Okładka.indd

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Urazy kręgosłupa to poważny problem medyczny i społeczny.
Poniższy tekst – pióra prof. Jerzego E. Kiwerskiego z Akademii
Medycznej w Warszawie – poświęcony jest przyczynom urazów
kręgosłupa w Polsce. Tematem kolejnego artykułu tego autora
będzie rehabilitacja pacjentów po wymienionych urazach.

Epidemiologia urazów kręgosłupa

razy kręgosłupa nie są tak częste jak urazy koń-
czyn, czaszki, tułowia. Jednak ich liczba powoli, ale

systematycznie wzrasta, co wiąże się głównie z rozwo-
jem motoryzacji, mechanizacji przemysłu i rolnictwa.

Urazy kręgosłupa stanowią poważny problem

medyczny  z  uwagi  na  złożoną  budowę  kręgosłupa,
a zwłaszcza zawartość w nim elementów nerwowych:
rdzenia  kręgowego  i  korzeni  rdzeniowych,  które  nie-
rzadko  ulegają  poważnemu  uszkodzeniu  w  trakcie
urazu.  Następstwa  urazu  rdzenia  kręgowego  są  tym
poważniejsze, im wyższy jest poziom jego uszkodzenia
oraz  im  głębsze  są  zaburzenia  jego  funkcji.  Wysoko
zlokalizowane  uszkodzenie  rdzenia  powoduje  zabu-
rzenie czynności wielu narządów i układów organizmu.
Następstwem  takiego  urazu  są  nie  tylko  zaburzenia
funkcji mięśni szkieletowych, propriocepcji, ale często
również  zakłócenia  czynności  układu  oddechowego,
krążenia,  pokarmowego,  wydzielania  wewnętrznego,
przemiany elektrolitowej, białkowej, czynności wydalni-
czych. Leczenie nie może się wówczas ograniczać do
leczenia samego urazu kręgosłupa. Musi być ono wie-
loaspektowe, uwzględniać wyrównanie wymienionych
zaburzeń,  zapobiegać  rozwojowi  i  narastaniu  nieko-
rzystnych zmian wtórnych będących następstwem tych
zaburzeń oraz długotrwałego ograniczenia aktywności,
roztrenowania, organizmu.

Liczbę uszkodzeń kręgosłupa i rdzenia kręgowe-

go szacuje się na świecie na 25-35 osób na milion,
w  skali  roku,  z  czego  połowa  przypada  na  urazy
kręgosłupa  szyjnego.  Uszkodzeniom  kręgosłupa
5-6-krotnie  częściej  ulegają  mężczyźni  niż  kobiety

co  wiąże  się  z  bardziej  aktywnym  sposobem  ich
życia  codziennego  i  zawodowego  oraz  większą
skłonnością do podejmowania zadań ryzykownych.
W Polsce brak jest dokładnych danych na ten temat.
Szacunkowo  określa  się  liczbę  urazów  kręgosłupa
z  uszkodzeniem  rdzenia  na  około  800  rocznie,
z pewną tendencją wzrostową.

Dane dotyczące przyczyn urazów kręgosłupa

w Polsce różnią się od danych prezentowanych

przez ośrodki Stanów Zjednoczonych i Europy Za-
chodniej

. W statystykach światowych dominującą

przyczyną urazów kręgosłupa są wypadki drogowe

stanowiące  od  33  do  75%  urazów.  Kolejne  miejsca
zajmują zwykle upadki z wysokości (15-44%) i urazy
sportowe  (4-18%).  W  niektórych  regionach  świa-
ta  znaczący  odsetek  urazów  stanowią  postrzały

i uszkodzenia rdzenia kręgowego w następstwie zra-
nienia ostrym narzędziem

niniejszym artykule pragnę przedstawić ana-
lizę przyczyn urazów kręgosłupa leczonych

w Oddziale Leczenia Urazów Kręgosłupa, będącego
w omawianym okresie bazą Kliniki Rehabilitacji Aka-
demii Medycznej w Warszawie działającej w ramach
Centrum Rehabilitacji w Konstancinie. Analizowane
dane dotyczą pacjentów przyjmowanych na leczenie
we wczesnym okresie pourazowym (od kilku godzin
do tygodnia od chwili urazu) z różnych regionów
Polski. Sądzę, że są one reprezentatywne dla kraju
i zbliżone do statystyk krajów Europy Wschodniej

Najczęstsze przyczyny urazów kręgosłupa w oma-

wianej grupie pacjentów przedstawia tabela 1.
Z uwagi na odrębne kształtowanie się przyczyn ura-
zów w mieście i na wsi w wymienionej tabeli wyróż-
niamy te dwie grupy środowiskowe.

W. Kuhn, G.A. Zach, Ph. Kohlin, Comparison of spinal cord

injuries in females and males. Paraplegia 1983, nr 21, s. 154.

W. Kuhn, G.A. Zach, Ph. Kohlin, Comparison of spinal cord

injuries in females and males. Jak wyżej; G.M. Bedbrook, Lifetime
care of the paraplegic patient. Churchill Livingstone, Edinburgh,
New York 1985; P.K. Murrey, M.F. Kusior, Epidemiology of non trau-
matic and traumatic spinal cord injury. Arech. Phys. Med. Rehabil.
1984, nr 65, s. 635.

J.R. Brault, J.B. Wheller, G.P. Soegmund, E.J. Brault, Clini-

cal response of human subject to reor-end automobile collision.
Arech. Phys. Med. Rehabil. 1998, nr 79, s. 72; M. Richter, Ł. Otte
Pohlemann et al., Whiplash type neck distorsion in restained car di-
wers. Eur. Spine J. 2000, nr 9, s. 109; E. Waltz, Biomechanics and
injury prevention in road traffic. Ther. Umsch. 1997, nr 54, s. 238.

R. Heavy, Steroids and gunshot wounds to the spine. Neuro-

surgery 1997, nr 41, s. 576.

E. Dincer et al., Traumatic spinal cord injuries in Turkey. Pa-

raplegia 1992, nr 30, s. 641; C. Hart, E. Williams, Epidemiology of
spinal cord injuries. Paraplegia 1994, nr 32, s. 709.

A. Soopramanien, Epidemiology of spinal injuries in Roma-

nia. Paraplegia 1994, nr 32, s. 715.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Ogólnie – w omawianej grupie pacjentów – najczęst-

szymi przyczynami urazów kręgosłupa są upadki z wy-
sokości (44,5%) oraz wypadki drogowe (33,7%).

Niemały odsetek przyczyn urazów stanowią też

skoki do wody na głowę (10,6%), będące powodem
urazu kręgosłupa szyjnego. Urazy z tej przyczyny są
zaliczane bądź do grupy urazów sportowych, bądź
(jak w tabeli 1) do grupy upadków z wysokości. Skoki
do wody są niewątpliwie wyrazem aktywności spor-
towej, ale z reguły o charakterze rekreacyjnym, a nie
wyczynowym. Od większości upadków z wysokości
różni je zamierzony akt skoku oraz podłoże, o które
następuje uderzenie ciała. Następstwa omawianych
urazów są szczególnie dramatyczne, i to zarówno
w sensie następstw neurologicznych, jak i społecz-
nych

. Około 60% pacjentów po takich urazach wy-

kazywało objawy porażenia czterokończynowego,
najczęściej z zachowaną czynnością jedynie mięśni
odwodzących bark oraz zginaczy łokcia. Tak ciężkie
inwalidztwo dotyczy z reguły młodych osób, w wieku
16-20 lat, rzadziej w trzeciej dekadzie życia. Często
są to chłopcy bezpośrednio po maturze, po zdaniu
egzaminów na studia lub rozpoczynający pracę za-
wodową. W następstwie fanfaronady, czasem wręcz
bezmyślnego działania, stają się inwalidami o bardzo
znacznym stopniu niesprawności, zwykle uniemożli-
wiającym kontynuowanie studiów, czy wymarzonej
pracy zawodowej. Rzutuje to na całe ich życie oraz
życie ich rodzin.

Przyczyny urazów z grupy upadki z wysokości (po-

dane w tabeli 1) są bardzo różne. Najczęstsze z nich
to:

upadki z wozu konnego

– zdecydowanie naj-

częstsza przyczyna urazu kręgosłupa na wsi (25,4%)

upadki z drzew i drabiny (łącznie 12,4% ogółu ura-

zów) – szczególnie częste w okresie zbioru owoców

upadki z dachów (5,4% ogółu urazów) – naprawy

dachów, zakładanie anteny telewizyjnej

upadki do

wykopu (3,3% ogółu urazów) – następujące najczę-
ściej po nadużyciu alkoholu.

W dużej i wciąż wzrastającej liczbie wypadków

drogowych przeważają wypadki samochodowe

które stanowią obecnie najczęstszą przyczynę urazów
kręgosłupa (15,7%). Wciąż wzrastająca liczba pojaz-
dów szybkich, ale często w złym stanie technicznym,
fatalny stan dróg plus brawurowa jazda z fantazją, ale
bez wyobraźni są przyczynami częstych, ciężkich ura-
zów kręgosłupa.

Wypadki motocyklowe są ponad dwukrotnie rza-

dziej przyczyną urazów kręgosłupa (6,8%). Niegdyś
– przed wprowadzeniem nakazu jazdy w kaskach
– wypadki te były przyczyną ciężkich urazów czaszki,
mózgu i wysokiego odsetka zgonów. Obecnie kaski
chronią głowę przed tak ciężkimi urazami, ale prze-
noszą siłę urazu na kręgosłup szyjny

. Nie bez zna-

Tabela 1

Przyczyny urazów kręgosłupa w podziale na miasto i wieś

Przyczyna urazu

Miasto

Wieś

Razem

liczba

Upadki
z wysokości

z wozu konnego
z drzewa
z drabiny
ze schodów
z dachu
do wykopu, rowu
samobójcze
inne

1,8

671

25,4

718

13,9

3,7

212

8,0

306

5,9

124

4,9

207

7,8

391

6,5

3,7

1,4

130

2,5

117

4,6

163

6,1

280

5,4

3,8

2,7

169

3,3

2,5

0,8

1,6

174

6,9

103

3,9

277

5,4

skok do wody

370

14,9

176

6,9

546

10,6

Wypadki
drogowe

samochodowe

633

25,0

178

6,9

811

15,7

motocyklowe

125

4,9

227

8,2

352

6,8

potrącenia

186

7,3

173

6,6

359

6,8

inne

107

4,2

118

4,5

225

4,4

Przygniecenia

141

5,6

176

6,9

317

6,1

Zranienia

1,2

0,8

1,0

Inne przyczyny

127

5,0

3,1

210

4,1

Razem

2 529

100,0

2 639

100,0

5 168

100,0

S.A. Hill, C. Miller, E.J. Kosnik, Pediatric neck injuries.

J. Neurosurg 1984, nr 60, s. 700; J. Kiwerski, Cervical spine inju-
ries caused by diving into water. Paraplegia 1980, nr 18, s. 101.

J. Kiwerski, Schorzenia i urazy kręgosłupa. PZWL, Warsza-

wa 2001.

R. Daffner, I.J. Deeb, A.R. Lupetin, Paterns of high speed

impact injuries in motor vehicle occupants. J. Trauma 1988, nr 24,
s. 498; N. Mc Swain, J.A. Martinez, G. Timberlake, Cervical spine
trauma. Theme Med. Publ., New York 1989.

J. Kiwerski, Urazy kręgosłupa spowodowane wypadkami

motocyklowymi. Polski Tygodnik Lekarski 1984, nr 39, s. 1061.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

czenia  w  urazowości  jest  moc  silników  motocyklo-
wych, pozwalająca na rozwijanie prędkości znacznie
przekraczających  szybkość  pojazdów  samochodo-
wych.  Stwarza  to  oczywiście  olbrzymie  zagrożenie
dla życia motocyklistów.

Nie mniej rzadką przyczyną urazu kręgosłupa są

potrącenia przez pojazdy mechaniczne, którym ulegają
najczęściej osoby w wieku starszym oraz dzieci. Osoby
starsze ulegają potrąceniom zwykle w okresie jesien-
no-zimowym,  kiedy  to  wcześnie  zapadający  zmrok
i złe warunki pogodowe, skłaniające do „postawienia”
kołnierza i naciągnięcia czapki na uszy, a także korzy-
stanie  z  parasoli  przyczyniają  się  do  tego,  że  starsze
osoby – o słabym wzroku, słuchu, refleksie – stają się
ofiarami  pojazdów  mechanicznych.  Dzieci  natomiast
częściej ulegają potrąceniom w okresie letnim, w cza-
sie wakacji, gdy nadmiar wolnego czasu skłania je do
zabaw w „chowanego”, w berka, nierzadko w pobliżu
dróg,  którym  to  zabawom  towarzyszy  niekiedy  gwał-
towne wtargnięcie dziecka na jezdnię, z tragicznymi dla
niego skutkami.

Trudno nie zauważyć, że potrącenie często doty-

czy pijanej osoby dorosłej, bądź też jest spowodo-
wane przez osobę prowadzącą pojazd pod wpływem
alkoholu.

Poza upadkami z wysokości i wypadkami drogowy-

mi kolejną częstą przyczyną urazu kręgosłupa jest przy-
gniecenie (6,1% ogółu urazów). Przygniecenie często
następuje w czasie rozbiórki lub budowy domu, ciężkim
przedmiotem w czasie wykonywania pracy zawodowej,
niekiedy – odłamanym, spadającym z wysokości kona-
rem lub łamiącym się w czasie burzy drzewem.

analizy danych zawartych w tabeli 1 wynika, że
uwzględnienie środowiska w jakim dochodzi do

wypadku (miasto, wieś) jest uzasadnione.

Ogólnie upadki z wysokości są przyczyną aż

56,1% urazów kręgosłupa na wsi, podczas gdy
w mieście – 31,9%. Upadki z wozu konnego zdarzają
się rzadko w mieście (1,8%), natomiast na wsi wciąż
stanowią najczęstszą przyczynę urazów (25,4%).

Dużo częstszymi przyczynami urazu kręgosłupa

na wsi są upadki z drzewa, drabiny, natomiast w mie-
ście – upadki ze schodów, do wykopu, samobójcze,
skoki z wysokości, a także skoki do wody.

Wypadki drogowe jako przyczyny urazów

kręgosłupa  przeważają  w  środowisku  miejskim
(41,4%  ogółu  urazów  w  mieście),  zaś  w  środo-
wisku  wiejskim  ich  udział  jest  wyraźnie  mniejszy
(26,2%  ogółu  urazów  na  wsi).  W  miastach  prym
wiodą  wypadki  samochodowe  (25,0%),  dość
wysoki  jest  odsetek  potrąceń  (7,3%),  natomiast
wypadki motocyklowe zdarzają się rzadziej (4,9%).
Na  wsi  –  mimo  tendencji  do  wyrównywania  się
niżej  wymienionych  proporcji  –  wciąż  dominują
wypadki  motocyklowe  (8,2%),  przed  samochodo-
wymi (6,9%) i potrąceniami (6,6%).

Rozwój motoryzacji, techniki, a także pewne

zmiany obyczajowości, następujące pod wpływem
wzorów zachowań płynących ze wschodu i zacho-
du, mogą mieć wpływ na rodzaj i częstość wystę-
powania przyczyn urazów kręgosłupa. Ilustruje to
tabela 2, w której analizuję przyczyny urazów kręgo-
słupa w dwu kilkunastoletnich okresach: do 1982 r.
oraz do 1999 r.

Tabela 2

Przyczyny urazów kręgosłupa w latach 1965-1982 oraz w latach 1983-1999

Przyczyna urazu

Lata

Razem

1965-1982

1983-1999

liczba

Upadki
z wysokości

z wozu konnego
z drzewa
z drabiny
ze schodów
z dachu
do wykopu, rowu
samobójcze
inne

420

17,8

298

10,6

718

13,9

164

6,9

142

5,0

306

5,9

152

6,4

179

6,4

331

6,5

2,4

2,6

130

2,5

136

5,8

144

5,1

280

5,4

3,3

169

3,3

0,9

2,3

1,6

109

4,6

168

6,0

277

5,4

skok do wody

251

10,6

295

10,5

546

10,6

Wypadki
drogowe

samochodowe

299

12,6

512

18,3

811

15,7

motocyklowe

165

6,9

187

6,7

352

6,8

potrącenia

161

6,8

198

7,1

359

6,8

inne

4,1

129

4,6

225

4,4

Przygniecenia

138

5,8

179

6,4

317

6,1

Zranienia

0,9

1,1

1,0

Inne przyczyny

4,2

111

4,0

210

4,1

Razem

2 366

100,0

2 802

100,0

5 168

100,0

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Jak wynika z tabeli 2, zasadnicze przyczyny

urazów  kręgosłupa  pozostają  w  obu  analizowa-
nych  okresach  takie  same.  Zwraca  jedynie  uwagę,
w  drugim  z  analizowanych  okresów,  wzrost  liczby
osób hospitalizowanych, co wynika ze wzrostu liczby
urazów  kręgosłupa  (wzrost  liczby  osób  hospitalizo-
wanych był możliwy dzięki wprowadzeniu wcześniej-
szej  stabilizacji  uszkodzonego  kręgosłupa,  wcze-
śniejszej  aktywnej  rehabilitacji  pacjentów,  czego
efektem  było  skrócenie  średniego  okresu  leczenia
szpitalnego z ponad 14 do 10 tygodni).

Istotne różnice w częstości występowania

notowanych przyczyn urazów kręgosłupa stwier-
dzono jedynie w kilku pozycjach wymienionych
w tabeli 2.

Zmniejsza się stopniowo udział upadków z wozu

konnego jako przyczyny urazu kręgosłupa. Nadal
jest to jedna z częstszych przyczyn urazu kręgosłupa
na wsi, jednakże w analizowanych okresach notuje-
my jej wyraźny spadek – z 17,8% do 10,6%. Wiąże

się to zapewne ze stopniowym wypieraniem trans-
portu konnego przez mechaniczny.

Efektem wspomnianego uprzednio rozwoju

motoryzacji jest wzrost liczby wypadków drogowych,
a zwłaszcza samochodowych, jako przyczyny urazu
kręgosłupa – z 12,6% do 18,3%.

Godny odnotowania jest w ostatnim okresie

wzrost samobójczych skoków z wysokości

, których

następstwem jest uraz kręgosłupa – z 0,9% do 2,3%.

Różnice w innych wymienionych grupach przy-

czyn urazów nie są istotne.

Jerzy E. Kiwerski

Katedra i Klinika Rehabilitacji

Akademii Medycznej w Warszawie

Wstęp

Realizowana od 1 stycznia 1999 r. reforma systemu

ubezpieczeń  społecznych  –  m.in.  na  mocy  ustawy
z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 ze zm.) – spowodo-
wała konieczność wprowadzenia odpowiednich zmian
w  przepisach  dotyczących  świadczeń  pieniężnych
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie-
rzyństwa.  Zmiany  te  uwzględnione  zostały  w  ustawie
z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pienięż-
nych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
i macierzyństwa (tekst jednolity: Dz.U. z 2005 r. nr 31,
poz.  267),  a  dotyczą  one  zarówno  zasad  nabywania
uprawnień do wymienionych świadczeń, jak i trybu orze-
kania o czasowej niezdolności do pracy oraz nadzoru
i kontroli prawidłowości tego orzekania.

Jednym z najczęściej występujących świadczeń

pieniężnych przewidzianych w ustawie z 25 czerw-
ca 1999 r. jest zasiłek chorobowy. Zasiłek chorobowy,
wypłacany za okres orzeczonej niezdolności do pra-
cy, stanowi ekwiwalent utraconego przez pracownika
wynagrodzenia za pracę lub utraconego dochodu

przez  osobę  prowadzącą  pozarolniczą  działalność.
Z  tego  też  względu  bardzo  ważnym  dokumentem
przy wypłacie tego zasiłku jest prawidłowo wystawio-
ne  zaświadczenie  lekarskie,  które  stanowi  sformali-
zowany dokument wydanego przez lekarza leczące-
go orzeczenia o czasowej niezdolności do pracy.

Zgodnie z art. 54 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych upoważnia do wysta-
wiania zaświadczeń lekarskich o czasowej niezdolności
do  pracy  lekarza,  lekarza  dentystę,  starszego  felczera
i felczera – po złożeniu przez zainteresowanego pisem-
nego  oświadczenia,  że  zobowiązuje  się  on  do  prze-
strzegania  zasad  orzekania  o  czasowej  niezdolności
do  pracy  i  wykonywania  obowiązków  wynikających
z przepisów ustawy. Powyższy wniosek składany jest na
formularzu ZUS FZLA.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych prowadzi rejestr

lekarzy, lekarzy dentystów, starszych felczerów i felcze-
rów upoważnionych do wydawania zaświadczeń lekar-
skich oraz nadaje im numer identyfikacyjny. Numer iden-
tyfikacyjny lekarz wpisuje w zaświadczeniu lekarskim.

Przy ustalaniu prawa do zasiłków i ich wysokości

– zgodnie z art. 53 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r.

J. Kiwerski, A. Dębicka, Urazy kręgosłupa spowodowane sa-

mobójczymi skokami z wysokości. Chirurgia Narządu Ruchu. Orto-
pedia Polska 1983, nr 48, s. 111; P. Kennedy, B. Rogers, Spinal cord
injuries and at tampted suicide. Spinal Cord 1999, nr 37, s. 847.

Zasady wystawiania zaświadczeń lekarskich

o czasowej niezdolności do pracy

W niniejszym artykule omówione są zasady wystawiania przez lekarzy leczących zaświadczeń lekar-

skich o czasowej niezdolności do pracy, a ponadto wyniki kontroli prawidłowości orzekania o czasowej
niezdolności do pracy sprawowanej przez lekarzy orzeczników Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

– dowodem stwierdzającym czasową niezdolność do
pracy  z  powodu  choroby,  konieczność  osobistego
sprawowania  opieki  nad  chorym  członkiem  rodziny
lub  okres  pobytu  w  stacjonarnym  zakładzie  opieki
zdrowotnej  jest  zaświadczenie  lekarskie,  natomiast
przewidywaną  datę  porodu  określa  zaświadczenie
wystawione przez lekarza na zwykłym druku, zaś datę
porodu potwierdza się aktem urodzenia dziecka.

Zaświadczenia lekarskie o czasowej niezdolności

do pracy wydawane są wyłącznie na druku ZUS ZLA.

Ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach

pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa – w art. 59 ust. 1 i 2 – sta-
nowi, że prawidłowość orzekania o czasowej niezdol-
ności do pracy z powodu choroby oraz wystawiania
zaświadczeń lekarskich podlega kontroli. Kontrolę tę
wykonują lekarze orzecznicy Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych.

Zaświadczenie lekarskie zawiera informacje iden-

tyfikujące  ubezpieczonego,  któremu  zostało  ono
wystawione,  jego  płatnika  składek,  a  także  osoby
wystawiającej  zaświadczenie  lekarskie  i  jej  miejsce
wykonywania zawodu oraz:

1) okres orzeczonej niezdolności do pracy,

w tym okres pobytu w stacjonarnym zakładzie opieki
zdrowotnej,  numer  statystyczny  choroby  ustalonej
według  Międzynarodowej  Statystycznej  Klasyfikacji
Chorób  i  Problemów  Zdrowotnych,  kody  literowe
i wskazania lekarskie,

2) okres zwolnienia od wykonywania pracy z powo-

du konieczności sprawowania osobistej opieki nad cho-
rym członkiem rodziny, datę urodzenia członka rodziny
i jego stosunek pokrewieństwa z ubezpieczonym.

Zaświadczenie lekarskie jest poufne. Druki zaświad-

czeń są drukami ścisłego zarachowania i wydawane są
tylko lekarzom upoważnionym przez terenowe jednost-
ki  organizacyjne  Zakładu  Ubezpieczeń  Społecznych.
ZUS prowadzi rejestr wydanych druków zaświadczeń.
Ponadto  prowadzony  jest  rejestr  wystawionych  przez
poszczególnych lekarzy zaświadczeń lekarskich, który
zawiera informacje odnośnie liczby dni orzeczonej nie-
zdolności do pracy oraz schorzenia z powodu którego
została  orzeczona  niezdolność  do  pracy.  Rejestr  ten
stanowi podstawę do kontroli zasadności wydawanych
zaświadczeń o czasowej niezdolności do pracy, prowa-
dzonych przez lekarzy orzeczników ZUS.

W przypadku zagubienia, zaginięcia druków

zaświadczeń lekarskich albo ich kradzieży, lekarz
zobowiązany jest zawiadomić o tym fakcie terenową
jednostkę organizacyjną ZUS.

Zasady wystawiania
zaświadczeń o czasowej
niezdolności do pracy
na druku ZUS ZLA

Zasady wystawiania zaświadczeń lekarskich

o czasowej niezdolności do pracy reguluje rozpo-
rządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia

27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad
i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich, wzo-
ru zaświadczenia lekarskiego i zaświadczenia
lekarskiego wydanego w wyniku kontroli lekarza
orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz.U. nr 65, poz. 741).

Zgodnie z § 1 wymienionego wyżej rozporządze-

nia, zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności
do pracy z powodu choroby lub konieczności osobi-
stego sprawowania opieki nad chorym członkiem
rodziny wystawia się wyłącznie po przeprowadzeniu
bezpośredniego badania stanu zdrowia ubezpieczo-
nego lub chorego członka rodziny.

Przy orzekaniu o czasowej niezdolności do

pracy brany jest pod uwagę stan zdrowia ubezpie-
czonego, ze szczególnym uwzględnieniem rodzaju
i warunków pracy.

Zaświadczenia lekarskie wystawia lekarz, lekarz

dentysta, starszy felczer lub felczer na okres, w którym
ubezpieczony ze względu na stan zdrowia powinien po-
wstrzymać się od pracy, jednak nie dłuższy niż do dnia
ponownego badania stanu zdrowia ubezpieczonego.
Uwzględniając powyższy zapis wymienionego rozpo-
rządzenia należy stwierdzić, że wydane zaświadczenie
o czasowej niezdolności do pracy (na druku ZUS ZLA)
jest nakazem powstrzymania się przez ubezpieczone-
go od wykonywania pracy w tym okresie.

Lekarz leczący wydaje jednoosobowo orzeczenia

o czasowej niezdolności do pracy przez cały okres
zasiłkowy, a więc przez 182 dni, zaś w przypadku
niezdolności do pracy spowodowanej gruźlicą
– przez 270 dni.

Felczer i starszy felczer – zgodnie z art. 71 usta-

wy z dnia 25 czerwca 1999 r., zmieniającym ustawę
z dnia 20 lipca 1950 r. o zwodzie felczera (Dz.U.
nr 36, poz. 336 ze zm.) – może wydawać zaświadcze-
nia lekarskie jednorazowo do 7 dni, z tym że łącznie
orzeczony okres niezdolności do pracy nie może być
dłuższy niż 14 dni; po tym terminie dalszym lecze-
niem chorego musi zająć się lekarz.

Zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności

do  pracy  –  zgodnie  z  §  3  rozporządzenia  z  27  lip-
ca 1999 r. – wystawia się na okres od dnia, w którym
przeprowadzono  badanie,  lub  od  dnia  bezpośrednio
następującego  po  dniu  badania;  nawet  w  przypadku
gdy  ubezpieczony  w  dniu  badania  posiada  ważne
orzeczenie o niezdolności do pracy. Takie sytuacje wy-
stępują najczęściej wówczas, gdy ubezpieczony zgła-
sza się do lekarza leczącego np. w piątek i ma orzeczo-
ną niezdolność do pracy do niedzieli włącznie. W takim
przypadku jeżeli ubezpieczony jest nadal niezdolny do
pracy, to dalsza niezdolność do pracy może być orze-
czona od soboty, a nie od poniedziałku. Wymieniona
sytuacja  nie  spowoduje  komplikacji  przy  wypłacie
zasiłku chorobowego, bowiem wypłaty zasiłku choro-
bowego dokonuje się za dni kalendarzowe orzeczonej
niezdolności do pracy (przez okres 182 lub 270 dni).

Zaświadczenie lekarskie może być wystawione

na okres nie dłuższy niż 3 dni poprzedzające dzień

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

w  którym  przeprowadzono  badanie,  jeżeli  wyniki
badania  wskazują,  że  ubezpieczony  w  tym  okresie
niewątpliwie  był  niezdolny  do  pracy.  W  przypadku
lekarza psychiatry zaświadczenie lekarskie może być
wystawione na okresy wcześniejsze niż 3 dni, w razie
stwierdzenia lub podejrzenia zaburzeń psychicznych
ograniczających zdolność ubezpieczonego do oce-
ny własnego postępowania.

Zaświadczenie lekarskie stwierdzające pobyt ubez-

pieczonego  w  stacjonarnym  zakładzie  opieki  zdrowot-
nej  –  zgodnie  z  §  4  rozporządzenia  z  27  lipca  1999  r.
– wystawia się w dniu wypisania ubezpieczonego z tego
zakładu.  W  razie  pobytu  ubezpieczonego  w  zakładzie
dłuższego niż 14 dni, zaświadczenie to należy wystawiać
co 14 dni, w celu umożliwienia wypłaty wynagrodzenia
za czas niezdolności do pracy lub zasiłku chorobowego.
Zaświadczenie  lekarskie  stwierdzające  pobyt  ubezpie-
czonego  w  stacjonarnym  zakładzie  opieki  zdrowotnej
ma charakter formalny – potwierdza bowiem jedynie fakt
pobytu ubezpieczonego w tej placówce.

Zgodnie ze stanowiskiem ministerstwa pracy, je-

żeli nie zostanie zachowany termin, o którym mowa
w § 4 wymienionego rozporządzenia, to zaświadcze-
nie lekarskie powinno być wystawione w terminie
późniejszym. Zaświadczenie to – mimo że wystawio-
ne zostało po zakończeniu pobytu w stacjonarnym
zakładzie opieki zdrowotnej – stanowi podstawę do
wypłaty zasiłku.

W przypadku wystawiania zaświadczenia lekar-

skiego  za  okres  pobytu  w  stacjonarnym  zakładzie
opieki  zdrowotnej  w  terminie  późniejszym,  które
obejmuje również okres niezdolności do pracy przy-
padający  po  dacie  wypisania  z  tego  zakładu,  przy
orzekaniu  o  niezdolności  do  pracy  przypadającej
po wypisaniu z tej placówki powinny być stosowane
zasady  określone  w  §  3  ust.  2  powołanego  rozpo-
rządzenia.  Oznacza  to,  że  zaświadczenie  lekarskie
wystawione za okres przypadający po zakończeniu
pobytu  w  takiej  placówce  może  obejmować  okres
nie dłuższy niż 3 dni poprzedzające dzień, w którym
zaświadczenie to jest wystawiane.

W przypadku podlegania ubezpieczeniu choro-

bowemu z więcej niż jednego tytułu – zgodnie z § 5
ust.  2  wymienionego  rozporządzenia  –  lekarz  wy-
stawia,  na  wniosek  ubezpieczonego,  odpowiednią
liczbę zaświadczeń na druku ZUS ZLA. Wystawienie
zaświadczenia lekarskiego o czasowej niezdolności
do pracy dla kolejnego płatnika składek nie jest zwią-
zane z wydawaniem orzeczenia, lecz jest formalnym
poświadczeniem już wydanego orzeczenia. Zgodnie
ze stanowiskiem ministerstwa pracy, w tym przypad-
ku przepis § 3 ust. 2 cytowanego rozporządzenia nie
ma zastosowania. Ubezpieczony, przedkładając dru-
giemu lub kolejnemu płatnikowi składek tak wydane
zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności do
pracy (na druku ZUS ZLA), powinien złożyć oświad-
czenie o przyczynie wystawienia zaświadczenia bez
zachowania  zasad  określonych  w  §  3  powołanego
rozporządzenia.

W przypadku ubezpieczonych, którym orze-

czenia  o  niezdolności  do  pracy  wydawane  są  na
okres przekraczający łącznie 30 dni – zgodnie z § 6
ust. 1 cytowanego rozporządzenia – lekarz leczący,
przed  wydaniem  kolejnego  zaświadczenia,  ocenia
jednocześnie, czy stan zdrowia uzasadnia potrzebę
przeprowadzenia  rehabilitacji  leczniczej.  Aktualnie,
w ramach prewencji rentowej, na rehabilitację lecz-
niczą  kierowani  są  ubezpieczeni  ze  schorzeniami
narządu ruchu, układu krążenia, układu oddechowe-
go oraz schorzeniami psychosomatycznymi. W razie
wystąpienia takiej potrzeby, lekarz leczący powinien
wystawić odpowiedni wniosek.

Zakres informacji
zawartych na druku ZUS ZLA

Jak już wspomniano, zaświadczenie lekarskie

zawiera informacje identyfikujące ubezpieczonego,
któremu zostało ono wystawione, jego płatnika skła-
dek, wystawiającego zaświadczenie lekarskie i jego
miejsce wykonywania pracy.

W przypadku wystawiania zaświadczenia ZUS ZLA

osobie bezrobotnej, uprawnionej do zasiłku dla bezro-
botnych jak i nie uprawnionej do tego zasiłku, w polu
22  „NIP  płatnika  składek”  lekarz  wpisuje  NIP  właści-
wego  urzędu  pracy,  bowiem  zaświadczenie  to  służy
usprawiedliwieniu  niemożności  stawienia  się  bezro-
botnego  w  urzędzie  pracy  w  wyznaczonym  terminie.
Gdy  zaświadczenie  lekarskie  wydawane  jest  osobie
uprawnionej do zasiłku chorobowego, po ustaniu tytułu
ubezpieczenia chorobowego, w polu 22 lekarz wpisuje
NIP  ostatniego  płatnika  składek.  Jeżeli  natomiast  za-
świadczenie lekarskie wydawane jest rolnikowi, pole 22
nie jest wypełniane – pozostaje ono puste.

W przypadku osoby będącej w służbie munduro-

wej,  nieobjętej  ubezpieczeniem  chorobowym,  w  za-
świadczeniu lekarskim w polu 04 „Ubezpieczony w” le-
karz wpisuje kod 3 – dotyczy to żołnierzy zawodowych
oraz funkcjonariuszy: Policji, Urzędu Ochrony Państwa,
Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby
Więziennej. Powyższy tryb stosuje się również wobec
innych  osób  niepodlegających  ubezpieczeniu  choro-
bowemu, np. sędziów, prokuratorów itp. Wprowadze-
nie dodatkowych informacji (np. NIP ubezpieczonego,
NIP  płatnika  składek,  NIP  zakładu  opieki  zdrowotnej)
jest niezbędne dla prawidłowej identyfikacji tych pod-
miotów  w  systemie  informatycznym,  bowiem  każde
zaświadczenie lekarskie jest przetwarzane w tym sys-
temie. Prawidłowo wypełnione zaświadczenie lekarskie
(ZUS  ZLA)  warunkuje  dokonanie  terminowej  wypłaty
należnego zasiłku chorobowego lub opiekuńczego.

Obowiązujące postanowienia ustawy z 25 czerw-

ca 1999 r. nie przewidują stosowania kodów w odniesie-
niu do absencji spowodowanej wypadkiem w drodze do
pracy lub z pracy, wypadkiem przy pracy lub chorobą
zawodową. Zasady nabywania prawa do zasiłku choro-
bowego z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawo-
dowej określa ustawa z dnia 30 października 2002 r.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych (Dz.U. nr 199, poz. 1673
ze zm.). Miesięczny zasiłek chorobowy w tych przypad-
kach wynosi 100% podstawy jego wymiaru.

W zaświadczeniu lekarskim o czasowej nie-

zdolności  do  pracy  z  powodu  choroby  lub  poby-
tu  w  stacjonarnym  zakładzie  opieki  zdrowotnej
(na  druku  ZUS  ZLA),  informacje  o  okolicznościach
mających wpływ na prawo do zasiłku chorobowego
lub jego wysokości podaje się z zastosowaniem na-
stępujących kodów literowych:

kod „A” – oznacza niezdolność do pracy powsta-

łą po przerwie nieprzekraczającej 60 dni, spowodowa-
ną tą samą chorobą, która była przyczyną niezdolności
do  pracy  przed  przerwą.  Zgodnie  bowiem  z  art.  9
ust.  2  ustawy  z  dnia  25  czerwca  1999  r.  o  świadcze-
niach  pieniężnych  z  ubezpieczenia  społecznego
w razie choroby i macierzyństwa, do okresu zasiłkowe-
go wlicza się okresy poprzedniej niezdolności do pracy,
spowodowanej  tą  samą  chorobą,  jeżeli  przerwa  po-
między ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej
niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni.

Stosowanie kodu „A” jest niezbędne dla prawidło-

wej i terminowej wypłaty należnego zasiłku chorobowe-
go. Brak tego kodu, w przypadku wystąpienia przerwy
w niezdolności do pracy krótszej niż 60 dni, może
spowodować niezgodnie ze stanem zdrowia ubez-
pieczonego:

otwarcie nowego okresu zasiłkowego

zliczenie ponownej niezdolności do pracy do po-

przedniego okresu zasiłkowego. Tak więc brak kodu
literowego „A” może spowodować wydłużenie okresu
wypłaty zasiłku chorobowego lub jego skrócenie;

kod „B” – oznacza niezdolność do pracy przy-

padającą w okresie ciąży. Kod ten oznacza, że wyna-
grodzenie za czas niezdolności do pracy – zgodnie
z art. 92 Kodeksu pracy – za pierwsze 33 dni w roku
kalendarzowym oraz zasiłek chorobowy przypadają-
cy na okres ciąży, od pierwszego dnia niezdolności
do pracy, jest wypłacany w wysokości 100% podsta-
wy wymiaru tego zasiłku;

kod „C” – oznacza niezdolność do pracy spo-

wodowaną nadużyciem alkoholu. Stosowanie tego
kodu jest niezbędne, bowiem w przypadku niezdol-
ności do pracy spowodowanej nadużyciem alkoholu
– zgodnie z art.16 ustawy z 25 czerwca 1999 r. – za-
siłek chorobowy nie przysługuje za okres pierwszych
5 dni tej niezdolności. Brak kodu „C” powoduje nad-
płatę zasiłku chorobowego;

kod „D” – oznacza niezdolność do pracy spo-

wodowaną gruźlicą. Kod ten oznacza, że zasiłek
chorobowy przysługuje przez okres 270 dni;

kod „E” – stosuje się, zgodnie z art. 7 pkt 2 usta-

wy z 25 czerwca 1999 r., w przypadku niezdolności do
pracy powstałej po ustaniu tytułu ubezpieczenia choro-
bowego, gdy niezdolność do pracy trwa bez przerwy
co najmniej 30 dni i powstała nie później niż w ciągu
3 miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia chorobo-
wego – dotyczy on choroby zakaźnej, której okres wy-
lęgania jest dłuższy niż 14 dni, lub innej choroby, której

objawy ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od
początku choroby. Zasiłki chorobowe w tych przypad-
kach wypłaca wyłącznie oddział ZUS.

Tak więc kod „E” powinien być stosowany wyłącznie

przy orzekaniu o niezdolności do pracy w okresie po
ustaniu ubezpieczenia chorobowego (zatrudnienia).

Pole 13 „Kod (y)” na druku zaświadczenia lekarskie-

go ZUS ZLA lekarz leczący wypełnia obowiązkowo. Na
pisemny wniosek ubezpieczonego w zaświadczeniu
lekarskim nie umieszcza się kodu literowego „B” i „D”.

Zaświadczenie lekarskie wystawia się z dwiema

kopiami:

— oryginał zaświadczenia lekarskiego wystawia-

jący zaświadczenie przesyła, w ciągu 7 dni od dnia
wystawienia zaświadczenia, bezpośrednio do tere-
nowej jednostki organizacyjnej ZUS,

— pierwszą kopię zaświadczenia lekarskiego

otrzymuje  ubezpieczony,  który  –  zgodnie  z  art.  62
ustawy z 25 czerwca 1999 r. – w ciągu 7 dni zobo-
wiązany  jest  doręczyć  ją  płatnikowi  zasiłków;  nie-
dopełnienie  tego  obowiązku  powoduje  obniżenie
o 25% wysokości zasiłku przysługującego za okres od
8 dnia orzeczonej niezdolności do pracy,

— drugą kopię wystawiający zaświadczenie

przechowuje przez okres 3 lat.

Kody literowe wpisuje się na oryginale i obu

kopiach  zaświadczenia  lekarskiego,  a  numery  sta-
tystyczne  ustalone  według  Międzynarodowej  Staty-
stycznej  Klasyfikacji  Chorób  i  Problemów  Zdrowot-
nych – tylko na oryginale i na drugiej kopii.

W razie zagubienia zaświadczenia lekarskiego,

lekarz który je wydał – na wniosek ubezpieczonego
– sporządza wypis z kopii tego zaświadczenia.

W przypadku niezdolności do pracy powstałej

w okresie przejściowego pobytu ubezpieczonego za
granicą,  dowodem  do  przyznania  i  wypłaty  zasiłku
chorobowego  za  okres  tej  niezdolności  –  zgodnie
z § 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki So-
cjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie określenia
dowodów  stanowiących  podstawę  przyznania
i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego
w  razie  choroby  i  macierzyństwa  (Dz.U.  nr  65,
poz. 742 ze zm.) – jest przetłumaczone na język pol-
ski zaświadczenie zagranicznego zakładu lecznicze-
go lub zagranicznego lekarza:

wystawione na blankiecie z nadrukiem określa-

jącym nazwę zagranicznego zakładu leczniczego lub
imię i nazwisko zagranicznego lekarza, opatrzone
datą wystawienia i podpisem,

określające początkową i końcową datę tej nie-

zdolności.

Zasady
przedłużania okresu zasiłkowego
o dalsze 3 miesiące

Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o zmianie

ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpie-
czenia społecznego w razie choroby i macierzyń-

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

stwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2005 r.
nr 10, poz. 71) zmieniła zasadniczo długość okresu
wypłaty zasiłku chorobowego. Okres wypłaty zasiłku
chorobowego wynosi obecnie 182 dni, a w przypad-
ku, gdy niezdolność do pracy zostanie spowodowa-
na gruźlicą – 270 dni. Wymieniona ustawa weszła
w życie z dniem 8 lutego 2005 r.

W myśl art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r.

osoby, które w dniu wejścia w życie ustawy miały
prawo do zasiłku chorobowego, w razie nieprzerwa-
nej niezdolności do pracy po tym okresie, jeżeli roku-
ją odzyskanie zdolności do pracy, zachowują prawo
do przedłużenia o dalsze 3 miesiące okresu pobiera-
nia zasiłku chorobowego – maksymalnie do 270 dni,
a w razie zachorowania na gruźlicę do 360 dni.

Tak więc w stosunku do tych osób – zgodnie z § 6

ust.  2  rozporządzenia  z  27  lipca  1999  r.  w  sprawie
szczegółowych  zasad  i  trybu  wystawiania  zaświad-
czeń  lekarskich  –  nie  później  niż  na  60  dni  przed
zakończeniem  okresu  zasiłkowego,  lekarz  leczący
przeprowadza  badanie  i  ocenia  czy  stan  zdrowia
ubezpieczonego uzasadnia:

wystąpienie z wnioskiem o przedłużenie okre-

su zasiłkowego o dalsze 3 miesiące,

zgłoszenie wniosku o ustalenie prawa do

świadczenia rehabilitacyjnego,

zgłoszenie wniosku o ustalenie prawa do renty

z tytułu niezdolności do pracy.

Stosownie do wyników dokonanej oceny, lekarz

prowadzący leczenie:

występuje z wnioskiem o przedłużenie okresu

zasiłkowego,

wystawia zaświadczenie o stanie zdrowia dla

celów świadczeń z ubezpieczenia społecznego, infor-
mując ubezpieczonego o potrzebie złożenia wniosku
o ustalenie prawa do świadczenia rehabilitacyjnego
lub prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.

O potrzebie przedłużenia okresu zasiłkowego

o dalsze 3 miesiące – zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy
z 25 czerwca 1999 r. – orzeka, na wniosek lekarza
leczącego, lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych.

Wniosek o przedłużenie okresu wypłaty zasiłku cho-

robowego rozpatruje lekarz orzecznik ZUS właściwy ze
względu na miejsce zamieszkania ubezpieczonego.
Jeżeli jednak faktyczne miejsce pobytu ubezpieczo-
nego znajduje się na terenie działania innego oddziału
ZUS, to ewentualne badanie powinno być przeprowa-
dzone na terenie działania tego oddziału.

Po wydaniu przez lekarza orzecznika ZUS orze-

czenia  ubezpieczony  otrzymuje  wypis  z  treści  tego
orzeczenia, w dwóch egzemplarzach, wraz z poucze-
niem o potrzebie dostarczenia jednego egzemplarza
płatnikowi  składek  na  ubezpieczenie  chorobowe,
a  drugiego  egzemplarza  lekarzowi  wystawiającemu
zaświadczenie o czasowej niezdolności do pracy.

Od wydanego przez lekarza orzecznika ZUS orze-

czenia ubezpieczonemu przysługuje prawo wniesienia
sprzeciwu do komisji lekarskiej ZUS, w ciągu 14 dni

od daty doręczenia orzeczenia. Jednocześnie Prezes
Zakładu – w terminie 14 dni od dnia wydania orzecze-
nia – może zgłosić zarzut wadliwości tego orzeczenia
i przekazać sprawę do rozpatrzenia komisji lekarskiej.
O zgłoszeniu wadliwości orzeczenia niezwłocznie po-
wiadamiana jest osobna zainteresowana.

Jeżeli lekarz orzecznik ZUS w trakcie badania

stwierdzi,  że  ubezpieczony  nie  rokuje  odzyskania
zdolności do pracy w okresie 3 miesięcy, ale rokuje od-
zyskanie zdolności do pracy w okresie do 12 miesięcy
po  wyczerpaniu  zasiłku  chorobowego,  to  wydaje  on
orzeczenie  o  okolicznościach  uzasadniających  przy-
znanie  uprawnień  do  świadczenia  rehabilitacyjnego,
a następnie wydawana jest decyzja o przyznaniu prawa
do świadczenia rehabilitacyjnego.

W razie złożenia przez ubezpieczonego wniosku

o przedłużenie okresu wypłaty zasiłku chorobowego
(druk ZUS Z-21), w którym, w punkcie 4, zawarte
jest stwierdzenie, że badany jest nadal niezdolny do
pracy z powodu choroby, a dalsze leczenie lub re-
habilitacja nie rokują odzyskania zdolności do pracy
w okresie do 3 miesięcy, wniosku takiego nie kieruje
się do lekarza orzecznika ZUS, bowiem lekarz leczą-
cy nie wnioskuje o przedłużenie okresu zasiłkowego.
Zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z 25 czerwca 1999 r.
lekarz orzecznik ZUS rozpatruje tylko wnioski lekarzy
leczących wnioskujących o przedłużenie okresu wy-
płaty zasiłku chorobowego.

Przedłużenie okresu wypłaty zasiłku chorobo-

wego o dalsze 3 miesiące nie przysługuje osobie
uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy
(art. 10 ust. 3 ustawy z 25 czerwca 1999 r.).

W przypadku powstania niezdolności do pracy po

dniu wejścia w życie ustawy z 17 grudnia 2004 r.,
lub wystąpienia przerwy w niezdolności do pracy, nie
przysługuje prawo do przedłużenia okresu zasiłkowe-
go o dalsze 3 miesiące.

Kontrola orzekania
o czasowej niezdolności do pracy

Prawidłowość orzekania o czasowej niezdolno-

ści do pracy z powodu choroby oraz wystawiania
zaświadczeń lekarskich podlega kontroli. Zgodnie
z art. 59 ust. 2 ustawy z 25 czerwca 1999 r. kontrolę tę
wykonują lekarze orzecznicy ZUS.

W celu kontroli lekarz orzecznik ZUS może:
1) przeprowadzić badanie lekarskie ubezpieczo-

nego:

— w wyznaczonym miejscu,
— w miejscu jego pobytu,
2) skierować ubezpieczonego na badanie specja-

listyczne przez lekarza konsultanta ZUS,

3) zażądać od lekarza leczącego udostępnienia

dokumentacji medycznej dotyczącej ubezpieczonego,
stanowiącej podstawę wydania zaświadczenia lekar-
skiego lub udzielenia wyjaśnień i informacji w sprawie,

4) zlecić wykonanie badań pomocniczych w wy-

znaczonym terminie.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Ubezpieczony jest obowiązany udostępnić posia-

daną dokumentację medyczną lekarzowi przeprowa-
dzającemu badanie kontrolne.

ZUS wysyła – za zwrotnym poświadczeniem od-

bioru – wezwanie na badanie, w którym określa ter-
min badania przez lekarza orzecznika ZUS lub kon-
sultanta. Niestawienie się w wyznaczonym terminie
powoduje, że zaświadczenie lekarskie traci ważność
od dnia następującego po tym terminie.

W wyniku przeprowadzonego badania, lub w wyni-

ku analizy dokumentacji medycznej, okres orzeczonej
uprzednio niezdolności do pracy może ulec skróceniu.
W takim przypadku lekarz orzecznik ZUS wystawia

nowe  zaświadczenie  lekarskie,  na  druku  ZUS  ZLA/K,
którego  wzór  określony  został  w  rozporządzeniu  Mi-
nistra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r.
w  sprawie  szczegółowych  zasad  i  trybu  wystawiania
zaświadczeń  lekarskich,  wzoru  zaświadczenia  lekar-
skiego  i  zaświadczenia  lekarskiego  wydanego  w  wy-
niku kontroli lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych.  Wymienione  zaświadczenie  traktowane
jest  na  równi  z  zaświadczeniem  stwierdzającym  brak
przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku,
wydanym w myśl art. 229 § 4 Kodeksu pracy. Zaświad-
czenie to lekarz wręcza ubezpieczonemu w dniu bada-
nia. Na podstawie powyższego orzeczenia ZUS wydaje
decyzję  o  braku  prawa  do  zasiłku,  którą  przesyła  do
płatnika składek.

Od orzeczenia lekarza orzecznika oddziału ZUS

orzekającego wcześniejszą datę odzyskania zdolno-
ści do pracy – niż orzeczona przez lekarza leczącego
– nie przysługuje ubezpieczonemu prawo wniesienia
sprzeciwu do komisji lekarskiej ZUS.

Kontrole prawidłowości orzekania o czasowej

niezdolności do pracy z powodu choroby oraz wy-

stawiania zaświadczeń lekarskich lekarze orzecznicy
ZUS wykonują:

na podstawie prowadzonego przez

ZUS rejestru wydanych ubezpieczonym zaświad-
czeń lekarskich o czasowej niezdolności do pracy

na wniosek zakładu pracy

na wniosek wydziału

zasiłków oddziału ZUS.

Liczba przeprowadzonych przez lekarzy orzecz-

ników ZUS kontroli zasadności wydanych przez
lekarza leczącego orzeczeń o czasowej niezdolno-
ści do pracy w okresie od sierpnia 1999 r. do mar-
ca 2005 r. – z uwzględnieniem podmiotu występują-
cego o przeprowadzenie kontroli – przedstawia się
tak, jak ilustruje to tabela 1.

Jak wynika z tabeli 1, w latach 2000-2005 ubez-

pieczeni najczęściej typowani są do kontroli przez le-
karza orzecznika w oparciu o prowadzony przez ZUS
rejestr wydanych zaświadczeń lekarskich. Udział
tych kontroli, w ogólnej liczbie przeprowadzonych,
wynosi ponad 60%.

Kolejnym podmiotem kierującym ubezpieczonych

na badanie przez lekarza orzecznika ZUS są wydzia-
ły  zasiłków  oddziałów  ZUS,  które  bezpośrednio
wypłacają ubezpieczonym zasiłki chorobowe w okre-
sie  podlegania  ubezpieczeniu  chorobowemu  oraz
osobom  niezdolnym  do  pracy  z  powodu  choroby
po  ustaniu  zatrudnienia.  Udział  kontroli  na  wniosek
wydziałów zasiłków, w ogólnej liczbie przeprowadzo-
nych, waha się w granicach od 31,6% w 2001 r. do
37,3% w I kwartale 2005 r.

Najniższy, bo wynoszący od 3,9% w 2001 r. do

4,6%  w  I  kwartale  2005  r.,  udział  w  ogólnej  liczbie
kontroli  zasadności  wydanych  orzeczeń  mają  kon-
trole  przeprowadzone  na  wniosek  zakładów  pracy.
Mała  liczba  zaświadczeń  lekarskich  kierowanych
do  kontroli  przez  zakłady  pracy  wynika,  jak  należy

Tabela 1

Kontrola zasadności orzeczeń o czasowej niezdolności do pracy

w latach 1999-2004 oraz w I kwartale 2005 r.

Rok

Liczba przeprowadzonych kontroli

ogółem

w tym na wniosek:

zakładu

pracy

lekarza

orzecznika

wydziału zasiłków

oddziału ZUS

w innym

przypadku *

1999

30 920

2 759

1 829

26 285

2000

222 477

9 582

136 082

76 326

487

2001

291 116

11 345

186 758

91 910

1 103

2002

306 874

12 092

191 984

100 486

2 312

2003

408 363

18 673

245 385

140 831

3 474

2004

426 445

20 827

248 301

140 846

16 471

I kwartał 2005

104 211

4 849

52 909

38 804

7 649

Źródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS.

* Kontrola jest wynikiem badania ubezpieczonego przez lekarza orzecznika ZUS w celu skierowania go na rehabilitację leczniczą

w ramach prewencji rentowej, bądź też gdy lekarz orzecznik – w związku z wystąpieniem lekarza leczącego o przedłużenie okresu zasiłko-
wego – po zbadaniu ubezpieczonego orzeka odzyskanie zdolności do pracy przed wykorzystaniem podstawowego okresu zasiłkowego
(wynoszącego 180 dni, a w przypadku zachorowania na gruźlicę 270 dni).

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

sądzić, z niewielkiego zainteresowania tym zagad-
nieniem pracodawców (zwłaszcza w przypadku, gdy
okres orzeczonej niezdolności do pracy dotyczy już
wypłaty zasiłku chorobowego finansowanego z Fun-
duszu Ubezpieczeń Społecznych).

W wyniku analizy zaświadczeń lekarskich oraz

przeprowadzonych bezpośrednich badań ubezpieczo-
nych, w poszczególnych latach skrócony został okres
orzeczonej niezdolności do pracy w odniesieniu do
niżej wymienionej liczby zaświadczeń lekarskich:

w 1999 r. – 7 489 (tj. 19,4% badanych zaświadczeń),
w 2000 r. – 37 267 (tj. 13,9% badanych zaświadczeń),
w 2000 r. – 40 214 (tj. 11,5% badanych zaświadczeń),

w 2002 r. – 36 153 (tj. 9,7% badanych zaświadczeń),
w 2003 r. – 37 741 (tj. 11,2% badanych zaświadczeń),
w 2004 r. – 33 434 (tj. 7,8% badanych zaświadczeń),
w I kwartale 2005 r. – 7 494 (tj. 9,4% badanych

zaświadczeń).

Z powyższych danych wynika, że odsetek zmie-

nionych orzeczeń o czasowej niezdolności do pracy
systematycznie maleje.

Okres orzeczonej niezdolności do pracy – na skła-

danych do wypłaty zasiłków zaświadczeniach lekar-
skich – na przestrzeni lat uległ znacznemu skróceniu.
Obecnie zwolnienia lekarskie wydawane są najczęściej
jednorazowo na okres od 10 do 14 dni, co w konse-
kwencji nie pozwala na wezwanie ubezpieczonego na
badanie przez lekarza orzecznika ZUS.

W związku z obserwowanym zjawiskiem składa-

nia zaświadczeń lekarskich przez ubezpieczonych,
a także przez lekarzy je wystawiających, praktycz-
nie  w  7.  dniu  od  daty  wystawienia  zaświadczenia
potrzebna  jest  –  moim  zdaniem  –  odpowiednia
zmiana  w  ustawie,  polegająca  na  skróceniu  tego
terminu  do  3  dni.  Taka  zmiana  pozwoliłaby  na
bardziej  właściwe  ukierunkowanie  kontroli  przez
lekarzy orzeczników ZUS, jak i na zwiększenie licz-
by wniosków o zbadanie zasadności wydawanych

orzeczeń ze strony pracodawców i wydziałów za-
siłków oddziałów ZUS.

Należy przypomnieć, że zasada składania zaświad-

czenia lekarskiego w terminie do 3 dni od jego otrzyma-
nia obowiązywała do 1983 r. Wówczas ubezpieczony
tracił prawo do zasiłku chorobowego za pierwsze 3 dni,
a w przypadku każdego następnego zachorowania
w okresie 1 roku zasiłek chorobowy ulegał obniżeniu
o 25% za każde pierwsze 3 dni orzeczonej niezdolności
do pracy.

Wyniki kontroli orzeczeń o czasowej niezdolności

do pracy – z uwzględnieniem podmiotu kierującego
na badanie kontrolne – przedstawia tabela 2.

W wyniku zmian orzeczeń, dotyczących długości

trwania niezdolności do pracy, zmniejszyły się od-
powiednio wydatki na zasiłki chorobowe. Sytuację
w tym zakresie przedstawia tabela 3.

Tabela 2

Wyniki kontroli orzeczeń o czasowej niezdolności do pracy

w latach 1999-2004 oraz w I kwartale 2005 r.

Rok

Liczba zmienionych orzeczeń o czasowej niezdolności do pracy

ogółem

w tym w stosunku do osób skierowanych na badanie przez:

zakład

pracy

lekarza

orzecznika

wydział zasiłków

oddziału ZUS

w innym

przypadku

1999

7 489

671

478

6 324

2000

37 267

2 604

18 334

16 250

2001

40 214

2 767

20 305

16 999

143

2002

36 153

2 610

17 529

15 863

151

2003

37 741

2 450

17 411

17 766

114

2004

33 434

2 309

15 426

15 501

198

I kwartał 2005

7 494

461

3 057

3 911

Źródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS.

Tabela 3

Liczba dni, za które nie wypłacono zasiłków chorobowych

w związku ze zmianą orzeczenia lekarskiego

i zaoszczędzone kwoty z tego tytułu

w latach 1999-2004 oraz w I kwartale 2005 r.

Rok

Liczba dni,

za które

nie wypłacono

zasiłków chorobowych

Kwota

w zł

1999

57 265

1 915 804

2000

215 038

6 264 037

2001

227 686

7 039 604

2002

200 421

6 626 573

2003

202 187

6 896 471

2004

184 345

6 335 854

I kwartał 2005

411 158

1 339 228

Źródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Lekarze orzecznicy ZUS – w trakcie badania

zasadności wydanych orzeczeń o czasowej niezdol-
ności do pracy i stwierdzając zasadność tych orze-
czeń – w wielu przypadkach orzekają potrzebę skie-
rowania ubezpieczonego na rehabilitację leczniczą
w ramach prewencji rentowej. Świadczą o tym dane
zawarte w tabeli 4.

Kierowanie ubezpieczonych na rehabilitację leczni-

czą w ramach prewencji rentowej ma na celu:

z jed-

nej strony – skrócenie orzekanych okresów czasowej
niezdolności do pracy, a tym samym zmniejszenie wy-
datków na zasiłki chorobowe

z drugiej strony – pod-

jęcie właściwego leczenia, co wpływa na zmniejszenie
liczby rent z tytułu niezdolności do pracy.

Orzekanie o potrzebie przedłużenia
okresu zasiłkowego

Kolejnym istotnym ustawowym zadaniem nałożonym

na lekarzy orzeczników ZUS jest orzekanie o potrzebie
przedłużenia okresu zasiłkowego o dalsze 3 miesiące.

Zgodnie z art. 10 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o po-

trzebie przedłużenia okresu wypłaty zasiłku chorobowe-
go o dalsze 3 miesiące orzeka lekarz orzecznik ZUS na
wniosek lekarza leczącego. Lekarz orzecznik, badając
ubezpieczonego co do zasadności przedłużenia okresu
zasiłkowego, niejednokrotnie orzeka o potrzebie podda-
nia ubezpieczonego rehabilitacji leczniczej.

Jednak z dotychczasowych obserwacji wynika,

że lekarze leczący orzekają często inaczej – niż leka-
rze orzecznicy ZUS – co do celowości przedłużenia
okresu  zasiłkowego  o  dalsze  3  miesiące.  Odsetek
orzeczeń  odmawiających  prawa  do  przedłużenia
okresu  zasiłkowego,  w  omawianych  latach,  wynosi
od 25,7% do 32,5%.

W związku z cytowaną już ustawą z 17 grud-

nia 2004 r. wymienionej wyżej zadanie z końcem 2005 r.
przestanie obowiązywać, bowiem znowelizowana usta-
wa z 25 czerwca 1999 r. nie przewiduje przedłużania
okresu zasiłkowego o dalsze 3 miesiące.

Zestawienie załatwionych wniosków o przedłuże-

nie okresu zasiłkowego zawiera tabela 5.

Tabela 5

Wnioski o przedłużenie okresu zasiłkowego o dalsze 3 miesiące

w latach 1999-2004 oraz w I kwartale 2005 r.

Rok

Liczba wniosków

wniosków

załatwionych

negatywnie

Liczba orzeczeń

o potrzebie

rehabilitacji

leczniczej

złożonych

ogółem

załatwionych

pozytywnie

załatwionych

negatywnie

1999

40 066

27 039

13 027

32,5

1 591

2000

117 070

83 141

33 929

29,0

5 676

2001

125 014

88 709

36 305

29,0

8 529

2002

132 619

95 417

37 202

28,1

9 810

2003

140 559

104 931

35 628

25,3

11 661

2004

140 706

107 100

33 606

23,9

9 905

I kwartał 2005

38 205

27 458

8 453

22,1

2 653

Źródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS.

Tabela 4

Orzeczenia dotyczące potrzeby przeprowadzenia rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej

w latach 1999-2004 oraz w I kwartale 2005 r.

Rok

Liczba orzeczeń o potrzebie przeprowadzenia rehabilitacji leczniczej

ogółem

w tym w stosunku do osób skierowanych na badanie przez:

zakład

pracy

lekarza

orzecznika

wydział zasiłków

oddziału ZUS

w innym

przypadku

1999

825

731

2000

7 586

163

5 383

2 021

2001

13 479

307

9 059

4 091

2002

13 053

295

8 420

4 253

2003

17 075

392

10 662

5 870

151

2004

17 349

396

11 835

4 958

160

I kwartał 2005

5 148

136

3 358

1 559

Źródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Jak wynika z tabeli 5, wprowadzenie od 1 wrze-

śnia  1999  r.  zasady,  że  o  potrzebie  przedłużenia
okresu zasiłkowego o dalsze 3 miesiące, na wniosek
lekarza  leczącego,  orzeka  lekarz  orzecznik  ZUS,
przyczyniło się do zmniejszenia wydatków na zasił-
ki  chorobowe,  bowiem  każda  umowa  przedłużenia
okresu zasiłkowego spowodowała skrócenie wypłaty
zasiłku chorobowego o 90 dni.

Analiza działalności lekarzy orzeczników ZUS

w zakresie kontroli zasadności wydanych przez leka-
rzy leczących orzeczeń o czasowej niezdolności do
pracy skłania się do następujących uwag:

1) należałoby skrócić termin dostarczenia za-

świadczenia lekarskiego (przez ubezpieczonego
– do płatnika składek na ubezpieczenia społeczne,
przez osobę podlegającą dobrowolnie ubezpieczeniu
chorobowemu – do wydziału zasiłków oddziału ZUS,
przez lekarza wystawiającego zaświadczenie – do te-
renowej jednostki organizacyjnej ZUS) do 3 lub 4 dni
od daty jego wystawienia lub otrzymania,

2) w przypadku wydania przez lekarza orzecznika

ZUS zaświadczenia lekarskiego na druku ZUS ZLA/K
stwierdzającego wcześniejszą datę odzyskania zdol-
ności do pracy, przedłożone przez ubezpieczonego
kolejne zaświadczenie lekarskie nie powinno stanowić
podstawy do wypłaty zasiłku chorobowego za okres po
tej dacie – chyba że ta niezdolność do pracy dotyczy
schorzenia, które nie występowało w momencie bada-
nia przez lekarza orzecznika ZUS.

Sankcje

Jeżeli w trakcie prowadzonych przez lekarzy

orzeczników ZUS kontroli zostaną stwierdzone
nieprawidłowości w wystawianiu zaświadczeń lekar-
skich, a w szczególności, gdy zaświadczenie lekar-
skie byłoby wystawione:

— bez przeprowadzenia bezpośredniego bada-

nia ubezpieczonego,

— bez udokumentowania rozpoznania stanowią-

cego  podstawę  orzeczonej  czasowej  niezdolności
do pracy,
Zakład  Ubezpieczeń  Społecznych  może  cof-
nąć  upoważnienie  do  wystawiania  zaświa-
dczeń  lekarskich  na  okres  nieprzekraczający
12 miesięcy.

W przypadkach nieumieszczania na drukach

zaświadczeń lekarskich odpowiednich kodów litero-
wych, bądź nieprzekazywania we właściwym czasie
oryginałów zaświadczeń lekarskich do terenowej
jednostki organizacyjnej ZUS, upoważnienie do wy-
stawiania zaświadczeń lekarskich może być cofnięte
na okres do 3 miesięcy.

Od powyższych decyzji – zgodnie z art. 60 ust. 4

ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. – przysługuje od-
wołanie do Ministra Polityki Społecznej.

Hipolit Piętka

Departament Świadczeń Krótkoterminowych

Wstęp

Azbesty są minerałami naturalnie występującymi

w przyrodzie. W niektórych miejscach na świecie są
one eksploatowane i przerabiane w celach przemy-
słowych.

Pod względem budowy mineralogicznej możemy

wyróżnić dwie grupy azbestów: grupę azbestów am-
fibolowych i grupę serpentynów.

W pierwszej z wymienionych grup praktyczne

znaczenie mają dwie odmiany azbestu: azbest brą-
zowy (amozyt) oraz azbest niebieski (krokidolit).

Do drugiej grupy, serpentynów, należy tylko jedna

odmiana azbestu: azbest biały (chryzotyl), wydobywany
i stosowany w największych ilościach. Szacuje się, że na
teren Polski, w okresie po II wojnie światowej, wwieziono
około 2 mln ton tego minerału, służącego głównie do
produkcji wyrobów azbestowo-cementowych.

W Polsce azbest wykorzystywano m.in. do wytwa-

rzania takich wyrobów, jak:

wyroby azbestowo-cementowe:

pokrycia da-

chowe  i  elewacje  budynków  (płyty  płaskie,  praso-
wane,  tzw.  szablony  lub  płyty  „karo”,  płyty  faliste
oraz  płyty  płaskie  okładzinowe)

rury ciśnieniowe

Jak bezpiecznie

użytkować i usuwać azbest

Wdychanie włókien azbestu może być przyczyną rozwoju poważnych schorzeń układu oddechowego,

w tym nowotworów złośliwych – raka płuca i międzybłoniaka opłucnej. Trudności z określeniem wiel-
kości ryzyka dla tych patologii przemawiają za koniecznością kontroli, ograniczenia i eliminowania źró-
deł zanieczyszczeń pyłem azbestu.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

kształtki kanalizacyjne i do przewodów wentyla-

cyjnych

zbiorniki na wodę

osłony do kanałów

spalinowych,

wyroby tekstylne: sznury i maty,

izolacja cieplna,

filtry przemysłowe,

chłodnie kominowe i wentylatorowe,

masy ogniotrwałe, ognioodporne płyty izo-

lacyjne,

materiały i wykładziny cierne: sprzęgła i ha-

mulce,

masy i kity uszczelniające,

uszczelki.

Klasyfikacja wyrobów
zawierających azbest

W zależności od zawartości azbestu, stosowa-

nego spoiwa oraz gęstości objętościowej, wyro-
by zawierające azbest podzielono na dwie kla-
sy – I i II.

klasa I (tzw. wyroby azbestowe miękkie)

obejmuje wyroby o gęstości objętościowej mniej-
szej od 1000 kg/m

, zawierające powyżej 20%

azbestu,

do klasy II (tzw. wyroby azbestowe twar-

de) zalicza się wyroby o gęstości objętościowej
powyżej 1000 kg/m

, zawierające powyżej 20%

azbestu.

Najczęściej stosowanymi wyrobami klasy I by-

ły  wyroby  tekstylne  używane  przez  pracowników
w  celach  ochronnych  (koce  gaśnicze,  szczeliwa
plecione,  tektury,  płytki  podłogowe  PCW)  oraz
masy  azbestowe  natryskowe  wykorzystywane
w  celu  izolacji  ognioochronnej  konstrukcji  stalo-
wych  i  przegród  budowlanych.  Spośród  wyrobów
klasy  II  najbardziej  rozpowszechnione  były  płyty
azbestowo-cementowe,  faliste  i  „karo”,  stosowane
jako pokrycia dachowe i elewacje zewnętrzne.

W Polsce produkcja materiałów zawierających

azbest rozpoczęła się w 1907 r. i trwała aż do 1998 r.,
kiedy to mocą ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r.
zakazano produkcji, obrotu oraz wprowadzania na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej azbestu oraz
wyrobów zawierających ten minerał

Wprowadzony zakaz nie eliminuje jednak pro-

blemu, jakim jest istnienie w naszym kraju ogromnej
ilości  wyrobów  zawierających  wymieniony  minerał
(około 80% azbestu występuje w wyrobach budow-
lanych).  Szacuje  się,  że  na  terytorium  Polski  znaj-
duje się około 15,5 mln ton wyrobów zawierających
azbest, w tym 14,9 mln ton płyt azbestowo-cemen-
towych oraz 600 tys. ton rur i innych wyrobów azbe-
stowo-cementowych.  Trwałość  tych  materiałów

określa się na około 30 lat; po tym czasie powsta-
wać będzie ogromna ilość odpadów niekorzystnie
oddziaływujących na środowisko i zdrowie miesz-
kańców

Bezpieczne użytkowanie
i eliminacja materiałów
zawierających azbest

Pierwszym etapem prac mających na celu

oczyszczenie  danego  obiektu  z  azbestu  jest  lo-
kalizacja  wyrobów  zawierających  azbest  w  tym
obiekcie.  Właściciel,  zarządca  lub  użytkownik
obiektu,  w  którym  występują  wyroby  zawierające
azbest, ma obowiązek dokonania ich inwentaryza-
cji,  poprzez  sporządzenie  spisu  z  natury,  zgodnie
z  rozporządzeniem  Ministra  Gospodarki,  Pracy
i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 r.

Odpowiednią  informację,  aktualizowaną  co  roku,
przygotowuje się zarówno dla wyrobów nadal eks-
ploatowanych,  jak  i  dla  tych,  których  eksploatacja
została  zakończona.  Przygotowane  informacje
muszą  następnie  zostać  przesłane,  w  terminie  do
31 stycznia, wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi
miasta – w przypadku osoby fizycznej, bądź woje-
wodzie  –  w  przypadku  gdy  właścicielem  budynku
jest osoba prawna. Właściwość miejscowa organu
zależy od lokalizacji danego obiektu.

Wzory informacji niezbędnych dla potrzeb inwen-

taryzacji wyrobów zawierających azbest zawierają
załączniki 1 i 2.

Kwestię bezpiecznego użytkowania oraz sukce-

sywnej eliminacji produktów azbestowych reguluje
rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Po-
lityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r.

, które

zostało wydane na podstawie cytowanej wyżej
ustawy z 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów
zawierających azbest.

Zgodnie z postanowieniami tego rozporządze-

nia bezpieczne użytkowanie produktów azbesto-
wych możliwe jest tylko wtedy, gdy wyroby te ma-
ją gęstość objętościową większą od 1000 kg/m

(wyroby azbestowe twarde) oraz nie posiadają
widocznych uszkodzeń, mogących stwarzać wa-
runki dla emisji azbestu do środowiska. Przepisy

Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stoso-

wania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. nr 3, poz. 20
z późn. zm.).

Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej: Program usu-

wania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na
terytorium Polski, przyjęty przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej
Polskiej w dniu 14 maja 2002 r. /www.mpips.gov.pl/.

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki

Społecznej  z  dnia  23  października  2003  r.  w  sprawie  wyma-
gań  w  zakresie  wykorzystywania  i  przemieszczania  azbestu
oraz  wykorzystywania  i  oczyszczania  instalacji  lub  urządzeń,
w  których  był  lub  jest  wykorzystywany  azbest  (Dz.U.  nr  192,
poz. 1876).

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo-

łecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków
bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających
azbest (Dz.U. nr 71, poz. 649).

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

rozporządzenia pozwalają na dalsze użytkowanie
tych  wyrobów  po  ich  zabezpieczeniu  powłoką
ochronną  lub  szczelną  zabudową  i  przy  ścisłym
przestrzeganiu wymagań w zakresie ochrony śro-
dowiska.  Wszystkie  inne  wyroby,  które  w  wyniku
oceny gęstości objętościowej i stopnia uszkodze-
nia nie spełniają tych warunków, powinny zostać
bezwzględnie usunięte.

Formularz „Ocena stanu i możliwości bezpiecz-

nego użytkowania wyrobów zawierających azbest”
stanowi załącznik 3.

Ilość punktów uzyskanych w wymienionej

ocenie  decyduje  o  trybie  dalszego  postępowa-
nia z ocenianymi wyrobami i o pilności prac zwią-
zanych z usuwaniem lub naprawą tych wyrobów.
Należy jednak pamiętać, iż niewłaściwe zabezpie-
czony proces eliminacji produktów zawierających
azbest  może  stanowić  większe  ryzyko  uwalnia-
nia  się  włókien  azbestowych  do  środowiska  niż
pozostawienie tych wyrobów w miejscu ich prze-
znaczenia.

Przygotowanie
prac demontażowych

Przed przystąpieniem do demontażu wyrobów za-

wierających azbest i właściciel obiektu, i wykonawca
prac muszą uzyskać odpowiednie dokumenty, speł-
nić szereg wymogów oraz poinformować o pracach
właściwe organy kontrolne. Wykonawca tych prac
– zgodnie z przepisami ustawy z 2001 r. o odpadach
– jest również zobowiązany do uzyskania zezwolenia
na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych

W tym celu specjalistyczna firma, wykonująca

prace  demontażowe,  musi  dokonać  identyfikacji
jakościowej  występującego  azbestu  oraz  ilościowej
inwentaryzacji  z  określeniem  miejsc  występowania
azbestu.  Kolejnym  etapem  jest  oszacowanie  ilości
wytworzonych,  w  wyniku  planowanych  prac,  odpa-
dów zawierających azbest i określenie ich mineralnej
odmiany.  Niezbędne  jest  także  przedłożenie  infor-
macji  o  sposobach  gospodarowania  wytworzonymi
odpadami,  a  w  przypadku  gdy  ilość  wytworzonych
odpadów przekroczy 1 tonę rocznie – również decy-
zji  zatwierdzającej  program  gospodarki  odpadami
niebezpiecznymi.  Program  taki,  oprócz  szczegóło-
wego  opisu  sposobu  gospodarowania  odpadami
zawierającymi azbest, w tym ich transportu i uniesz-
kodliwiania,  powinien  również  zawierać  informacje
o  sposobach  ograniczania  negatywnego  wpływu
tych odpadów na środowisko.

Przed rozpoczęciem prac oczyszczających bu-

dynki z azbestu ich wykonawca jest zobowiązany
do opracowania szczegółowego planu prac, który
powinien zawierać takie informacje, jak:

identyfikacja źródła azbestu,

metody wykonywania prac,

zakres niezbędnych zabezpieczeń pracowni-

ków i środowiska przed emisją włókien azbestu,

ustalenia dotyczące niezbędnego monitoringu

jakości powietrza (dla wyrobów tzw. miękkich i za-
wierających krokidolit – również w trakcie prowadze-
nia prac),

ustalenia dotyczące stopnia narażenia na

azbest.

Wykonawca prac demontażowych musi rów-

nież  posiadać  niezbędne  wyposażenie  techniczne
i  socjalne  do  przeprowadzenia  tych  robót,  a  także
dysponować  odpowiednio  przeszkolonymi  pracow-
nikami – w zakresie zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy w kontakcie z azbestem lub wyrobami zawiera-
jącymi azbest. Szczegółowy program szkoleń okreś-
la rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 2 kwietnia 1998 r.

Prowadzenie
prac demontażowych

Pracodawca zatrudniający pracowników przy

pracach polegających na naprawie lub usuwaniu wy-
robów zawierających azbest z obiektów i urządzeń
budowlanych ma obowiązek:

izolować od otoczenia obszar prac – przez sto-

sowanie odpowiednich osłon,

ogrodzić teren prac – z zachowaniem bez-

piecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla
osób pieszych,

umieścić tablice ostrzegawcze o treści: „Uwa-

ga! Zagrożenie azbestem”, „Osobom nieupoważnio-
nym wstęp wzbroniony”,

zawrzeć porozumienie z zarządzającym skła-

dowiskiem odpowiednim dla odpadów niebezpiecz-
nych, zawierających azbest,

zawrzeć umowę z laboratorium upoważnionym

do prowadzenia monitoringu powietrza,

zastosować odpowiednie środki techniczne

celem zmniejszenia emisji włókien azbestu.

Zmniejszenie zagrożenia pyłem azbestu moż-

liwe  jest  m.in.  dzięki  zapewnieniu  pracownikom,
w  trakcie  wykonywania  określonych  prac,  środków
ochrony  indywidualnej  właściwych  dla  ich  poziomu
narażenia; ograniczeniu liczby pracowników w stre-
fach zagrożenia; stosowaniu odpowiednich środków
technicznych.  W  wypadku  demontażu  obiektów
zawierających azbest – zdaniem ekspertów – emisja
włókien  azbestu  jest  mniejsza  po  ich  całkowitym
nawilgoceniu,  czyli  nasiąknięciu  wodą.  Dlatego  też
konieczne  jest  nawilżenie  wyrobów  zawierających

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. nr 62,

poz. 628 z późn. zm.).

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia

2 kwietnia 1998 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest
oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania
takich wyrobów (Dz.U. nr 45, poz.280).

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

azbest i utrzymywanie ich w stanie wilgotnym przez
cały okres trwania prac demontażowych.

Wyroby azbestowe, w miarę możliwości, powinny

być  demontowane  w  całości  (płyty,  rury,  kształtki),
bez  ich  uszkadzania,  jeśli  tylko  jest  to  technicznie
możliwe.  Przy  pracach  należy  używać  wyłącznie
narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych, wyposażo-
nych w miejscowe instalacje odciągające powietrze.

Wytworzone odpady muszą być pakowane od-

dzielnie, przy czym opakowania powinny być szczel-
ne, o wytrzymałości uniemożliwiającej rozdarcie, za-
bezpieczające przed możliwością uwalniania pyłów
azbestu do otoczenia. Odpady o gęstości objęto-
ściowej poniżej 1000 kg/m

powinny być dodatkowo

zabezpieczone  przed  emisją  włókien  azbestowych
poprzez ich trwałe związanie z cementem (zestalanie
przy  użyciu  cementu).  Prace  zabezpieczające  de-
montowanych elementów powinny być wykonywane
codziennie, dla danej partii materiałów. Przed trans-
portem  odpady  powinny  być  zabezpieczone  przed
dostępem osób niepowołanych.

Duże znaczenie dla minimalizacji ryzyka uwalnia-

nia się pyłu azbestu do otoczenia ma także przygoto-
wanie i organizacja zaplecza budowy, w tym części
socjalnej  obejmującej  urządzenia  sanitarno-higie-
niczne  (z  możliwością  umycia  się  po  pracy  w  kon-
takcie z azbestem), pomieszczenia na szatnie czyste
i  brudne,  pomieszczenia  dla  spożywania  posiłków
i regeneracji.

Bardzo ważne jest również codzienne, staranne

oczyszczanie  strefy  prac,  terenu  wokół,  dróg  we-
wnętrznych  oraz  maszyn  i  urządzeń  –  z  wykorzy-
staniem  podciśnieniowego  sprzętu  odkurzającego,
zaopatrzonego  w  filtry  o  dużej  skuteczności  ciągu,
lub  na  mokro.  Niedopuszczalne  jest  ręczne  zamia-
tanie na sucho, jak również czyszczenie przy użyciu
sprężonego powietrza. Jeżeli prace są prowadzone
w  obiektach  zamkniętych,  niezbędny  jest  również
montaż  komór  dekontaminacyjnych,  stanowiących
łącznik  pomiędzy  pomieszczeniem  będącym  strefą
prac  a  innymi  pomieszczeniami  wewnątrz  obiektu
lub na zewnątrz obiektu.

Powinien obowiązywać bezwzględny zakaz je-

dzenia w strefie pracy, a także palenia tytoniu, który
zwiększa ryzyko występowania raka płuc u pracow-
ników mających kontakt z azbestem. Podczas pracy
z  azbestem  powinien  również  panować  zaostrzony
rygor,  jeśli  chodzi  o  przestrzeganie  zasady  stoso-
wania  środków  ochrony  osobistej,  właściwych  dla
poziomu narażenia poszczególnych pracowników

Podczas usuwania materiałów zawierających

w  swoim  składzie  azbest  należy  prowadzić  moni-
toring  stężenia  włókien  azbestowych  w  powietrzu
w  bezpośrednim  sąsiedztwie  wykonywanych  prac.
Pomiary  takie  powinny  być  przeprowadzane  co

najmniej  raz  dziennie,  po  rozpoczęciu  prac.  Po  za-
kończeniu  prac  demontażowych  należy  sprawdzić
czystość  obiektu,  przeprowadzając  odpowiednie
badanie  czystości  powierza,  realizowane  przez
specjalistyczne laboratoria posiadające akredytację.
W  Polsce  najwyższe  dopuszczalne  stężenie  (NDS)

pyłów zawierających azbest chryzotylowy i inne ma-
teriały włókniste, z wyjątkiem krokidolitu, w środowi-
sku pracy wynosi: dla pyłu całkowitego – 1 mg/m

dla włókien respirabilnych

– 0,2 włókna/cm

. W przy-

padku pyłów zawierających bardziej szkodliwy dla
człowieka azbest krokidolitowy wartości te wynoszą
odpowiednio: 0,5 mg/m

i 0,2 włókna/cm

Ostatnim etapem prac w procesie usuwania mate-

riałów azbestowych jest wywóz odpadów na odpowied-
nio przystosowane do tego celu wysypisko. Przewóz
odpadów zawierających azbest powinien przebiegać
według zasad określonych w ustawie o przewozie dro-
gowym towarów niebezpiecznych

oraz odpowiednim

rozporządzeniu

. Na koniec prac demontażowych wy-

konawca tych robót przedstawia właścicielowi obiektu
dokument stwierdzający rzetelność wykonania prac
i oczyszczenie obiektu z azbestu.

Azbest jest uznany za substancję o udowodnio-

nym  działaniu  rakotwórczym.  Stąd  tak  ważne  jest
ograniczanie  emisji  jego  włókien  do  środowiska
i  eliminacja  potencjalnego  źródła  narażenia  –  dla
osób przebywających w pobliżu miejsca jego wystę-
powania.

Polski system prawny tworzy solidne podstawy

dla  bezpiecznego  użytkowania,  zabezpieczania
i  sukcesywnej  eliminacji  azbestu  ze  środowiska,
a  także  określa  zasady  bezpieczeństwa  i  ochrony
pracowników  wykonujących  prace  polegające  na
zabezpieczaniu  i  usuwaniu  wyrobów  zawierających
azbest.

Tylko bezpieczne postępowanie z azbestem pod-

czas wykonywania prac demontażowych, oparte na
minimalizacji ryzyka uwalniania się pyłu azbestu do
otoczenia, przeciwdziała zanieczyszczeniu otocze-
nia, a tym samym skutecznie redukuje ryzyko ekspo-
zycji na włókna azbestu.

Health & Safety Executive: Working with asbestos in buil-

dings. HSE Books 1999 /www.hse.gov.uk/.

NDS definiowane jest jako: wartość średnia stężenia,

którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego
i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, przez okres
jego aktywności zawodowej, nie powinno spowodować ujemnych
zmian w stanie jego zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych
pokoleń.

Włókna respirabilne to włókna o określonych wymiarach:

długości – powyżej 5 µm, średnicy – poniżej 3 µm, stosunku dłu-
gości do średnicy – powyżej 3.

Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogo-

wym towarów niebezpiecznych (Dz.U. nr 199, poz. 1671).

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 19 grudnia

2002 r. w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów
o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych do transportu
odpadów niebezpiecznych (Dz.U. nr 236, poz. 1986).

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Załącznik 1

Informacja o wyrobach zawierających azbest

i miejscu ich występowania

1. Miejsce, adres

2. Właściciel/zarządca/użytkownik*:

a) osoba prawna – nazwa, adres,

b) osoba fizyczna – imię, nazwisko i adres

3. Tytuł własności

4. Nazwa, rodzaj wyrobu

5. Ilość (m

, tony)

6. Przydatność do dalszej eksploatacji

7. Przewidywany termin usunięcia wyrobu:

a) okresowej wymiany z tytułu zużycia wyrobu

b) całkowitego usunięcia niebezpiecznych materiałów i substancji

8. Inne istotne informacje o wyrobach

Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Podpis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

O b j a ś n i e n i a :

* Niepotrzebne skreślić.

Za wyrób zawierający azbest uważa się każdy wyrób o stężeniu równym lub wyższym od 0,1% azbestu.

Przy określaniu rodzaju wyrobu zawierającego azbest należy stosować następującą klasyfikację:

—  płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie,
—  płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa,
—  rury i złącza azbestowo-cementowe,
—  izolacje natryskowe środkami zawierającymi w swoim składzie azbest,
—  wyroby cierne azbestowo-kauczukowe,
—  przędza specjalna, w tym włókna azbestowe obrobione,
—  szczeliwa azbestowe,
—  taśmy tkane i plecione, sznury i sznurki,
—  wyroby azbestowo-kauczukowe, z wyjątkiem wyrobów ciernych,
—  papier, tektura,
—  inne wyroby zawierające azbest, oddzielnie niewymienione.

Podać podstawę zapisu (np. dokumentacja techniczna, pomiar z natury).

Według „Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest” – załącznik nr 1 do rozporządzenia

ministra właściwego do spraw gospodarki w sprawie sposobów bezpiecznego użytkowania oraz warunków usuwania wyrobów zawiera-
jących azbest.

Na postawie corocznego rozporządzenia ministra właściwego do spraw gospodarki w sprawie dopuszczenia wyrobów zawierających

azbest do produkcji lub do wprowadzenia na polski obszar celny.

Np. informacja o oznaczeniu na planie sytuacyjnym terenu instalacji lub urządzenia zawierającego azbest.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Załącznik 2

Informacja o wyrobach zawierających azbest

, których wykorzystywanie zostało zakończone

1. Miejsce, adres

2. Właściciel/zarządca/użytkownik*:

a) osoba prawna – nazwa, adres,

b) osoba fizyczna – imię, nazwisko i adres

3. Tytuł własności

4. Nazwa, rodzaj wyrobu

5. Ilość (m

, tony)

6. Rok zaprzestania wykorzystywania wyrobów

7. Planowane usunięcia wyrobów:

a) sposób

b) przez kogo

c) termin

8. Inne istotne informacje o wyrobach

Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Podpis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

O b j a ś n i e n i a :

* Niepotrzebne skreślić.

Za wyrób zawierający azbest uważa się każdy wyrób o stężeniu równym lub wyższym od 0,1% azbestu.

Przy określaniu rodzaju wyrobu zawierającego azbest należy stosować następującą klasyfikację:

Podać podstawę zapisu (np. dokumentacja techniczna, spis z natury).

Np. informacja o oznaczeniu na planie.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Załącznik 3

Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest

Obiekt budowlany/urządzenie budowlane

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Adres obiektu budowlanego/urządzenia budowlanego

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pomieszczenie:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rodzaj wyrobu:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Grupa/Nr

Wyrób – rodzaj

Ocena

Przyjęta

punktacja

I. Sposób zastosowania azbestu

Powierzchnia pokryta masą natryskową z azbestem (torkret)

Tynk zawierający azbest

Lekkie płyty izolacyjne z azbestem (gęstość objętościowa < 1000 kg/m

)

Pozostałe wyroby z azbestem

II. Rodzaj azbestu

Azbest chryzotylowy

Inny azbest

III. Struktura powierzchni wyrobu z azbestem

Rozluźniona (naruszona) struktura włókien

Mocna struktura włókien, lecz bez/lub z niewystarczająco gęstą powłoką farby zewnętrznej

Pomalowana, gęsta powłoka zewnętrzna

IV. Stan zewnętrzny wyrobu z azbestem

10.

Duże uszkodzenia

15*

11.

Małe uszkodzenia

5**

12.

Brak uszkodzeń

V. Możliwość uszkodzenia powierzchni wyrobu z azbestem

13.

Wyrób jest przedmiotem jakichś prac

14.

Wyrób przez bezpośrednią dostępność narażony na uszkodzenia (do wysokości 2 m)

15.

Wyrób narażony na uszkodzenia mechaniczne

16.

Wyrób narażony na wstrząsy i drgania

17.

Wyrób narażony na działanie czynników atmosferycznych (na zewnątrz obiektu)

18.

Wyrób znajduje się w zasięgu silnych ruchów powietrza

19.

Wyrób nie jest narażony na wpływy zewnętrzne

VI. Wykorzystanie pomieszczenia

20.

Regularnie przez dzieci, młodzież lub sportowców

21.

Trwałe lub częste przebywanie w pomieszczeniach innych osób

22.

Czasowo wykorzystywane pomieszczenie

23.

Rzadko wykorzystywane pomieszczenie

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Grupa/Nr

Wyrób – rodzaj

Ocena

Przyjęta

punktacja

VII. Usytuowanie wyrobu

24.

Bezpośrednio w pomieszczeniu

25.

Za zawieszonym nieszczelnym sufitem lub innym pokryciem

26.

W systemie wywietrzania pomieszczenia (kanały wentylacyjne)

27.

Za zawieszonym szczelnym sufitem lub innym pokryciem, ponad pyłoszczelną powierzchnią
lub poza szczelnym kanałem wentylacyjnym

A. Suma punktów oceny

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B. Stopień pilności I
(wymiana lub naprawa wymagana bezzwłocznie) 60 i więcej punktów

C. Stopień pilności II
(ponowna ocena wymagana w czasie 1 roku)

35 do 55 punktów

D. Stopień pilności III
(ponowna ocena w terminie do 5 lat)

25 do 30 punktów

* Duże uszkodzenia – widoczne pęknięcia lub ubytki na powierzchni większej niż 3% powierzchni wyrobu.

** Małe uszkodzenia – brak widocznych pęknięć, a ubytki na powierzchni mniejszej niż 3% powierzchni wyrobu.
UWAGA: Należy podkreślić tylko jedną pozycję w grupie; jeśli wystąpi więcej niż jedna, należy podkreślić najwyższą punktację.
Zsumować ilość punktów, ustalić ocenę końcową i stopień pilności.

Beata Snarska

Zakład Epidemiologii Środowiskowej

Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi

Rada Ochrony Pracy na posiedzeniu w dniu

2 czerwca 2005 r. wysłuchała informacji Główne-
go  Inspektora  Pracy  i  Przedstawiciela  Pełno-
mocnika  Rządu  do  Spraw  Osób  Niepełnospraw-
nych  na  temat  warunków  pracy  osób  niepełno-
sprawnych.

Na podstawie przedstawionych informacji oraz

przeprowadzonej dyskusji Rada Ochrony Pracy

wyraża głębokie zaniepokojenie występującymi
u niektórych pracodawców faktami nieprzestrzega-
nia przepisów prawa pracy:

— tolerowaniem przez pracodawców niezgod-

nego  z  obowiązującymi  przepisami  stanu  bez-
pieczeństwa  pracy  w  zakładach  zatrudniających
osoby  niepełnosprawne  oraz  odstępstw  od  zasad
bezpiecznej pracy,

Stanowisko

Rady Ochrony Pracy

dokumenty

w sprawie

warunków pracy osób niepełnosprawnych

z dnia 7 lipca 2005 r.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

— wadliwą organizacją pracy oraz niestarannym

wykonywaniem obowiązków przez osoby nadzorują-
ce pracę osób niepełnosprawnych,

— brakiem wiedzy pracodawców w zakresie zatrud-

niania i uprawnień pracowników niepełnosprawnych,

— świadomym nierespektowaniem uprawnień

tych osób,

— brakiem współpracy pracodawców i służb

medycyny pracy w zakresie przystosowania po-
mieszczeń i stanowisk pracy do potrzeb osób niepeł-
nosprawnych.

W związku ze stwierdzonymi wyżej uchybieniami

Rada Ochrony Pracy postuluje:

— prowadzenie na szczeblu okręgowych in-

spektoratów pracy działań informacyjnych i porad-
nictwa  wśród  pracodawców,  którzy  utworzyli  lub
zamierzają  utworzyć  stanowiska  pracy  dla  osób
niepełnosprawnych  w  zakresie  wymogów,  jakie

powinien spełniać zakład zatrudniający osoby nie-
pełnosprawne,

— usprawnienie współpracy pracodawców ze

służbami medycyny pracy w zakresie opiniowa-
nia stanowisk pracy do potrzeb osób niepełno-
sprawnych,

— opracowanie wytycznych określających pod-

stawowe wymagania, jakie powinien spełniać zakład
pracy zatrudniający osoby niepełnosprawne,

— dokonania przez pracodawców oceny ryzyka

występującego przy określonych pracach.

Nierespektowanie przez pracodawców upraw-

nień pracowników niepełnosprawnych tudzież wa-
dliwa organizacja pracy i niestaranne wykonywanie
obowiązków przez osoby nadzorujące pracę to
przesłanki – zdaniem Rady Ochrony Pracy – uzasad-
niające cofnięcie pracodawcy statusu zakładu pracy
chronionej.

Uzdrowisko Szczawno Zdrój leży na wysokości oko-

ło 410 m n.p.m. na Dolnym Śląsku, w Sudetach Środ-
kowych. Okolice Szczawna są zalesione, uzdrowisko
otaczają wzgórza oraz góra Chełmiec (869 m n.p.m.).
Usytuowanie wśród lasów i różnice wzniesień sprawiają,
że panujący tu klimat jest łagodny, ale również pobudza-
jący i orzeźwiający – typowy dla gór średniej wysokości.
Mówi się też, że klimat uzdrowiska posiada cechy klima-
tu śródziemnomorskiego.

Bogactwem naturalnym Szczawna są przede

wszystkim wody mineralne. Ich główny składnik
stanowią szczawy wodorowęglanowo-sodowo-ma-
gnezowe uzyskiwane z czterech źródeł: „Dąbrówka”,
„Mieszko”, „Młynarz” i „Marta”.

Pierwsze udokumentowane wzmianki o Szczawnie

Zdroju pochodzą z 1221 r., z czasów Henryka I Broda-
tego. Początkowo Szczawno, jako wieś, należało do
księstwa wrocławskiego, a w 1392 r. przeszło w ręce
króla czeskiego Wacława. W 1509 r. posiadłość nabył
Conrad von Hochberg, którego potomkowie dziedzi-
czyli Szczawno do 1931 r.

W 1815 r. zbudowano tu pierwsze sanatorium.

Od 1816 r. nastąpił intensywny rozwój uzdrowiska,
wybudowano pijalnię wód mineralnych, halę space-
rową, teatr, hotele, zajazdy.

Kolejne lata były związane z rozwojem lecznic-

twa  uzdrowiskowego.  Na  przełomie  XIX  i  XX  wieku
utworzone  zostały  dwa  parki:  Zdrojowy  i  Szwedzki,
które  – do dziś zadbane – są pięknie wkomponowa-
ne  w  miejscowość.  Szczawno  uzyskało  europejską
sławę  uzdrowiska  i  ściągało  na  leczenie  woda-
mi  mineralnymi  wielu  możnych  i  sławnych  ludzi.
W uzdrowisku przebywali: Zygmunt Krasiński, Hen-
ryk Wieniawski, car Mikołaj I, a nawet Winston Chur-
chill, Wilhelm II, a także Karol May.

uzdrowiska

W Szczawnie Zdroju…

Pijalnia wód mineralnych w Szczawnie – widok na Chełmiec.

Fot.: A. Serafińska

W kolejnej publikacji z cyklu „Uzdrowiska” – w którym prezentujemy miejscowości uzdrowiskowe

i znajdujące się w nich ośrodki rehabilitacyjne, z którymi ZUS współpracuje realizując program rehabilita-
cji leczniczej w ramach prewencji rentowej – przedstawiamy Szczawno Zdrój.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

W niedalekiej odległości od Szczawna Zdroju

znajduje się zamek Książ. Wznosi się on na urwi-
stym stoku, otoczonym z trzech stron doliną Pałecz-
nicy. Zamek, okolony pięknym parkiem, posiada
400 sal, w tym między innymi reprezentacyjne, salę
balową, konferencyjną.

Dzięki leczniczym właściwościom wód oraz

korzystnemu  mikroklimatowi  do  szczawieńskie-
go  uzdrowiska  przyjeżdżają  zarówno  dorośli,  jak
i dzieci. Dorośli kuracjusze mogą uzyskać pomoc
w  zakresie  chorób:

narządu ruchu (pourazo-

we, reumatyczne, zwyrodnieniowe i osteoporo-
za)

chorób układu oddechowego (laryngologicz-

ne, astma, choroby alergiczne)

układu trawien-

nego

układu sercowo-naczyniowego

ukła-

du moczowego, a także

przemiany materii

cukrzycy.

Zabiegi, które mogą być stosowane przy le-

czeniu schorzeń, to między innymi:

kąpiele

inhalacje

światłolecznictwo

elektrolecz-

nictwo

masaże. Do dyspozycji kuracjuszy jest

wiele  obiektów  sanatoryjnych  (na  szczególną
uwagę  zasługuje  Dom  Zdrojowy)  wyposażonych
w  wysokospecjalistyczną  aparaturę  medyczną
i  bazę  zabiegową.  Ponadto  w  uzdrowisku  znaj-
dują  się  korty  tenisowe,  trasy  rowerowe,  tereny
spacerowe.

W 2005 r. w każdym turnusie może być skie-

rowanych  do  uzdrowisk  na  rehabilitację  leczni-
czą,  w  ramach  prewencji  rentowej,  300  ubezpie-
czonych, u których stwierdzono potrzebę rehabi-
litacji  schorzeń  narządu  ruchu,  układu  krążenia
i  układu  oddechowego.  Szczególnie  ubezpie-
czeni  z  rejonu  Śląska  korzystają  z  gościnności
uzdrowiska  Szczawno  Zdrój  i  otrzymują    zaleco-
ne,  w  ramach  programu  rehabilitacji  leczniczej,
leczenie i zabiegi.

Anna Serafińska

Departament Prewencji i Rehabilitacji

W uzdrowisku Szczawno kuracjusze – mając do dys-

pozycji bardzo dobrą, unowocześnianą bazę hotelową
i zabiegową – mogą również podziwiać piękne obiekty
z różnych okresów rozwoju miejscowości. W XIX-wiecz-
nym Teatrze Zdrojowym znajduje się przepiękna sala
rokokowa, a ponadto można odwiedzać halę space-
rową i pijalnię wód mineralnych, a także wybudowaną
w 1818 r. Wieżę Anny, usytuowaną na Templu, miejscu,
w którym odprawiano obrzędy ku czci wód mineralnych.

Hala spacerowa w Szczawnie Zdroju.

Fot.: A. Serafińska

Wieża Anny na Templu – okolice Szczawna.

Fot.: A. Serafińska

Zakład przyrodoleczniczy w Szczawnie Zdroju.

Fot.: A. Serafińska

Gimnastyka „szkoła pleców”.

Fot.: A. Serafińska

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Wydarzenia, opinie – 2005

3-4 czerwca w Warszawie odbył się kongres

naukowy na temat „Sport i aktywność ruchowa dzieci
i młodzieży”. Jego organizatorami byli m.in. Oddział
Warszawski Polskiego Towarzystwa Medycyny Spor-
towej,  Centralny  Ośrodek  Medycyny  Sportowej  oraz
Fundacja  Edukacji  Medycznej  i  Promocji  Zdrowia.
Patronat  honorowy  nad  kongresem  objęli:  Minister
Zdrowia, Minister Edukacji Narodowej i Sportu, Prezes
Polskiego  Komitetu  Olimpijskiego  oraz  Prezes  Pol-
skiego Komitetu Paraolimpijskiego.

W obradach uczestniczyli przedstawiciele in-

stytutów,  klinik  oraz  oddziałów  rehabilitacyjnych
i  ortopedycznych  z  terenu  całej  Polski,  reprezen-
tanci akademii wychowania fizycznego z Poznania,
Katowic, Warszawy, Gdańska, Krakowa i Wrocławia,
a także  przedstawiciele Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych.

Głównym tematem kongresu była rola i znacze-

nie  aktywności  ruchowej  w  profilaktyce,  leczeniu
i kompleksowej rehabilitacji chorób cywilizacyjnych.
Podczas  sesji  tematycznych  poruszono  m.in.  takie
zagadnienia,  jak:

historia, rola i zadania czasopi-

śmiennictwa medyczno-sportowego we współcze-
snym sporcie

doping a dozwolone wspomaganie

treningu sportowego

psychologia sportu

sport

w walce z patologiami społecznymi

praktyczne

wykorzystanie zdobyczy nauk medycznych przez
trenerów w ich pracy zawodowej.

Podczas spotkania podkreślono, że odpowied-

nio  dawkowana  aktywność  fizyczna  –  w  każdym
wieku i na każdym etapie rozwoju człowieka – jest
najprostszym  i  najtańszym  środkiem  zwiększa-
jącym  możliwości  adaptacyjne  i  odpornościowe
organizmu. Wykazano, że zapadalność na choro-
by  cywilizacyjne  i  ich  przebieg,  jak  też  statystyka
śmiertelności, pozostają w ścisłej współzależności
z niskim poziomem aktywności fizycznej polskiego
społeczeństwa.

17 czerwca w Warszawie zorganizowano

seminarium  poświęcone  realizacji  projektu  Mię-
dzynarodowej  Organizacji  Pracy,  który  dotyczy
promowania  inkluzji

społecznej osób niepełno-

sprawnych poprzez zwiększenie możliwości za-
trudnienia.

Wprowadzenia do wymienionego projektu doko-

nała oraz planowane działania przedstawiła repre-
zentantka MOP, Annie Rice.

Projekt MOP przewiduje:

analizę kosztów wy-

łączenia ze społeczeństwa – w porównaniu do nakła-
dów na rehabilitację i utrzymanie miejsc pracy

utwo-

rzenie networku (sieci) rehabilitacji

wykorzystanie

programu  WISE  (Work  Improvements  in  Small  Enter-
prises  –  poprawa  warunków  pracy  w  małych  przed-
siębiorstwach),  realizowanego  przez  MOP  w  celu
utrzymania zatrudnienia lub zwiększenia dostępu do
pracy

kampanię edukacyjną i informacyjną. Uczest-

nicy seminarium – m.in. przedstawiciele Stowarzysze-
nia  Przyjaciół  Integracji,  Biura  Pełnomocnika  Rządu
ds.  Osób  Niepełnosprawnych,    związków  zawodo-
wych  oraz  pracodawców  –  przedstawili  stanowisko
dotyczące  oceny  propozycji  projektu  w  warunkach
polskich.

Przystąpiono do opracowania założeń strategii

oraz ramowego planu działania dla zespołu realizują-
cego wymieniony projekt w Polsce.

21 czerwca w Poznaniu odbyło się seminarium

na temat „Ochrona przed hałasem”. Jego organiza-
torem był Centralny Instytut Ochrony Pracy – Pań-
stwowy Instytut Badawczy, zaś współorganizatorami
Ministerstwo Gospodarki i Pracy oraz Państwowa
Inspekcja Pracy.

Program obrad obejmował m.in. takie zagad-

nienia, jak:

problem hałasu w środowisku pracy

i życia człowieka

przestrzeganie przepisów bez-

pieczeństwa i higieny pracy w zakresie ochrony
przed hałasem

ochrona słuchu przed hałasem

zasady doboru oraz stosowania indywidualnych

ochron słuchu. Omówiono i zaprezentowano także
serwis internetowy CIOP-PIB poświęcony zagadnie-
niom hałasu.

Wagę omawianego problemu podkreślano pod-

czas seminarium wielokrotnie. Ocenia się, że jedna
trzecia pracowników w Europie (ponad 60 mln) przez
ponad  jedną  czwartą  czasu  pracy  jest  narażona
na  działanie  wysokiego  poziomu  hałasu,  a  prawie
40  mln  pracowników  przez  ponad  połowę  czasu
pracy musi podnosić głos w celu skutecznej komu-
nikacji słownej.

W związku z wejściem w życie 15 lutego 2006 r.

nowej  europejskiej  dyrektywy  dotyczącej  poziomu
hałasu w miejscu pracy przedstawiono zasady oceny
zgodności  urządzeń  używanych  na  zewnątrz  po-
mieszczeń  z  wymaganiami  Wspólnoty  Europejskiej
(dyrektywa 2000/14/WE).

Spotkanie w Poznaniu stanowiło kontynuację

działań  realizowanych  w  ramach  kampanii  infor-
macyjnej  Europejskiej  Agencji  Bezpieczeństwa
i  Zdrowia  w  Pracy  poświęconej  walce  z  hałasem.
Głównym  koordynatorem  tych  działań  jest  CIOP-
-PIB,  który  pełni  jednocześnie  w  Polsce  rolę  kra-
jowego  punktu  centralnego  Europejskiej  Agencji
Bezpieczeństwa  i  Zdrowia  w  Pracy.  Inauguracja
kampanii informacyjnej miała miejsce 20 kwietnia
2005 r., a znajdzie swój finał podczas europejskie-

Inclusio (łac.) – włączenie.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

go tygodnia pt. „Stop hałasowi!”, który odbędzie
się w październiku 2005 r.

Podczas seminarium odbyło się uroczyste wrę-

czenie Kart Liderów Bezpiecznej Pracy oraz tzw.
certyfikatów kompetencji konsultanta w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy w małych i średnich
przedsiębiorstwach.

3-7 września w Sztokholmie odbył się mię-

dzynarodowy  kongres  poświęcony  współczesnym
osiągnięciom  w  dziedzinie  kardiologii,  którego
organizatorem  było  Europejskie  Towarzystwo  Kar-
diologiczne (ESC).

Tego typu spotkania odbywają się cyklicznie,

już od wielu lat, a uczestników kongresu gościło
m.in. Monachium, Wiedeń, Barcelona, Berlin. Do-
roczne zjazdy skupiają najwybitniejsze autorytety
w wymienionej dziedzinie, zaś ich uczestnicy – le-
karze, pielęgniarki, technicy – mają możliwość wy-
boru najbardziej interesujących dla siebie tematów
spotkania.

Obecnie przewodniczącym Europejskiego

Towarzystwa Kardiologicznego jest prof. Michał
Tendera.

Komitetowi organizacyjnemu tegorocznego kon-

gresu przewodniczyli Andrew Newby i Karin Sipido,
a  tematyka  spotkania,  poświęcona  najnowszym
osiągnięciom  w  dziedzinie  kardiologii,  obejmowała
m.in.  kardiologię  inwazyjną,  nieinwazyjną,  prewen-
cję, rehabilitację i epidemiologię.

Podczas spotkania poruszono m.in. takie tematy,

jak:

niewydolność krążenia – funkcja lewej komory

choroby serca u kobiet

wady serca – zatorowość

płucna

choroba niedokrwienna serca

krążenie

obwodowe i udar mózgu

nadciśnienie

wady

wrodzone serca

chirurgia wad wrodzonych

no-

wości naukowe w dziedzinie kardiologii na świecie
a praktyka kliniczna

najnowsza aparatura medycz-

na wykorzystywana w dziedzinie kardiologii (techniki
obrazowe).

Wśród uczestników kongresu nie zabrakło przed-

stawiciela Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który
zaprezentował referat nt. „Tendencje i rozwój rehabi-
litacji kardiologicznej w ramach prewencji rentowej
ZUS na przestrzeni ostatnich lat.”

5-6 września w Wiedniu odbyła się międzynaro-

dowa konferencja nt. „Ubezpieczenia z tytułu wypad-
ków przy pracy i chorób zawodowych w 25 krajach
Unii Europejskiej”. Organizatorem spotkania było
Europejskie Forum Ubezpieczeń z Tytułu Wypadków
przy Pracy i Chorób Zawodowych.

Wymienione wyżej Forum, założone w 1992 r.

w  Rzymie,  jest  stowarzyszeniem  organizacji  odpo-
wiedzialnych  za  obowiązkowe  ubezpieczenie  wy-
padkowe, skupiającym takie organizacje z 16 krajów
europejskich.  Umożliwia  ono  wymianę  informacji
i  doświadczeń  z  zakresu  ubezpieczeń,  prewencji,
rehabilitacji  i  odszkodowań  między  państwowymi

instytucjami właściwymi dla ubezpieczeń z tytułu wy-
padków przy pracy i chorób zawodowych. W 2005 r.
Forum koncentruje się w swoich działaniach na usta-
nowieniu bliższych relacji oraz poszerzeniu zakresu
wymiany informacji między instytucjami ubezpiecze-
niowymi starych i nowych krajów członkowskich Unii
Europejskiej.

W spotkaniu uczestniczyli eksperci z wielu krajów

europejskich, w tym przedstawiciele Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych z Polski. Reprezentant ZUS
wygłosił referat na temat „Ubezpieczenia wypadko-
we w Polsce”. Przedmiotem dyskusji były najnowsze
rozwiązania w sferze ubezpieczeń z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych oraz bieżące wy-
zwania dotyczące tych ubezpieczeń.

Druga część konferencji poświęcona była pre-

zentacji  systemów  ubezpieczeń  z  tytułu  wypadków
przy pracy i chorób zawodowych w nowych krajach
członkowskich UE. Wystąpienia prelegentów dostar-
czyły informacji na temat organizacji wymienionych
ubezpieczeń  w  poszczególnych  krajach,  w  tym
obejmujących  m.in.  takie  kwestie,  jak:

instytucja

odpowiedzialna za ubezpieczenie wypadkowe

for-

ma ubezpieczenia (państwowe, prywatne, system
mieszany, niezależny podmiot itp.)

sposób finan-

sowania (kto finansuje ubezpieczenie wypadkowe,
wysokość składki)

kto jest objęty ubezpieczeniem

świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i cho-

rób zawodowych

rola instytucji ubezpieczeniowej

w zapobieganiu wypadkom przy pracy i chorobom
zawodowym.

8-9 września w Warszawie odbyło się semina-

rium na temat „Międzynarodowa klasyfikacja funk-
cjonowania niepełnosprawności i zdrowia (ICF) oraz
jej zastosowania”. Jego organizatorem było Centrum
Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia. W spo-
tkaniu uczestniczył przedstawiciel Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych.

Program seminarium obejmował prezentację

takich zagadnień, jak:

nowa strategia dochodze-

nia do konsensusu w sprawach zdrowia i niepeł-
nosprawności

naukowe podstawy ICF

wpływ

stosowania ICF na organizację opieki zdrowotnej
i rehabilitacji – doświadczenia międzynarodowe
i kierunki badań w tym zakresie

zastosowania ICF

w badaniach dotyczących podstawowych proble-
mów w dziedzinie polityki zdrowotnej i społecznej
oraz strategii przeciwdziałania wykluczaniu społecz-
nemu

silne i słabe punkty ICF i dotyczące jej pra-

ce rozwojowe

model ICF w krajach UE – pierwsze

efekty

model i oczekiwane efekty wprowadzania

ICF w Polsce.

Należy dodać, że Światowa Organizacja Zdrowia

oraz  liczne  instytucje  i  środowiska  zainteresowane
rozwojem  ochrony  zdrowia  i  nowoczesnej  polityki
społecznej  przypisują  ICF  wyjątkową  rolę.  W  ostat-
nich latach prace nad zastosowaniem ICF są bardzo
intensywne.  Ich  rezultatem  są  m.in.  podstawowa

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

wersja  ICF  odnosząca  się  do  chorób  przewlekłych
oraz  wersje  dla  każdej  z  dwunastu  spośród  wy-
branych  chorób  przewlekłych  (np.  takich  jak  udar,
reumatoidalne  zapalenie  stawów,  cukrzyca,  ostero-
poroza, depresja).

8-10 września w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą

– pod patronatem Jego Magnificencji Rektora Akade-
mii Medycznej w Lublinie, prof. dr hab. Andrzeja Książ-
ka – odbyło się XI sympozjum naukowe Polskiego
Towarzystwa Rehabilitacji. Z referatem na tym spotka-
niu wystąpił przedstawiciel Departamentu Prewencji
i Rehabilitacji Centrali ZUS.

Sympozjum zorganizowali: Zarząd Główny Pol-

skiego  Towarzystwa  Rehabilitacji,  Zakład  Rehabili-
tacji  i  Fizjoterapii  Akademii  Medycznej  w  Lublinie,
Klinika Ortopedii i Rehabilitacji Akademii Medycznej
w  Lublinie,  Komitet  Rehabilitacji,  Kultury  Fizycznej,
Integracji  Społecznej  Polskiej  Akademii  Nauk  i  Za-
kład Ubezpieczeń Społecznych.

Tematem spotkania były rehabilitacja w protezo-

plastyce  stawów  oraz  rehabilitacja  w  kręgozmykach.
Sesje  tematyczne  poświęcone  były  m.in.  następują-
cym  zagadnieniom:

standaryzacja i indywidualiza-

cja usprawniania po całkowitych protezoplastykach
stawów kolanowych

jakość życia osób po endo-

protezoplastyce stawu biodrowego

wykorzystanie

elementów biomechaniki w postępowaniu rehabili-
tacyjnym po protezoplastyce biodra

rehabilitacja

w protezoplastyce kolana

perspektywy leczenia za-

chowawczego kręgozmyków

ograniczenie spraw-

ności funkcjonalnej chorych z kręgozmykiem

wytycz-

ne dla organizacji systemu zintegrowanego usprawnia-
nia dzieci z wczesnym uszkodzeniem mózgu w Polsce
(doświadczenia zamojskie).

13-14 września w Krakowie – pod patronatem

m.in. Ministra Gospodarki i Pracy – odbyła się mię-
dzynarodowa konferencja pt. „Nauka i normalizacja
na rzecz rozwoju i stosowania środków ochrony
indywidualnej”. Uczestniczył w niej także przedstawi-
ciel Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Organizatorem konferencji był Centralny Instytut

Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy.

Spotkanie skierowane było w szczególności do

przedstawicieli jednostek notyfikowanych

, instytu-

cji  sprawujących  nadzór  nad  rynkiem,  producen-
tów  oraz  pracodawców  i  użytkowników  środków
ochrony  indywidualnej.  Jego  program  obejmował:

prezentację nowych kierunków w rozwiązaniach

konstrukcyjnych oraz materiałach stosowanych do
produkcji środków ochrony indywidualnej

metody

badawcze i kryteria oceny parametrów ochronnych
i użytkowych środków ochrony indywidualnej, ze

szczególnym uwzględnieniem nowych zagrożeń
i oceny skuteczności w warunkach użytkowania

zasady, metody i narzędzia wspomagające dobór

i bezpieczne stosowanie środków ochrony indywi-
dualnej

zagadnienia z zakresu normalizacji i certy-

fikacji oraz nadzoru nad rynkiem w obszarze środ-
ków ochrony indywidualnej.

Tematyka spotkania dotyczyła wszystkich ro-

dzajów środków ochrony indywidualnej: sprzętu
ochrony układu oddechowego, odzieży ochronnej,
hełmów ochronnych, środków ochrony rąk i nóg,
środków ochrony oczu i twarzy, sprzętu chroniące-
go przed upadkiem z wysokości, środków ochrony
słuchu.

14 września w Warszawie odbyło się semina-

rium na temat „Bezpieczeństwo pracy w budownic-
twie”, zorganizowane dla Polskiego Związku Praco-
dawców Budownictwa. Organizatorem spotkania
była m.in. Państwowa Inspekcja Pracy; z referatem
wystąpił także przedstawiciel Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych.

Podczas seminarium omówiono m.in. takie za-

gadnienia, jak:

zasady ustalania zróżnicowanej

składki na ubezpieczenie wypadkowe

najważniej-

sze akty prawne, regulujące bezpieczeństwo pracy
w budownictwie, związane z ustawą Prawo budowla-
ne oraz Kodeksem pracy

najważniejsze elementy

planu BIOZ (Bezpieczeństwo i Ochrona Zdrowia)

ocena ryzyka zawodowego

poprawna orga-

nizacja placu budowy – przez pryzmat najczęściej
dostrzeganych nieprawidłowości.

Jednostki notyfikowane – autoryzowane jednostki certyfi-

kujące i kontrolujące oraz autoryzowane laboratoria właściwe do
wykonywania czynności określonych w procedurach oceny zgod-
ności, zgłoszone Komisji Europejskiej i państwom członkowskim
Unii Europejskiej.