organizacja pracy i niestaranne wykonywanie
obowiązków przez osoby nadzorujące pracę to
przesłanki – zdaniem Rady Ochrony Pracy – uzasad-
niające cofnięcie pracodawcy statusu zakładu pracy
chronionej.

Uzdrowisko Szczawno Zdrój leży na wysokości oko-

ło 410 m n.p.m. na Dolnym Śląsku, w Sudetach Środ-
kowych. Okolice Szczawna są zalesione, uzdrowisko
otaczają wzgórza oraz góra Chełmiec (869 m n.p.m.).
Usytuowanie wśród lasów i różnice wzniesień sprawiają,
że panujący tu klimat jest łagodny, ale również pobudza-
jący i orzeźwiający – typowy dla gór średniej wysokości.
Mówi się też, że klimat uzdrowiska posiada cechy klima-
tu śródziemnomorskiego.

Bogactwem naturalnym Szczawna są przede

wszystkim wody mineralne. Ich główny składnik
stanowią szczawy wodorowęglanowo-sodowo-ma-
gnezowe uzyskiwane z czterech źródeł: „Dąbrówka”,
„Mieszko”, „Młynarz” i „Marta”.

Pierwsze udokumentowane wzmianki o Szczawnie

Zdroju pochodzą z 1221 r., z czasów Henryka I Broda-
tego. Początkowo Szczawno, jako wieś, należało do
księstwa wrocławskiego, a w 1392 r. przeszło w ręce
króla czeskiego Wacława. W 1509 r. posiadłość nabył
Conrad von Hochberg, którego potomkowie dziedzi-
czyli Szczawno do 1931 r.

W 1815 r. zbudowano tu pierwsze sanatorium.

Od 1816 r. nastąpił intensywny rozwój uzdrowiska,
wybudowano pijalnię wód mineralnych, halę space-
rową, teatr, hotele, zajazdy.

Kolejne lata były związane z rozwojem lecznic-

twa uzdrowiskowego. Na przełomie XIX i XX wieku
utworzone zostały dwa parki: Zdrojowy i Szwedzki,
które – do dziś zadbane – są pięknie wkomponowa-
ne w miejscowość. Szczawno uzyskało europejską
sławę uzdrowiska i ściągało na leczenie woda-
mi mineralnymi wielu możnych i sławnych ludzi.
W uzdrowisku przebywali: Zygmunt Krasiński, Hen-
ryk Wieniawski, car Mikołaj I, a nawet Winston Chur-
chill, Wilhelm II, a także Karol May.

uzdrowiska

W Szczawnie Zdroju…

Pijalnia wód mineralnych w Szczawnie – widok na Chełmiec.

Fot.: A. Serafińska

W kolejnej publikacji z cyklu „Uzdrowiska” – w którym prezentujemy miejscowości uzdrowiskowe

i znajdujące się w nich ośrodki rehabilitacyjne, z którymi ZUS współpracuje realizując program rehabilita-
cji leczniczej w ramach prewencji rentowej – przedstawiamy Szczawno Zdrój.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

W niedalekiej odległości od Szczawna Zdroju

znajduje się zamek Książ. Wznosi się on na urwi-
stym stoku, otoczonym z trzech stron doliną Pałecz-
nicy. Zamek, okolony pięknym parkiem, posiada
400 sal, w tym między innymi reprezentacyjne, salę
balową, konferencyjną.

Dzięki leczniczym właściwościom wód oraz

korzystnemu mikroklimatowi do szczawieńskie-
go uzdrowiska przyjeżdżają zarówno dorośli, jak
i dzieci. Dorośli kuracjusze mogą uzyskać pomoc
w zakresie chorób:

narządu ruchu (pourazo-

we, reumatyczne, zwyrodnieniowe i osteoporo-
za)

chorób układu oddechowego (laryngologicz-

ne, astma, choroby alergiczne)

układu trawien-

nego

układu sercowo-naczyniowego

ukła-

du moczowego, a także

przemiany materii

cukrzycy.

Zabiegi, które mogą być stosowane przy le-

czeniu schorzeń, to między innymi:

kąpiele

inhalacje

światłolecznictwo

elektrolecz-

nictwo

masaże. Do dyspozycji kuracjuszy jest

wiele obiektów sanatoryjnych (na szczególną
uwagę zasługuje Dom Zdrojowy) wyposażonych
w wysokospecjalistyczną aparaturę medyczną
i bazę zabiegową. Ponadto w uzdrowisku znaj-
dują się korty tenisowe, trasy rowerowe, tereny
spacerowe.

W 2005 r. w każdym turnusie może być skie-

rowanych do uzdrowisk na rehabilitację leczni-
czą, w ramach prewencji rentowej, 300 ubezpie-
czonych, u których stwierdzono potrzebę rehabi-
litacji schorzeń narządu ruchu, układu krążenia
i układu oddechowego. Szczególnie ubezpie-
czeni z rejonu Śląska korzystają z gościnności
uzdrowiska Szczawno Zdrój i otrzymują zaleco-
ne, w ramach programu rehabilitacji leczniczej,
leczenie i zabiegi.

Anna Serafińska

Departament Prewencji i Rehabilitacji

W uzdrowisku Szczawno kuracjusze – mając do dys-

pozycji bardzo dobrą, unowocześnianą bazę hotelową
i zabiegową – mogą również podziwiać piękne obiekty
z różnych okresów rozwoju miejscowości. W XIX-wiecz-
nym Teatrze Zdrojowym znajduje się przepiękna sala
rokokowa, a ponadto można odwiedzać halę space-
rową i pijalnię wód mineralnych, a także wybudowaną
w 1818 r. Wieżę Anny, usytuowaną na Templu, miejscu,
w którym odprawiano obrzędy ku czci wód mineralnych.

Hala spacerowa w Szczawnie Zdroju.

Fot.: A. Serafińska

Wieża Anny na Templu – okolice Szczawna.

Fot.: A. Serafińska

Zakład przyrodoleczniczy w Szczawnie Zdroju.

Fot.: A. Serafińska

Gimnastyka „szkoła pleców”.

Fot.: A. Serafińska

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Wydarzenia, opinie – 2005

3-4 czerwca w Warszawie odbył się kongres

naukowy na temat „Sport i aktywność ruchowa dzieci
i młodzieży”. Jego organizatorami byli m.in. Oddział
Warszawski Polskiego Towarzystwa Medycyny Spor-
towej, Centralny Ośrodek Medycyny Sportowej oraz
Fundacja Edukacji Medycznej i Promocji Zdrowia.
Patronat honorowy nad kongresem objęli: Minister
Zdrowia, Minister Edukacji Narodowej i Sportu, Prezes
Polskiego Komitetu Olimpijskiego oraz Prezes Pol-
skiego Komitetu Paraolimpijskiego.

W obradach uczestniczyli przedstawiciele in-

stytutów, klinik oraz oddziałów rehabilitacyjnych
i ortopedycznych z terenu całej Polski, reprezen-
tanci akademii wychowania fizycznego z Poznania,
Katowic, Warszawy, Gdańska, Krakowa i Wrocławia,
a także przedstawiciele Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych.

Głównym tematem kongresu była rola i znacze-

nie aktywności ruchowej w profilaktyce, leczeniu
i kompleksowej rehabilitacji chorób cywilizacyjnych.
Podczas sesji tematycznych poruszono m.in. takie
zagadnienia, jak:

historia, rola i zadania czasopi-

śmiennictwa medyczno-sportowego we współcze-
snym sporcie

doping a dozwolone wspomaganie

treningu sportowego

psychologia sportu

sport

w walce z patologiami społecznymi

praktyczne

wykorzystanie zdobyczy nauk medycznych przez
trenerów w ich pracy zawodowej.

Podczas spotkania podkreślono, że odpowied-

nio dawkowana aktywność fizyczna – w każdym
wieku i na każdym etapie rozwoju człowieka – jest
najprostszym i najtańszym środkiem zwiększa-
jącym możliwości adaptacyjne i odpornościowe
organizmu. Wykazano, że zapadalność na choro-
by cywilizacyjne i ich przebieg, jak też statystyka
śmiertelności, pozostają w ścisłej współzależności
z niskim poziomem aktywności fizycznej polskiego
społeczeństwa.

17 czerwca w Warszawie zorganizowano

seminarium poświęcone realizacji projektu Mię-
dzynarodowej Organizacji Pracy, który dotyczy
promowania inkluzji

społecznej osób niepełno-

sprawnych poprzez zwiększenie możliwości za-
trudnienia.

Wprowadzenia do wymienionego projektu doko-

nała oraz planowane działania przedstawiła repre-
zentantka MOP, Annie Rice.

Projekt MOP przewiduje:

analizę kosztów wy-

łączenia ze społeczeństwa – w porównaniu do nakła-
dów na rehabilitację i utrzymanie miejsc pracy

utwo-

rzenie networku (sieci) rehabilitacji

wykorzystanie

programu WISE (Work Improvements in Small Enter-
prises – poprawa warunków pracy w małych przed-
siębiorstwach), realizowanego przez MOP w celu
utrzymania zatrudnienia lub zwiększenia dostępu do
pracy

kampanię edukacyjną i informacyjną. Uczest-

nicy seminarium – m.in. przedstawiciele Stowarzysze-
nia Przyjaciół Integracji, Biura Pełnomocnika Rządu
ds. Osób Niepełnosprawnych, związków zawodo-
wych oraz pracodawców – przedstawili stanowisko
dotyczące oceny propozycji projektu w warunkach
polskich.

Przystąpiono do opracowania założeń strategii

oraz ramowego planu działania dla zespołu realizują-
cego wymieniony projekt w Polsce.

21 czerwca w Poznaniu odbyło się seminarium

na temat „Ochrona przed hałasem”. Jego organiza-
torem był Centralny Instytut Ochrony Pracy – Pań-
stwowy Instytut Badawczy, zaś współorganizatorami
Ministerstwo Gospodarki i Pracy oraz Państwowa
Inspekcja Pracy.

Program obrad obejmował m.in. takie zagad-

nienia, jak:

problem hałasu w środowisku pracy

i życia człowieka

przestrzeganie przepisów bez-

pieczeństwa i higieny pracy w zakresie ochrony
przed hałasem

ochrona słuchu przed hałasem

zasady doboru oraz stosowania indywidualnych

ochron słuchu. Omówiono i zaprezentowano także
serwis internetowy CIOP-PIB poświęcony zagadnie-
niom hałasu.

Wagę omawianego problemu podkreślano pod-

czas seminarium wielokrotnie. Ocenia się, że jedna
trzecia pracowników w Europie (ponad 60 mln) przez
ponad jedną czwartą czasu pracy jest narażona
na działanie wysokiego poziomu hałasu, a prawie
40 mln pracowników przez ponad połowę czasu
pracy musi podnosić głos w celu skutecznej komu-
nikacji słownej.

W związku z wejściem w życie 15 lutego 2006 r.

nowej europejskiej dyrektywy dotyczącej poziomu
hałasu w miejscu pracy przedstawiono zasady oceny
zgodności urządzeń używanych na zewnątrz po-
mieszczeń z wymaganiami Wspólnoty Europejskiej
(dyrektywa 2000/14/WE).

Spotkanie w Poznaniu stanowiło kontynuację

działań realizowanych w ramach kampanii infor-
macyjnej Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa
i Zdrowia w Pracy poświęconej walce z hałasem.
Głównym koordynatorem tych działań jest CIOP-
-PIB, który pełni jednocześnie w Polsce rolę kra-
jowego punktu centralnego Europejskiej Agencji
Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy. Inauguracja
kampanii informacyjnej miała miejsce 20 kwietnia
2005 r., a znajdzie swój finał podczas europejskie-

Inclusio (łac.) – włączenie.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

go tygodnia pt. „Stop hałasowi!”, który odbędzie
się w październiku 2005 r.

Podczas seminarium odbyło się uroczyste wrę-

czenie Kart Liderów Bezpiecznej Pracy oraz tzw.
certyfikatów kompetencji konsultanta w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy w małych i średnich
przedsiębiorstwach.

3-7 września w Sztokholmie odbył się mię-

dzynarodowy kongres poświęcony współczesnym
osiągnięciom w dziedzinie kardiologii, którego
organizatorem było Europejskie Towarzystwo Kar-
diologiczne (ESC).

Tego typu spotkania odbywają się cyklicznie,

już od wielu lat, a uczestników kongresu gościło
m.in. Monachium, Wiedeń, Barcelona, Berlin. Do-
roczne zjazdy skupiają najwybitniejsze autorytety
w wymienionej dziedzinie, zaś ich uczestnicy – le-
karze, pielęgniarki, technicy – mają możliwość wy-
boru najbardziej interesujących dla siebie tematów
spotkania.

Obecnie przewodniczącym Europejskiego

Towarzystwa Kardiologicznego jest prof. Michał
Tendera.

Komitetowi organizacyjnemu tegorocznego kon-

gresu przewodniczyli Andrew Newby i Karin Sipido,
a tematyka spotkania, poświęcona najnowszym
osiągnięciom w dziedzinie kardiologii, obejmowała
m.in. kardiologię inwazyjną, nieinwazyjną, prewen-
cję, rehabilitację i epidemiologię.

Podczas spotkania poruszono m.in. takie tematy,

jak:

niewydolność krążenia – funkcja lewej komory

choroby serca u kobiet

wady serca – zatorowość

płucna

choroba niedokrwienna serca

krążenie

obwodowe i udar mózgu

nadciśnienie

wady

wrodzone serca

chirurgia wad wrodzonych

no-

wości naukowe w dziedzinie kardiologii na świecie
a praktyka kliniczna

najnowsza aparatura medycz-

na wykorzystywana w dziedzinie kardiologii (techniki
obrazowe).

Wśród uczestników kongresu nie zabrakło przed-

stawiciela Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który
zaprezentował referat nt. „Tendencje i rozwój rehabi-
litacji kardiologicznej w ramach prewencji rentowej
ZUS na przestrzeni ostatnich lat.”

5-6 września w Wiedniu odbyła się międzynaro-

dowa konferencja nt. „Ubezpieczenia z tytułu wypad-
ków przy pracy i chorób zawodowych w 25 krajach
Unii Europejskiej”. Organizatorem spotkania było
Europejskie Forum Ubezpieczeń z Tytułu Wypadków
przy Pracy i Chorób Zawodowych.

Wymienione wyżej Forum, założone w 1992 r.

w Rzymie, jest stowarzyszeniem organizacji odpo-
wiedzialnych za obowiązkowe ubezpieczenie wy-
padkowe, skupiającym takie organizacje z 16 krajów
europejskich. Umożliwia ono wymianę informacji
i doświadczeń z zakresu ubezpieczeń, prewencji,
rehabilitacji i odszkodowań między państwowymi

instytucjami właściwymi dla ubezpieczeń z tytułu wy-
padków przy pracy i chorób zawodowych. W 2005 r.
Forum koncentruje się w swoich działaniach na usta-
nowieniu bliższych relacji oraz poszerzeniu zakresu
wymiany informacji między instytucjami ubezpiecze-
niowymi starych i nowych krajów członkowskich Unii
Europejskiej.

W spotkaniu uczestniczyli eksperci z wielu krajów

europejskich, w tym przedstawiciele Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych z Polski. Reprezentant ZUS
wygłosił referat na temat „Ubezpieczenia wypadko-
we w Polsce”. Przedmiotem dyskusji były najnowsze
rozwiązania w sferze ubezpieczeń z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych oraz bieżące wy-
zwania dotyczące tych ubezpieczeń.

Druga część konferencji poświęcona była pre-

zentacji systemów ubezpieczeń z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych w nowych krajach
członkowskich UE. Wystąpienia prelegentów dostar-
czyły informacji na temat organizacji wymienionych
ubezpieczeń w poszczególnych krajach, w tym
obejmujących m.in. takie kwestie, jak:

instytucja

odpowiedzialna za ubezpieczenie wypadkowe

for-

ma ubezpieczenia (państwowe, prywatne, system
mieszany, niezależny podmiot itp.)

sposób finan-

sowania (kto finansuje ubezpieczenie wypadkowe,
wysokość składki)

kto jest objęty ubezpieczeniem

świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i cho-

rób zawodowych

rola instytucji ubezpieczeniowej

w zapobieganiu wypadkom przy pracy i chorobom
zawodowym.

8-9 września w Warszawie odbyło się semina-

rium na temat „Międzynarodowa klasyfikacja funk-
cjonowania niepełnosprawności i zdrowia (ICF) oraz
jej zastosowania”. Jego organizatorem było Centrum
Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia. W spo-
tkaniu uczestniczył przedstawiciel Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych.

Program seminarium obejmował prezentację

takich zagadnień, jak:

nowa strategia dochodze-

nia do konsensusu w sprawach zdrowia i niepeł-
nosprawności

naukowe podstawy ICF

wpływ

stosowania ICF na organizację opieki zdrowotnej
i rehabilitacji – doświadczenia międzynarodowe
i kierunki badań w tym zakresie

zastosowania ICF

w badaniach dotyczących podstawowych proble-
mów w dziedzinie polityki zdrowotnej i społecznej
oraz strategii przeciwdziałania wykluczaniu społecz-
nemu

silne i słabe punkty ICF i dotyczące jej pra-

ce rozwojowe

model ICF w krajach UE – pierwsze

efekty

model i oczekiwane efekty wprowadzania

ICF w Polsce.

Należy dodać, że Światowa Organizacja Zdrowia

oraz liczne instytucje i środowiska zainteresowane
rozwojem ochrony zdrowia i nowoczesnej polityki
społecznej przypisują ICF wyjątkową rolę. W ostat-
nich latach prace nad zastosowaniem ICF są bardzo
intensywne. Ich rezultatem są m.in. podstawowa

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

wersja ICF odnosząca się do chorób przewlekłych
oraz wersje dla każdej z dwunastu spośród wy-
branych chorób przewlekłych (np. takich jak udar,
reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzyca, ostero-
poroza, depresja).

8-10 września w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą

– pod patronatem Jego Magnificencji Rektora Akade-
mii Medycznej w Lublinie, prof. dr hab. Andrzeja Książ-
ka – odbyło się XI sympozjum naukowe Polskiego
Towarzystwa Rehabilitacji. Z referatem na tym spotka-
niu wystąpił przedstawiciel Departamentu Prewencji
i Rehabilitacji Centrali ZUS.

Sympozjum zorganizowali: Zarząd Główny Pol-

skiego Towarzystwa Rehabilitacji, Zakład Rehabili-
tacji i Fizjoterapii Akademii Medycznej w Lublinie,
Klinika Ortopedii i Rehabilitacji Akademii Medycznej
w Lublinie, Komitet Rehabilitacji, Kultury Fizycznej,
Integracji Społecznej Polskiej Akademii Nauk i Za-
kład Ubezpieczeń Społecznych.

Tematem spotkania były rehabilitacja w protezo-

plastyce stawów oraz rehabilitacja w kręgozmykach.
Sesje tematyczne poświęcone były m.in. następują-
cym zagadnieniom:

standaryzacja i indywidualiza-

cja usprawniania po całkowitych protezoplastykach
stawów kolanowych

jakość życia osób po endo-

protezoplastyce stawu biodrowego

wykorzystanie

elementów biomechaniki w postępowaniu rehabili-
tacyjnym po protezoplastyce biodra

rehabilitacja

w protezoplastyce kolana

perspektywy leczenia za-

chowawczego kręgozmyków

ograniczenie spraw-

ności funkcjonalnej chorych z kręgozmykiem

wytycz-

ne dla organizacji systemu zintegrowanego usprawnia-
nia dzieci z wczesnym uszkodzeniem mózgu w Polsce
(doświadczenia zamojskie).

13-14 września w Krakowie – pod patronatem

m.in. Ministra Gospodarki i Pracy – odbyła się mię-
dzynarodowa konferencja pt. „Nauka i normalizacja
na rzecz rozwoju i stosowania środków ochrony
indywidualnej”. Uczestniczył w niej także przedstawi-
ciel Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Organizatorem konferencji był Centralny Instytut

Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy.

Spotkanie skierowane było w szczególności do

przedstawicieli jednostek notyfikowanych

, instytu-

cji sprawujących nadzór nad rynkiem, producen-
tów oraz pracodawców i użytkowników środków
ochrony indywidualnej. Jego program obejmował:

prezentację nowych kierunków w rozwiązaniach

konstrukcyjnych oraz materiałach stosowanych do
produkcji środków ochrony indywidualnej

metody

badawcze i kryteria oceny parametrów ochronnych
i użytkowych środków ochrony indywidualnej, ze

szczególnym uwzględnieniem nowych zagrożeń
i oceny skuteczności w warunkach użytkowania

zasady, metody i narzędzia wspomagające dobór

i bezpieczne stosowanie środków ochrony indywi-
dualnej

zagadnienia z zakresu normalizacji i certy-

fikacji oraz nadzoru nad rynkiem w obszarze środ-
ków ochrony indywidualnej.

Tematyka spotkania dotyczyła wszystkich ro-

dzajów środków ochrony indywidualnej: sprzętu
ochrony układu oddechowego, odzieży ochronnej,
hełmów ochronnych, środków ochrony rąk i nóg,
środków ochrony oczu i twarzy, sprzętu chroniące-
go przed upadkiem z wysokości, środków ochrony
słuchu.

14 września w Warszawie odbyło się semina-

rium na temat „Bezpieczeństwo pracy w budownic-
twie”, zorganizowane dla Polskiego Związku Praco-
dawców Budownictwa. Organizatorem spotkania
była m.in. Państwowa Inspekcja Pracy; z referatem
wystąpił także przedstawiciel Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych.

Podczas seminarium omówiono m.in. takie za-

gadnienia, jak:

zasady ustalania zróżnicowanej

składki na ubezpieczenie wypadkowe

najważniej-

sze akty prawne, regulujące bezpieczeństwo pracy
w budownictwie, związane z ustawą Prawo budowla-
ne oraz Kodeksem pracy

najważniejsze elementy

planu BIOZ (Bezpieczeństwo i Ochrona Zdrowia)

ocena ryzyka zawodowego

poprawna orga-

nizacja placu budowy – przez pryzmat najczęściej
dostrzeganych nieprawidłowości.

Jednostki notyfikowane – autoryzowane jednostki certyfi-

kujące i kontrolujące oraz autoryzowane laboratoria właściwe do
wykonywania czynności określonych w procedurach oceny zgod-
ności, zgłoszone Komisji Europejskiej i państwom członkowskim
Unii Europejskiej.

Wydawca:
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, 00-701 Warszawa, ul. Czerniakowska 16

Rada Programowa:
Bogusław Barański – pracownik naukowy w Instytucie Medycyny Pracy
Anna Hintz – Główny Inspektor Pracy
Zbigniew Janowski – poseł, przewodniczący Rady Ochrony Pracy przy Sejmie RP
Aleksandra Wiktorow – prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Marek Sacharuk – Naczelny Lekarz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych

Redagują:
Małgorzata Banaszewska, Robert Perzyński, Anna Sójka, Hanna Więcławek-Wassermann
przy współpracy Redakcji Wydawnictw Nieperiodycznych Gabinetu Prezesa

Adres Redakcji:
03-446 Warszawa, ul. 11 Listopada 15a, tel. 814-54-87 w. 24-71, 24-21

Projekt graficzny: Hanna Klimkowska

Redakcja techniczna, skład i druk: Biuro Poligrafii ZUS, 03-829 Warszawa, ul. Podskarbińska 25a

Nakład 1000 egz. Zamówienie nr 3395/05

PREWENCJA
i REHABILITACJA

Centrum Diagnostyczne w Iwoniczu Zdroju.

Fot:. A. Serafińska