Strona 1

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW

(część 6)

Włodzimierz Gajda

Duża część witryn WWW stosuje tła. Przemawiają za tym nie tylko względy estetyczne, ale również praktyczne.

Strona wykorzystująca tła łatwiej podlega modyfikacjom, niż witryna zawierająca jedynie znaczniki IMG. Dzieje się

tak dlatego, że zwiększenie ilości treści na stronie lub w komórkach tabeli powoduje automatyczne "wydłużenie" tła.

1 maja 2004 r.

Spis treści

1. Style definiujące tło

1.1 Ćwiczenie 1

1.2 Ćwiczenie 2

1.3 Ćwiczenie 3

2. Płynne nałożenie obrazu

2.1 Ćwiczenie 4

2.2 Ćwiczenie 5

2.3 Pionowe powielanie obrazu

2.4 Ćwiczenie 6

2.5 Poziome powielanie obrazu

2.6 Ćwiczenie 7

3. Jednopikselowe plasterki

3.1 Ćwiczenie 8

3.2 Ćwiczenie 9

Strona 2

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

4. Obrazy z jednolitymi brzegami

4.1 Ćwiczenie 10

5. Podsumowanie

1. Style definiujące tło

Ustalenie tła realizujemy za pośrednictwem arkuszy stylów. Atrybut

background-image

określa adres URL pliku

stanowiącego tło. Dodatkowymi właściwościami, jakie możemy modyfikować w odniesieniu do tła są

background-repeat

- powielanie tła,

background-position

- położenie tła,

background-attachment

- unieruchomienie tła.

Atrybut

background-repeat

ustala sposób powielania tła. To właśnie automatyczne powielanie tła obrazu

ułatwia pracę webmastera. Dopuszczalnymi wartościami atrybutu

background-repeat

są

repeat

,

repeat-

y

,

repeat-x

oraz

no-repeat

. Wartością domyślną jest

repeat

. W takim przypadku obraz tła jest powielany w

poziomie i w pionie. Wartość

no-repeat

powoduje, że obraz w ogóle nie będzie powielany. Natomiast wartości

repeat-x

oraz

repeat-y

powodują powielanie tła wyłącznie w poziomie lub w pionie, odpowiednio.

Położenie tła zmieniamy modyfikując atrybut

background-position

. Dopuszczalne są wartości procentowe

oraz wyrażające położenie w pikselach. Ponadto predefiniowane stałe

left, center, right

oraz

top,

center, bottom

umożliwiają wyrównanie tła do krawędzi okna przeglądarki.

Ostatni atrybut

background-attachment

posiada dwie dopuszczalne wartości

scroll

oraz

fixed

. Wartość

fixed

powoduje, że tło nie będzie przewijane podczas przewijania zawartości strony.

1.1 Ćwiczenie 1

Przygotuj stronę WWW o tle przedstawionym na rysunku 1. Wykorzystana fotografia jest zapisana w pliku

krzak.jpg

.

Strona 3

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Rozwiązaniem ćwiczenia jest strona zawierająca style łączące opisane atrybuty. Dodatkowo, kolor zielony tła

uzyskamy wykorzystując atrybut

background

background: green;

background-image: url(krzak.jpg);

background-repeat: repeat-y;

background-position: 55px 300px;

background-attachment: fixed;

Zauważmy, że zgodnie z wartością atrybutu

background-repeat

obraz tła jest powielany w pionie.

Przeglądarka przedstawia trzy fotografie jedna nad drugą. Jeśli zdjęcia nie poddamy specjalnej obróbce, wówczas

granica pomiędzy fotografiami jest wyraźna.

Rysunek 1. Pionowe powielanie tła

1.2 Ćwiczenie 2

Strona 4

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Przygotuj stronę WWW o tle widocznym na rysunku 2.

Rozwiązanie ćwiczenia wymaga ustalenia następujących stylów

background: lightblue url(krzak.jpg) repeat-x

center fixed;

Jest to alternatywna składnia definicji stylu zawierająca kilka atrybutów oddzielonych białymi znakami.

Użyto tutaj atrybutu

background

, nadając mu pięć wartości. Ponieważ pośród wartości atrybutu

background

wystąpiła wartość

repeat-x

, zatem tło zostało powielone w poziomie. Podobnie jak i w pierwszym przykładzie

przejście pomiędzy fotografiami nie jest płynne.

Rysunek 2. Poziome powielanie tła

1.3 Ćwiczenie 3

Określ style, które zastosowano do przygotowania witryny widocznej na rysunku 3.

Strona 5

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Jeśli definicja stylu nie zawiera wartości

repeat

background: url(krzak.jpg);

wówczas tło zostanie powielone zarówno w poziomie jak i w pionie. W tym przypadku przejście pomiędzy

fotografiami jest jeszcze bardziej widoczne. Powielenie fotografii w poziomie i w pionie uwypukla granicę pomiędzy

fotografiami.

Rysunek 3. Tło powielane w poziomie i w pionie

2. Płynne nałożenie obrazu

Powielając obraz w poziomie i w pionie zazwyczaj otrzymamy efekt kratki. Granica przejścia pomiędzy kolejnymi

ilustracjami jest bardzo wyraźna. Widać to na każdej z ilustracji od 1 do 3. W celu płynnego sklejenia powielonego

obrazu tła należy użyć efektu

Filtry | Odwzorowanie | Płynne nałożenie

.

Strona 6

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Efekt

Płynne nałożenie

przekształca obraz w taki sposób, że przejście pomiędzy powielonymi obrazami tła jest

płynne.

Ilustracja 4 przedstawia efekt płynnego nałożenia fotografii. Jedna z przedstawionych stron zawiera w tle obraz

oryginalny, zaś druga obraz, na którym wykonano efekt płynnego nałożenia. W drugim przypadku, granica pomiędzy

fotografiami nie jest widoczna.

Strona 7

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Rysunek 4. Porównanie tła z oraz bez efektu płynnego nałożenia

2.1 Ćwiczenie 4

Strona 8

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Przygotuj stronę, zawierającą w tle płynnie nałożone zdjęcie stawu, widoczną na rysunku 5.

Rysunek 5. Tło zawierające płynnie nałożone zdjęcie stawu

Kolejne etapy rozwiązania są zilustrowane na rysunku 6. Po otworzeniu rysunku skalujemy go do odpowiednich

rozmiarów, np. 200x150 pikseli. Następnie wykonujemy efekt

Płynne nałożenie

. Wprawdzie po wykonaniu

tego efektu obraz jest już gotowy, jednak umieszczenie go w tle strony spowoduje, że jakikolwiek tekst będzie słabo

widoczny. Dodajmy do obrazu białą warstwę i zmniejszmy jej nieprzepuszczalność. W ten sposób rozjaśnimy obraz,

dzięki czemu treść zagadki o kaczce umieszczona na stronie jest dobrze widoczna (rysunek 5).

Strona 9

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.google-analytics.com/__utm.gif?utmwv=1&utmn=1249210115&utmcs=iso-8859-...

Strona 10

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Rysunek 6. Etapy przygotowania płynnie nałożonej fotografii stawu

2.2 Ćwiczenie 5

Przygotuj stronę WWW zawierającą w tle deseń przedstawiający trawę. Strona została przedstawiona na rysunku 7.

Rysunek 7. Płynnie nałożone zdjęcie trawy umieszczone w tle

Kolejne etapy pracy ilustruje rysunek 8. Po otworzeniu zdjęcia przedstawiającego wiejski krajobraz, wycinamy

odpowiedni fragment. Fragment ten, po przeskalowaniu do odpowiednio małych rozmiarów płynnie nakładamy na

siebie. Ostatnim krokiem jest rozjaśnienie obrazu poprzez dodanie białej warstwy.

Strona 11

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Rysunek 8. Etapy przygotowania płynnie nałożonej fotografii trawy

Strona 12

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

2.3 Pionowe powielanie obrazu

Efekt płynnego nałożenia znacznie ułatwia pracę. Proces nakładania fotografii jest automatyczny, nie wymaga

wykonywania żmudnych operacji. Nie jest on jednak pozbawiony wad. Po pierwsze otrzymywany obraz jest płynny i

w pionie i w poziomie. Nie ma możliwości przygotowania obrazu, który byłby płynny tylko w jednym kierunku.

Płynność w obu kierunkach wymaga przekształceń, które zmniejszają czytelność obrazu. Wykonanie płynnego

nałożenia tylko w jednym kierunku dałoby obraz bardziej czytelny.

Drugą wada automatycznego płynnego nakładania jest właśnie czytelność obrazu. Wprawdzie otrzymujemy obraz

płynny, ale często trudno w nim odnaleźć ukryte szczegóły.

Jak samodzielnie wykonać płynne nałożenie? Przejdźmy do ćwiczenia szóstego, które porusza to zagadnienie.

2.4 Ćwiczenie 6

Dysponujesz obrazem

liscie.png

przedstawiającym liście. Obraz jest widoczny na rysunku 9. Przekształć ten

obraz tak, by po umieszczeniu na stronie WWW w roli tła otrzymać efekt płynnego przejścia pionowego

zilustrowany na rysunku 10.

Strona 13

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Rysunek 9. Liście, które należy płynnie nałożyć

Strona 14

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Rysunek 10. Strona z tłem z płynnie nałożonych liści

Wykonanie ćwiczenia rozpoczynamy od przekrojenia obrazu na pół. Po otworzeniu pliku

liscie.png

umieszczamy prowadnicę poziomą mniej więcej w środku wysokości obrazu. Położenie prowadnicy wyznacza

miejsce sklejenia obrazów.

Następnie, tworzymy kopię jedynej warstwy obrazu. Wyłączamy widoczność kopii, i kroimy pozostałą warstwę tak,

by otrzymać dwie warstwy zawierające górną i dolną połowę rysunku, tak jak to przedstawiono na ilustracji 11.

Przekrojenie najłatwiej wykonamy stosując oderwane zaznaczenie. Kolejno

Strona 15

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

zaznaczamy górny prostokąt,

odrywamy zaznaczenie

Zaznaczenie | Oderwij

,

Przekształcamy oderwane zaznaczenie w nową warstwę (w oknie

Warstwy, kanały i ścieżki

klikamy

przycisk

Nowa warstwa

).

Rysunek 11. Pierwszy etap pracy: kroimy ilustracje na dwie części

Powyższa procedura powinna spowodować, że w obrazie pojawi się nowa warstwa zawierająca zaznaczony

prostokąt. W ten sposób otrzymaliśmy obraz widoczny na rysunku 12 posiadający trzy warstwy: pierwsza z nich

zawiera oryginalny obraz, druga górną połowę obrazu, zaś trzecia dolną połowę obrazu. Procedurę przekształcania

zaznaczenia w nową warstwę najszybciej wykonamy naciskając kolejno Ctrl+Shift+L (odrywamy zaznaczenie),

Ctrl+L (przechodzimy do okna warstw), Ctrl+N (przekształcamy oderwane zaznaczenie w nową warstwę).

Strona 16

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Rysunek 12. Drugi etap pracy: trzy warstwy w rysunku. Oryginalna ilustracja oraz dwie połówki

Kolejny etap pracy polega na odpowiednim pionowym oraz poziomym ułożeniu warstw. Dolną połowę rysunku,

oznaczoną numerem 3 na rysunkach 12 oraz 13 przesuwamy do góry. Wyrównujemy ją do górnej krawędzi obrazu i

umieszczamy na wierzchołku stosu warstw. Kopia oryginalnego rysunku, oznaczona numerem 1 nie wymaga

wyrównania. Warstwa ta powinna być drugą warstwą na stosie. Wreszcie warstwa oznaczona numerem 2, która

przedstawia górną połowę oryginalnego obrazu powinna zostać wyrównana do dolnej krawędzi ekranu i przesunięta

poniżej dwóch poprzednich warstw.

Strona 17

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Rysunek 13. Trzeci etap pracy: ustalamy porządek warstw oraz usuwamy tło pozostawiając wycięte liście

Ostatnia operacja, jaką należy wykonać to usunięcie tła. Otrzymane przez nas warstwy są prostokątne. Każda z nich

przysłania warstwy niższe. Z każdej z warstw usuwamy zielone tło otaczające liście. Wyłączamy widoczność

wszystkich warstw poza warstwą posiadającą numer 3. Warstwą aktywna czynimy również warstwę 3. Teraz

korzystając z magicznej różdżki (

Zaznaczenie sąsiadujących obszarów

, skrót z), klikamy w zielone tło

otaczające liście. Zaznaczony obszar czyścimy naciskając klawisz Ctrl+K.

Jeśli identyczną procedurę wykonamy dla pozostałych warstw, to otrzymamy obraz, który po włączeniu widoczności

wszystkich warstw i dodaniu tła z gradientem został przedstawiony na rysunku 14. Rysunek ten kończy prace nad

ć

wiczeniem 6.

Strona 18

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Rysunek 14. Efekt końcowy: płynnie nałożone liście

2.5 Poziome powielanie obrazu

Procedura użyta do pionowego powielenia liści może być również użyta do poziomego powielania obrazów. Zadanie

takie wyjaśnia ćwiczenie 7.

2.6 Ćwiczenie 7

Przygotuj ilustrację przedstawiającą kilka wyciętych dłoni. Ilustracja ta po umieszczeniu w tle powinna dawać efekt

widoczny na rysunku 15. Do przygotowania ilustracji użyj obrazu

dlon.jpg

przedstawionego na rysunku 16.

Strona 19

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Rysunek 15. Tło z płynnie nałożonych dłoni

Rysunek 16. Dłoń, którą należy powielić i płynnie nałożyć

Ć

wiczenie to rozpoczynamy od powielenia dłoni. Po otworzeniu obrazu, duplikujemy trzykrotnie warstwę

zawierającą tło. Następnie otrzymane warstwy przesuwamy tak, by dłonie widoczne na rysunku zachodziły na siebie

w sposób przedstawiony na ilustracji 17.

Strona 20

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Rysunek 17. Pierwszy etap pracy: powielamy dłoń

Następnie łączymy wszystkie warstwy i stosując operację obrotu, przekręcamy otrzymaną warstwę tak, by dłonie

leżały na prostej równoległej do poziomych krawędzi ekranu.

Narzędzie do obracania warstw znajdziemy w menu kontekstowym

Narzędzia | Przekształcenia |

Przekształć

. Narzędzie przekształceń umożliwia wykonywanie czterech operacji: obrotu, skalowania, ścinania

oraz perspektywy. Wyboru wykonywanej operacji dokonujemy za pośrednictwem okna dialogowego

Okna

dialogowe | Opcje narzędzia

. Po wybraniu operacji obrotu, należy aktywować narzędzie przekształceń (skrót

Shift+T) i kliknąć w wybraną warstwę. Kąt obrotu możemy modyfikować manualnie lub wpisując konkretne

wartości liczbowe w oknie dialogowym.

Strona 21

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Rysunek 18. Etap drugi: obracamy dłonie

Po obróceniu dłoni przystępujemy do pokrojenia obrazu. Ustawiamy prowadnicę pionową, po czym zaznaczamy

lewą część obrazu (tj. wykonujemy zaznaczenie prostokątne od lewej krawędzi do prowadnicy). Zaznaczenie

odrywamy i przekształcamy w nową warstwę. Powinniśmy otrzymać obraz dwuwarstwowy zawierający warstwy

oznaczone numerami 1 oraz 3 z rysunku 19 (warstwa różowa oznaczona numerem 2 to warstwa, która pokroiliśmy).

Rysunek 19. Etap trzeci: kroimy dłonie na dwie połowy

Ostatnim etapem pracy jest zmiana położenia oraz kolejności warstw. Warstwa, która znajdowała się z lewej strony

powinna zostać przesunięta na prawo i na odwrót. Operację taką obrazuje rysunek 20.

Strona 22

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Rysunek 20. Etap końcowy: wyrównujemy pokrojone połówki obrazu

Po usunięciu tła wierzchniej warstwy powinniśmy otrzymać efekt przedstawiony na rysunku 21.

Rysunek 21. Płynna ilustracja przedstawiająca dłonie

3. Jednopikselowe plasterki

Jeśli obraz stanowiący tło zawiera wzorzec, który się powtarza wówczas możemy rozmiar obrazu istotnie zmniejszyć

wykrajając z niego fragment.

3.1 Ćwiczenie 8

Przygotuj tło strony przedstawionej na rysunku 22. Wykorzystaj narzędzie wypełniania gradientem. Wynikowy obraz

powinien mieć wysokość jednego piksela.

Strona 23

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Rysunek 22. Tło o wysokości jednego piksela

Tło takie przygotowujemy w następujący sposób. Po utworzeniu nowego rozmiaru o wymiarach 256x256 pikseli,

wypełniamy tło gradientem. Narzędzie do wypełniania selekcji gradientem jest dostępne jako opcja menu

kontekstowego

Narzędzia | Rysowanie | Gradient

(skrót L). Wypełnienie gradientem da efekt płynnego

przejścia od koloru narzędzia do koloru tła.

Następnie obraz maksymalnie powiększamy i ustalamy prowadnicę poniżej pierwszego rzędu pikseli. Po ustawieniu

prowadnicy widok obrazu odpowiednio zmniejszamy i, wykorzystując narzędzie

Kadrowanie lub zmiana

rozmiaru obrazu

, wycinamy górny prostokąt. Otrzymany obraz powinien się składać wyłącznie z pierwszego

rzędu pikseli.

3.2 Ćwiczenie 9

Przygotuj tło strony zawierające delikatne poziome pasy.

Strona 24

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Jednym ze sposobów wykonania takiego tła jest użycie narzędzia generującego deseń

Filtry | Renderowanie |

Deseń | Siatka

. Po utworzeniu nowego obrazu wypełniamy go deseniem w linie. Następnie z otrzymanego

obrazu wycinamy minimalny fragment, który pozwoli odtworzyć cały deseń. Wielkość fragmentu będzie zależała od

ustawionych grubości oraz odległości linii, W przypadku wybrania linii o grubości jednego piksela i oddalonych od

siebie o jeden piksel wystarczy wykroić z obrazu dwa piksele. Efekt wykonanego ćwiczenia jest widoczny na

rysunku 23.

Rysunek 23. Tło o wysokości dwóch pikseli i szerokości jednego piksela

4. Obrazy z jednolitymi brzegami

Najprostszym rodzajem obrazów stosowanych jako tła strony są obrazy posiadające jednobarwny brzeg. Wielokrotne

powielenie obrazu powoduje przedstawienie mozaiki składającej się z wzorca widocznego na obrazie. Przykładem

tak przygotowanego tła jest strona z rysunku 24. Oczywiście w miejsce groszków możemy umieścić wyciętą dłoń,

listek czy nawet całe zdjęcia wykorzystane w pierwszych trzech ćwiczeniach po uprzednim otoczeniu ich

jednobarwnym brzegiem.

4.1 Ćwiczenie 10

Strona 25

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Przygotuj stronę WWW posiadająca tło w groszki.

Rysunek 24. Strona w groszki

Samo wykonanie ćwiczenia jest banalne. Na stronie posiadającej białe tło rysujemy kilka kółek stosując eliptyczne

zaznaczanie obszarów i wypełnianie zaznaczenia farbą.

5. Podsumowanie

Przygotowanie tła na stronę WWW zapoznało nas z operacjami płynnego nałożenia obrazu oraz wypełnienia obszaru

deseniem. Ręczne wykonanie płynnego nałożenia daje efekt o wiele ciekawszy, ale odbywa się to kosztem nakładu

pracy. Obraz musimy przekroić i odpowiednio ułożyć otrzymane fragmenty. Konieczne staje się przekształcanie

zaznaczenia w nową warstwę (wykonujemy to odrywając zaznaczenie) oraz usunięcie tła (magiczna różdżka ułatwia

zaznaczenie tła, zaś klawisz Ctrl+K czyści zawartość zaznaczenia).

Strona 26

GIMP: tworzenie grafiki na potrzeby WWW (część 6)

2008-02-27 19:47:05

http://www.gajdaw.pl/gimp/kurs-tla/print.html

Ponadto wykorzystaliśmy operację obracania warstwy. Operacja ta jest jednym z czterech przekształceń oferowanych

przez narzędzie przekształcenia. Warto zdefiniować skrót do okna dialogowego właściwości transformacji. Wówczas

wybór potrzebnego przekształcenia będzie o wiele szybszy.

lp.

Operacja

Skrót klawiszowy

1.

Zaznaczenie | Oderwij

Ctrl+Shift+L

2.

Edycja | Wyczyść

Ctrl+K

3.

Narzędzia | Przekształcenia | Przekształć

Shift+T

4.

Okna dialogowe | Opcje narzędzia

-

5.

Narzędzia | Rysowanie | Gradient

L

6.

Filtry | Renderowanie | Deseń | Siatka

-

7.

Filtry | Odwzorowanie | Płynne nałożenie

-

Tabela 1. Poznane operacje